20.06.2013 Views

Gramática popular del mixteco del municipio de ... - SIL International

Gramática popular del mixteco del municipio de ... - SIL International

Gramática popular del mixteco del municipio de ... - SIL International

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

122 GRAMÁTICA MIXTECA<br />

En la actualidad el verbo chikodó ná poner encima se pue<strong>de</strong> usar como<br />

un término general, <strong>de</strong> poner cosas en varias posiciones.<br />

Los verbos <strong>de</strong> posición y colocación tienen formas con el prefijo repetitivo<br />

na- (véase 10.1.2). Ejemplos:<br />

kanóo na estar encima<br />

nanóo na volver a montar<br />

kanduu̱ ná estar acostado<br />

nanduu̱ ñá acostarse <strong>de</strong> nuevo<br />

chikani na parar (algo)<br />

nachikani na volver a parar (algo)<br />

11.2. Otros verbos que tienen distintas formas para singular y<br />

plural<br />

Hay algunos verbos intransitivos que no son verbos <strong>de</strong> posición ni <strong>de</strong><br />

colocación, pero que tienen formas distintas para el singular y el plural. Los<br />

más comunes son:<br />

Singular Plural<br />

salir keta na kanakuei na o kankuei na<br />

levantarse nako̱o na o ndako̱o na nakuei na o ndakuei na<br />

regresar nandió ko̱o na nandió kuéi na<br />

caerse kana kao na o kankao na kue̱i na<br />

correr kana kono na o kankono na taxí táan na<br />

ponerse <strong>de</strong> pie nakuii ̱n na̱ o ndakuii ̱n na̱ nakui ̱ta na o ndakui ̱ta na<br />

estar, existir,<br />

vivir<br />

koo na kan<strong>de</strong>i na<br />

Note que la mayoría <strong>de</strong> estos verbos terminan en kuei en el plural. El<br />

verbo koo na existir en la lista <strong>de</strong> arriba a veces se usa para el plural<br />

también, pero kan<strong>de</strong>i na nunca es singular. Hay otro verbo que es muy<br />

común, especialmente en tiempo presente, que tiene formas distintas para<br />

singular: káa na parece, plural: ndáa na parecen y sujeto no contable: íin na<br />

parece; véase 11.7.<br />

11.3. Verbos para vestir<br />

El <strong>mixteco</strong> tiene varios verbos para expresar tener puesto, vestirse y vestir,<br />

según la prenda <strong>de</strong> vestir y la manera <strong>de</strong> ponérsela. La forma <strong><strong>de</strong>l</strong> verbo no<br />

varía según el número <strong><strong>de</strong>l</strong> sujeto (Suj.) o complemento directo CD, con<br />

excepciones marcadas SING o PL en el siguiente cuadro:

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!