KARDABERAZ BILDUMA - 2 9 - Euskerazaintza

III. POLEMIK.A-APUB 445
Mendiburu Aitari, bere "Jesus'en Biotzaren debozioa'rentzako" egin zion
gomendiozko karta. "Zure serbitzaria biotzetik —IHS— "Manuel de
Larramendi". Eta berdin egin oi zuan Axular'ek ere : "Pedro de Axular".
Eta berdin orduko Gotzai "Bertran de Etchaus'ek" ere, etab.
Edozeñek daki "de" orrek zer esan nai zuan euskaldun aientzat.
Asieran, familaren jatorria; apelliduak nor-beraren jaiot-etxetik artzen
bait ziran, eta nor-beraren jatorria esan nai zuten. Bañan, gerora, tarte
ortan beste elementu bat ere sartu zan : "de" ori noblezi-señale bezela
erabiltzea; ez jaiot-etxearen ezaugarri bezela, —edozein jaiot-etxeren
ezaugarri—> etxe "ezagunaren", etxe "leñargiaren" noblezi-etxearen ezagungarri,
señale bezela... Gauza estimagarria benetan... Bañan tartean
erderazko itza : "de"...
Bañan pentsatu bait zitekean, olako euskal-kutsu aundiko gauza
baten ezaugarriak, erderazko itz bat •—"de" bat— izan bearrak, alegia,
etzuala beti ola iraun bear; euskerazko beste itz-joku bat sortuko zala.
Eta alaxe gertatu.
Bañan "de"ren ordez zer sortu zan? Eta noiz?
* * *
Puntu ontan naasten zaigu emen, Euskera-garbi-bearreko saio berezi
bat. Euskera garbitu... Aita Larramendi'k, bere "Trilingue'n" asitako
saioa zan garbi-saio ori. Bañan Larramendi baño ondotxoz beranduago
pentsatu zan pentsatu apellidoen "de" ori kendu, eta beste euskera garbizko
zerbait, orren ordez ipintzea.
Nik ez dizutet esango noiz, bañan beranduago izan zala, bai. Ezta,
ez dizutet esango, zein izan zan, lan ortan lenengo asi zana ere. Bañan
bai, emeretzigarr.en gizaldian asi zirala batzuren batzuek, apelliduaren
ondotik "de'ren" ordez, -ko> bat ipintzen. Manterola'k sortutako "Euskal-
-erria" Errebistan idazten zuten idazle asko izan ziran moda ortara jo
zutenak. Eta Errebista, bigarren Karlista-gerrate-ondoan sortu zan. Orain
gogoan daukadalarik, Karmelo Etxegarai batek eta berdin Domingo
Agirre batek olaxe izenpetzen zituzten beren idaz-lanak : "Karmelo Echegarai-koa",
"Domingo Eguirre-koa".
Bañan etzuan denbora askorik iraun oitura orrek. Bereala ikusi zuten
batzuren batzuek, -ko orrek etzuala "jatorria" esan nai, vecindad
bakarrik baizik. Ez bait dira berdiñak "jatorria" eta "vencindadea". Eus-