19.06.2013 Views

Fama y verdad en la épica quinientista española. El ... - UdG

Fama y verdad en la épica quinientista española. El ... - UdG

Fama y verdad en la épica quinientista española. El ... - UdG

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

28 Lara Vilà<br />

ceñirse de una forma más directa a <strong>la</strong> historicidad de su materia. 87 Cierto es que<br />

<strong>la</strong> idea de <strong>la</strong> alegoría <strong>épica</strong> seguirá, pese a todo, muy vig<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el Quini<strong>en</strong>tos 88 y<br />

así lo sancionan de una manera evid<strong>en</strong>te tanto los empeños de los com<strong>en</strong>taristas<br />

ariostescos por dotar de una lectura moral al Furioso, <strong>en</strong> respuesta a los ataques<br />

y c<strong>en</strong>suras de moralistas, como el deseo nisecu<strong>la</strong>r de Torquato Tasso (al arrimo<br />

de <strong>la</strong>s lecturas alegóricas de Virgilio) de hacer preceder su Gerusalemme liberata<br />

de una Allegoria expresam<strong>en</strong>te redactada para <strong>en</strong>cauzar <strong>la</strong> praxis y <strong>la</strong> exégesis<br />

<strong>épica</strong>s por <strong>la</strong>s s<strong>en</strong>das de <strong>la</strong> ortodoxia cristiana. O, <strong>en</strong> España, servirá también<br />

para dirimir <strong>la</strong>s c<strong>en</strong>suras de los moralistas contra <strong>la</strong>s exageraciones y patrañas<br />

de <strong>la</strong>s nove<strong>la</strong>s de caballerías. 89 La narración alegórica, tan <strong>en</strong> boga <strong>en</strong> el período<br />

medieval, vivirá un proceso de involución, es decir, abandonará el terr<strong>en</strong>o de <strong>la</strong><br />

escritura poética para convertirse de nuevo <strong>en</strong> una herrami<strong>en</strong>ta exclusivam<strong>en</strong>te<br />

crítica con <strong>la</strong> que <strong>en</strong>noblecer <strong>la</strong> materia de una obra y hal<strong>la</strong>rá acomodo, pues,<br />

<strong>en</strong> prólogos, dedicatorias y <strong>en</strong>arraciones 90 o, <strong>en</strong> algunos casos, <strong>en</strong> pasajes estrictam<strong>en</strong>te<br />

calicables de «alegóricos»: es decir, quedarán circunscritos, <strong>en</strong> el caso<br />

de <strong>la</strong> <strong>épica</strong> histórica, a <strong>la</strong>s descripciones de templos y pa<strong>la</strong>cios de <strong>la</strong> <strong>Fama</strong> y simi<strong>la</strong>res.<br />

En ellos, los poetas épicos españoles llevan a cabo una revisión interesada<br />

87. En el caso español, sólo t<strong>en</strong>emos constancia<br />

de <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia de un poema alegórico, el<br />

Hércules animoso de Juan de Mal Lara y no deja<br />

de ser signicativo, a t<strong>en</strong>or de lo apuntado arriba,<br />

que se deba a <strong>la</strong> pluma de un humanista.<br />

88. Vid. Murrin (1980). La at<strong>en</strong>ción alegórica<br />

de <strong>la</strong> <strong>épica</strong> no revestiría unanimidad <strong>en</strong> el Quini<strong>en</strong>tos.<br />

Aunque evid<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te desp<strong>la</strong>zada por<br />

una preocupación mayor por <strong>la</strong>s cuestiones<br />

gramaticales y <strong>en</strong>arrativas que redundarían <strong>en</strong><br />

una aproximación más literal a los textos, subsitiría<br />

todavía <strong>la</strong> alegoría como un modo de elevar<br />

los valores losócos y morales de <strong>la</strong> poesía,<br />

<strong>en</strong> especial de <strong>la</strong> antigua. <strong>El</strong> caso de Virgilio<br />

sigue si<strong>en</strong>do paradigmático <strong>en</strong> este s<strong>en</strong>tido.<br />

Basta contrastar, por ejemplo, los com<strong>en</strong>tarios<br />

de Juan Luis Vives, que <strong>en</strong> pl<strong>en</strong>o R<strong>en</strong>acimi<strong>en</strong>to<br />

seguía inclinándose por <strong>la</strong> alegoría (posiblem<strong>en</strong>te<br />

al amparo de <strong>la</strong> lectura agustiniana), con<br />

<strong>la</strong> interpretación visual de un humanista anterior,<br />

Sebastian Brandt, que <strong>la</strong> ignoraría. Así,<br />

si Vives detecta más «loci allegorici» <strong>en</strong> <strong>la</strong> obra<br />

virgiliana de <strong>la</strong>s que seña<strong>la</strong>ba Servio («Accedit<br />

huc quod res ipsae plerisque in locis satis testantur,<br />

non simpliciter dici, sed gurate; quo magis<br />

mirror Servium Honoratum nul<strong>la</strong>s allegorias admittere<br />

nisi de agris deperditis: quae aliis multis<br />

de rebus manifestissimae sunt», «In allegorias<br />

Bvcolicorvm Vergilii Praefatio», <strong>en</strong> Juan Luis<br />

Studia Aurea, 4, 2010<br />

Vives, Antología de textos, València, Universitat<br />

de València, 1992, p. 86.), <strong>la</strong> interpretación visual<br />

que ofrece Brandt de <strong>la</strong> célebre Bucólica<br />

IV, por ejemplo, parte de <strong>la</strong> lectura histórica<br />

formu<strong>la</strong>da por Servio (conforme a <strong>la</strong> cual el<br />

«puer» virgiliano es hijo del cónsul Polión) e<br />

ignora c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te el mesianismo <strong>la</strong>rgam<strong>en</strong>te<br />

atribuido al poema.<br />

89. Vid. Gagliardi (2010).<br />

90. Dice por ejemplo Francisco Núñez de<br />

Oria <strong>en</strong> <strong>la</strong> dedicatoria a don García de M<strong>en</strong>doza<br />

que precede a sus Lyrae heroicae libri (1581)<br />

que bajo el pretexto de <strong>la</strong>s luchas, <strong>la</strong>s guerras y<br />

los amores podrán sacarse muchos ejemplos de<br />

<strong>la</strong>s bu<strong>en</strong>as costumbres y que bajo el pretexto<br />

de <strong>la</strong>s cosas humanas se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>la</strong>s morales:<br />

«In quo sub praetextu certaminum, bellorum,<br />

congressuum, amorum, multa exemp<strong>la</strong> ad optimos<br />

mores, & beatitudinem, multa ad sacrae<br />

historiae cognitionem spectantia cospiciuntur.<br />

(...) Haec poësis duo praese fert, tum vt sub prae- prae-<br />

texta humanarum rerum, moralia, & ea quae<br />

ad recte beateque viu<strong>en</strong>dum conferunt, subintelligantur:<br />

quemadmodum in cuiusque libri initio,<br />

ex Allegoria innotescit: tum vt praec<strong>la</strong>ra trophaea<br />

a Impe. Carli. V. & eius lii Philippi, & illustrium<br />

Hispania...» (Lyrae Heroicae libri quatuordecim,<br />

Salmanticae, apud haeredes Mathie<br />

Gastij, 1581, fols. 4 y 4v.)

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!