Fama y verdad en la épica quinientista española. El ... - UdG
Fama y verdad en la épica quinientista española. El ... - UdG
Fama y verdad en la épica quinientista española. El ... - UdG
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
28 Lara Vilà<br />
ceñirse de una forma más directa a <strong>la</strong> historicidad de su materia. 87 Cierto es que<br />
<strong>la</strong> idea de <strong>la</strong> alegoría <strong>épica</strong> seguirá, pese a todo, muy vig<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el Quini<strong>en</strong>tos 88 y<br />
así lo sancionan de una manera evid<strong>en</strong>te tanto los empeños de los com<strong>en</strong>taristas<br />
ariostescos por dotar de una lectura moral al Furioso, <strong>en</strong> respuesta a los ataques<br />
y c<strong>en</strong>suras de moralistas, como el deseo nisecu<strong>la</strong>r de Torquato Tasso (al arrimo<br />
de <strong>la</strong>s lecturas alegóricas de Virgilio) de hacer preceder su Gerusalemme liberata<br />
de una Allegoria expresam<strong>en</strong>te redactada para <strong>en</strong>cauzar <strong>la</strong> praxis y <strong>la</strong> exégesis<br />
<strong>épica</strong>s por <strong>la</strong>s s<strong>en</strong>das de <strong>la</strong> ortodoxia cristiana. O, <strong>en</strong> España, servirá también<br />
para dirimir <strong>la</strong>s c<strong>en</strong>suras de los moralistas contra <strong>la</strong>s exageraciones y patrañas<br />
de <strong>la</strong>s nove<strong>la</strong>s de caballerías. 89 La narración alegórica, tan <strong>en</strong> boga <strong>en</strong> el período<br />
medieval, vivirá un proceso de involución, es decir, abandonará el terr<strong>en</strong>o de <strong>la</strong><br />
escritura poética para convertirse de nuevo <strong>en</strong> una herrami<strong>en</strong>ta exclusivam<strong>en</strong>te<br />
crítica con <strong>la</strong> que <strong>en</strong>noblecer <strong>la</strong> materia de una obra y hal<strong>la</strong>rá acomodo, pues,<br />
<strong>en</strong> prólogos, dedicatorias y <strong>en</strong>arraciones 90 o, <strong>en</strong> algunos casos, <strong>en</strong> pasajes estrictam<strong>en</strong>te<br />
calicables de «alegóricos»: es decir, quedarán circunscritos, <strong>en</strong> el caso<br />
de <strong>la</strong> <strong>épica</strong> histórica, a <strong>la</strong>s descripciones de templos y pa<strong>la</strong>cios de <strong>la</strong> <strong>Fama</strong> y simi<strong>la</strong>res.<br />
En ellos, los poetas épicos españoles llevan a cabo una revisión interesada<br />
87. En el caso español, sólo t<strong>en</strong>emos constancia<br />
de <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia de un poema alegórico, el<br />
Hércules animoso de Juan de Mal Lara y no deja<br />
de ser signicativo, a t<strong>en</strong>or de lo apuntado arriba,<br />
que se deba a <strong>la</strong> pluma de un humanista.<br />
88. Vid. Murrin (1980). La at<strong>en</strong>ción alegórica<br />
de <strong>la</strong> <strong>épica</strong> no revestiría unanimidad <strong>en</strong> el Quini<strong>en</strong>tos.<br />
Aunque evid<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te desp<strong>la</strong>zada por<br />
una preocupación mayor por <strong>la</strong>s cuestiones<br />
gramaticales y <strong>en</strong>arrativas que redundarían <strong>en</strong><br />
una aproximación más literal a los textos, subsitiría<br />
todavía <strong>la</strong> alegoría como un modo de elevar<br />
los valores losócos y morales de <strong>la</strong> poesía,<br />
<strong>en</strong> especial de <strong>la</strong> antigua. <strong>El</strong> caso de Virgilio<br />
sigue si<strong>en</strong>do paradigmático <strong>en</strong> este s<strong>en</strong>tido.<br />
Basta contrastar, por ejemplo, los com<strong>en</strong>tarios<br />
de Juan Luis Vives, que <strong>en</strong> pl<strong>en</strong>o R<strong>en</strong>acimi<strong>en</strong>to<br />
seguía inclinándose por <strong>la</strong> alegoría (posiblem<strong>en</strong>te<br />
al amparo de <strong>la</strong> lectura agustiniana), con<br />
<strong>la</strong> interpretación visual de un humanista anterior,<br />
Sebastian Brandt, que <strong>la</strong> ignoraría. Así,<br />
si Vives detecta más «loci allegorici» <strong>en</strong> <strong>la</strong> obra<br />
virgiliana de <strong>la</strong>s que seña<strong>la</strong>ba Servio («Accedit<br />
huc quod res ipsae plerisque in locis satis testantur,<br />
non simpliciter dici, sed gurate; quo magis<br />
mirror Servium Honoratum nul<strong>la</strong>s allegorias admittere<br />
nisi de agris deperditis: quae aliis multis<br />
de rebus manifestissimae sunt», «In allegorias<br />
Bvcolicorvm Vergilii Praefatio», <strong>en</strong> Juan Luis<br />
Studia Aurea, 4, 2010<br />
Vives, Antología de textos, València, Universitat<br />
de València, 1992, p. 86.), <strong>la</strong> interpretación visual<br />
que ofrece Brandt de <strong>la</strong> célebre Bucólica<br />
IV, por ejemplo, parte de <strong>la</strong> lectura histórica<br />
formu<strong>la</strong>da por Servio (conforme a <strong>la</strong> cual el<br />
«puer» virgiliano es hijo del cónsul Polión) e<br />
ignora c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te el mesianismo <strong>la</strong>rgam<strong>en</strong>te<br />
atribuido al poema.<br />
89. Vid. Gagliardi (2010).<br />
90. Dice por ejemplo Francisco Núñez de<br />
Oria <strong>en</strong> <strong>la</strong> dedicatoria a don García de M<strong>en</strong>doza<br />
que precede a sus Lyrae heroicae libri (1581)<br />
que bajo el pretexto de <strong>la</strong>s luchas, <strong>la</strong>s guerras y<br />
los amores podrán sacarse muchos ejemplos de<br />
<strong>la</strong>s bu<strong>en</strong>as costumbres y que bajo el pretexto<br />
de <strong>la</strong>s cosas humanas se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>la</strong>s morales:<br />
«In quo sub praetextu certaminum, bellorum,<br />
congressuum, amorum, multa exemp<strong>la</strong> ad optimos<br />
mores, & beatitudinem, multa ad sacrae<br />
historiae cognitionem spectantia cospiciuntur.<br />
(...) Haec poësis duo praese fert, tum vt sub prae- prae-<br />
texta humanarum rerum, moralia, & ea quae<br />
ad recte beateque viu<strong>en</strong>dum conferunt, subintelligantur:<br />
quemadmodum in cuiusque libri initio,<br />
ex Allegoria innotescit: tum vt praec<strong>la</strong>ra trophaea<br />
a Impe. Carli. V. & eius lii Philippi, & illustrium<br />
Hispania...» (Lyrae Heroicae libri quatuordecim,<br />
Salmanticae, apud haeredes Mathie<br />
Gastij, 1581, fols. 4 y 4v.)