Gramática popular del mixteco del municipio de ... - SIL International

Gramática popular del mixteco del municipio de ... - SIL International Gramática popular del mixteco del municipio de ... - SIL International

20.06.2013 Views

6. LA PREPOSICIÓN 63 También ti ̱xi quiere decir dentro de (un tiempo): ‣ [Ti ̱xi uxi ̱ kuu̱] dá koo víko̱ vee ndu. dentro:de diez días entonces habrá fiesta casa:de nosotros Dentro de diez días habrá fiesta en nuestra casa. 6.1.4. Uso preposicional de dini ̱ “cabeza” La palabra dini ̱ cabeza como preposición quiere decir encima de, arriba de: ̱ ‣ Tánee iin ti̱yo̱kó [dini yíto̱]. está un zopilote arriba:de árbol Hay un zopilote (volando) arriba del árbol. 6.1.5. Uso preposicional de káa̱/kaá “cadera” La palabra káa̱ cadera como preposición quiere decir debajo de: ‣ Ñóo títo̱ [kaá xoo̱]. está:puesto leña debajo:de comal Hay leña debajo del comal. 6.1.6. Uso preposicional de sata̱/sa̱tá “espalda” La palabra sata̱ espalda como preposición significa detrás de: ‣ [Sa̱tá che̱e] tákuei na kuaa̱n na̱. detrás:de ganado siguen ellos están:yendo ellos Ellos van detrás del ganado. En 25.4. #12 se ve un uso figurativo de sata̱ detrás de, donde el autor dice que deben seguir detrás de ciertas personas refiriéndose a seguir su ejemplo.

64 GRAMÁTICA MIXTECA 6.1.7. Uso preposicional de díi ̱n “costado” La palabra díi ̱n costado, lado como preposición significa al lado de: ‣ [Díi ̱n yíto̱ káa] íin na. al:lado:de árbol aquel está:parado él Él está al lado de aquel árbol. 6.1.8. Uso preposicional de ini, palabra derivada de “corazón” Hay también la preposición ini, que probablemente viene de la palabra que significa corazón. Hoy en día hay por lo menos cuatro formas de decir la palabra corazón. Muchas personas dicen nío̱ y algunas pocas dicen anío̱, ínío̱ o íníma̱. Estas palabras mixtecas probablemente vienen de la palabra española ánima. La preposición ini quiere decir dentro de: ‣ Ndéi ra̱ née choon [ini vee chóon sa̱á]. están los:que llevan carga dentro:de edificio:de autoridad nueva Las autoridades están dentro de la nueva agencia municipal. 6.2. Otras preposiciones que no son partes del cuerpo Hay también preposiciones que no son sustantivos de partes del cuerpo. 6.2.1. La preposición tein La preposición tein quiere decir dentro de o entre: ‣ [Tein ndáyo̱o] sakí ti ̱ño̱ó ndu̱. entre zacates pone gallina:de nosotros Nuestra gallina pone entre los zacates. 6.2.2. La preposición xíín La preposición xíín quiere decir con: ‣ Koi ̱n [xíín ní]. iré-yo con usted Iré con usted. Otro uso de la preposición xíín es para señalar el complemento indirecto de los verbos con el significado de hablar, p. ej.: kaa na̱ decir, kaa̱n na̱ hablar, kasto̱on na avisar y nakani na contar. Se puede traducir con la palabra a:

6. LA PREPOSICIÓN 63<br />

También ti ̱xi quiere <strong>de</strong>cir <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> (un tiempo):<br />

‣ [Ti ̱xi uxi ̱ kuu̱] dá koo víko̱ vee ndu.<br />

<strong>de</strong>ntro:<strong>de</strong> diez días entonces habrá fiesta casa:<strong>de</strong> nosotros<br />

Dentro <strong>de</strong> diez días habrá fiesta en nuestra casa.<br />

6.1.4. Uso preposicional <strong>de</strong> dini ̱ “cabeza”<br />

La palabra dini ̱ cabeza como preposición quiere <strong>de</strong>cir encima <strong>de</strong>, arriba <strong>de</strong>:<br />

̱<br />

‣ Tánee iin ti̱yo̱kó [dini yíto̱].<br />

está un zopilote arriba:<strong>de</strong> árbol<br />

Hay un zopilote (volando) arriba <strong><strong>de</strong>l</strong> árbol.<br />

6.1.5. Uso preposicional <strong>de</strong> káa̱/kaá “ca<strong>de</strong>ra”<br />

La palabra káa̱ ca<strong>de</strong>ra como preposición quiere <strong>de</strong>cir <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong>:<br />

‣ Ñóo títo̱ [kaá xoo̱].<br />

está:puesto leña <strong>de</strong>bajo:<strong>de</strong> comal<br />

Hay leña <strong>de</strong>bajo <strong><strong>de</strong>l</strong> comal.<br />

6.1.6. Uso preposicional <strong>de</strong> sata̱/sa̱tá “espalda”<br />

La palabra sata̱ espalda como preposición significa <strong>de</strong>trás <strong>de</strong>:<br />

‣ [Sa̱tá che̱e] tákuei na kuaa̱n na̱.<br />

<strong>de</strong>trás:<strong>de</strong> ganado siguen ellos están:yendo ellos<br />

Ellos van <strong>de</strong>trás <strong><strong>de</strong>l</strong> ganado.<br />

En 25.4. #12 se ve un uso figurativo <strong>de</strong> sata̱ <strong>de</strong>trás <strong>de</strong>, don<strong>de</strong> el autor dice<br />

que <strong>de</strong>ben seguir <strong>de</strong>trás <strong>de</strong> ciertas personas refiriéndose a seguir su ejemplo.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!