KARDABERAZ BILDUMA - 2 9 - Euskerazaintza

20 MANUEL DE LEKUONA. OBRAS COMPLETAS
Gr.ekoa artzen da eredutzat, itz teknikoak sortzeko bidean, Izkuntza
orrek ortarako duan errextasunagatik. Bañan —Orixe zanak esan oi zuan
bezela— Euskerak bide ortan ez dio zorrik iñori, ezta Grekoari berari
ere. Ikus "buru-ezur" (burezur) = craneo (lit. "hueso de la cabeza);
"belaun-katillu" = rótula (lit. "taza de la rodilla"); "bizkar-ezur" =
vértebra (lit. "hueso de la espalda").
Mediku Jaunak-eta erabiltzen duten, teknika-itz-sorta luzea, ia dana.
Grekotik sortutako itz-osatuz ornitzen da : hemorragia lit. "rompimiento
de sangre"; hemotisis, lit. "derrame de sangre"; hemoglobina, lit. "glóbulos
de la sangre"; craneotomía, lit. "corte del cráneo"... Euskeraz ain
errex esan bait diteke, hemorragia, "odol-lertze"; hemotisis, "odolixurtze";
craneotomía, "burezur-ebaite"...
Euskerak duan errextasunnori, bere agluti-izakeratik datorkio. Izan
ere, Erderak, aglutinante ez danez, hemorragia esateko, "rompimiento"
eta "sangreren" artean "de" bat ipiñi bear du; Euskerak, berriz, batere
de'rik gabe, naikoa du, lertze eta odol atzekoz aurrera ipiñi eta alkartzea,
eta ola, grekoak bezain argi ta txukun, odol-lertze esan...
* # #
2.— Izkuntza aglutinante izateak Euskerari ematen dion beste errextasuna,
aditzari, berboari dagokiona da. Edozein itzetik aditz berri bat
sortzeko arrextasuna, alegia.
Euskerak naikoa du edozein itzi —tu atzizkia erastea, aditz berri
bat sortzeko; naiz, ori adiectivum dala ("eder", "edertu"; "aundi",
"aunditu"; "luze", "luzatu"); naiz, itz ori izen bat izan ("gizon", "gizondu";
"Jaungoikoa", Jaungoikotu"); naiz izen bat bere atzizkiarekin
("etxeko", "etxekotu"; "etxera", "etxeratu"); naiz itz ori izen-ordeko
bat izan ("neretu", "neraganatu")...
Oarra.— Erderaz ere egiten da, itz bat aditz biurtze ori, itzari arbat
atzizki ipiñiaz; ("atras" "atrasar"; "adelante", "adelantar"; "largo",
alargar"); bañan ez euskeraz bezain luze ta zabal ta lasai.
Beste aitornen bat ere egin bear degu erderarentzat: aditz batzuei,
aurre-itz (preposición) bat eraxtea naikoa duala, aditz berri batzuek
sortzeko; orrela izkuntza asko aberasten bait da: adibidez, poner, preponer,
anteponer, posponer, suponer, componer, exponer, sobreponer,
imponer, deponer, trasponer...