12.06.2013 Views

LATÍN II - La Columna Lactaria

LATÍN II - La Columna Lactaria

LATÍN II - La Columna Lactaria

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

I.E.S.<br />

SANTA<br />

POLA<br />

<strong>LATÍN</strong> <strong>II</strong><br />

2º Bachillerato Humanidades | ISRAEL HURTADO<br />

CURSO 2012-2013


Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

ÍNDICE<br />

1. Materiales PÁGS. 2<br />

2. Técnicas para la traducción de un texto PÁGS. 2<br />

3. Uso del diccionario de <strong>La</strong>tín Vox PÁGS. 4<br />

4. Explicaciones de morfología y sintaxis: ejercicios PÁGS. 6<br />

5. <strong>La</strong> modificación preverbial PÁGS. 53<br />

6. Temas de literatura latina PÁGS. 57<br />

7. Textos para traducción PÁGS. 75<br />

8. Textos de otros autores PÁGS. 102<br />

2


Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

1. MATERIALES<br />

-Cuadernillo de la asignatura<br />

-Diccionario de latín ed. VOX<br />

-Cuaderno u hojas sueltas<br />

-Muchas ganas de trabajar. Sin ellas, estarás perdido.<br />

2. TÉCNICAS PARA LA TRADUCCIÓN DE UN TEXTO<br />

Nunca empieces a traducir un texto latino palabra por palabra, pues las estructuras gramaticales<br />

(importantísimas) pueden ser muy diferentes entre el latín y el español, y es necesario fijarse en<br />

ellas antes de pasar a descubrir el significado semántico de las palabras latinas. Para traducir bien,<br />

hay que seguir una serie de normas:<br />

I. LECTURA PREVIA DEL TEXTO<br />

Con esta primera toma de contacto podemos reconocer muchas palabras (tiempos verbales,<br />

nexos, palabras cuyo significado conocemos, preposiciones, etc.). De esta manera se obtiene una<br />

visión global de lo que se va a traducir.<br />

<strong>II</strong>. IDENTIFICACIÓN DE VERBOS<br />

Es importante detectar todas las formas verbales que tiene el texto, incluidos participios e<br />

infinitivos, pues por cada forma verbal tendremos una oración distinta. De paso podemos realizar<br />

el análisis morfológico de dichas formas.<br />

<strong>II</strong>I. IDENTIFICACIÓN DE ORACIONES<br />

Por cada verbo tendremos una oración. En ese caso se trata de una oración compuesta. Ahora<br />

debemos confirmar la relación sintáctica entre las mismas, si son coordinadas, yuxtapuestas o<br />

subordinadas. <strong>La</strong> clave nos la darán los nexos.<br />

IV. RÉGIMEN SINTÁCTICO DE CADA ORACIÓN<br />

Una vez tenemos delimitados los períodos, es hora de analizar oración por oración. Lo primero<br />

que debemos hacer es saber qué tipo de verbo tenemos:<br />

*Verbo transitivo: siempre lleva CD, por tanto buscaremos un Ac. sin prep.<br />

*Verbo copulativo: siempre lleva Atb., buscaremos un nom.<br />

*Verbo pasivo: nunca lleva CD, y a veces un C. Agente.<br />

*Verbo intransitivo: nunca lleva CD, y normalmente lleva un CCT (prep.)<br />

3


V. BÚSQUEDA DEL SUJETO<br />

El sujeto, si lo hay (no es obligatorio), siempre estará en el mismo número que el verbo (singular<br />

o plural), y normalmente está en nominativo (salvo una oración de infinitivo).<br />

VI. OTROS COMPLEMENTOS<br />

Ya podemos analizar lo que nos quede: preposiciones + abl. o ac. (CC), dativos, genitivos, etc.<br />

V<strong>II</strong>. TRADUCCIÓN<br />

Es verdaderamente el momento más importante, ya que si no traducimos bien, a pesar de tener el<br />

análisis correcto, no hacemos nada. Para esta ardua tarea, hay que tener en cuenta varios consejos:<br />

1. Corroborar que hemos traducido bien los tiempos verbales y los números (sing./pl.)<br />

2. Traducir cada período oracional por separado<br />

3. Fijarse muy bien en el régimen sintáctico: el CD, el sujeto, los circunstanciales<br />

4. Emplear la estructura sujeto - verbo - predicado (complemento obligatorio - otros<br />

complementos).<br />

5. Tener cuidado si está en voz pasiva o es una oración de infinitivo o ablativo absoluto.<br />

6. Por supuesto, y lo más importante, la traducción debe tener sentido, un significado lógico que<br />

tenga que ver con el contexto que se nos ha planteado.<br />

REGLAS QUE VAYAN SALIENDO A LO LARGO DEL CURSO<br />

DEBES IR PONIENDO EN UNA HOJA, todas las reglas que vayan saliendo en clase o descubras<br />

tú solo/a para mejorar en la asignatura de <strong>La</strong>tín <strong>II</strong>.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

3. USO DEL DICCIONARIO DE <strong>LATÍN</strong> VOX<br />

El diccionario es un instrumento de gran ayuda a la hora de traducir. Tiene una serie de reglas<br />

internas que el estudiante debe conocer para que le pueda ser de utilidad.<br />

En las páginas iniciales suelen aparecer algunas observaciones que avisan de las particularidades<br />

que hay que tener en cuenta a la hora de manejarlo, así como una relación de las principales<br />

abreviaturas empleadas. Es muy conveniente que el estudiante las conozca o, en caso de que no sea<br />

así, acuda a estas páginas cuando surjan en alguna de sus consultas.<br />

Palabras variables (I): sustantivos, adjetivos<br />

Los sustantivos aparecen bajo la enunciación normal de Nominativo y Genitivo. Esta<br />

particularidad puede plantear problemas cuando los sustantivos cambian de raíz en dichos casos;<br />

en algunas ocasiones figura una entrada que remite al Nominativo correspondiente, donde se<br />

4


expresan los posibles significados de la palabra: agri – gn. de ager; itineris – gn. de iter.<br />

<strong>La</strong>mentablemente no siempre se hace así: agminis, hominis, etc., por lo que se hace necesario<br />

conocer las posibles alternancias que los sustantivos pueden sufrir en la raíz, sobre todo los de la 3ª<br />

Declinación.<br />

Los adjetivos se expresan con su enunciación en Nom. (excepto los de tema en consonante, que se<br />

enuncian igual que los sustantivos). Hay que tener en cuenta que en el diccionario sólo aparecen<br />

los adjetivos en grado positivo, por lo que formas como altior, altissimus, hay que reconocerlas<br />

como derivadas de altus. Los comparativos y superlativos irregulares (melior, optimus, etc.) si<br />

cuentan con entrada propia.<br />

Palabras variables (<strong>II</strong>): verbos<br />

Los verbos, normalmente, aparecen enunciados en voz activa dando tres formas que contienen<br />

las distintas raíces: 1ª persona sing. del presente de indicativo, 1ª persona sing. del perfecto de<br />

indicativo y Supino, seguidas del número correspondiente a la conjugación a la que pertenecen:<br />

ago-egi-actum 3.<br />

Asimismo se informa sobre su naturaleza morfológica (irregular, defectivo) o sintáctica (transitivo,<br />

intransitivo, etc.). También se expresa, mediante un ejemplo, el régimen específico (el caso con el<br />

que ha de ir).<br />

Algunos verbos regulares de la 1ª y 4ª conjugaciones, sobre todo, aparecen sólo con la primera<br />

forma de la enunciación y el número correspondiente a la conjugación: amo 1, servio 4.<br />

Los verbos deponentes aparecen enunciados con la 1ª persona singular del presente de indicativo,<br />

con la forma del perfecto y con la abreviatura dep.<br />

Algunas formas irregulares tienen su entrada propia en el diccionario: vis.<br />

Palabras invariables: adverbios, preposiciones, conjunciones<br />

Adverbios: el diccionario no expresa a qué clase pertenecen; deberá deducirse por su significado o<br />

por el contexto. En el caso de formas adverbializadas de sustantivos o adjetivos (por ejemplo<br />

multum) aparecerán al final de la entrada correspondiente a la forma originaria.<br />

<strong>La</strong>s preposiciones figuran con la mención de su régimen y los posibles valores circunstanciales que<br />

puede tener.<br />

<strong>La</strong>s conjunciones aparecen con la abreviatura conj.; por lo general se expresa, según el modo del<br />

verbo, el tipo de oraciones que introducen.<br />

Observaciones<br />

-Cuadros de grabados, mapas y explicaciones (mapas de Hispania, Galia, etc.)<br />

-Abreviaturas empleadas en el diccionario<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

5


-Leer todos los significados de la palabra. <strong>La</strong>s rayas verticales suelen delimitar significados. Nos<br />

quedaremos con la tenga más sentido, y si no encontramos solución, adoptaremos el primer<br />

significado.<br />

-Subrayar el diccionario: valores especiales, frases hechas, valores distintos a los habituales,<br />

régimen de un verbo, expresiones frecuentes, etc.<br />

EL DICCIONARIO NO TRADUCE. ES PREFERIBLE APRENDER UN VOCABULARIO<br />

UNIDAD I<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

BÁSICO DE USO FRECUENTE<br />

4. EXPLICACIONES DE MORFOLOGÍA Y SINTAXIS<br />

1. 1ª Declinación<br />

2. 2ª Declinación<br />

3. Adjetivos 3 terminaciones<br />

4. Presente Indicativo, perfecto indicativo<br />

5. Funciones de los casos<br />

6. Tipos de oraciones<br />

1ª DECLINACIÓN<br />

EJERCICIOS<br />

-A esta declinación pertenecen los sustantivos y adjetivos de temas en –a.<br />

-<strong>La</strong> mayoría de sustantivos son femeninos salvo los nombres de varón (Catilina), oficios de varón<br />

(nauta, poeta, agricola, pirata), y nombres de ríos.<br />

-Algunos sustantivos cambian de significado del singular al plural como copia (singular<br />

‘abundancia’, plural ‘tropas’), littera (singular ‘letra’, plural ‘literatura’).<br />

-Hay un caso llamado locativo que acaba en –ae para indicar los complementos de lugar (ciudades<br />

o islas pequeñas) como Romae.<br />

-Nom. Y Voc. En plural siempre son iguales, al igual que dativo y ablativo de plural.<br />

6


Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

SINGULAR PLURAL<br />

NOM. VOC Ros-a Ros-ae<br />

ACUSATIVO Ros-am Ros-as<br />

GENITIVO Ros-ae Ros-arum<br />

DATIVO Ros-ae Ros-is<br />

ABLATIVO Ros-a Ros-is<br />

2ª DECLINACIÓN<br />

-Hay sustantivos masculinos cuyo nominativo puede ser en –us o en –er y sustantivos neutros cuyo<br />

nominativo es en –um. Algunos son femeninos: nombres de plantas y árboles (pinus, fagus, pirus).<br />

-Se recuerda que los neutros tienen nominativo, vocativo y acusativo iguales y que en plural<br />

siempre acaban en la flexión nominal en –a.<br />

-Los sustantivos en –er pierden la ‘e’ en el resto de casos: ager-agri pero no todos como puer-pueri<br />

-Hay otro sustantivo en –i: vir-viri.<br />

-Algunos cambian de significado al pasar del singular al plural: auxilium (singular ‘ayuda’, plural<br />

‘tropas auxiliares’), castrum (singular ‘fortaleza’, plural ‘campamento’), impedimentum (singular<br />

‘obstáculo’, plural ‘bagajes’).<br />

MASCULINOS SINGULAR PLURAL<br />

NOMINATIVO Serv-us, Puer, Ager Servi, pueri, agri<br />

VOCATIVO Serv-e, Puer, Ager Servi, pueri, agri<br />

ACUSATIVO Servum, puerum, agrum Servos, pueros, agros<br />

GENITIVO Servi Servorum<br />

DATIVO / ABLATIVO Servo Servis<br />

NEUTROS SINGULAR PLURAL<br />

NOM. VOC. AC. Templ-um Templ-a<br />

GENITIVO Templ-i Templ-orum<br />

DATIVO / ABLATIVO Templ-o Templ-is<br />

7


ADJETIVOS DE 3 TERMINACIONES<br />

-El Género masculino sigue el modelo masculino de la 2ª Declinación, el femenino sigue la 1ª<br />

declinación y el neutro sigue el modelo neutro de la 2ª templum-i.<br />

-Ejemplos: bonus-a-um, pulcher-pulchra-pulchrum<br />

PRESENTE IND., PERFECTO IND.<br />

-Hay que recordar que cuando tenemos un verbo enunciado hay tres formas disponibles:<br />

*Tema de presente (1ª persona del pr. De indicativo) – se utilizará para formar los tiempos del<br />

tema de presente.<br />

*Tema de perfecto (1ª persona del perfecto indicativo) – se utilizará para formar los tiempos<br />

del tema de perfecto.<br />

*Tema de supino<br />

-También cabe señalar que en latín existen 4 conjugaciones con una vocal temática cada una de<br />

ellas, salvo la 3ª que es consonántica. Esto tiene que estar presente porque a la hora de formar los<br />

tiempos verbales, se hace de distinta manera dependiendo de la conjugación.<br />

-También hay que recordar que hay verbos irregulares como el verbo SUM que no tienen ese<br />

patrón.<br />

-Por último hay que repasar que las desinencias del perfecto de indicativo son diferentes a las de<br />

los demás tiempos verbales: -i, -isti, -it, -imus, -istis, -erunt.<br />

PRESENTE DE INDICATIVO<br />

1 2 3 4 SUM<br />

Amo Deleo Mitto Audio Sum<br />

Amas Deles Mittis Audis Es<br />

Amat Delet Mittit Audit Est<br />

Amamus Delemus Mittimus Audimus Sumus<br />

Amatis Deletis Mittitis Auditis Estis<br />

Amant Delent Mittunt Audiunt Sunt<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

8


PERFECTO DE INDICATIVO<br />

-No hay diferencias entre las conjugaciones. Siempre se forma de la misma manera utilizando el<br />

tema de perfecto (enunciación – segunda forma –sin –i) y añadiendo las desinencias anteriormente<br />

citadas:<br />

Amav-i<br />

Amav-isti<br />

Amav-it<br />

FUNCIONES DE LOS CASOS<br />

Nominativo<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

Amav-imus<br />

Amav-istis<br />

Amav-erunt<br />

El caso nominativo desempeña las siguientes funciones en la oración:<br />

a. Sujeto de un verbo en forma personal: Gallia est omnis divisa in partes tres<br />

b. Atributo con el verbo copulativo sum: Horum omnium fortissimi sunt Belgae.<br />

c. Complemento predicativo referido al Sujeto con un verbo distinto de sum: Vercingetorix rex<br />

ab suis appellatur.<br />

Vocativo<br />

Este caso, muy inusual en César, sirve para llamar o dirigirse a alguien. Normalmente va entre<br />

comas.<br />

Acusativo<br />

El caso acusativo desempeña las siguientes funciones en la oración:<br />

a. COMPLEMENTO DIRECTO. Siempre aparecerá cuando hay un verbo transitivo. Caesar<br />

aciem instruit.<br />

b. DOBLE ACUSATIVO<br />

Hay verbos, que por su características sintácticas, llevan dos acusativos. De todos modos, cada uno<br />

de ellos tiene una función distinta:;<br />

*CD+PVO: Galli Mercurium omnium artium inventores ferunt<br />

*CD+CCL: Caesar milites flumen transtulit<br />

*CI+CD: Magíster pueros grammaticam docet<br />

9


c. COMPLEMENTO CIRCUNSTANCIAL<br />

Siempre que haya un verbo intransitivo, cualquier acusativo que aparezca será CC, ya que el CD<br />

no puede existir. Ahora bien, puede aparecer con preposición (lo más lógico) o sin ella cuando se<br />

trata de ciudades importantes (por ejemplo Romam).<br />

Genitivo<br />

El caso genitivo funciona básicamente como un adjetivo dependiente de un sustantivo, es decir,<br />

como un complemento del nombre, con una idea de limitación o restricción. A partir de esta<br />

función se extiende a complementar a determinados verbos y adjetivos relacionados con ellos.<br />

Dativo<br />

El caso dativo funciona básicamente señalando la persona o cosa interesada en la acción verbal,<br />

el destinatario de dicha acción, o complemento indirecto. En muchas ocasiones se confunden<br />

dativo y genitivo, o dativo y ablativo. Pues bien, siempre será dativo si el verbo requiere, necesita<br />

un destinatario de dicha acción. Por ejemplo: envió una carta a mi abuela. Es evidente que el verbo<br />

enviar requiere un destinatario del CD (dicha carta).<br />

Ablativo<br />

El caso ablativo funciona básicamente señalando el punto de partida de la acción verbal, es decir,<br />

como un complemento circunstancial de lugar de donde. A esta función primitiva originaria se<br />

añadió posteriormente las de otros dos casos indoeuropeos: instrumental-sociativo (CC de<br />

instrumento y CC de compañía) y el locativo (CC lugar y tiempo).<br />

Hay otras funciones derivadas del ablativo:<br />

-ABLATIVO DE COMPARACIÓN: se utiliza como segundo término de una comparación sin<br />

quam. Nihil est bello civili miserius.<br />

-ABLATIVO AGENTE: se usa con la voz pasiva y lleva preposición a/ab con personas. Exercitus L.<br />

Casii consulis antea ab Helvetiis pulsus erat.<br />

-ABLATIVO ABSOLUTO: construcción subordinada independiente donde el sujeto aparece en<br />

dicho caso.<br />

6. TIPOS DE ORACIONES<br />

Toda oración puede seguir las siguientes divisiones de tipo sintáctico:<br />

ORACIÓN SIMPLE: cuando tiene solamente una forma verbal<br />

*Transitiva: si lleva CD<br />

*Intransitiva: si no lleva CD (suele llevar CC)<br />

*Copulativa: si lleva Atb.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

10


*Pasiva: si lleva C. Ag. El sujeto no realiza la acción del verbo, sino que la recibe.<br />

ORACIÓN COMPUESTA: cuando hay más de una forma verbal. Hay que averiguar por tanto, si<br />

la unión de las distintas oraciones simples es de coordinación o subordinación.<br />

*Coordinadas: cada oración por si misma tiene sentido completo. <strong>La</strong>s hay de muy diversos<br />

tipos (copulativas, adversativas, disyuntivas, etc.)<br />

*Subordinadas: una oración (subordinada) depende de la otra (principal) para tener sentido<br />

completo. <strong>La</strong> relación entre ambas puede ser de tres tipos:<br />

-Adjetivas: la subordinada es como si fuera un adjetivo de la principal.<br />

-Sustantivas: la subordinada funciona como un sustantivo de la principal (es el sujeto, el CD,<br />

etc.)<br />

-Adverbiales: la subordinada es como un complemento circunstancial de la principal (de<br />

tiempo, de modo, de finalidad, etc.).<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

EJERCICIOS<br />

Traduce las siguientes oraciones<br />

1. Agricola aquilas nigras et magnas vulnerat<br />

2. Agricola terram arat, poetae vitam rusticam laudant<br />

3. Aeneas, deae filius, trans terras navigat et ad Italiam venit. In <strong>La</strong>tio, Italiae terra, in<br />

matrimonio <strong>La</strong>viniam habet et contra Turno bellum facit<br />

4. Brutus ad amicum epistulam ex Asia misit<br />

5. Ancum Marcium regem populus creavit<br />

6. Catilina iuventutem mala facinora edocebat<br />

7. Athenienses Timotheo publice statuam in foro posuerunt<br />

8. Legatus Caesaraugustam venit<br />

9. <strong>La</strong>bienus de rebus gestis Caesarem certiorem fecit<br />

UNIDAD <strong>II</strong><br />

1. 3ª Declinación<br />

2. 4ª y 5ª declinaciones<br />

3. Adjetivos 3ª Declinación<br />

4. Imperfecto Indicativo, Pluscuamperfecto Indicativo, futuro<br />

5. Coordinación: conjunciones coordinantes<br />

11


1. 3ª DECLINACIÓN<br />

Esta declinación es la más compleja de las cinco. Se distinguen en ella dos grandes bloques: los<br />

temas en consonante y los temas en –i. Los primeros suelen recibir también la denominación de<br />

imparisílabos (distinto número de sílabas en el Nominativo y en Genitivo de Singular) al igual que<br />

los segundos la de parisílabos (mismo número de sílabas en dichos casos), aunque tal denominación<br />

no es rigurosamente exacta, ya que existen sustantivos de tema en –i que son imparisílabos por<br />

modificaciones fonéticas en su Nominativo (mons-montis, son los que tienen dos consonantes antes<br />

de la desinencia –is, también llamados temas mixtos).<br />

d. Temas en consonante<br />

Divididos en dos grandes grupos según tienen –s o no como desinencia del nominativo.<br />

*Sin desinencia-s<br />

-Temas en líquida –l, -r: consul-is, soror-is y los nombres de parentesco (con alternancia<br />

pater-patris).<br />

-Temas en nasal –m, -n: si antes de la –n hay una vocal breve ‘e’, ésta se transforma en<br />

‘i’ por apofonía (flumen-inis). Si la –n va precedida de una ‘o’, la –n desaparece en el<br />

nominativo (homo-hominis). El único tema en –m es hiems-hiemis.<br />

-Tema en silbante –s: cuando la ‘s’ no va a final de palabra, sino que es intervocálica,<br />

sufre rotacismo y se convierte en ‘r’. Además, la vocal también cambia a ‘e’, ‘o’<br />

(tempus-oris, genus-eris).<br />

*Con desinencia –s<br />

-Temas en oclusiva: las labiales ‘p’ y ‘b’, las dentales ‘t’ y ‘d’ (que desaparecen en<br />

contacto con la –s) y las guturales ‘c’ y ‘g’ que se transforman en la consonante doble<br />

‘x’. El genitivo siempre revela la verdadera naturaleza del tema.<br />

MASC. / FEM. SINGULAR PLURAL<br />

NOM. VOC Re-x Reg-es<br />

ACUSATIVO Reg-em Reg-es<br />

GENITIVO Reg-is Reg-um<br />

DATIVO Reg-i Reg-ibus<br />

ABLATIVO Reg-e Reg-ibus<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

12


NEUTROS SINGULAR PLURAL<br />

NOM.VOC.AC. Flumen Flumin-a<br />

GENITIVO Flumin-is Flumin-um<br />

DATIVO Flumin-i Flumin-ibus<br />

ABLATIVO Flumin-e Flumn-ibus<br />

e. Temas en –i<br />

*Sustantivos parisílabos con Nominativo singular en –is (hostis, civis, navis), en –es (nubes,<br />

fames).<br />

*Imparisílabos con dos consonantes antes de la desinencia: mons-montis, urbs-urbis.<br />

*Parisílabos neutros con nominativo singular terminado en –e (mare, rete, cubile).<br />

*Imparisílabos neutros terminados en –al, -ar: animal, tribunal, calcar.<br />

*Tienen siempre una –i en el genitivo de plural, en el plural neutro y en el ablativo de<br />

singular los neutros.<br />

MASC./FEM. SINGULAR PLURAL<br />

NOM. VOC. Host-is Host-es<br />

ACUSATIVO Host-em Host-es<br />

GENITIVO Host-is Host-ium<br />

DATIVO Host-i Host-ibus<br />

ABLATIVO Host-e Host-ibus<br />

NEUTRO SINGULAR PLURAL<br />

NOM.VOC.AC. Mar-e Mar-ia<br />

GENITIVO Mar-is Mar-ium<br />

DATIVO Mar-i Mar-ibus<br />

ABLATIVO Mar-i Mar-ibus<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

13


2. 4ª Y 5ª DECLINACIONES<br />

-A la 4ª Declinación pertenecen los temas en –u, con sustantivos masculinos, femeninos y neutros<br />

(cuatro concretamente cornu, genu, veru, gelu).<br />

-Dispone de un sustantivo domus-us que presenta formas de esta declinación, pero también de la<br />

2ª.<br />

-En cuanto a la 5ª Declinación hay dos sustantivos completos, dies-ei, res-rei y son todos femeninos<br />

menos dies.<br />

4ª MASC. / FEM. SINGULAR PLURAL<br />

NOM. VOC. Man-us Man-us<br />

ACUSATIVO Man-um Man-us<br />

GENITIVO Man-us Man-uum<br />

DATIVO Man-ui Man-ibus<br />

ABLATIVO Man-u Man-ibus<br />

NEUTROS SINGULAR PLURAL<br />

NOM.VOC.AC. Gen-u Gen-ua<br />

GENITIVO Gen-us Gen-uum<br />

DATIVO Gen-ui Gen-ibus<br />

ABLATIVO Gen-u Gen-ibus<br />

5ª DECLINACIÓN SINGULAR PLURAL<br />

NOM.VOC Dies / Res Dies / Res<br />

ACUSATIVO Diem / Rem Dies / Res<br />

GENITIVO Diei / Rei Dierum / Rerum<br />

DATIVO Diei / Rei Diebus / Rebus<br />

ABLATIVO Die / Re Diebus / Rebus<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

14


3. ADJETIVOS 3ª DECLINACIÓN<br />

d. TEMA EN CONSONANTE<br />

Los más usados son seis: dives-divitis, pauper-pauperis, princeps-principis, suplex-supplicis, vetus-<br />

veteris. Todos ellos se declinan igual en los tres géneros (respetando siempre las reglas de los<br />

neutros).<br />

e. TEMA EN –I<br />

-De una terminación válida para los tres géneros en el Nom. Sing. (después hay que respetar las<br />

reglas de los neutros): audax-audacis, ferox-ferocis, ingens-ingentis, prudens-prudentis. También se<br />

declinan de esta manera los participios de presente.<br />

-De dos terminaciones: una de ellas, la que termina en –is, sirve para masculino y femenino, la otra<br />

en –e, sirve para el neutro. Ejemplos: facilis-e, fortis-e.<br />

-De tres terminaciones: tienen una terminación en el nominativo de singular para cada género: acer-<br />

acris-acre.<br />

4. IMPERFECTO IND., PLUSCUAMPERF. IND.<br />

IMPERFECTO INDICATIVO<br />

Siempre usa el morfema temporal-modal –ba- salvo en el verbo sum, que es irregular, y que es<br />

prácticamente igual que en castellano. Antes de dicho morfema aparece una –a- (vocal temática) en<br />

la 1ª conjugación, y una –e- en el resto.<br />

1 2 3 4 SUM<br />

Amabam Delebam Mittebam Audiebam Eram<br />

Amabas Delebas Mittebas Audiebas Eras<br />

Amabat Delebat Mittebat Audiebat Erat<br />

Amabamus Delebamus Mittebamus Audiebamus Eramus<br />

Amabatis Delebatis Mittebatis Audiebatis Eratis<br />

Amabant Delebant Mittebant Audiebant Erant<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

15


PLUSCUAMPERFECTO INDICATIVO<br />

Utilizando el tema de perfecto se le añade en cualquier conjugación la característica ‘era’.<br />

Amaveram<br />

Amaveras<br />

Amaverat<br />

FUTURO INDICATIVO<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

Amaveramus<br />

Amaveratis<br />

Amaverant<br />

Este tiempo verbal se forma de una manera diferente dependiendo de si el verbo pertenece a la<br />

1ª/2ª Conjugación o a la 3ª/4ª Conjugación. En el primer caso se utiliza un morfema múltiple<br />

bo/bi/bu. En el segundo caso el morfema es una –a- en la primera persona de singular y una –e- en<br />

el resto.<br />

1 2 3 4 SUM<br />

Amabo Delebo Mittam Audiam Ero<br />

Amabis Delebis Mittes Audies Eris<br />

Amabit Delebit Mittet Audiet Erit<br />

Amabimus Delebimus Mittemus Audiemus Erimus<br />

Amabitis Delebitis Mittetis Audietis Eritis<br />

Amabunt Delebunt Mittent Audient Erunt<br />

En el tema de perfecto siempre lleva el morfema -eri- (ver perfecto de subjuntivo).<br />

5. LA COORDINACIÓN: CONJUNCIONES COORDINANTES<br />

Es la relación sintáctica que une términos equivalentes e independientes entre sí. Si esta relación<br />

carece de conjunciones se denomina yuxtaposición. Por tanto coordinadas son aquellas que<br />

expresan una idea o pensamiento independiente de la oración a la que están unidas, es decir, que<br />

tienen sentido por sí mismas. De acuerdo a la conjunción que las une se clasifican en:<br />

COPULATIVAS: unen sin más. A veces refuerzan lo expresado con antelación<br />

Et, -que, ac, atque y, y además<br />

Nec, neque y no, ni<br />

Etiam, quoque también<br />

Non modo / solum / tantum...sed etiam no sólo, sino también<br />

16


DISYUNTIVAS: señalan la oposición entre dos conceptos.<br />

Aut, vel, -ve o<br />

Seu, sive bien, ya<br />

ADVERSATIVAS: introducen una objeción o corrección a la oración precedente.<br />

Sed, at, verum, vero pero, sino (tras negación)<br />

Autem al contrario, por otra parte<br />

Tamen sin embargo, no obstante<br />

EXPLICATIVAS (CAUSALES): indican el modo subjetivo (no la causa objetiva) de lo dicho<br />

anteriormente.<br />

Nam, enim, namque, etenim pues, en efecto<br />

CONCLUSIVAS: expresan el efecto o la consecuencia de una afirmación anterior.<br />

Ergo, igitur, itaque así pues<br />

Quare, quamobrem, proinde por tanto, por consiguiente<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

EJERCICIOS<br />

Analiza y traduce las siguientes oraciones<br />

1. Auctoritas ducum magna erat inter equites peditesque<br />

2. Hieme Caesar legiones in hiberna reducit; aestate agmen legionum ad oppugnationem<br />

munitionum ducit.<br />

3. Magnus terror senatores populumque Romanum invadit; agricolae ex agris in urbem<br />

properant, milites urbem praesidiis saepiunt<br />

4. Aestate agricolae ab ortu solis usque ad occasum laborabunt<br />

5. Cives impii perniciem rei publicae paraverunt atque ea re multi boni cives cum magna rei<br />

publicae pernicie in acie ceciderunt.<br />

6. Pallida mors aequo pulsat pede pauperum tabernas regumque turres.<br />

7. Prima luce puer e lecto surgit; togam praetextam propere induit atque ad ludum cotidie venit.<br />

17


Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

UNIDAD <strong>II</strong>I<br />

1. Pronombres<br />

2. Pronombre relativo: Subordinada de relativo<br />

3. Grados del adjetivo<br />

4. Modo subjuntivo<br />

1. PRONOMBRES<br />

Pronombres personales<br />

Caso 1ª PERSONA SING. 2ª PERSONA SING. 3ª PERS. SING.<br />

Nom. Ego Tu (voc. Tu) -<br />

Ac. Me Te Se<br />

Gn. Mei Tui Sui<br />

Dat. Mihi Tibi Sibi<br />

Abl. Me/Mecum Te/Tecum Se/Secum<br />

Caso 1ª PERSONA PL. 2ª PERSONA PL. 3ª PERSONA PL.<br />

Nom. Nos Vos (voc. Vos) -<br />

Ac. Nos Vos Se<br />

Gn. Nostrum-i Vestrum-i Sui<br />

Dt/Ab Nobis/ Nobiscum Vobis/ Vobiscum Se/Secum<br />

Pronombres demostrativos<br />

Existen tres tipos dependiendo de la cercanía o lejanía del objeto que se esté señalando. Pueden<br />

funcionar como pronombres o como adjetivos demostrativos (es decir acompañando a un<br />

sustantivo).<br />

HIC-HAEC-HOC - éste<br />

M - SG F - SG N - SG M - PL F - PL N - PL<br />

NOM. Hic Haec Hoc Hi Hae Haec<br />

AC. Hunc Hanc Hoc Hos Has Haec<br />

GN. Huius Huius Huius Horum Harum Horum<br />

DAT. Huic Huic Huic His His His<br />

ABL. Hoc Hac Hoc His His His<br />

18


ISTE-ISTA-ISTUD - ése<br />

M - SG F - SG N - SG M - PL F - PL N - PL<br />

NOM. Iste Ista Istud Isti Istae Ista<br />

AC. Istum Istam Istud Istos Istas Ista<br />

GN. Istius Istius Istius Istorum Istarum Istorum<br />

DAT. Isti Isti Isti Istis Istis Istis<br />

ABL. Isto Ista Isto Istis Istis Istis<br />

ILLE-ILLA-ILLUD - aquél<br />

M - SG F - SG N - SG M - PL F - PL N - PL<br />

NOM. Ille Illa Illud Illi Illae Illa<br />

AC. Illum Illam Illud Illos Illas Illa<br />

GN. Illius Illius Illius Illorum Illarum Illorum<br />

DAT. Illi Illi Illi Illis Illis Illis<br />

ABL. Illo Illa Illo Illis Illis Illis<br />

Pronombres anafórico y de identidad<br />

El pronombre anafórico is-ea-id se utiliza para recordar un elemento que ha salido con<br />

anterioridad en la frase. Es muy utilizado y se puede traducir por el pronombre personal de 3ª<br />

persona del castellano (él, ella, ello). Se recuerda que en el singular de todos los pronombres, el<br />

genitivo siempre acaba en –ius, y el dativo en –i.<br />

MASC. FEM. NEUTRO M.PL. F.PL. N.PL.<br />

NOM. Is Ea Id Ei Eae Ea<br />

AC. Eum Eam Id Eos Eas Ea<br />

GN. Eius Eius Eius Eorum Earum Eorum<br />

DAT. Ei Ei Ei Eis Eis Eis<br />

ABL. Eo Ea Eo Eis Eis Eis<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

19


IDEM-EADEM-IDEM – el mismo (es adjetivo). Se construye utilizando el anterior y la partícula<br />

enfática –dem produciéndose además las asimilaciones correspondientes.<br />

NOM<br />

.<br />

MASC. FEM. NEUTRO M.PL. F.PL. N.PL.<br />

Idem eadem Idem Eidem Eaedem Eadem<br />

AC. Eundem Eandem Idem Eosdem Easdem Eadem<br />

GN. Eiusdem Eiusdem Eiusdem Eorundem Earundem Eorunde<br />

DAT. Eidem Eidem Eidem Eisdem Eisdem Eisdem<br />

ABL. Eodem Eadem Eodem Eisdem Eisdem Eisdem<br />

IPSE-IPSA-IPSUM – él mismo, él en persona, él propiamente (es pronombre).<br />

MASC. FEM. NEUTRO M.PL. F.PL. N.PL.<br />

NOM. Ipse Ipsa Ipsum Ipsi ipsae Ipsa<br />

AC. Ipsum Ipsam Ipsum ipsos Ipsas Ipsa<br />

GN. Ipsius Ipsius Ipsius Ipsorum Ipsarum Ipsorum<br />

DAT. Ipsi Ipsi Ipsi Ipsis Ipsis Ipsis<br />

ABL. Ipso Ipsa Ipso Ipsis Ipsis Ipsis<br />

Pronombres indefinidos<br />

Quis-quae-quid – es el interrogativo-indefinido que se declina igual al relativo salvo en el<br />

nominativo masculino y neutro (quis-quid).<br />

Aliquis-aliqua-aliquid/aliquod – ‘alguien, algún, algo’. Se declina como el anterior.<br />

Alius-a-ud – ‘otro’. Se declina como un adjetivo de tres terminaciones.<br />

Alter-a-um – ‘el otro (de dos)’. Se declina como un adjetivo de tres terminaciones respetando las<br />

reglas de pronombres (genitivo en –ius, dativo en –i).<br />

Nemo-inis – ‘nadie’ se declina por la 3ª Declinación, sólo en singular.<br />

Neuter-neutra-neutrum – ‘ni uno ni otro’<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

m<br />

20


Quidam-quaedam-quiddam/quoddam – ‘cierto, uno tal’.<br />

Quisquam-quicquam/quidquam – ‘alguien, alguno’.<br />

Quisque-quaeque-quodque – ‘cada uno, cada cual’. Es el indefinido más el sufijo –que.<br />

Solus-a-um: ‘solo, único’. Se declina como un adjetivo de tres terminaciones respetando las reglas<br />

de los pronombres.<br />

Totus-a-um – ‘todo, entero’<br />

Ullus-a-um – ‘alguno’ (nullus-a-um ‘ninguno’).<br />

Unus-a-um – ‘uno sólo’.<br />

2. PRONOMBRE RELATIVO: SUBORDINADA DE RELATIVO<br />

PRONOMBRE RELATIVO<br />

MASC. FEM. NEUTRO M.PL. F.PL. N.PL.<br />

NOM. Qui Quae Quod Qui Quae Quae<br />

AC. Quem Quam Quod Quos Quas Quae<br />

GN. Cuius Cuius Cuius Quorum Quarum Quorum<br />

DAT. Cui Cui Cui Quibus Quibus Quibus<br />

ABL. Quo Qua Quo Quibus Quibus Quibus<br />

-Coexisten formas con q- y formas con c-, que son el genitivo y el dativo de singular, que además<br />

son iguales en los tres géneros respetando las terminaciones de los pronombres en esos casos.<br />

-Hay formas de la 1ª/2ª Declinación, la mayoría, y otras de la 3ª declinación (AC. SING. y<br />

DAT.ABL. PL.).<br />

-El neutro en plural NO termina en –a sino que es igual que el femenino.<br />

SUBORDINADA DE RELATIVO<br />

<strong>La</strong> oración de relativo es una determinación adjetiva de un sustantivo (o pronombre) que, por lo<br />

general, se encuentra en la oración precedente, motivo por el que recibe la denominación de<br />

antecedente, con el que concuerda en género y número, pues el caso dependerá de la función que cada<br />

uno de ellos desempeñe en su oración respectiva.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

21


A la hora de traducirlo, en el momento que aparezca el antecedente, podemos insertar la oración<br />

de relativo, procurando traducir el pronombre por un que, o en todo caso un el cual, la cual, los<br />

cuales, las cuales (junto a la preposición dependiendo del caso en el que esté el pronombre).<br />

Duas vias occupavit quae ad portum ferebant – Ocupó dos caminos que llevaban al puerto.<br />

Eum quem sperabamus non video – no veo al que esperábamos (*es conveniente traducir el<br />

pronombre anafórico + el relativo por el que, la que, los que, las que).<br />

El modo de las oraciones de relativo es el indicativo. Puede llevar sin embargo el verbo en<br />

subjuntivo cuando se quiere añadir un matiz circunstancial final, causal o consecutivo.<br />

Erant omnino itinera duo, quibus itineribus domo exire possent – Había únicamente dos rutas, por las<br />

cuales podrían salir de su patria (para salir de su patria).<br />

Infelix, qui non sponsae preacepta furentis audierit! – Desdichado, por no haber escuchado los consejos<br />

de su prometida inspirada.<br />

Falso relativo o Relativo de enlace<br />

Hay ocasiones en las que aparece un relativo al inicio de frase. No se trata realmente de un<br />

relativo, puesto que está en una oración simple, no sirve para subordinar, solamente sirve para<br />

unir una frase con lo anterior, y se debe traducir por demostrativo (este, esta, esto).<br />

Recibe este nombre el relativo que aparece tras un signo de puntuación fuerte (punto, dos<br />

puntos, punto y coma). Equivale al demostrativo de primera persona (‘éste’) o al personal de<br />

tercera persona (‘él’).<br />

Qui iubet arma tradi, principes produci – él ordena que se entreguen las armas, que se haga venir a los<br />

cabecillas.<br />

Quod flumen uno omnino itinere transiri potest - este río puede ser cruzado sólo por un único lugar.<br />

Oración de relativo sustantivada<br />

<strong>La</strong> oración de relativo normalmente es adjetiva puesto que tiene un antecedente al que se refiere y a<br />

quien complementa. Hay ocasiones en las cuales no existe ningún antecedente y la oración<br />

subordinada relativa que introduce es por tanto sustantiva. Eso quiere decir que toda la oración<br />

funcionará como CD o Sujeto (normalmente) de la oración principal. En esta ocasión el relativo se<br />

traduce por el que, la que, los que, las que, dependiendo del género y del número.<br />

Qui in Italia sunt, forum videbunt - Quienes están en Italia, verán el foro.<br />

E civibus eligi debet qui civibus imperaturus est – Debe ser elegido por los ciudadanos quien haya sido<br />

mandado por los ciudadanos.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

22


Oración de relativo adverbial de lugar<br />

Está introducida por los adverbios relativos ubi (en donde), unde (de donde), quo (a donde), qua (por<br />

donde). Seguirán teniendo un antecedente, que indicará un lugar. <strong>La</strong> oración subordinada no es<br />

adjetiva, porque el sentido es de un circunstancial de lugar.<br />

Arma iam non sunt sub saxo ubi ego ea reliqui – las armas ya no están bajo la roca donde yo las dejé.<br />

In locum pervenisti ubi copiae Caesaris manebant - Has llegado al lugar en donde permanecían las tropas<br />

de César.<br />

3. GRADOS DEL ADJETIVO<br />

Los grados del adjetivo son tres:<br />

-Positivo<br />

-Comparativo<br />

-Superlativo<br />

COMPARATIVO<br />

<strong>La</strong> comparación entre dos personas u objetos puede resultar inferior, igual o mayor que aquel con<br />

el que se compara. Por ello hay tres tipos de comparativos: de inferioridad, de igualdad y de<br />

superioridad.<br />

En latín, al igual que en castellano, estas diferencias pueden expresarse mediante adverbios:<br />

-Minus…quam ‘menos que’<br />

-Tam …quam ‘tan como’<br />

-Magis…quam ‘más que’<br />

Ego sum minus / tam / magis formosus quam Maetius – Yo soy menos / tan / más hermoso que / como<br />

Mecio.<br />

En latín, no así en castellano, se admite otra construcción, muy frecuente, para el comparativo de<br />

superioridad: se ha de añadir al adjetivo el sufijo de intensidad ior (para masculino y femenino) y –<br />

ius (neutro). Poniendo el adjetivo en genitivo, se le añade el sufijo, y después se declina como un<br />

adjetivo de tema en consonante y dos terminaciones (vetus-veteris):<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

23


Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

SINGULAR SINGULAR PLURAL PLURAL<br />

MASC./FEM. NEUTRO MASC./FEM. NEUTRO<br />

NOM.VOC Altior Altius Altiores Altiora<br />

ACUSATIVO Altiorem Altius Altiores Altiora<br />

GENITIVO Altioris Altioris Altiorum Altiorum<br />

DATIVO Altiori Altiori Altioribus Altioribus<br />

ABLATIVO Altiore Altiore Altioribus Altioribus<br />

*El segundo término de la comparación, además de ponerlo con la partícula qum, puede aparecer<br />

sólo en ablativo, si el primer término está en nominativo o acusativo: Tua concilia sunt nobis clariora<br />

luce<br />

SUPERLATIVO<br />

El grado superlativo puede formarse con varios sufijos que se añaden al lexema del adjetivo en<br />

grado positivo; el sufijo más frecuente es –issimus-a-um. Se declina además como un adjetivo de<br />

tres terminaciones (bonus-a-um)<br />

Altus-a-um - Altissimus-a-um<br />

Otros sufijos:<br />

-Los adjetivos cuyo nominativo singular termina en –er forman el superlativo en –errimus-a-um:<br />

pulcherrimus, miserrimus, pauperrimus.<br />

-Adjetivos que terminan en –ilis como facilis, difficilis, gracilis, humilis, similis lo forman en –illimus:<br />

facillimus-a-um.<br />

Hay complemento partitivo que puede aparecer en genitivo, en caso ablativo con la preposición ex,<br />

de, y con acusativo y la preposición inter.<br />

Belgae erant fortissimi omnium Gallorum<br />

Belgae erant fortissimi ex omnibus Gallis<br />

Belgae erant fortissimi inter omnes Gallos<br />

24


COMPARATIVOS Y SUPERLATIVOS IRREGULARES<br />

POSITIVO COMPARATIVO SUPERLATIVO<br />

Bonus-a-um: bueno Melior-ius: mejor Optimus-a-um: óptimo<br />

Malus-a-um: malo Peior-ius: peor Pessimus-a-um: pésimo<br />

Magnus-a-um: grande Maior-maius: mayor Maximus-a-um: máximo<br />

Parvus-a-um: pequeño Minor-us: menor Minimus-a-um: mínimo<br />

Multus-a-um: mucho Plus: más Plurimus-a-um: más<br />

-Algunos comparativos y superlativos irregulares carecen de grado positivo:<br />

Citerior - citimus<br />

Exterior extremus<br />

Inferior - Infimus<br />

4. MODO SUBJUNTIVO<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

Interior - Intimus<br />

Posterior- Postremus<br />

Prior- Primus<br />

Propior - Proximus<br />

Superior- Supremus<br />

Ulterior Ultimus<br />

El Imperfecto de Subjuntivo siempre utiliza en todas las conjugaciones (salvo en el<br />

verbo sum que es –se-) el morfema temporal-modal –re-. Hay que tener en cuenta,<br />

solamente, la vocal temática que debe aparecer con anterioridad, que nos indicará la<br />

conjugación.<br />

1 2 3 4 SUM<br />

Amarem Delerem Mitterem Audirem Essem<br />

Amares Deleres Mitteres Audires Esses<br />

Amaret Deleret Mitteret Audiret Esset<br />

Amaremus Deleremus Mitteremus Audiremus Essemus<br />

Amaretis Deleretis Mitteretis Audiretis Essetis<br />

Amarent Delerent Mitterent Audirent Essent<br />

25


El Pluscuamperfecto de Subjuntivo, igual en todos los modos, utiliza el morfema<br />

temporal-modal –isse-:<br />

Amavissem<br />

Amavisses<br />

Amavisset<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

Amavissemus<br />

Amavissetis<br />

Amavissent<br />

El Presente de Subjuntivo tiene diferentes formas de formarse según pertenezca a una<br />

conjugación u otra. <strong>La</strong> primera conjugación utiliza el morfema –e- porque el –a- que es del que ser<br />

sirven el resto de conjugaciones, ya está ocupado en el presente de indicativo (la vocal temática).<br />

1 2 3 4 SUM<br />

Amem Deleam Mittam Audiam Sim<br />

Ames Deleas Mittas Audias Sis<br />

Amet Deleat Mittat Audiat Sit<br />

Amemus Deleamus Mittamus Audiamus Simus<br />

Ametis Deleatis Mittatis Audiatis Sitis<br />

Ament Deleant Mittant Audiant Sint<br />

El Perfecto de subjuntivo se forma a partir del tema de perfecto añadiendo el morfema temporal-<br />

modal –eri-. Este morfema también es utilizado por el futuro perfecto, y la única diferencia entre<br />

ellos es la primera persona.<br />

PERFECTO DE SUBJUNTIVO FUTURO PERFECTO<br />

Amaverim Amavero<br />

Amaveris Amaveris<br />

Amaverit Amaverit<br />

Amaverimus Amaverimus<br />

Amaveritis Amaveritis<br />

Amaverint Amaverint<br />

26


1. Qui multum habet plus cupit<br />

2. Misit legatos qui peterent pacem<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

EJERCICIOS<br />

Analiza y traduce las siguientes oraciones<br />

3. In locum Romani pervenerunt unde hostes se receperant<br />

4. Legatos in castra misit quo Caesar proficiscebatur<br />

5. Ambulabo per viam qua Caesar iter faciebat<br />

6. Aestate, noctes breviores sunt quam dies; hieme, longiores.<br />

7. Cicero acerrimus defensor libertatis fuit<br />

8. Decimo anno postquam Hannibal in Italiam venerat, Hannibal metu prope urbem accessit.<br />

9. Fortissimum militem omnis exercitus misit ad Caesarem.<br />

10. Saepe remedium malo peius est.<br />

11. Consul sibi domum aedificavit.<br />

12. Stulti se laudant; Antonius se laudat, nos eum vituperamus; Antonius sibi nocet.<br />

13. Eodem die equitum magnam partem trans flumen traiecit.<br />

14. Civitas popularis est illa, in qua omnia in populo sunt.<br />

15. Mihi gratior est is, qui verum dicit, quam is, cuius verba dulcia sed infida sunt.<br />

16. Omnes principes qui aderant magno fletu auxilium a Caesare petere coeperunt.<br />

17. Amemus patriam, pareamus senatui, praesentes fructus neglegamus, posteritatis gloriae<br />

serviamus<br />

18. Hannibal, qui suas copias in Italiam duxerat, cum Romanis pugnavit eorumque exercitus vicit.<br />

19. Ei pueri, quibus praemia promisisti, maiore spe laborabunt<br />

20. Omnia quae scio vobis iam dixi<br />

21. Sagunti fuimus, cuius incolae atroces oppugnationem toleraverunt<br />

22. In eo itinere persuadet Castico, cuius pater regnum in Sequanis multos annos obtinuerat.<br />

23. Flumen Rhenus, qui agrum Helvetium a Germanis dividit, latissimus atque altissimus est.<br />

24. Iuppiter, cui Romani in Capitolium templum dedicaverunt, maximus deorum erat<br />

25. Libenter legimus Vergilii carmina, quae Aeneam, Veneris filium, celebrant<br />

26. Mercurius, qui deorum nuntius erat, viatores iuvat atque mercatoribus favet<br />

27. Milites quos imperator miserat in castris manebant<br />

28. Semper melior est certa pax quam sperata Victoria<br />

29. Consilia minus utilia sunt quam exempla<br />

30. Nihil est pueris dulcius libértate<br />

31. Hannibal pervenit Hadrumetum quod abest a Zama circiter milia passuum CCC<br />

32. Iniustus qui solum putat probum quod facit ipse<br />

33. Ipse de quarta vigilia, eodem itinere quo hostes ierant ad eos contendit equitatumque omnem ante<br />

se mittit.<br />

27


Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

UNIDAD IV<br />

1. Participios: morfología<br />

2. Oraciones participiales I: participio concertado<br />

3. Oraciones participiales <strong>II</strong>: ablativo absoluto<br />

1. PARTICIPIOS: MORFOLOGÍA<br />

El participio es una forma nominal que se define como adjetivo verbal denominación que hace<br />

referencia a su doble naturaleza:<br />

-Como adjetivo concierta con un sustantivo o pronombre en género, numero y caso; además, al<br />

igual que cualquier adjetivo, admite la posibilidad de sustantivarse.<br />

Hostes capti Romam mittuntur<br />

Capti Romam mittuntur<br />

-Como verbo posee las nociones de tiempo y voz; además, puede llevar el mismo régimen de<br />

complementos que el verbo conjugado.<br />

Hostes victi a Caesare post acre proelium Romam mittuntur<br />

MORFOLOGIA<br />

PARTICIPIOS VOZ ACTIVA VOZ PASIVA<br />

Presente -ns, -ntis<br />

Perfecto -us / -a / -um<br />

Futuro -urus / -ura / -urum -ndus /-nda / -ndum<br />

*Participio de presente – amans – amantis se declina como un adjetivo de una terminación de la 3ª<br />

declinación (ingens-ingentis). Se forma, pues, con el tema de presente.<br />

*Participio de perfecto – amatus-a-um. Se forma como un adjetivo de tres terminaciones (tipo bonus-<br />

a-um) a partir del tema de supino.<br />

*Participio de futuro activo – amaturus-a-um. Hay que añadir simplemente la silaba –ru- al<br />

participio de perfecto. Se traducirá por una oración de relativo con el verbo en futuro. Ejemplo –<br />

Ave Caesar morituri te salutant – Ave Cesar, los que morirán te saludan<br />

28


2. ORACIONES PARTICIPIALES I: PARTICIPIO CONCERTADO<br />

El participio concierta en género, numero y caso con un sustantivo, o hace la función de<br />

sustantivo, si dicho participio esta sustantivado. Será todo participio que no forme construcción de<br />

ablativo absoluto.<br />

Si es participio en presente se traduce por gerundio u oración de relativo con verbo en presente o<br />

en imperfecto Hostes arma in campo relinquentes fugerunt<br />

Si es participio de perfecto, se traduce por participio In urbem expugnatam intravit.<br />

Se puede considerar que el participio forma una construcción de participio concertado, semejante<br />

a una oración subordinada adverbial. Recordemos que si el participio está en voz activa y es<br />

transitivo, obligatoriamente llevará CD, porque además de referirse a un sustantivo, sigue siendo<br />

un verbo.<br />

3. ORACIONES PARTICIPIALES <strong>II</strong>: ABLATIVO ABSOLUTO<br />

Siempre se encuentra en caso ablativo, ya sea singular o plural, junto con un sustantivo, también<br />

en ablativo, con el que forma una construcción de ablativo absoluto, que aparece siempre<br />

desligada de la oración principal (entre comas, a principio de la frase, al final, etc.).<br />

El participio de presente se traduce por gerundio Tarquinio regnante, populus Romanus graves<br />

iniurias toleravit.<br />

El participio de perfecto se traduce por participio Victis hostibus, dux Romam proficiscitur<br />

<strong>La</strong> construcción nominal usada para fechar los años, designando el nombre de los consules<br />

electos en ablativo y el sustantivo consulibus, se ha catalogado tradicionalmente como ablativo<br />

absoluto, aunque no consta el participio (se trata del verbo svm). L. Manlio Vulsone M. Atilio Regulo<br />

consulibus, bellum in Africam translatum est.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

29


Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

EJERCICIOS<br />

Analiza y traduce las siguientes oraciones<br />

1. Oraculo audito, multi ad terram nostram venire constituerunt<br />

2. Armis amissis, homines fortiter pugnaverunt<br />

3. Caesar, videns milites ad pugnam paratos, signum dedit<br />

4. Hostes, brevi tempore a nostris superati, sese fugae dederunt<br />

5. Hostes in silvas fugientes videbamus<br />

6. Hostibus venientibus, magnus terror civitatem invasit<br />

7. Dionysius tyrannus, cultros tonsorios timens, candenti carbone sibi adurebat capillum.<br />

8. Legati venerunt pacem petentes.<br />

9. Caesar, cognito consilio eorum, ad flumen Tamesim in fines Casivelauni exercitum ducit.<br />

10. Caesar, exposito exercitu et loco castris idoneo capto, cohortibus X ad mare relictis et equitibus<br />

CCC, de tertia vigilia ad hostes contendit.<br />

11. His rebus cognitis, exploratores centurionesque praemittit, qui locum idoneum castris deligant.<br />

12. M.Messala M.Pisone consulibus, coniurationem nobilitatis fecit.<br />

13. His rebús gestis, Domitius sperans Scipionem ad pugnam elici posse, simulavit se, angustiis rei<br />

frumentariae adductum, castra moveré.<br />

14. M. Tullius cónsul sive praesentiam Catilinae timens sive ira commotus in senatu orationem<br />

luculentam atque utilem rei publicae habuit.<br />

15. Omni spe salutis amissa, Saguntini hostibus arma trader noluerint<br />

1. El infinitivo<br />

2. <strong>La</strong> oración de infinitivo<br />

3. Oraciones subordinadas sustantivas<br />

1. El infinitivo<br />

UNIDAD V<br />

El infinitivo es una forma nominal que se define como sustantivo verbal, denominación que hace<br />

referencia a su doble naturaleza:<br />

-Como sustantivo puede realizar funciones sintácticas propias de los sustantivos Sujeto, CD,<br />

Atributo…). Generalmente lo encontraremos como CD de verbos modales. Horatius scribere<br />

constituit<br />

-Como verbo, posee las nociones de tiempo y voz; además, puede llevar el mismo regimen de<br />

complementos que el verbo conjugado (CD, CI, CC, CAg…) Horatius saturas scribere constituit<br />

30


MORFOLOGIA<br />

Encontramos un infinitivo por cada tiempo (presente, perfecto, futuro) y a la vez por cada voz<br />

(activa / pasiva). Veamos la distribución en el siguiente cuadro:<br />

INFINITIVOS VOZ ACTIVA VOZ PASIVA<br />

PRESENTE -re -ri<br />

PERFECTO -isse -um / -am / -um esse<br />

FUTURO -urum /-uram / -urum esse -ndum /-ndam /-ndum esse<br />

*Infinitivo de presente – amare / amari. Simplemente hay que añadir dichas desinencias. Hay que<br />

tener cuidado con los infinitivos de presente de la voz pasiva de verbos de la 3ª conjugación<br />

porque simplemente hay que añadir –i (regi, mitti, concurri…)<br />

*Infinitivo de perfecto activo – amavisse. Se utilizara el tema de perfecto del verbo y se añadira –isse<br />

(cf. Pluscuamperfecto de subjuntivo re-isse).<br />

*Resto de infinitivos. <strong>La</strong>s desinencias son las mismas que hemos visto en los participios<br />

correspondientes. Se utilizara la correspondiente según el genero (masculino / fem. / neutro) y<br />

según el numero del sujeto (singular / plural). Y se utiliza también la forma de infinitivo de<br />

presente o de futuro del verbo SVM (esse / fore), aunque la mayor parte de veces esto no aparece).<br />

Ejemplos – amatum esse, amaturas esse, regenda fore…<br />

2. <strong>La</strong> oración de infinitivo<br />

A. INFINITIVO CONCERTADO (SIN SUJETO PROPIO)<br />

El infinitivo es aquí un sustantivo verbal de género neutro que posee las funciones de sujeto y<br />

objeto directo. Se le conoce como infinitivo concertado, porque no va en una oración subordinada<br />

sustantiva (“no concertado”), no tiene sujeto propio en acusativo ya que su sujeto es el mismo que<br />

el de la oración principal.<br />

El infinitivo siempre se traduce por infinitivo<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

31


Con función de sujeto<br />

Con el verbo sum acompañado de un predicado en género neutro, si es un adjetivo, con<br />

expresiones impersonales – licet (está permitido), oportet, decet, necesse est, opus est (conviene, es<br />

necesario), libet, placet, iuvat (agrada), videtur (parece), etc.<br />

Non alienum esse videtur de Galliae moribus proponere – No parece estar fuera de lugar hacer una<br />

descripción de las costumbres de los galos.<br />

Summa ope niti decet – Conviene esforzarse con el mayor tesón.<br />

Con función de objeto directo CD<br />

Usualmente con los verbos modales (possum, debeo, soleo), querer, saber (volo, cupio, scio), y los que<br />

indican etapas de una acción (incipio, audeo, constituo):<br />

Caesar iter ulli per provinciam dare non poterat – César no podía conceder a nadie el paso por la<br />

provincia.<br />

Statui res gestas populi romani carptim prescribere – Decidí escribir por capítulos las hazañas del<br />

pueblo romano.<br />

B. INFINITIVO NO CONCERTADO (CON SUJETO PROPIO)<br />

Esta oración es la construcción subordinada más frecuente del latín. Posee dos características<br />

singulares:<br />

-Falta de nexo subordinante<br />

-Su Sujeto aparece en caso Acusativo (frente al nominativo de las otras oraciones).<br />

Se suele explicar su origen a partir de la fusión de dos oraciones similares con un CD de persona<br />

y otro un Infinitivo del tipo:<br />

Videmus amicos ‘vemos a los amigos’<br />

Videmus ambulare ‘vemos caminar’<br />

Videmus amicos ambulare ‘vemos caminar a los amigos’<br />

- - - - - - -<br />

VEMOS QUE LOS AMIGOS CAMINAN<br />

En la última oración el Acusativo amicos (funcionalmente CD como hemos señalado) pasa a ser el<br />

sujeto lógico de la acción de caminar, de ahí la posibilidad de una segunda traducción en castellano:<br />

‘vemos que los amigos caminan’. En la traducción del latín al castellano siempre vamos a utilizar<br />

esta oración subordinada sustantiva con el nexo que.<br />

Galli Martem bella regere credunt ‘Los galos creen que Marte gobierna las guerras’<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

32


De acuerdo con lo dicho, cuando en un texto veamos un acusativo cercano a un infinitivo,<br />

conviene pensar que se trata de una construcción de este tipo. El propio contexto nos indicará la<br />

traducción más adecuada en castellano. Con todo, es aconsejable seguir una serie de pasos al<br />

respecto:<br />

a. Iniciar la traducción con el nexo subordinante ‘que’ (ya que se trata de una subordinada<br />

sustantiva, en función de Sujeto o CD de la oración de que depende).<br />

b. Continuar con el Sujeto en Acusativo<br />

c. Transformar el Infinitivo latino en un verbo en forma personal en español, concertando en<br />

número y persona con el sujeto citado, de acuerdo con la correlación temporal que se indica<br />

ahora.<br />

Expresión del tiempo<br />

El tipo de Infinitivo (presente, perfecto, futuro) no indica más que un tiempo relativo respecto al<br />

tiempo y modo del verbo principal. Así, lo único que quiere decir es que el Infinitivo Presente<br />

indica una acción que se desarrolla al mismo tiempo que la principal (simultaneidad), el Infinitivo<br />

Perfecto señala una acción anterior anterioridad, y el Infinitivo Futuro, que su acción tendrá lugar<br />

posteriormente (posterioridad) a la del verbo principal.<br />

Construcción personal de infinitivo<br />

Recibe este nombre por llevar su sujeto en caso nominativo, frente al acusativo de las demás<br />

construcciones. Es frecuente con verbos en voz pasiva, entre los que destacan: Videri (parecer),<br />

verbos de lengua, entendimiento y voluntad (ser dicho, ser pensado, ser juzgado, ser ordenado,<br />

etc.) así como las formas fertur, feruntur, traditur, traduntur. Conviene traducirla como impersonal:<br />

Iuvenes Druides magnum ibi numerum versus ediscere dicuntur<br />

-Se dice que los jóvenes druidas aprenden allí un gran número de versos (lit. “los jóvenes druidas son dichos<br />

aprender allí un gran número de versos”).<br />

Infinitivo histórico<br />

Utilizado en las narraciones rápidas, generalmente de tipo histórico. Alterna a menudo con<br />

imperfectos o perfectos. Su sujeto, que puede omitirse, está en nominativo. Suelen aparecer varios<br />

seguidos. Se traduce por un Pretérito Imperfecto de Indicativo.<br />

Repente glorians maria montesque polliceri et minari ferro – De repente, presumiendo, prometía mares<br />

y montañas y amenazaba con su espada.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

33


3. Oraciones subordinadas sustantivas<br />

Siempre tienen la función de un sustantivo, esto es, funcionan como CD o Sujeto del verbo<br />

principal. Puede aparecer de la siguiente manera:<br />

-Con nexos subordinantes: ut, ne, quominus, quin.<br />

-Oraciones de infinitivo: bien concertado (el infinitivo es CD o Sujeto), o no concertado (en este<br />

caso, con sujeto propio en acusativo).<br />

-Oraciones interrogativas indirectas: por ejemplo, en castellano, 'No sé qué le está pasando a tu<br />

prima'.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

EJERCICIOS<br />

Analiza y traduce las siguientes oraciones<br />

1. Centurio audivit omnes cautivos effugisse<br />

2. Alexander filium Iovis se esse putabat<br />

3. Cicero magnam coniurationem a Catilina parari scripsit<br />

4. Romulus se urbem novam conditurum esse dixit<br />

5. Scio sententiam meam gratam omnibus non fuisse<br />

6. Pecuniam amico reddere debes<br />

7. Anaxagoras, nuntiata filii morte, dixit eum esse mortalem.<br />

8. Caesar animum advertit ad alteram fluminis ripam magnas esse copias hostium instructas.<br />

9. Caesar cognovit Helvetios castra movisse.<br />

10. Caesar iussit milites in urbem intrare et urbem capi.<br />

11. Caesar per exploratoribus comperit Suebos se in silvas recepisse..<br />

12. Consul nuntiavit Romanos ab hostibus victos esse eosque Romam contendere atque arcem<br />

obsesuros esse. Itaque iussit omnes iuvenes cum armis in Capitolium ascendere.<br />

13. Oportet legibus obtemperare.<br />

14. Ridiculum est quaerere ista quae habere non possumus.<br />

34


15. Milites carebant frumento neque cibus ex castris trahi poterat<br />

16. Omnibus patet rem publicam Romanam Ciceronis vigilantia maximo periculo esse<br />

liberatam<br />

17. Magnitudo fluminis non permittebat pontes fieri<br />

18. Caesari nuntiatur Helvetiis esse in animo per fines Haeduorum iter facere<br />

19. Haec consiliantibus eis nuntiatur aquatores ab equitatu premi nostro<br />

20. Sub vesperum Caesar portas claudi militesque ex oppido exire iussit<br />

21. Cunctis erat opinio Caesarem adventurum Romam citius<br />

22. Cupiebat Caesar clemens videri<br />

1. Valores de QUOD<br />

2. Valores de CUM<br />

3. Valores de UT<br />

1. Valores de QUOD<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

UNIDAD VI<br />

A. Pronombre relativo (con antecedente neutro)<br />

Incensum est templum quod amici viderunt<br />

B. Conjunción (con verbo en indicativo)<br />

a. Causal (porque, puesto que, ya que)<br />

ubii pacem petierunt quod frumenti carebant<br />

b. Completiva, sustantiva (que, el que, el hecho de que)<br />

Vitupero quod populus Ciceronem consulem creavit<br />

35


2. Valores de CUM<br />

Preposición de Ablativo. CC de Compañía o Instrumento<br />

Caesar cum exercitu venit<br />

Conjunción<br />

Con Indicativo – valor temporal<br />

Cum Caesar venit, hostes fugerunt<br />

Con Subjuntivo<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

VALOR TEMPORAL-CAUSAL (CUM HISTÓRICO). Se traduce por gerundio simple<br />

con imperfecto y gerundio compuesto con pluscuamperfecto; por al +<br />

Infinitivo simple / compuesto o por una equivalencia temporal.<br />

Hostes, cum Romanos prope viderent /vidissent, fugerunt<br />

3. Valores de UT: conjunción<br />

A. Con Indicativo<br />

VALOR CAUSAL. Cuando el tiempo de subjuntivo sea presente o perfecto.<br />

Cum venerint, proficiscor<br />

VALOR CONCESIVO. Cuando en la principal haya un tamen<br />

1. Valor temporal – Ut signum datum est, milites ad arma concurrerunt<br />

2. Valor comparativo (con partículas correlativas ita, sic...)<br />

Ut optas, ita fiet<br />

B. Con Subjuntivo<br />

Fabius, ut erat imperatum, proelium commisit<br />

a. Valor completivo<br />

i. Sujeto de verbos impersonales – Evenit ut tempestas fuerit<br />

ii. CD de verbos de voluntad, mandato, ruego… - Opto ut beatus sis<br />

b. Valor final – Pontem rupi ut hostes transiret<br />

c. Valor consecutivo (con partículas correlativas ita, sic, adeo, tam)<br />

Nemo tam stultus est ut haec non videat<br />

*<strong>La</strong> partícula NE es igual que UT pero en negativa (que no, para que no). Solamente hay que señalar que si<br />

es un verbo de temor (timeo, metuo, vereor) significa lo contrario. Consul timebat ne hostes copias suas<br />

oppugnarent – el cónsul temía que los enemigos atacaran sus tropas.<br />

36


*Si el verbo de la oración principal carece de sujeto o CD (es transitivo la oración de UT suplirá esta carencia<br />

y por tanto será subordinada sustantiva. Si esas dos funciones ya están cubiertas, la subordinada será final,<br />

salvo que tenga partícula correlativa, que será consecutiva o comparativa dependiendo del modo verbal.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

EJERCICIOS<br />

Analiza y traduce las siguientes oraciones<br />

1. Daedalus quod supplicium timebat, in insulam Cretam abiit<br />

2. Non tibi obicio, quod hunc virum spoliasti<br />

3. Mercator amicos ad cenam invitavit quod diem natalem celebrabat<br />

4. Caesar cum legionibus ab urbe in Galliam profectus est<br />

5. Hannibal, cum Saguntum oppugnaret, telo vulneratus est<br />

6. Consul, cum oppidum captum est, omnes viros coegit<br />

7. Cum vita sine amicis metus plena sit, amicitias quaerere debemus<br />

8. Cum in Helvetiorum fines pervenissent, castra summa cura muniverunt<br />

9. Nostri, cum undique premerentur, deiecti sunt loco<br />

10. Cum iam omnia fecissent, domum reverterunt<br />

11. Eis Caesar imperavit ut ducentos obsides sibi dederent<br />

12. Caesar milites intra municiones continuit ne ab hostibus caperentur<br />

13. Municiones ita firmavit ut hostes irrumpere non possent<br />

14. Ut loquor, volo ut me audias<br />

15. Caesar statuit ut equites proficiscerentur<br />

16. Romani, cum rem gravem suscipiebant, auspicia non omittebant. Augures magistratibus<br />

saepe aderant ut incerta aut dubia signa explicarent.<br />

17. Galli timebant ne Caesar veniret<br />

37


18. Galli postulabant ne Ariovistus tantam multitudinem hominum Rhenum in Galliam<br />

traduceret<br />

19. Pompeius legatos misit ut pacem peterent<br />

20. Cum hostis urbem nostram cepisset, eam delevit.<br />

21. Cum imbres et amnes auxissent, hostes citra flumen manserunt.<br />

22. Cum in Hispaniam venit, copias omnes in unum locum coegit.<br />

23. Cum lepores voces venatorum audiunt, e campo in silvam effugiunt.<br />

24. Cum nuntius venit, consul nuntiavit Romanos ab hostibus victos esse. Itaque iussit omnes<br />

iuvenes cum armis in Capitolium ascendere.<br />

25. Pompeius suis praedixerat ut Caesaris impetum exciperent.<br />

26. Postea tamen, Galli, accepto etiam auro, ne Capitolium obsiderent recesserunt.<br />

27. Rutilium legatum cum expeditis cohortibus praemisit ad flumen ut locum castris<br />

antecaperet.<br />

28. Secundo anno iterum Tarquinius, ut reciperetur in regnum, bellum Romanis intulit.<br />

29. Sol efficit ut omnia floreant.<br />

30. Tanta vis probitatis est, ut eam etiam in hoste diligamus.<br />

31. Ut Antonius rediit, omnes crederunt pacem esse in magno periculo.<br />

32. Accedebat quod Galli suos ad se liberos abstractos obsidum nomine dolebant.<br />

33. Verebamur ne omnes naves deletae essent<br />

34. Verebamur ne parentes nostri in flammis periissent<br />

35. Periculum erat ne naves tempestate delerentur<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

38


1. Verbos irregulares<br />

2. Voz pasiva.<br />

3. Verbos deponentes<br />

4. Subordinadas adverbiales I<br />

5. Oraciones interrogativas<br />

VERBOS IRREGULARES<br />

1. LOS VERBOS VOLO, NOLO, MALO<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

UNIDAD V<strong>II</strong><br />

El verbo volo, velle, volui, 'querer' presenta ciertas irregularidades en la conjugación de los tiempos<br />

del tema presente:<br />

Se producen altemancias vocálicas (vol-.vul-, vel-); presenta formas sin vocal temática (vultis,<br />

vel-lent, etc.) y el presente de subjuntivo se construye como el verbo sum con el morfema<br />

-i-: vel-i-m.<br />

Estas irregularidades se mantienen de forma semejante en la conjugación de los<br />

compuestos de volo, nolo, nolle, nolui, 'no querer ', y malo, malle, malui, 'preferir'.<br />

Nolo es el resultado de la contracción de ne y volo: ne volo > novolo > nolo; así mismo malo<br />

procede de la contracción de magis y volo: magis volo > mags volo > mavolo > malo.<br />

El verbo nolo es el único que tiene imperativo: noli. niolite.<br />

El tema de perfecto de los tres verbos es regular: Volui, nolui, malui quise, no quise, preferí<br />

39


Por otro lado, estos verbos, acompañados de un infinitivo, forman perífrasis expresivas de<br />

naturaleza volitiva:<br />

El verbo malo lleva implícita una comparación (magis+volo 'querer más, preferir") que en<br />

ocasiones se actualiza, mediante la presencia de un segundo término:<br />

Malo emere quam rogare Prefiero comprar que pedir<br />

2. COMPUESTOS DE SUM<br />

El verbo sum tiene un gran rendimiento en latín. Actúa como núcleo de predicado, si bien<br />

completado a menudo por complementos predicativos; es auxiliar en la voz pasiva, y aparece<br />

modificado por diversos preverbios formando un grupo de once verbos compuestos. Estos verbos,<br />

que aparecen a continuación, se conjugan como sum precedidos del correspondiente preverbio:<br />

ab- absum, abes, abuisse, afui estar ausente o alejado, distar<br />

ad- adsum, ades, adesse, adfui estar presente, estar cerca<br />

de- desum, dees, deesse, defui faltar<br />

in - insum, ines, inesse, infui estar en<br />

inter- intersum, interes, interesse, interfui estar entre, tomar parte en<br />

ob- oksum, obes, obesse, obfui ser un obstáculo<br />

prae- praesum, praees, praeesse, praefui estar delante: estar al frente de<br />

sub- subsum, subes, subesse estar debajo<br />

super- supersum, superes, superesse, superfui estar por encima, sobrar<br />

* De estos sólo absum y praesum tienen participio de presente: absens, absentis que está alejado,<br />

ausente; praesens, praesentis que está delante, presente<br />

Los dos restantes, prosum, prodesse, profui 'aprovechar' y possum. posse, potui 'poder' presentan<br />

cambios fonéticos en el tema de presente:<br />

El preverbio pro- de pro-sum ante las formas del verbo sum que empiezan por vocal se<br />

convierte en prod-: prosum, prodes, prodest, prosumus, prodestis, prosunt.<br />

<strong>La</strong> mayoría de los modificados de sum rigen un argumento en función de objeto indirecto en<br />

dativo.<br />

El verbo possum es el resultado fonético de *pot-sum. Este prefijo pot- cambia la consonante<br />

final -t en -S ante las formas de sum que comienzan por S-; en las formas que empiezan<br />

por vocal se mantiene pot-: possum, potes, potest, possumus, potestis, possunt. El infinitivo<br />

de presente y el pretérito imperfecto de subjuntivo adopta las formas simplificadas de posse y<br />

possem en vez de *potesse "potessem).<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

40


3.1. FERO, FERS, FERRE, TULI, LATUM ‘llevar’<br />

Presenta diversos lexemas para los distintos temas:<br />

Tema de presente fer-<br />

Tema de perfecto tul-<br />

Tema de supino lat-<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

El tema de perfecto presenta un tema especial potu-<br />

construido analógicamente sobre la base de fu-i.<br />

El participio de presente potens. -ntis se utiliza<br />

como adjetivo.<br />

El verbo possum acompañado de un infinitivo<br />

constituye una perfrasis moda1 de posibilidad:<br />

Potest ex casa magnus vir exire = De una cabaña<br />

puede salir un gran hombre<br />

3. LOS VERBOS FERO, EO, FIO Y EDO<br />

De estos cuatro verbos los tres primeros tienen<br />

mucho uso en latín y ciertas anomalías en su<br />

flexión. Además fero y eo presentan gran número<br />

de compuestos, también muy usados. Por otra<br />

parte, el verbo edo tiene formas dobles en algunos<br />

tiempos que coinciden con las del verbo sum.<br />

<strong>La</strong> irregularidad aparece exclusivamente en el tema de presente, en el que los morfemas se añaden<br />

directamente sobre el tema sin vocal de unión: fer-S, fer-re-t, fer-re, etc.<br />

41


Se conjugan como el verbo fero y presentan muchos de ellos asimilación de la consonante final del<br />

preverbio a la f inicial de fero:<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

42


3.2. EO, IS, IRE, <strong>II</strong> (IVI) ITUM ‘ir’<br />

Este verbo posee un doble tema de presente *ei- / i-; "ei nunca aparece como tal, pues delante de<br />

vocal se reduce a e- y ante consonante se contrae en i-.<br />

Al igual que el verbo fero, eo tiene un considerable número de compuestos que se conjugan como<br />

el verbo simple:<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

43


3.3. FIO, FIS, FIERI, FACTUS SUM ‘ser hecho, hacerse, llegar a ser’<br />

El verbo fio es un verbo de la 4- conjugación. Es irregular tan sólo por las formas que adoptan el<br />

infinitivo de presente fieri, y el pretérito imperfecto de subjuntivo fierem. Es defectivo de tema de<br />

perfecto, por lo que construye su sistema de perfecto, sólo en pasiva, sirviéndose del participio del<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

verbo facio: factus, -a, -um<br />

sum/sim/eram/ero...<br />

En contraste con el verbo sum, que es un<br />

verbo de existencia estática, el verbo fio<br />

posee un significado dinámico: 'llegar a ser,<br />

hacerse, convertirse en'. En este sentido<br />

básico suele construirse con un complemento<br />

predicativo del sujeto:<br />

Caesar dictator factus est<br />

César llegó a ser / se hizo / se convirtió en<br />

dictador<br />

Actúa como voz pasiva del verbo facio<br />

'hacer' en el sistema de presente.<br />

Muri oppidi a captivis fiebant<br />

Los muros de la ciudad eran hechos por los<br />

cautivos<br />

<strong>La</strong> 3ª persona del singular puede usarse<br />

como impersonal: fit, ‘sucede', fiebat,<br />

'sucedía',factum est, 'sucedió', etc.<br />

VOZ PASIVA. VERBOS DEPONENTES<br />

Frente a la voz activa, en la que se pone de relieve al ‘actor’ o ‘agente’ (Sujeto) de una<br />

determinada acción verbal, en la pasiva se resalta, por el contrario, la persona u objeto que recibe<br />

esta acción del verbo; es decir, en la voz pasiva la acción recae no sobre el CD, sino sobre el Sujeto<br />

Paciente. En latín, también admiten la voz pasiva los verbos intransitivos en la 3ª persona de<br />

singular de todos los tiempos (valor impersonal) – pugnabatur acriter ‘se luchaba con ardor’.<br />

EL EMPERADOR TRAJANO CONSTRUYÓ UN FORO EN ROMA<br />

Sujeto Agente Verbo Act. CD CCL<br />

Imperator Traianus Romae forum aedificavit<br />

UN FORO FUE CONSTRUIDO POR EL EMPERADOR TRAJANO EN ROMA<br />

Suj. Pac. Verbo pasivo C. Agente CCL<br />

Forum Romae ab imperatore Traiano aedificatum est<br />

44


Según vemos en el ejemplo anterior, el sujeto agente pasa a ser el complemento agente en la<br />

oración pasiva. El Complemento Directo pasa a ser el sujeto paciente (por tanto en una oración<br />

pasiva nunca habrá un CD). El verbo activo se cambia de voz y el resto de complementos quedan<br />

igual.<br />

<strong>La</strong> conjugación en voz pasiva (morfología) es diferente para el sistema de presente y el sistema de<br />

perfecto.<br />

SISTEMA DE PRESENTE<br />

Simplemente hay que sustituir las desinencias personales activas por las correspondientes pasivas:<br />

-r<br />

-ris/-re<br />

-tur<br />

SISTEMA DE PERFECTO<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

-mur<br />

-mini<br />

-ntur<br />

Al igual que en español, se utiliza el participio de perfecto del verbo que se conjuga + el tiempo<br />

correspondiente del sistema de presente del verbo auxiliar sum.<br />

Perfecto - Presente (sum, es, est… / sim-sis-sit…)<br />

Pluscuamperfecto - Imperfecto (eram-eras-erat… / Essem-esses-esset…)<br />

Futuro perf. - Futuro simple (ero-eris-erit…)<br />

Amatus-amata-amatum sum, es, es, est (utilizando el participio en el género que corresponda).<br />

Amati-amatae-amata sumus, estis, sunt (cambiando de número el participio)<br />

Ego auditus sum – yo he sido oído<br />

Res gestae sunt – Los asuntos fueron realizados<br />

Templa aedificata erant – Los templos habían sido construidos<br />

***<strong>La</strong> 2ª persona de singular del presente de indicativo de la 3ª conjugación utiliza una –e- y no una<br />

–i-, porque se abre en contacto con la –r-: mitteris, caperis.<br />

***Lo mismo pasa en la 2ª persona del singular del futuro simple en contacto con la –r- de la<br />

desinencia: amaberis, deleberis.<br />

45


El complemento agente<br />

El complemento agente de las oraciones pasivas se expresa en caso ablativo; éste va precedido de<br />

la preposición a/ab cuando el agente es una persona o un ser personificado; en caso contrario no<br />

lleva preposición:<br />

Dacia ab imperatore subicitur – <strong>La</strong> Dacia es sometida por el emperador<br />

Gloria militaris Traían civilitate et moderatione eius superata est – <strong>La</strong> gloria militar de Trajano fue<br />

superada por su urbanidad y moderación.<br />

3. Verbos deponentes<br />

Se denominan verbos deponentes a aquellos cuya conjugación no responde a su significado, es<br />

decir, que se conjugan en la voz contraria a la que se traducen. Se clasifican en:<br />

ACTIVOS – se conjugan en forma pasiva pero tienen significado activo. No obstante tienen<br />

participio de presente, participio de futuro, gerundio y supino: loquor, hortor, videor, sequor, nascor.<br />

PASIVOS – Se conjugan en voz activa y se traducen en pasiva: liceo (ser puesto en venta), veneo (ser<br />

vendido), vapulo (ser azotado).<br />

SEMIDEPONENTES – conjugan su sistema de presente en voz activa y el de perfecto en voz<br />

pasiva: audeo-ausus sum (atreverse), gaudeo-gausus sum (alegrarse), soleo-solitus sum (acostumbrar).<br />

CAUSALES<br />

4. Oraciones subordinadas adverbiales I<br />

Expresan la causa de lo que se dice en la oración principal. Van introducidas por las conjunciones<br />

quod, quia, quoniam (porque, ya que, puesto que). Se emplea indicativo o subjuntivo según la causa<br />

sea real o subjetiva. Venimus quoniam nos appellavisti.<br />

COMPARATIVAS<br />

Establecen una comparación entre la oración principal y subordinada. Van introducidas por las<br />

conjunciones ut, sicut, tamquam, quam (como, que). El verbo va en indicativo o subjuntivo según<br />

expresen un hecho real o supuesto. El nexo de la comparativa suele relacionarse con adverbios en<br />

la principal: ita, sic…ut (así…como); magis, plus…quam (más…que), minus…quam, tam…quam. Sic<br />

est, ut tibi dixi; plus dedit quam accepit.<br />

CONDICIONALES.<br />

Son las que expresan una condición de la oración principal. Van introducidas por las<br />

conjunciones si, ni, nisi, si non. el verbo va en indicativo cuando expresan realidad y en subjuntivo<br />

si expresan irrealidad o posibilidad. Si vales, gaudeo. Si Romae essem, Iovis templum viderem.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

46


5. Oraciones interrogativas<br />

<strong>La</strong>s oraciones interrogativas se utilizan para preguntar alguna cosa que se ignora o sobre la cual<br />

se duda. En latín existe una clasificación de oraciones interrogativas en:<br />

INTERROGATIVAS DIRECTAS<br />

Son oraciones que expresan una pregunta y que sintácticamente son independientes, es decir,<br />

siempre llevan signo de interrogación. El modo verbal utilizado es el indicativo salvo en los casos<br />

en que se indique cierta duda, utilizando el subjuntivo. Hay dos tipos:<br />

A. Interrogativas simples. <strong>La</strong> pregunta puede afectar a la totalidad de la oración (respuesta<br />

si/no) o tan sólo a un elemento de la oración (parcial). En las primeras (totales) se utilizan<br />

las partículas interrogativas ne, nonne, num; en las interrogativas parciales se utiliza un<br />

pronombre interrogativo (quis-quae-quid, uter-utra-utrum, quantus-a-um, qualis-e) o adverbios<br />

interrogativos (ubi,quo,qua,unde).<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

Legisne meum librum? (Total).<br />

Quo vadis? (Parcial)<br />

B. Interrogativas dobles o disjuntivas. Formadas por dos proposiciones que no se excluyen.<br />

Van encabezadas por diferentes conjunciones como utrum-an, -ne-an.<br />

INTERROGATIVAS INDIRECTAS<br />

Son proposiciones subordinadas sustantivas, es decir, equivalen a un sustantivo y dependen de<br />

un verbo principal que expresa la idea de lengua, entendimiento o sentido. El verbo de la<br />

proposición subordinada siempre está en subjuntivo, aunque la traducción del castellano la<br />

podemos hacer en indicativo. Scire cubiebam quis venisset – ‘Quería saber quién había venido’.<br />

De la misma manera que las interrogativas directas, las indirectas suelen estar introducidas por<br />

partículas, pronombres y adverbios interrogativos.<br />

47


1. Praeterita tempora nunquam redibunt<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

EJERCICIOS<br />

Analiza y traduce las siguientes oraciones<br />

2. Fama per hominum ora it et mobilitate vires viget<br />

3. Bellum maximos dolores hominibus affert<br />

4. Caesar in eas civitates quae obsides non dederant bellum inferre instituit<br />

5. Alii pacem petere, alii bellum gerere voluerunt<br />

6. Omnes pacem quam bellum malunt<br />

7. Romae magni ludi certis diebus fiebant<br />

8. Hostium multitudo iam aderat magnaque vi castra oppugnabat<br />

9. Consul, qui legionibus praeerat, a castris longe aberat<br />

10. Permulti Galli proemio interfuerunt; perpauci autem proemio superfuerunt<br />

11. Nobis tua concilia multum proderunt<br />

12. Hostium exercitus Romanorum impetum non tulerunt, regressi sunt et pacem deprecati<br />

sunt.<br />

13. Nostri milites a duce et a fortuna deserebantur.<br />

14. Theseus rex creatus est et a populo laudatus est.<br />

15. A meridie ad Solis occasum crudeliter pugnatum est<br />

16. Caesar beneficiis ac munificentia magnus habebatur, integritate vitae Cato<br />

17. Haec eodem tempore Caesari mandata referebantur et legati ab Haeduis et a Treveris<br />

veniebant<br />

18. Urbs validis munitionibus atque natura loci muniebatur.<br />

19. Urbs hostium magnis praesidiis saepta erat.<br />

20. Num eloquentia Platonem superare possumus?<br />

48


21. Alexander militibus suis Persarum divitias pollicitus est.<br />

1. Gerundio y gerundivo<br />

2. Supino<br />

3. Verbos defectivos, impersonales<br />

4. Conjugación perifrástica<br />

5. Subordinadas adverbiales <strong>II</strong><br />

1. Gerundio y gerundivo<br />

El GERUNDIO<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

UNIDAD V<strong>II</strong>I<br />

Es un sustantivo verbal activo, neutro singular, que sirve para declinar el infinitivo en los casos<br />

que éste no posee: acusativo con preposición (sobre todo con ad) genitivo, dativo y ablativo. Se<br />

forma con el tema de presente + morfema –nd- + terminaciones de género neutro de la segunda<br />

declinación.<br />

En caso acusativo (con ad) expresa finalidad ‘para’. Ejemplo: ad consolandum litterae<br />

valuerunt.<br />

En caso genitivo modifica un adjetivo o sustantivo. Ejemplo: Ars amandi, cupidus legendi.<br />

*Si ese genitivo está acompañado de causa / gratia también tiene valor final.<br />

Caesar pabulandi causa tres legiones misit.<br />

En caso ablativo aparece generalmente sin preposición y se traduce por el gerundio<br />

castellano. Ejemplo: Amare amando discitur, hominis mens discendo alitur et cogitando.<br />

El GERUNDIVO<br />

También llamado participio de futuro pasivo, es un adjetivo verbal de tres terminaciones que se<br />

forma, como el gerundio, con el morfema –nd-. De su definición se deducen las peculiaridades de<br />

su sintaxis:<br />

Puesto que es un participio pasivo no puede llevar CD, no es transitivo<br />

Puesto que es un adjetivo, SIEMPRE acompañará a un sustantivo con el que concertará en<br />

género, número y caso (por ello es diferente al gerundio, que es un verbo).<br />

A la hora de traducirlo es semejante al gerundio.<br />

49


Ejemplos:<br />

Cupidus legendorum carminum<br />

Urbi condendae locum elegerunt<br />

Ad libertatem defendendam adest<br />

Caesar in castra operis perspiciendi causa venit<br />

2. El supino<br />

Es un sustantivo verbal activo que conserva solamente los casos acusativo (siempre con<br />

terminación –um) y dativo y ablativo (ambos con terminación –u), por supuesto a través del tema<br />

de supino. Ejemplo: amatum-amatu.<br />

El caso acusativo se utiliza con verbos de movimiento para expresar finalidad. Ejemplo:<br />

Legati a Roma venerunt questum iniurias, cubitum discessimus<br />

El caso dativo o ablativo (indistintamente) se utiliza acompañado siempre de adjetivos y se<br />

traduce por ‘de + inf.’. Ejemplo: horribile dictu, difficile factu, dignum memoratu…<br />

3. Verbos defectivos e impersonales<br />

Verbos defectivos<br />

Son los que únicamente conjugan una pequeña parte de su flexión. Los más usuales son:<br />

Aio, inquam: ‘digo’. Sólo se usan en dos tiempos del modo de indicativo, el presente y el pretérito<br />

imperfecto.<br />

Coepi: ‘he comenzado’. Se conjuga únicamente en los tiempos del sistema de perfecto. Como todos<br />

los verbos que indican etapas de una acción rige un infinitivo en función de CD.<br />

Fari: “hablar”, se utiliza solamente en las formas 3· persona de singular del presente de indicativo<br />

con valor impersonal fatur (se dice), gerundio en caso ablativo fando, y participio de perfecto fatus-a-<br />

um.<br />

Memini: “me acuerdo de”, “recuerdo”. Igual que coepi, sólo tiene tema de perfecto, pero aquí se traducen<br />

como si fuera el tema de presente. De la misma manera odi, “odio”.<br />

Verbos impersonales<br />

Reciben esta denominación por aparecer exclusivamente en la 3· persona de singular. Se clasifican<br />

en dos grupos:<br />

-Los que carecen de sujeto léxico: pluit (llueve), tonat (truena), o verbos de sentimiento que tienen un<br />

CD que es la persona afectada por el sentimiento y el Gn. que indica la causa que lo produce:<br />

miseret (compadecerse), paenitet (arrepentirse), pudet (avergonzarse), taedet (aburrirse).<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

50


-Los que expresan necesidad, posibilidad o conveniencia: accidit (sucede) constat, libet (agrada), oportet<br />

(conviene), praestat (es preferible), decet (es conveniente), liceo (es lícito), etc.<br />

4. Conjugación perifrástica<br />

A. Voz activa: participio de futuro activo (-urus/-a/-um) del verbo que se conjuga más el<br />

tiempo correspondiente del verbo sum. Ejemplo ‘presente de perifrástica’ – amaturus-a-um<br />

sum-es-est, amaturi-ae-a sumus-estis-sunt.<br />

B. Voz pasiva: participio de futuro pasivo (-ndus-nda-ndum) del verbo que conjugamos +<br />

tiempo correspondiente del verbo sum. Ejemplo ‘presente de perifrástica pasiva’ – amandusa-um<br />

sum-es-est, amandi-ae-a sumus-estis-sunt.<br />

Usos de la perifrástica<br />

<strong>La</strong> conjugación perifrástica activa se utiliza en latín para expresar diversas ideas:<br />

-Intención o propósito de llevar a término una cosa (presente continuo inglés). Res gestas populi romani<br />

scripturi sumus – Tengo la intención de / Voy a escribir la historia del pueblo romano.<br />

-Inminencia de la acción que se lleva a término. Hannibal exercitum traiecturus est – Aníbal está a<br />

punto de cruzar su ejército.<br />

-Posibilidad de que la acción se pueda llevar a término. Quamdiu haec curaturi sumus? -¿Durante<br />

cuanto tiempo podremos encargarnos de esas cosas?.<br />

-Necesidad, destino o fatalidad que se desprende de la acción. Immortalis est, vivit victurusque est – Es<br />

inmortal, vive y ha de continuar viviendo.<br />

-Obligación. Iturus sum ut videam – He de ir para verlo.<br />

<strong>La</strong> conjugación perifrástica pasiva se utiliza para indicar sobre todo obligación (Militibus urbs<br />

defendenda est – la ciudad debe ser defendida por los soldados) y posibilidad (Hoc paene credendum est<br />

– Eso apenas puede ser creído).<br />

5. Subordinadas adverbiales <strong>II</strong><br />

CONCESIVAS<br />

Oponen una dificultad al cumplimiento de lo expresado en la oración principal; sin embargo no<br />

impide su realización. Van introducidas por las conjunciones quamquam, quamvis, etsi, etiamsi<br />

(aunque). El verbo va en indicativo cuando expresan realidad y en subjuntivo irrealidad o<br />

posibilidad. Quamquam potest, (tamen) non vult.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

51


CONSECUTIVAS<br />

Expresan la consecuencia de lo que se indica en la oración principal. Van introducidas por la<br />

conjunción ut (que). Es frecuente la aparición de un correlativo en la oración principal: ita, sic…ut;<br />

tam…ut, is…ut, tantus…ut, adeo…ut. El verbo va siempre en subjuntivo aunque en castellano se<br />

traduzca por indicativo. Tanta tempestas fuit ut pons fractus sit.<br />

FINALES.<br />

Expresan la finalidad o intención de la principal. Van introducidas por las conjunciones ut, ne.<br />

Llevan el verbo siempre en subjuntivo. Eum appellavi ut/ne veniret.<br />

TEMPORALES<br />

Establecen una relación temporal (anterioridad, simultaneidad, posterioridad) entre la oración<br />

principal y la subordinada. Van introducidas por las conjunciones cum, ut, ubi, cum primum, ut<br />

primum, ubi primum, simul ac, postquam, antequam, priusquam, dum, donec. El verbo va en indicativo o<br />

subjuntivo según expresen un hecho real o eventual. Abiimus antequam advenirent.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

EJERCICIOS<br />

Analiza y traduce las siguientes oraciones<br />

1. Ea res in primis studia hominum accendit ad consulatum mandandum M. Tullio Ciceroni<br />

2. Caesar tres dies in ponte reficiendo consumpsit<br />

3. Locum urbis condendae quaerebat<br />

4. Pompeius quo facilius impetum Caesaris tardaret, portas obruit.<br />

5. Fabula non nunquam, etsi sit incredibilis, tamen homines commovet.<br />

6. Caesar, ubi ex captivis cognovit quo in loco hostium copiae consedissent, ad hostes contendit.<br />

7. Caesar cum primum potuit, ad exercitum contendit.<br />

8. Caesar, priusquam se hostes reciperent, in fines Suessionum exercitum duxit.<br />

9. Caesar ad cohortandum milites accurrit.<br />

10. Caesar consilium urbis delendae cepit.<br />

52


11. Caesar finem loquendi fecit.<br />

12. Caesar misit legatos ad pacem petendam.<br />

13. Civitatum principes ad Caesarem salutatum venerant.<br />

14. Hac oratione habita, in modum mirum conversae sunt omnium mentes summaque alacritas et<br />

cupiditas belli gerendi innatae sunt.<br />

15. Bocchus legatos Romam miserat foedus et amicitiam petitum.<br />

LA COMPOSICIÓN<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

6. LA MODIFICACIÓN PREVERBIAL<br />

<strong>La</strong> composición es un procedimiento para formar palabras nuevas mediante la unión de dos o<br />

más palabras simples; la palabra resultante se denomina palabra compuesta y su significado será el<br />

resultante de la unión de sus distintos componentes. Son posibles tantas modalidades como<br />

combinaciones se pueden hacer entre las distintas clases de palabras: sustantivo-sustantivo,<br />

sustantivo-adjetivo, adjetivo-adjetivo, adverbio-adverbio, etc.<br />

Se pueden distinguir dos clases de composición:<br />

PROPIA.- las palabras simples componentes se funden de manera que sólo la última admite las<br />

desinencias de la palabra compuesta: omni-potens, intro-ducere, magn-animus, meri-dies.<br />

IMPROPIA.- las palabras simples componentes se unen manteniendo su independencia. A veces<br />

cada palabra puede seguir su propia declinación, pero lo más frecuente es que el primer elemento<br />

se mantenga invariable en uno de los siguientes casos: genitivo, dativo, ablativo: res-publica / rei-<br />

publicae, agri-cola, legis-lator, aquae-ductus.<br />

LA DERIVACIÓN<br />

<strong>La</strong> derivación es el procedimiento de formación de palabras nuevas mediante la adición de un<br />

morfema; éste se denominará prefijo si se añade al principio de la palabra, o sufijo, si se añade<br />

detrás.<br />

En el siguiente cuadro aparecen en la columna de la izquierda el prefijo o sufijo, en la segunda, el<br />

sentido y significado de morfema, que modifica ligeramente el significado original del lexema al<br />

que se aplica y en la tercera, un ejemplo en latín del morfema correspondiente.<br />

53


Ab-<br />

PREFIJO SENTIDO EJEMPLO<br />

(asimilación a-/abs-/au-)<br />

Ad-<br />

(asimilación a-/ac-/ag-/af-<br />

/al-/an-/ap-/ar-/as-/at-)<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

Separación, acabamiento a-mens<br />

Aproximación, adición Ag-gregare<br />

Ante- Delante Ante-signanus<br />

Anti- Preferencia Anti-dotum<br />

Circum-<br />

(asimilación circu-)<br />

Alrededor Circum-dare<br />

Contra- Oposición Contra-dicere<br />

Cum-<br />

(asimilación com-/co-/con-<br />

/col-/cor-)<br />

Conjunto Col-loqui<br />

De- Separación, descenso De-mens<br />

Ex Separación, ascenso Ex-ire<br />

Extra- Exclusión Extra-ordinarius<br />

In-<br />

(asimilación im-/ir-/il-)<br />

Inter-<br />

(asimilación Intel-)<br />

Ob-<br />

(asimilación o-/oc-/of-/op-<br />

/os-)<br />

Per-<br />

(asimilación pel-)<br />

Dirección, superposición Im-ponere<br />

Interposición, destrucción Inter-mittere<br />

Delante, contra Op-ponere<br />

Perfección, desviación,<br />

negación<br />

Per-ficere<br />

54


Prae-<br />

Praeter-<br />

Pro-<br />

(asimilación prod-)<br />

Post-<br />

(asimilación po-)<br />

Sub-<br />

(asimilación suc-/suf-/sug-<br />

/sum-/sup-/sur-/sus-/su-)<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

Anterioridad, rebasar Prae-dicere<br />

Delante, en lugar de, a<br />

favor de<br />

Praeter-ire<br />

Prod-esse<br />

Posterioridad Post-ponere<br />

Debajo, sustitución Sub-ire<br />

Super- Encima Super-esse<br />

Trans-<br />

(asimilación tran-/tra-)<br />

OTROS PREFIJOS IMPORTANTES<br />

De un lado a otro Trans-portare<br />

AMBI (amb-/am-/an-) de ambos lados am-plexus<br />

DIS (di-/dif-/dir-) dispersión, división dis-tribuere<br />

IN (im-/ir-/il-/i-) negación, privación in-imicus<br />

NE (nec-/neg-) negación ne-scire<br />

RE (redi-/red-) repetición re-ficere<br />

SE (sed-/so-) separación, privación se-curus<br />

SEMI- mitad semi-deus<br />

TRI- triple tri-dens<br />

LA MODIFICACIÓN PREVERBIAL<br />

Los prefijos que determinan a verbos se llaman preverbios y son muy rentables en la formación<br />

de verbos compuestos. Estos proverbios presentan dos valores:<br />

55


Específico o básico: es el propio de cada preverbio que se desarrolla en tres ámbitos: espacial,<br />

temporal y nocional.<br />

Aspectual: exclusivamente de ámbito nacional, relaciona los términos modificados y sus bases<br />

léxicas considerando la acción verbal bajo un matiz aspectual:<br />

Ingresivo: acción verbal en su inicio<br />

Progresivo: acción verbal en su desarrollo<br />

Resultativo: resultado de la acción verbal por él mismo expresada<br />

Intensivo: acción verbal más intensa respecto al término básico<br />

**CAMBIOS FONÉTICOS<br />

Al unirse el prefijo a la base etimológica o lexema se producen cambios fonéticos:<br />

A. Apofonía: las vocales breves en sílaba inicial no trabada, al pasar a posición interior de<br />

palabra, cambian a timbre –i-. Ej.: re+facio > reficio.<br />

B. Asimilación: al entrar en contacto dos consonantes tienden a identificarse en sus rasgos<br />

fonéticos. Ej.: ad+capio> accipio.<br />

**LISTADO DE PREVERBIOS<br />

PREVERBIO VALOR ESPECÍFICO VALOR ASPECTUAL<br />

Ab- Separación, privación, origen Resultativo<br />

Ad- Aproximación, presencia, dirección Ingresivo<br />

Com- Compañía, reunión Resultativo-intensivo<br />

De- Dirección, alejamiento, privación Resultativo-intensivo<br />

Dis- Divergencia, separación, negación Intensivo<br />

Ex- Separación, elevación, privación Resultativo-intensivo<br />

In- Penetración, estar en Ingresivo-intensivo<br />

Inter- Entre, entretanto Progresivo<br />

Ob- Enfrentamiento, oposición Ingresivo-intensivo<br />

Per- A través de, destrucción Progresivo-intensivo<br />

Pro- Delante, a favor de, en lugar de Progresivo<br />

Re- Atrás, repetición Intensivo<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

56


Super- Encima, después, más Intensivo<br />

Trans- De un lado a otro Progresivo<br />

1. Definición y antecedentes<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

7. TEMAS DE LITERATURA LATINA<br />

LA POESÍA ÉPICA<br />

<strong>La</strong> poesía épica (del término griego ἔπος ‘palabra, relato’) es una narración en verso denominado<br />

hexámetro en la que un poeta canta las hazañas de un héroe que, representante de toda una<br />

generación o pueblo, constituye el legado simbólico de éste.<br />

<strong>La</strong>s primeras manifestaciones preliterarias autóctonas de éste género son de carácter oral y se<br />

expresan en los acontecimientos más relevantes de la vida social: fiestas, funerales, banquetes,<br />

victorias militares, etc. (carmina convivalia, neniae, elogia).<br />

En la épica latina confluyen al menos dos tendencias diferentes; por una parte los elementos<br />

autóctonos descritos, sin minusvalorar el influjo etrusco desde muy antiguo y, por otra, la asunción<br />

de la épica helenística que había incorporado la tradición de la épica de Homero. El contacto<br />

inmediato con la cultura griega y su impresionante épica se dio de una manera efectiva con la<br />

conquista de la Magna Grecia y la incorporación de esclavos o libertos griegos como preceptores<br />

de los hijos de las familias más influyentes.<br />

Pero, un pueblo tan pujante como el romano, en plena expansión, necesitaba fundar una nueva<br />

épica que diera consistencia simbólica a su propio patriotismo.<br />

2. Épica arcaica<br />

LIVIO ANDRÓNICO 284-204 a.C.<br />

Es un griego, hecho prisionero en la toma de Tarento, quien escribirá la primera obra de la<br />

literatura escrita en latín, una traducción de la Odisea (Odussia). Según la tradición romana, fue su<br />

dedicación a la enseñanza lo que le llevó a considerar la utilidad de una traducción latina en versos<br />

saturnios de la obra de Homero, donde introduce elementos puramente romanos como el tono<br />

moralizante, la humanización, etc.<br />

57


NEVIO 270-200 a.C.<br />

Después de participar en la Primera Guerra Púnica, escribe una auténtica epopeya nacional<br />

romana, Bellum Punicum, eligiendo ese enfrentamiento entre romanos y cartagineses, con un estilo<br />

solemne y escasa intervención de los dioses, lo que le da un cierto talante histórico e inaugural<br />

para la tradición épica posterior. Incorpora también el tema de Eneas, que abandona a Dido, y por<br />

eso se produce la venganza púnica.<br />

ENNIO 239-169 a.C.<br />

Escribió en hexámetros un poema épico titulado Annales, compuesto de 18 libros y un argumento<br />

fundamentalmente histórico. Es una historia de Roma desde sus orígenes con gran labor de<br />

adaptación e innovación, introduciendo la consideración novedosa de los acontecimientos desde<br />

un punto de vista ético, político y humano, en detrimento del elemento mitológico y de lo<br />

maravilloso. Ennio también cultivó otros géneros literarios como la comedia y la sátira.<br />

3. Épica Augústea: Virgilio y Ovidio<br />

En el vasto movimiento de renovación política que se produce alrededor de la figura de<br />

Augusto, el primer emperador, hay que destacar la actuación de su amigo Mecenas como protector<br />

de las artes y las letras.<br />

A. VIRGILIO: LA ENEIDA<br />

En este contexto histórico una de las figuras más relevantes, si no la más, es el poeta Virgilio (70-<br />

19 a.C.) autor de la Eneida, obra que supone el punto culminante de la épica latina. El autor de<br />

Mantua escribió también una obra de género bucólico, las Bucólicas, y otra más de tipo didáctico,<br />

las Geórgicas.<br />

En los doce libros o cantos de la Eneida se narra la huida legendaria de Eneas de Troya y las<br />

vicisitudes del héroe hasta llegar al <strong>La</strong>cio y fundar la estirpe romana. <strong>La</strong> obra se puede dividir en<br />

dos partes: del libro I al VI, donde se narran las aventuras del héroe troyano como en la Odisea, y<br />

en los seis libros restantes se cuentan las gestas bélicas para la conquista del <strong>La</strong>cio a la manera de la<br />

Ilíada.<br />

Destaca sin duda la llegada a Cartago donde se enamora de la reina Dido, a la que luego<br />

abandonará para cumplir su función fundadora y también otros capítulos como la muerte de<br />

Anquises, la bajada a los infiernos o los combates con Turno.<br />

<strong>La</strong> Eneida supuso una innovación y un canon literario en el género épico, convirtiéndose en el<br />

gran poema nacional romano: inserción de expresiones líricas y dramáticas, profundización<br />

psicológica de los personajes, con influencias de la épica griega, la alejandrina y la romana<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

58


histórica primitiva. Glorificó en gran manera a la familia de los Julios, entroncándolos con Eneas, y<br />

por tanto, con Marte y Venus.<br />

B. OVIDIO: LAS METAMORFOSIS<br />

El poeta de Sulmona (43-17 d.C.) escribió las famosas Metamorfosis, un poema en 15 libros escrito<br />

en hexámetros en los que se narran los cambios de forma, las metamorfosis en vegetales, animales,<br />

etc., de personajes mitológicos e históricos mitificados. El amor, según Ovidio, es el gran<br />

protagonista y la fuente de estas transformaciones.<br />

Empieza el autor con el relato de las cuatro edades del mundo en donde se manifiestan los amores<br />

de los dioses; después se narran los amores entre mortales y culmina con la muerte de Julio César,<br />

exaltado, divinizado y transformado en constelación.<br />

Posteriormente el autor fue exiliado al Mar Negro, por culpa de un ‘error’, relacionado quizá con<br />

algún suceso con Julia, hija de Augusto. Murió en el exilio.<br />

4. Épica imperial<br />

LUCANO<br />

Lucano, famosos sobrino del filósofo cordobés Séneca, fue condenado a morir por el emperador<br />

Nerón por participar en una conspiración contra él. Su obra más famosa es el Bellum Civile o<br />

Farsalia, obra escrita en diez libros en hexámetros.<br />

En esta obra se relata la guerra civil entre César y Pompeyo. Dentro de la evolución del género<br />

épico, Lucano supuso un cambio de rumbo, con su argumento exclusivamente histórico y con una<br />

visión crítica de la historia, defendiendo teorías republicanas y estoicas. Igualmente existe<br />

abandono total de la intervención divina y no relevancia de la figura del héroe. Todo esto hace que<br />

sea el modelo épico contrapunto de la Eneida.<br />

OTROS AUTORES<br />

Silio Itálico (25-101 d.C.). Escribió en 17 libros el poema épico Punica, que relata la segunda guerra<br />

púnica, utilizando de manera excesivamente mimética la historia de Tito Livio.<br />

Valerio Flaco. Escribió las Argonáuticas, la expedición encomendada por Jasón para buscar el<br />

vellocino de oro, con un estilo excesivamente retórico y lento.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

59


Papinio Estacio (40-96? d.C.). Fue un escritor apreciado y protegido en la corte de Domiciano.<br />

Compuso la Tebaida, la lucha fratricida entre Eteocles y Polinices por el trono de Tebas y la<br />

Aquileida, síntesis de la vida de Aquiles. Su estilo es afectado y abigarrado.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

LA LÍRICA<br />

1. Definición y características del género. Orígenes<br />

<strong>La</strong> poesía lírica ha sido definida tradicionalmente como la expresión de los sentimientos por medio<br />

de la palabra. Desde ese punto de vista, este género literario se caracteriza por la subjetividad, es<br />

decir, el poeta nos ofrece una parte de su pensamiento, de su interior, de su visión de la realidad<br />

<strong>La</strong> poesía lírica, con el significado de ‘poesía cantada con acompañamiento de lira’, se cultivó en<br />

Grecia desde tiempos muy antiguos con una serie de requisitos formales: empleo de determinados<br />

metros y estructuras, acompañamiento musical, composiciones breves, etc. Entre los poetas más<br />

destacados de la lírica griega encontramos a:<br />

-Safo - Poetisa que dedicó su obra al amor expresado con sencillez, ternura y pasión. Escribió<br />

poemas personales e intimistas además de poemas de encargo.<br />

-Píndaro - Considerado uno de los mejores poetas griegos, destacan sus epinicios, dedicados a los<br />

ganadores de las competiciones atléticas, y su poesía coral, compuesta para ser cantada por coros<br />

de jóvenes con acompañamiento musical.<br />

2. Los poetas neotéricos. Siglo I a.C.<br />

CONTEXTO HISTÓRICO-CULTURAL<br />

El siglo I a.C. se caracteriza por el desencadenamiento de una multitud de luchas políticas que termina<br />

con la figura de Julio César, convertido en dueño del mundo mediterráneo. Por el empeoramiento<br />

de la situación económica y social en Roma, se produjo un cambio de mentalidad donde el<br />

individuo adquiere mayor importancia, y con él, sus sentimientos. A mitad de siglo aparece un<br />

grupo de poetas llamados por Cicerón neotéricos, considerados como renovadores de la poesía latina<br />

que propugnaban el abandono de la épica por pequeñas composiciones de pureza estética, propiedad en el<br />

lenguaje y perfección métrica.<br />

60


CATULO 84-54 a.C.<br />

En el seno de una familia sin demasiadas riquezas nace el principal representante de este círculo<br />

literario. Se le considera un poeta versátil aunque destaca en temática amorosa por la relación que<br />

tuvo con la hermana de Clodio, Lesbia en sus poemas.<br />

Su obra, de 116 poemas, puede dividirse en tres bloques:<br />

A. Primera parte (1-60) – comprende poemas cortos de metros y contenidos variados<br />

(incidentes de la vida cotidiana, sátiras, expresiones de amistad, poemas de amor, una<br />

traducción de Safo).<br />

B. Segunda parte (61-68) – se caracteriza por la mayor extensión de las poesías y por su<br />

erudición alejandrina. El 64 ‘<strong>La</strong>s bodas de Tetis y Peleo’ es el más famoso.<br />

C. Tercera parte (69-116) – es un conjunto de epigramas.<br />

VIRGILIO<br />

Este autor también destaca por la creación de una obra lírica muy importante llamada <strong>La</strong>s<br />

Bucólicas, de tema pastoril, donde recoge la herencia neotérica de erudición y búsqueda de la<br />

perfección formal, aludiendo a personajes y sucesos reales de manera alegórica (confiscación de<br />

sus tierras).<br />

3. <strong>La</strong> lírica del siglo I d.C.<br />

CONTEXTO HISTÓRICO. AUGUSTO<br />

Esta época se caracteriza por la confianza que el pueblo da al emperador Augusto y los 40 años<br />

de paz cívica y prosperidad constante que este da a Roma. Patrocinador del arte, y adepto riguroso de<br />

las virtudes romanas, decidió regular la moral pública con el sostén de un círculo literario-cultural<br />

dirigido por un noble llamado Mecenas.<br />

HORACIO<br />

A. Biografía<br />

Horacio nació en una ciudad del sur de Italia, hijo de un liberto recaudador de impuestos, y con<br />

una buena educación en Roma y en Atenas. A su vuelta, en el círculo de Mecenas, gozó de una<br />

situación acomodada que le permitió entregarse a la literatura.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

61


B. Obras<br />

Epodos.- Composiciones breves que poseen temas novedosos que tratan sobre rivalidades literarias<br />

y políticas, críticas a personajes públicos, etc. El más conocido, de tema bucólico es el Beatus Ille,<br />

precioso elogio del campo frente a las complicaciones de la vida urbana.<br />

Odas.- Se trata de composiciones líricas que intentan crear una poesía que rivalice con la griega,<br />

además, intenta apoyar las intenciones morales y religiosas de Augusto incluyendo una temática<br />

muy variada: temas político-nacionales (predicación de la vida serena), temas religiosos, de ética y<br />

moral (filosofía epicúrea).<br />

Carmen Saeculare.- Gracias al éxito que tuvieron las odas, Augusto le encargó componer un himno<br />

para los Juegos Seculares del 17 a.C. al que denominó con ese nombre.<br />

Sátiras.- Dos volúmenes que versan sobre retratos irónicos que denuncian temas como la<br />

estupidez, la ambición y la codicia. Aprovecha además para disertar sobre temas filosóficos.<br />

Epístolas.- 23 cartas poéticas en dos libros, uno sobre temas morales y filosóficos y otro sobre su<br />

teoría poética que incluye la famosa Epistula ad Pisones o Ars Poetica.<br />

Sabemos que algunas de las frases que Horacio utiliza se han convertido en expresiones concisas,<br />

contundentes y expresivas que han tenido mucho éxito en la filosofía, en la literatura universal e<br />

incluso en el habla popular como aurea mediocritas, beatus ille, carpe diem, non omnis moriar o rara<br />

avis. A esto lo llamamos tópicos horacianos.<br />

4. <strong>La</strong> elegía. Ovidio<br />

CARACTERÍSTICAS<br />

Dentro de la lírica conviene señalar un subgénero que tuvo una especial significación en Roma<br />

que es la elegía, destinada sobre todo a la expresión del dolor como profundo sentimiento humano. En<br />

cuanto a la forma, normalmente era escrita en dísticos elegíacos.<br />

TIBULO<br />

Procedente de una familia adinerada, escribió sobre el amor y la naturaleza en una poesía<br />

pacifista donde añora la sencillez de las viejas costumbres campesinas romanas. Escribió una<br />

colección de elegías, no todas atribuibles a él, en las que huye de la ornamentación y de la<br />

erudición pedante.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

62


PROPERCIO<br />

Este autor, perteneciente al círculo de Mecenas, escribió cuatro libros de elegías donde canta la<br />

pasión amorosa del poeta por Cintia con un estilo muy personal donde mezcla la pasión y la erudición.<br />

<strong>La</strong> evocación a mitos es constante y la mezcla de lenguaje culto y coloquial muy abundante. El<br />

último libro está dedicado a temas religiosos y morales acordes con el programa social de Augusto.<br />

OVIDIO<br />

De acaudalada familia, quiso mantenerse independiente de cualquier círculo. El destierro que<br />

sufrió en Tomis, por carmen et error, marcó considerablemente su vida, muriendo allí de pena.<br />

Su poesía es de una validez formal extraordinaria y de elegancia asombrante, aunque se<br />

caracteriza por una ausencia de sentimientos profundos dentro de su obra. Ésta puede ser dividida en dos<br />

grandes etapas muy contrastadas entre ellas: la juventud y el destierro.<br />

Obras de juventud<br />

Amores.- Conjunto de elegías de tema amoroso que da impresión de ser una invención del poeta.<br />

Estas elegías destacan por ser brillantes y llenas de ingenio, pero superficiales y sin profundidad<br />

en el sentimiento.<br />

Heroidas.- Cartas apasionadas que Ovidio atribuye a heroínas míticas dirigidas a sus maridos o<br />

amantes después de haberlas abandonado como la de Dido a Eneas.<br />

Obras del destierro<br />

Tristia.- Se trata de una serie de libros donde se lamenta de sus errores pasados y elogia de una<br />

manera desmesurada la figura de Augusto solicitando así su perdón.<br />

Epistulas ex Ponto.- De similar contenido a la anterior, son cartas donde Ovidio pide<br />

insistentemente a su mujer y amigos influyentes que intercedan por él para que sea perdonado.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

63


1. Orígenes y características del teatro<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

EL TEATRO<br />

<strong>La</strong> comedia latina se instituyó al pedir los ediles a algún escritor que adaptase alguna obra griega<br />

para representarla en los juegos públicos denominados ludi scaenici. Los primeros teatros surgen en<br />

Roma en el siglo <strong>II</strong>I a.C. y en ellos se representaban obras dedicadas al dios Dioniso en un<br />

entarimado desmontable con un escenario sin decorados ante el que se agrupaba un público<br />

clamoroso.<br />

En la época clásica el teatro fue de madera, pero posteriormente se pensó en su ubicación en la<br />

confluencia de dos colinas en cuyas laderas se situaba el auditorio, llamado cavea, dividido en tres<br />

partes, según la distribución social. En la parte baja de las colinas queda la orquesta, de forma<br />

circular, al fondo, frente a los espectadores, se alzaba un muro alto tras el que se situaba un edificio<br />

destinado a habitaciones para los actores y a la maquinaria en su parte superior. Entre ese muro y<br />

la orquesta se sitúa un espacio estrecho denominado proscenio, donde terminaron actuando los<br />

actores.<br />

Los actores eran siempre hombres, en su mayoría esclavos que se disfrazaban como griegos y<br />

actuaban representando costumbres griegas ya que el pueblo no podía soportar que un romano<br />

fuera ridiculizado por un esclavo.<br />

OBRAS DRAMÁTICAS<br />

<strong>La</strong> palabra drama es un vocablo con significación griega que comprend acción y representación,<br />

por eso su sentido completo sería ‘acción representada’. Pertenecen, por tanto, al género dramático<br />

las obras literarias escritas en forma dialogada para ser representadas:<br />

Tragedia. Fue creada en un principio con un profundo sentido religioso, ya que la obra trágica<br />

nació como representación del sacrificio a Dioniso. Representa la grandeza de situaciones<br />

conflictivas en las que unos personajes humanos pasan por lo general de una situación feliz a una<br />

trágica. Livio Andronico fue el primer romano que representó por primera vez en Roma una obra<br />

dramática imitación del teatro griego, donde se originó.<br />

Comedia. Su origen es posterior al de la tragedia y al igual que ocurre en esta, es en Atenas<br />

donde la comedia alcanza su máximo esplendor. <strong>La</strong> comedia posee un tono obsceno y un elemento<br />

burlesco, que a veces culmina en el ataque personal, que no se encuentran en la tragedia.<br />

64


CARACTERÍSTICAS Y TIPOS DE COMEDIA<br />

<strong>La</strong> comedia latina constituye un teatro de arquetipos; se repiten los personajes que representan<br />

un tipo: el viejo avaro, el muchacho atolondrado, el parásito, etc. en una situación de enredo<br />

resuelta con final feliz. Estos argumentos podían distribuirse en tres tipos de comedia:<br />

-Fabula palliata. Comedia de ambiente griego o inspirada en obras de autores griegos. Se la llamaba<br />

de esta manera por el vestido característico de los griegos, el pallium. También se la denominaba<br />

cothurnata por el coturno, calzado griego que llevaban los actores de este tipo de comedia.<br />

-Fabula togata. Comedia con actores vestidos con la toga, indumentaria propia de los ciudadanos<br />

romanos, y ambientada en el mundo romano. También se la denominaba praetexta, porque la toga<br />

era de este tipo.<br />

Fabula atellana. Originaria de la zona de Campania, de temática jocosa parecida a las obras satíricas<br />

griegas, con personajes fijos.<br />

VIDA<br />

2. Plauto 251-184 a.C.<br />

Originario de Umbría, de su vida se tienen vagas referencias, tan sólo que fue un dramaturgo<br />

cómico romano que alcanzó una enorme popularidad y tuvo una gran influencia en la literatura<br />

dramática postrenacentista europea. Se trasladó a Roma de joven y comenzó a escribir comedias<br />

cuando según parece estaba arruinado.<br />

PRINCIPALES OBRAS<br />

Se le atribuyen más de cien comedias de las cuales se conservan veinte completas y algunas en<br />

fragmentos. Están inspiradas en su mayor parte en Menandro:<br />

-Amphitruo (Anfitrión). Júpiter, enamorado de Alcmena, esposa de Anfitrión, toma la apariencia de<br />

éste, mientras que Mercurio, que le acompaña, toma los rasgos de Sosias, el esclavo. Cuando<br />

regresa el verdadero marido, Júpiter aclara el enredo.<br />

-Aulularia (comedia de la olla): un viejo avaro, Euclión, encuentra una olla con un tesoro. Sigue<br />

viviendo pobremente y lleno de inquietud, pensando en que se la puedan robar, como así sucede.<br />

Finalmente la recupera gracias a un joven enamorado de su hija y él la entrega como dote a la<br />

pareja.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

65


-Miles gloriosus (el soldado fanfarrón): un militar fanfarrón y enamoradizo se ve burlado por la<br />

trampa que le tiende el astuto esclavo de un joven enamorado.<br />

ESTILO<br />

Plauto introdujo la canción y la danza. Utiliza un latín vulgar de tema generalmente amoroso. <strong>La</strong> trama<br />

se complica con engaños o confusiones de identidad y los personajes representan a soldados<br />

fanfarrones o parásitos y jóvenes de buena familia. Presenta una gran variedad y originalidad y<br />

además demuestra una gran riqueza métrica.<br />

VIDA<br />

3. Terencio 186-160 a.C.<br />

Terencio, nacido en Cartago, llegó a Roma como esclavo del senador Terencio Lucano, quien le<br />

dio una buena educación y le concedió la libertad, adoptando el nomen de su patrón. Formó parte<br />

del círculo de los Escipiones, un círculo cultural que pretendía educar a Roma gracias a todo el saber<br />

que provenía de Grecia y otras provincias más ricas culturalmente. En el año 160 marchó a Grecia<br />

en busca de nuevas obras de Menandro y en el viaje de regreso falleció.<br />

OBRAS<br />

El argumento en la mayoría de sus obras invita a reflexionar sobre los sentimientos y las relaciones<br />

sociales entre padres e hijos, amos y esclavos. Cada una de ellas comienza con una didascalia, donde se<br />

indican los datos de la obra, su representación, el argumento y un prólogo donde Terencio se<br />

defiende de las críticas de sus adversarios. <strong>La</strong>s principales obras son:<br />

-Andria. Joven de buena familia enamorado de una chica pobre que resulta ser hija del rico vecino,<br />

ya que había sido raptada en su niñez.<br />

-Eunuchus (el eunuco). Un joven se hace pasar por eunuco para introducirse en la casa de su<br />

amada, una joven esclava de un militar.<br />

-Adelphoe (los hermanos). Un padre con dos hijos cede uno de ellos en adopción a un hermano<br />

soltero y sin hijos. Éste lo educa con gran liberalidad frente a la severidad con que se educa al otro.<br />

El método liberal es el bueno.<br />

ESTILO<br />

El teatro de Terencio huye de las groserías, los juegos de palabras y la caricatura exagerada de la realidad<br />

que nos presenta Plauto. Además no hay ruptura de la rígida y jerárquica pirámide social, ya que<br />

en Terencio, lo esencial es el mensaje moral y educativo. <strong>La</strong> profundidad de caracteres resplandece en<br />

la obra de Terencio, su lengua es elegante y pura.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

66


VIDA<br />

4. Séneca: la tragedia romana<br />

Séneca, originario de Córdoba, fue desterrado por el emperador Claudio, acusado de adulterio.<br />

Ocho años más tarde fue llevado a Roma como preceptor del emperador Nerón, convirtiéndose en uno<br />

de sus consejeros hasta que fue acusado de conspirar contra él y le ordenó suicidarse.<br />

OBRA Y ESTILO<br />

Espléndido filósofo estoico, su obra trágica tuvo menos resonancia. Se han conservado nueve<br />

tragedias basadas en las obras de los tres grande autores trágicos griegos. <strong>La</strong>s más importantes<br />

son:<br />

-Medea. <strong>La</strong> mujer extranjera que ayudó a Jasón a obtener el vellocino de oro, pero que fue<br />

abandonada y mató, por ello, a sus propios hijos como venganza.<br />

-Fedra. Vivió su personal tragedia enamorándose de su hijastro Hipólito, fiel a la diosa Ártemis.<br />

-Octavia. De dudosa autoría, es la única praetexta, tragedia de temática romana.<br />

<strong>La</strong> característica fundamental de sus obras es el patetismo trágico que intenta provocar un<br />

impacto. <strong>La</strong>s tragedias han sido escritas más para la lectura privada que para la representación,<br />

recogiendo reflexiones personales de tono estoicista sobre muy diversos temas.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

LA ORATORIA<br />

1. Introducción. Definición de oratoria. Corrientes. El discurso<br />

<strong>La</strong> enseñanza superior, a la que sólo accedían jóvenes de familias acomodadas, se impartía en las<br />

escuelas de retórica. Allí el rhetor enseñaba a sus discípulos la técnica oratoria, es decir, el arte de<br />

persuasión por medio de la palabra. Los alumnos componían, memorizaban y recitaban discursos; el<br />

maestro corregía luego la pronunciación, el tono de voz, los gestos y cuantos defectos observase.<br />

Estos ejercicios contribuían a desarrollar la agilidad mental, la facilidad de palabra y la capacidad<br />

dialéctica del alumno. Eran el entrenamiento del futuro abogado o político. Su formación se<br />

completaba, por último, en el Foro, donde tenía ocasión de escuchar los discursos de oradores<br />

famosos.<br />

67


A principios del siglo I a.C., momento en el que el debate político romano estaba en pleno auge,<br />

aparecieron en Roma diferentes corrientes oratorias:<br />

a. Corriente asianista. Se distinguían por su forma florida en el ritmo oratorio, por su sutileza e<br />

ingenio y un estilo rebuscado y sentencioso. Tomaban como referencia al orador griego<br />

Demóstenes<br />

b. Corriente neoática. Sin artificios, con frases breves, directas y secas, tomando como modelo al<br />

orador griego Lisias.<br />

El discurso que era pronunciado por el orador, que en latín se llamaba oratio, podía ser de<br />

diferentes tipos, según la funcionalidad del mismo:<br />

1. <strong>La</strong>udationes fúnebres o panegíricos. Eran discursos que se hacían cuando una persona había<br />

fallecido. Por lo general no eran muy veraces, sino que alababan al difunto con exageración.<br />

2. Discursos políticos. Son los que se pronunciaban durante el desempeño de algún cargo<br />

público, sobre todo durante el consulado. El discurso más famoso de este tipo son las<br />

Catilinarias de Cicerón.<br />

3. Discursos judiciales o causas criminales. Discursos que se hacían generalmente en el foro<br />

delante de la gente, pero también delante del tribunal de justicia que iba a emitir un<br />

veredicto. Se referían tanto a acusaciones, como a defensas.<br />

4. Acciones de gracias. Tanto a los dioses, como al senado y al pueblo. Por múltiples motivos.<br />

Por ejemplo, Cicerón dio las gracias al senado y al pueblo, por su vuelta del destierro.<br />

Asimismo, cada discurso tenía una estructura preestablecida en los siguientes puntos:<br />

o exordio<br />

o narratio<br />

o divisio<br />

o argumentatio<br />

o digressio<br />

o peroratio<br />

A partir del siglo I d.C., la retórica dejó de ser un ejercicio real por la evidencia del poder absoluto del<br />

emperador, para convertirse en simples ejercicios de escuela. Séneca el Retor, padre del famoso filósofo,<br />

escribió en su obra Sententiae, divisiones, colores, un conjunto de ejercicios de retórica, que se pueden<br />

dividir en dos partes claramente diferenciadas:<br />

A. Suasoriae – conjunto de ejercicios oratorios con asuntos ficticios referentes a temas sacados<br />

de la mitología o la literatura.<br />

B. Controversiae – discursos judiciales con asuntos convencionales y poco reales.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

68


2. Marco Tulio Cicerón 106-43 a.C.<br />

El más célebre orador de todos los tiempos fue Cicerón. Nació en Arpino, al sur del <strong>La</strong>cio, de una<br />

familia de clase media. Recibió su formación en Roma y la completó en Grecia. Vive en el medio<br />

siglo final de la República, época de grandes convulsiones: guerra civil entre Mario y Sila, rebelión<br />

de Espartaco, conjuración de Catilina, guerra civil entre César y Pompeyo. Fue protagonista<br />

directo de la conjuración de Catilina, que él mismo hizo fracasar. En la guerra civil estuvo al lado<br />

de Pompeyo, pero César, vencedor, lo perdonó; entonces se retiró a la vida privada dedicándose a<br />

la literatura. Tras el asesinato de César, creyó que se podría reinstaurar la República y volvió a la<br />

política, atacando a Marco Antonio. Esto le costó la vida a manos de sus sicarios.<br />

A. Obras de oratoria. Discursos:<br />

VERRINAS (DISCURSOS CONTRA VERRES).<br />

Una vez que regresa de su formación en Grecia, Cicerón ingresa como homo novus en la carrera<br />

política haciéndose cargo de un caso de acusación contra el pretor de Sicilia llamado Verres,<br />

acusado de concusión y extorsión. Fue su primera gran victoria.<br />

CATILINARIAS (DISCURSOS CONTRA CATILINA)<br />

En el año 63 a.C. Cicerón es elegido cónsul, magistratura más importante dentro de la carrera<br />

política de un romano. En el ejercicio de su cargo un varón noble llamado Catilina, que también<br />

había sido candidato a cónsul, trama un complot para hacerse con el poder, incluyendo en este complot<br />

el asesinato del propio Cicerón. Éste, al tanto de todas las maquinaciones por la información de<br />

uno de los conjurados, pronuncia contra Catilina cuatro discursos ante el Senado, logrando su más<br />

sonada victoria.<br />

Años más tarde fue desterrado, a instancias de otro de sus enemigos, Clodio, por ejecutar a los<br />

cómplices de Catilina, sin concederles el derecho de apelación al pueblo. A su vuelta dio gracias al<br />

senado y al pueblo, que habían apoyado su regreso. Luego se vengó de Clodio en dos discursos:<br />

PRO CAELIO (EN DEFENSA DE CELIO) Celio era el ex-amante de Clodia, hermana de Clodio. Ella<br />

acusaba al joven por despecho de haberla querido envenenar.<br />

PRO MILONE (EN DEFENSA DE MILÓN) Milón había dado muerte a Clodio en un encuentro callejero<br />

entre bandas rivales de las que ellos eran los jefes.<br />

DISCURSOS MENORES:<br />

“Pro Archia poeta” (En defensa del poeta Arquias) – defensa del poeta griego Arquias, al que<br />

se acusaba de usurpación del derecho de ciudadanía.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

69


“Pro Marcello” (En defensa de Marcelo) y “Pro Ligario” (En defensa de Ligario). Tras el<br />

triunfo de César, Cicerón le pide perdón por no haberle apoyado y defiende a personajes enemigos<br />

del dictador, apelando a su clemencia.<br />

FILÍPICAS (DISCURSOS CONTRA MARCO ANTONIO)<br />

Una vez que César muere en el año 44 a.C., Cicerón se cree de nuevo a la cabeza del estado y<br />

ataca a Marco Antonio, que aspiraba a ser el sucesor del dictador, con 14 discursos que imitan el<br />

estilo de Demóstenes (de ahí el título). Con ello favoreció sin querer los planes del joven Octavio.<br />

Cuando Octavio y Marco Antonio se unieron con Lépido formando el segundo triunvirato,<br />

Cicerón fue proscrito, alcanzado en su huída y asesinado.<br />

B. Obras de retórica (de teoría sobre cómo realizar un discurso)<br />

Además de los discursos más perfectos, nos ha dejado las mejores obras sobre oratoria. Ha<br />

sabido enseñar como nadie cómo se forma un orador y cómo se compone un discurso. Sus<br />

principales obras de este tipo son tres:<br />

BRUTUS – es una historia de la elocuencia en el mundo romano contada a través de un diálogo entre<br />

Cicerón y sus amigos Ático y Bruto.<br />

ORATOR – Cicerón hace un retrato del orador perfecto, que se corresponde con sus propias<br />

cualidades. En esta obra expone con gran claridad y lujo de detalles su teoría sobre el estilo y la<br />

estructura del discurso.<br />

DE ORATORE – Es también un diálogo entre cuatro de los mejores oradores de Roma: Antonio,<br />

Craso, Escévola y César Estrabón. El tema es también el estilo del discurso y el estilo del orador.<br />

C. Otras obras de Cicerón:<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

i. Obras filosóficas: sobre diversos temas como las leyes, la mejor forma de<br />

gobierno, la amistad o la vejez.<br />

ii. Epístolas: se ha recogido una magnífica colección de cartas tanto a su familia<br />

como a su gran amigo Ático que suponen un testimonio muy fidedigno de la<br />

historia del s. I a.C.<br />

D. Época imperial: Quintiliano<br />

En la época imperial, al asumir el emperador el poder total, la vida política de Roma que se<br />

desarrollaba antes en el Foro desaparece, se acaban las rivalidades electorales y las campañas de los<br />

candidatos. Así pues, la oratoria se retira al interior de las escuelas. A finales del siglo I, Quintiliano, un<br />

hispano de Calahorra, que cursó sus estudios en Roma y luego abrió allí una escuela de retórica,<br />

70


nos ha dejado un tratado de retórica llamado “Institutiones Oratoriae”, en el que se preocupa tanto<br />

de la técnica oratoria como de la formación del orador.<br />

1. Introducción: definición y características<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

LA HISTORIOGRAFÍA<br />

<strong>La</strong> historiografía en la Antigüedad es un género literario en prosa que tiene como objetivo narrar<br />

los hechos acaecidos (res gestae) de un determinado pueblo. <strong>La</strong> historiografía surge en Roma con el<br />

ejemplo griego a la vista. El momento en el que aparecen los primeros relatos (finales del siglo <strong>II</strong>I.<br />

a.C.) es el de una implicación cada vez mayor de los intereses de Roma en el mundo griego.<br />

También tiene muchas influencias propiamente latinas como los Libri Pontificum, los fasti<br />

consulares o calendario para establecer la cronología y los comentarios de magistrados, cónsules o<br />

pretores. Entre los documentos de carácter privado, también tuvieron gran papel en la<br />

configuración de la historiografía latina las laudationes fúnebres, o discursos de alabanza a<br />

personajes ilustres fallecidos.<br />

<strong>La</strong> historiografía latina, desde un primer momento, tiene unos rasgos propios muy diferentes a la<br />

ἱστορία en Grecia:<br />

-Está vinculada al poder político; sus autores son miembros de la clase dirigente.<br />

-El objetivo primordial es el hacer llegar a todas partes la gloria de Roma y defenderla de los<br />

ataques de los enemigos. Esto supone una intención didáctica y propagandística.<br />

-Se utiliza además como instrumento de enseñanza moral y política, tomando como ejemplo el sistema<br />

de valores de los antepasados.<br />

-Fuerte influencia de la retórica, ya que, según cicerón, la Historia era la máxima expresión del talento<br />

oratorio.<br />

2. Etapa arcaica<br />

A. ANALISTAS<br />

<strong>La</strong>s obras más importantes de esta época se denominaban Annales ya que narraban los sucesos<br />

históricos año por año. Acostumbraban a comenzar con la fundación de Roma y continuar hasta su<br />

época. Tienen un gran valor documental, aunque los documentos que aportan son ficticios y<br />

estaban escritos en griego. El autor más importante es Fabio Píctor.<br />

71


B. CATÓN EL CENSOR 234-149 a.C.<br />

Catón fue una personalidad destacada y original en este género como autor de los Origines. Por<br />

desgracia no se ha conservado esta obra; en ella, recogía desde los orígenes de Roma hasta su<br />

tiempo, interesándose también por Italia entera.<br />

Es experto en presentar en pocos trazos las características de un individuo o un pueblo. Aparecía<br />

también su agudeza y mordacidad, teñida de proverbios y de sátiras populares, en contra de la<br />

nobleza helenizada de su época, capitaneada por Escipión, por eso se le apodaba Censor.<br />

3. Etapa Clásica<br />

A. JULIO CÉSAR 100-44 a.C.<br />

Durante el siglo I a.C., Julio César va a ser la personalidad política más importante de su época,<br />

protagonizando la evolución de Roma que pasó, con la crisis de la República como a institución,<br />

del régimen republicano oligárquico, a otro basado en el poder personal.<br />

En su carrera política llegó a ser Pontifex Maximus, formó con Pompeyo y Craso el primer<br />

triunvirato, conquistó la Galia y derrotó a Pompeyo en la Guerra Civil. Desde entonces asumió<br />

todos los poderes en defensa de Roma como dictator perpetuus pero no convenció a los senadores<br />

que, ante la idea de la pérdida de poder con el final de la República, promovieron una conspiración<br />

que acabaría con su vida.<br />

En su carrera literaria, Julio César fue uno de los grandes historiadores romanos, no sólo por su<br />

gran personalidad, sino también por el carácter único del género de su obra literaria: Commentarii,<br />

una especie de diario personal de las campañas que hizo:<br />

-De bello Gallico: en 8 libros, sobre la conquista de la Galia entre el 58-51 a.C.<br />

-De bello Civili: en 3 libros, donde narra su enfrentamiento con Pompeyo para conseguir el poder de<br />

Roma.<br />

César logró su propósito político mediante varios recursos:<br />

-Una narración de aparente simplicidad con pureza en el léxico y la sintaxis.<br />

-El recurso a la 3ª persona para referirse a sí mismo como marca de objetividad.<br />

-Un vocabulario básico restringido.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

72


B. NEPOTE 100-25 a.C.<br />

Pocos datos personales se pueden ofrecer con certeza absoluta. Vivió en Roma, pero alejado de<br />

cargos oficiales y con grandes amistades como Cicerón, Ático o Catulo. Con a penas erudición y sin<br />

una gran cultura literaria, tiene el mérito de abrir nuevas formas en la historiografía: el resumen, la<br />

compilación anecdótica y sobre todo, la biografía con su obra De Viris Illustribus (‘Sobre los hombres<br />

Ilustres’).<br />

Esta obra abarca 16 libros y contiene las vidas de los más grandes hombres de Roma y de fuera de<br />

Roma, sobre todo de Grecia, todos ellos relacionados con el campo militar, político y literario. Así<br />

satisfacía el gusto de un público que sentía curiosidad por conocer diferentes personalidades. Sus<br />

biografías son colecciones de anécdotas insustanciales y un conjunto de exempla morales.<br />

Destacan la vida de Aníbal, de Catón o de Ático.<br />

C. SALUSTIO 86-35 a.C.<br />

En la época en la cual va a vivir Salustio, el sistema republicano estaba ya abocado a una crisis<br />

con la descomposición interna de las instituciones y el surgimiento de un nuevo estado. Salustio<br />

quedó fascinado por la interpretación de la época tumultuosa y escribió un tipo de historiografía<br />

novedosa llamada monografía, es decir, una narración histórica sobre un solo tema. <strong>La</strong>s obras más<br />

importantes son:<br />

-De coniuratione Catilinae (Sobre la conjuración de Catilina) que trata del célebre complot de<br />

Catilina que tuvo lugar el 63 a.C. durante el consulado de Cicerón.<br />

-Bellum Iugurthinum (Sobre la Guerra de Yugurta) que trata de la guerra de Yugurta, el rey de los<br />

Númidas que había arrebatado el poder de su pueblo, con los romanos, y también del gigantesco<br />

escándalo colonial que se desveló a partir de esta guerra.<br />

-Historiae, una extensa obra de historia de la que apenas se conservan unos fragmentos.<br />

Su estilo es claro, con un lenguaje ligeramente arcaico en el que combina viejos giros latinos y<br />

construcciones imitadas de su modelo griego, Tucídides. Destacan los retratos y discursos que<br />

pone en boca de sus personajes, muy trabajados y con sentencias breves y brillantes. Además, nos<br />

lega un cuadro muy pesimista de la sociedad de su época.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

73


4. Etapa Imperial<br />

TITO LIVIO 59-17 d.C.<br />

Tito Livio, coetáneo de numerosos personajes ilustres como Horacio o Augusto, con una buena<br />

formación en retórica y filosofía, fue el más importante historiador de la época augústea. En Roma puso<br />

en marcha el proyecto más importante de su carrera: escribir la historia de Roma desde su<br />

fundación hasta su época. De 142 libros de Ab Urbe Condita (Desde la fundación de la ciudad), se<br />

nos conservan 35 libros y el resumen del final llamado Períocas.<br />

Aunque su obra está organizada por bloques o décadas (la más importante, dedicada a las Guerras<br />

Púnicas) se aprecia una manifiesta y admirable continuidad, gracias a numerosos recursos<br />

formales y de contenidos, plasmando siempre la concepción ideológica de Roma y su significación<br />

como imperio y patria.<br />

Su obra es un ejemplo de la concepción del género historiográfico como obra de arte por encima de<br />

todo, con una prosa llena de connotaciones poéticas y con gran herencia de la retórica de Cicerón.<br />

TÁCITO 50-120 d.C.<br />

El género histórico conoce un renacimiento en los últimos años del siglo I y los primeros del siglo<br />

<strong>II</strong> a.C., con la figura de Tácito. Su experiencia bajo la tiranía del emperador Domiciano le indujo a<br />

escribir sobre la difícil y penosa supervivencia en la vida pública en época imperial, con una visión<br />

fatalista y amarga que determina toda su obra. Destacan dos títulos:<br />

-Annales – es la historia de los emperadores de la dinastía Julio-Claudia, desde Augusto hasta<br />

Nerón.<br />

-Historiae – comprende el período desde la muerte de Nerón en el 68 hasta la muerte de<br />

Domiciano.<br />

OTROS AUTORES<br />

-Suetonio – escribió la Vida de los Césares con detalles anecdóticos y de vida privada.<br />

-Historia Augusta un nuevo conjunto de biografías que parece que continúan a Suetonio.<br />

-Amiano Marcelino – el último gran historiador que escribió la historia donde la dejó Tácito hasta la<br />

época del emperador Valente.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

74


Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

8. TEXTOS PARA TRADUCCIÓN<br />

1. Hac victoria sublatus Ambiorix statim cum equitatu in Aduatucos, qui erant eius regno finitimi,<br />

proficiscitur. Neque noctem neque diem intermittit peditatumque se subsequi iubet.<br />

2. Cassivellanus hoc proelio nuntiato, tot detrimentis acceptis, vastatis finibus, maxime etiam<br />

permotus defectione civitatum, legatos per Atrebatem Commium de deditione ad Caesarem<br />

mittit.<br />

3. Ex his omnibus sunt humanissimi qui Cantium 1 incolunt (quae regio est maritima omnis),<br />

neque multum a Gallica differunt consuetudine. Interiores frumenta non serunt, sed lacte et<br />

carne vivunt pellibusque sunt vestiti.<br />

75


4. Helvetii, adducti inopia omnium rerum, miserunt legatos ad Caesarem qui de seditione agerent.<br />

Cum is eo loco pervenit, obsides, arma et servos romanos qui ad eos perfugissent poposcit.<br />

Prima nocte circiter sex milia Helvetiorum egressi sunt e castris et ad fluminem Rhenum<br />

contenderunt.<br />

5. Hoc proelio trans Rhenum nuntiato Suebi, qui ad ripas Rheni venerant, domum reverti<br />

coeperunt. Quos ubi, qui proximi Rhenum incolunt, perterritos senserunt, insecuti magnum ex<br />

his numerum occiderunt.<br />

6. Hac fama ad Treveros perlata Indutiomarus, qui postero die castra <strong>La</strong>bieni oppugnare<br />

decreverat, noctu profugit copiasque omnes in Treveros reducit.<br />

7. His rebus constitutis, equites auxiliaque toti Lusitaniae a Petreio, Celtiberiae ab Afranio<br />

imperantur. Quibus coactis, celeriter Petreius per Vettones ad Afranium pervenit,<br />

constituuntque communi consilio bellum ad Ilerdam propter ipsius loci opportunitatem gerere.<br />

8. In eo proelio ex equitibus nostris interficiuntur quattuor et septuaginta, in his vir fortissimus<br />

Piso Aquitanus, amplissimo genere natus, cuius avus in civitate sua regnum obtinuerat.<br />

9. Novitate rei Curio permotus, praemittit equites qui primum impetum sustineant ac morentur.<br />

Ipse celeriter, ab opere deductis legionibus, aciem instruit. Equitesque committunt proelium et<br />

[…] magnum peditum numerum interficiunt.<br />

10. Fabius finitimarum ciuitatum animos litteris nuntiisque temptabat. In Sicori flumine pontes<br />

effecerat duos distantes inter se milia passuum <strong>II</strong><strong>II</strong> 2 . His pontibus pabulatum mittebat, quod ea,<br />

quae citra flumen fuerant, consumpserat.<br />

11. Partito exercitu, T. <strong>La</strong>bienum cum legionibus tribus in eas partes quae Menapios attingunt<br />

praemittit; C. Trebonium cum pari legionum numero ad eam regionem quae ad Atataucos<br />

adiacet mittit. Ipse cum reliquis tribus legionibus ad flumen Scaldem, quod influit in Mosam,<br />

ire constituit.<br />

12. Cognita militum voluntate, Ariminum 1 cum ea legione proficiscitur ibique tribunos plebis, qui<br />

ad eum confugerant, convenit 2 ; reliquas legiones ex hibernis evocat et subsequi iubet. Eo 3<br />

Lucius Caesar adulescens venit, cuius pater Caesaris erat legatus.<br />

13. Caesar, noctu progressus milia passuum circiter X<strong>II</strong>, hostium copias conspicatus est. Illi,<br />

equitatu atque essedis ad flumen progressi, ex loco superiore nostros prohibere et proelium<br />

committere coeperunt. Repulsi ab equitatu, se in silvas abdiderunt, locum natura munitum,<br />

quem iam ante praeparaverant.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

76


14. Dum haec geruntur, nostris omnibus occupatis, qui erant in agris reliqui discesserunt. Secutae<br />

sunt continuos complures dies tempestates, quae nostros in castris continerent et hostem a<br />

pugna prohiberent. Interim barbari nuntios in omnes partes dimiserunt.<br />

15. In eo novo genere belli novas rationes reperiebant. Illi animadverterunt ex ignibus cohortes<br />

nostras ad munitiones noctu excubare; silentio procedere et universas intra multitudinem<br />

sagittas conicere et se confestim ad suos recipere constituerunt. Eis rebus nostri haec<br />

reperiebant remedia, ut diverso loco ignes facerent.<br />

16. Hac impulsi occasione, liberius atque audacius de bello consilia inire incipiunt. Principes<br />

Galliae, indictis conciliis silvestribus ac remotis locis, queruntur de Acconis morte.<br />

17. Simili ratione ibi Vercingetorix, Celtilli filius, Arvernus, summae potentiae adulescens, cuius<br />

pater principatum Galliae totius obtinuerat et ob eam causam, quod regnum appetebat, ab<br />

civitate erat interfectus, convocatis suis clientibus, facile incendit.<br />

18. Postridie eius diei Caesar, priusquam se hostes ex terrore ac fuga reciperent, in fines<br />

Suessionum, qui proximi Remis erant, exercitum duxit et magno itinere confecto ad oppidum<br />

Noviodunum contendit.<br />

19. Itaque vastatis omnibus eorum agris, vicis aedificiisque incensis Caesar exercitum reduxit et in<br />

Aulercis, Lexoviis reliquisque item civitatibus, quae proxime bellum fecerant, in hibernis<br />

conlocavit.<br />

20. Itaque, nulla interposita mora, impedimenta omnia silentio ex castris Apolloniam praemisit.<br />

Duas in castris legiones retinuit, reliquas compluribus portis eductas eodem itinere praemisit.<br />

21. Dum haec parat atque administrat, C. Fabium legatum cum legionibus tribus in Hispaniam<br />

praemittit celeriterque Pyrenaeos saltus occupari iubet qui eo tempore ab L. Afranio legato<br />

praesidiis tenebantur. Reliquas legiones quae longius hiemabant subsequi iubet.<br />

22. Caesar ex castris equitatum educi iubet, proelium equestre committit; laborantibus iam suis,<br />

Germanos equites circiter sescentos submittit, quos ab initio secum habuerat. Eorum impetum<br />

Galli sustinere non potuerunt atque, multis amissis, se ad agmen receperunt. His rebus<br />

confectis, Caesar ad oppidum Avaricum profectus est.<br />

23. Caesar, cognito consilio eorum, ad flumen Tamesim 1 in fines Cassivellauni 2 exercitum duxit;<br />

quod flumen uno loco pedibus atque hoc aegre transiri potest. Eo cum venisset, animadvertit ad<br />

alteram fluminis ripam magnas esse copias hostium instructas.<br />

24. His rebus cognitis, Marcus Rufus quaestor in castris relictus a Curione cohortatur suos ne<br />

animo deficiant. Illi orant atque obsecrant ut in Siciliam navibus reportentur. M. Rufus<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

77


pollicetur magistratisque navium imperat ut primo vespere omnes scaphas ad litus appulsas<br />

habeant.<br />

25. Eo concilio dimisso, idem principes civitatum qui ante fuerant ad Caesarem reverterunt<br />

petieruntque uti sibi secreto in occulto de sua omniumque salute cum eo agere liceret. Ea re<br />

impetrata sese omnes flentes Caesari ad pedes proiecerunt.<br />

26. Quo facto repente perennis exaruit fons tantamque attulit oppidanis salutis desperationem, ut<br />

id non hominum consilio, sed deorum voluntate factum putarent. Itaque se necessitate coacti<br />

tradiderunt.<br />

27. Cum in his angustiis res esset atque omnes viae ab Afranianis 1 militibus equitibusque<br />

obsiderentur nec pontes perfici possent, imperat militibus Caesar ut naves faciant. Carinae ex<br />

levi materia fiebant 2 ; reliquum 3 corpus navium, viminibus contextum, coriis integebatur.<br />

28. Caesar, dum res parat, Pyrenaeos saltus occupare iubet, qui eo tempore ab L. Afranio legato<br />

tenebantur. Reliquas legiones quae longius hiemabant subsequi iubet. Fabius, ut erat<br />

imperatum, adhibita celeritate, praesidium ex saltu deiecit magnisque itineribus ad Afranii<br />

exercitum contendit.<br />

29. At hostes in extrema spe salutis tantam virtutem praestiterunt, ut, cum primi eorum cecidissent,<br />

proximi iacentibus ex eorum cadaveribus pugnarent; qui superfuerant, tela in nostros<br />

coniciebant et pila intercepta remittebant ita, ut non nequiquam iudicari deberet homines tantae<br />

virtutis ausos esse transire flumen, ascendere ripas, subire iniquissimum locum.<br />

30. Cum esset Caesar in citeriore Gallia legionesque essent conlocatae in hibernis, rumores ad eum<br />

adferebantur omnes Belgas contra populum romanum coniurare. His nuntiis commotus, Caesar<br />

duas novas legiones conscripsit et, initia aestate, legatum Q. Pedium misit ut eas deduceret in<br />

Galliam ulteriorem. Ipse, re frumentaria comparata, castra movet et quindecim diebus circiter<br />

pervenit ad fines Belgarum.<br />

31. Dum pari certamine res gerebatur, pauci Gallorum equites magnum hostium numerum<br />

sustinuerunt, sed ubi signa legionum appropinquare coeperunt, paucis equitibus amissis, se in<br />

proximos montes conferunt.<br />

32. <strong>La</strong>bienus, refecto ponte, quem superioribus diebus hostes resciderant, exercitum traducit et,<br />

secundo flumine, ad Lutetiam iter facere coepit. Hostes, re cognita, Lutetiam incendunt et ad<br />

ripas Sequanae considunt.<br />

33. Postero die munitiones parat perficere. Illi vadum fluminis tentant transire. Qua re<br />

animadversa, Caesar Germanos levis armaturae equitumque partem flumen traicit crebrasque<br />

in ripis custodias disponit.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

78


34. Exercitus Afrani omnium rerum abundabat copia. Multum erat frumentum provisum et<br />

convectum superioribus temporibus, multum ex omni provincia comportabatur; magna copia<br />

pabuli suppetebat.<br />

35. In his operibus consiliisque biduum consumitur. Tertio die magna iam pars operis Caesaris<br />

processerat. Illi hora circiter una legiones educunt aciemque sub castris instruunt. Caesar ab<br />

opere legiones revocat.<br />

36. Quibus rebus cognitis Caesar consilium capit ex loci natura. Erant enim circum castra Pompei<br />

permulti editi atque asperi colles. Hos primum praesidiis tenuit. Inde circumvallare Pompeium<br />

instituit.<br />

37. Hic repentino adventu naves onerarias quasdam incendit et unam frumento onustam abduxit<br />

magnumque nostris terrorem iniecit et, noctu militibus ac sagittariis in terra expositis,<br />

praesidium deiecit.<br />

38. Legiones effecerat civium Romanorum IX: quinque quas ex Italia traduxerat; unam ex Cilicia<br />

veteranam; unam ex Creta et Macedonia ex veteranis militibus qui, dimissi a superioribus<br />

imperatoribus, in his provinciis consederant.<br />

39. Eodem tempore equites ab sinistro Pompei cornu universi cucurrerunt, omnisque multitudo<br />

sagittariorum se profudit. Quorum impetum noster equitatus non tulit, sed paulum loco cessit.<br />

40. Dum haec a Caesare geruntur, Treveri, magnis coactis copiis, <strong>La</strong>bienum cum una legione, quae<br />

in eorum finibus hiemaverat, adoriri parabant; cum iam ab eo non longius bidui via abessent,<br />

duas venisse legiones missu Caesaris cognoscunt. Positis castris, auxilia Germanorum expectare<br />

constituunt.<br />

41. Hostes, notis omnibus vadis, ubi ex litore aliquos singulares ex navi egredientes conspexerant,<br />

incitatis equis, impeditos adoriebantur; plures paucos circumsistebant, alii ab latere aperto in<br />

nostros tela coniciebant.<br />

42. Cum a meridie prope ad solis occasum dubia victoria pugnaretur, Germani, una in parte<br />

confertis turmis, in hostes impetum fecerunt eosque propulerunt; quibus in fugam coniectis,<br />

sagittarii circumventi itnerfectique sunt.<br />

43. Nostri simul in arido constiterunt, suis omnibus consecutis, in hostes impetum fecerunt atque<br />

eos in fugam dederunt, neque longius prosequi potuerunt, quod equites cursum tenere atque<br />

insulam capere non potuerant.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

79


44. Milites nostri tot incommodis conflictati, multis vulneribus acceptis, resistebant et, magna parte<br />

diei consumpta, cum a prima luce ad horam octavam pugnaretur, nihil quod ipsis esset<br />

indignum committebant.<br />

45. Caesar sescentos obsides poposcit. His traditis omnibusque armis ex oppido collatis, ab eo loco<br />

in fines Ambianorum pervenit, qui se suaque omnia sine mora dediderunt.<br />

46. Mandubii, qui eos oppido receperant, cum liberis atque uxoribus exire coguntur. Hi cum ad<br />

munitiones Romanorum accessissent, flentes omnibus precibus orabant ut se, in servitutem<br />

receptos, cibo iuvarent.<br />

47. Dum haec apud Caesarem geruntur, <strong>La</strong>bienus, eo supplemento, quod nuper ex Italia venerat,<br />

relicto Agedinci, cum <strong>II</strong><strong>II</strong> legionibus Luteciam proficiscitur. Id est oppidum Parisiorum positum<br />

in insula fluminis Sequanae.<br />

48. Ipsi ex silvis propugnabant nostrosque intra munitiones ingredi prohibebant. At milites legionis<br />

septimae, testudine facta et aggere ad munitiones adiecto, locum ceperunt eosque ex silvis<br />

expulerunt, paucis vulneribus acceptis.<br />

49. Caesar, ad utramque partem pontis firmo praesidio relicto, in fines Sugambrorum contendit.<br />

Interim a compluribus civitatibus ad eum legati veniunt; quibus pacem atque amicitiam<br />

petentibus liberaliter respondit obsidesque ad se adduci iubet.<br />

50. Magnis diurnis nocturnisque itineribus confectis, contra omnium opinionem ad Ligerem venit,<br />

vadoque per equites invento, disposito equitatu, qui vim fluminis refringeret, atque hostibus<br />

primo aspectu perturbatis, incolumem exercitum traduxit<br />

51. Caesar, postquam comperit Suebos sese in silvas recepisse, constituit non progredi longius; sed<br />

partem ultimam pontis rescindit, atque in extremo ponte turrim constituit praesidiumque<br />

cohortium duodecim ponit magnisque eum locum munitionibus firmat.<br />

52. Caesar, cum hostes in nostris castris uersari uidisset, omni equitatu ad utramque partem<br />

munitionum disposito, proelium committi iubet.<br />

53. Hoc facto, duabus legionibus in castris relictis, quas proxime conscripserat, reliquas legiones<br />

pro castris constituit: deinde uidit ab hostibus legiones premi.<br />

54. Tantus fuit etiam post discessum hostium terror ut, ea nocte, cum Volusenus cum equitatu ad<br />

castra uenisset, fidem non faceret Caesarem adesse cum incolumi exercitu.<br />

55. Frumentum omne ad se transportari iubet Caesar; pecus, cuius magna copia erat, paulatim<br />

metiri iubet. Aguntur omnia raptim atque turbate.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

80


56. His rebus gestis, ipse, cum quinque legionibus et pari numero equitum quem in continente<br />

reliquerat, ad solis occasum naues soluit. Media circiter nocte uento intermisso, orta luce, sub<br />

sinistra Britanniam conspexit.<br />

57. Pugnatum est ita diu atque acriter proelio ancipiti. Diutius cum sustinere nostrorum impetum<br />

non possent, alteri, ut coeperant, in montem se receperunt; alteri ad impedimenta et carros suos<br />

se contulerunt.<br />

58. Bello Heluetiorum confecto, totius fere Galliae legati principes ciuitatum ad Caesarem<br />

gratulatum conuenerunt. Petierunt uti sibi concilium totius Galliae in diem certam indicere<br />

liceret.<br />

59. Ex eo die dies continuos quinque Caesar pro castris suas copias produxit et aciem instructam<br />

habuit, ut, si uellet Ariouistus proelio contendere, ei potestas non deesset.<br />

60. Commisso ab equitibus proelio, signa duarum legionum procul ab utrisque conspiciuntur.<br />

Quarum aduentu proelium dirimitur ac suas uterque legiones reducit in castra.<br />

61. Tertio die Caesar uallo castra communit, reliquas cohortes, quas in superioribus castris<br />

reliquerat, impedimentaque ad se traduci iubet.<br />

62. Omnes Neruii, confertissimo agmine, duce Boduognato, qui summam imperii tenebat, ad eum<br />

locum contenderunt; quorum pars aperto latere legiones circumuenire, pars summum<br />

castrorum locum petere coepit.<br />

63. Publium Crassum cum cohortibus legionariis X<strong>II</strong> et magno numero equitatus in Aquitaniam<br />

proficisci iubet, ne ex his nationibus auxilia in Galliam mittantur ac tantae nationes<br />

coniungantur.<br />

64. Pons qui fuerat tempestate interruptus paene erat refectus: hunc noctu perfici iussit; ponti<br />

castrisque praesidio sex cohortes reliquit.<br />

65. At hostes, ubi primum nostros equites conspexerunt, quorum erat quinque milium numerus,<br />

cum ipsi amplius octingentos equites haberent, nihil timentibus hostis, impetu facto, celeriter<br />

nostros perturbauerunt.<br />

66. Dumnorix enim, reuocatus, resistere ac se manu defendere coepit. Illi, ut erat imperatum,<br />

circumsistunt hominem atque interficiunt: atque equites Haedui ad Caesarem omnes<br />

reuertuntur.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

81


67. Caesar primis diebus castra magnis operibus munire et ex finitimis municipiis frumentum<br />

comportare reliquasque copias exspectare instituit.<br />

68. Reliqui se in castra recipiunt, unde erant egressi. Ex quibus L. Petrosidius aquilifer, cum magna<br />

multitudine hostium premeretur, aquilam intra uallum proiecit, ipse pro castris fortissime<br />

pugnans occiditur.<br />

69. Caesari cum id nuntiatum esset, eos per prouinciam nostram iter facere conari, maturat ab urbe<br />

proficisci et quam maximis potest itineribus ad Genuam peruenit.<br />

70. In omni Gallia eorum hominum,qui aliquo sunt numero atque honore,genera sunt duo.Nam<br />

plebs paene servorum habetur loco;quae nihil audet per se,nulli adhibetur consilio. Plerique,<br />

cum aut aere alieno aut magnitudine tributorum aut iniuria potentiorum premuntur,sese in<br />

servitutem dicant nobilibus;quibus in hos eadem omnia sunt iura quae dominis in servos.Sed<br />

de his duobus generibus alterum est druidum,alterum equitum.<br />

71. Illi rebus divinis intersunt,sacrificia publica ac privata procurant,religiones interpretantur:ad<br />

hos magnus adulescentium numerus disciplinae causa concurrit,magnoque hi sunt apud eos<br />

honore.<br />

72. Nam fere de omnibus controversiis publicis privatisque constituunt et, si quod est admissum<br />

facinus, si caedes facta, si de hereditate, de finibus controversia est, idem decernunt, praemia<br />

poenasque constituunt; si qui aut privatus aut populus eorum decreto non stetit, sacrificiis<br />

interdicunt.<br />

73. Haec poena apud eos est gravissima. Quibus ita est interdictum, hi numero impiorum ac<br />

sceleratorum habentur, his omnes decedunt, aditum sermonemque defugiunt, ne quid ex<br />

contagione incommodi accipiant, neque his petentibus ius redditur neque honos ullus<br />

communicatur.<br />

74. Druides a bello abesse consuerunt neque tributa una cum reliquis pendunt,militiae vacationem<br />

omniumque rerum habent immunitatem. Tantis excitati praemiis, et sua sponte multi in<br />

disclipinam conveniunt et a parentibus propinquisque mittuntur.<br />

75. Magnum ibi numerum versuum ediscere dicuntur. Ita annos nonnulli xx in disclipina<br />

permanent. Neque fas esse existimant ea litteris mandare, cum in reliquis fere rebus, publicis<br />

privatisque rationibus, Graecis litteris utantur.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

82


76. Eodem fere tempore P. Crassus, cum in Aquitaniam pervenisset, quae pars, ut ante dictum est,<br />

et regionum latitudine et multitudine hominum ex tertia parte Galliae est aestimanda, cum<br />

intellegeret in iis locis sibi bellum gerendum ubi paucis ante annis L. Valerius Praeconinus,<br />

exercitu pulso, interfectus esset, atque unde L. Manlius proconsul, impedimentis amissis,<br />

profugisset, non mediocrem sibi diligentiam adhibendam intellegebat.<br />

77. Itaque, re frumentaria provisa, auxiliis equitatuque comparato, multis praeterea viris fortibus<br />

Tolosa et Narbone, quae sunt civitates Galliae provinciae finitimae his regionibus, nominatim<br />

evocatis, in Sotiatum fines exercitum introduxit.<br />

78. Cuius adventu cognito, Sotiates, magnis copiis coactis equitatuque, quo plurimum valebant, in<br />

itinere agmen nostrum adorti, primum equestre proelium commiserunt, deinde, equitatu suo<br />

pulso atque insequentibus nostris, subito pedestres copias, quas in convalle in insidiis<br />

conlocaverant, ostenderunt. Hi, nostros disiectos adorti, proelium renovarunt.<br />

79. Caesar, impedimentis in proximum collem deductis, duabus legionibus preasidio relictis,<br />

secutus hostes, quantum diei tempus est passum, circiter tribus milibus hostium ex novissimo<br />

agmine interfectis, altero die ad Alesiam castra fecit.<br />

80. Quibus rebus cognitis ex perfugis et captivis, Caesar haec genera munitionis instituit. Fossam<br />

pedum XX derectis lateribus duxit, ut eius fossae solum tantundem pateret quantum summae<br />

fossae labra distarent; reliquas omnes munitiones ab ea fossa pedes quadringentos reduxit, [id]<br />

hoc consilio, quoniam tantum esset necessario spatium complexus, nec facile totum opus corona<br />

militum cingeretur, ne de improviso aut noctu ad munitiones hostium multitudo advolaret, aut<br />

interdiu tela in nostros, operi destinatos, conicere possent.<br />

81. Ipsum erat oppidum Alesia in colle summo, admodum edito loco, ut, nisi obsidione, expugnari<br />

non posse videretur. Cuius collis radices duo duabus ex partibus flumina subluebant. Ante id<br />

oppidum planities circiter milia passuum <strong>II</strong>I in longitudinem patebat.<br />

82. Reliquis ex omnibus partibus colles, mediocri interiecto spatio, pari altitudinis fastigio,<br />

oppidum cingebant. Sub muro quae pars collis ad orientem solem spectabat, hunc omnem<br />

locum copiae Gallorum compleverant fossamque et materiam in altitudinem sex pedum<br />

praeduxerant.<br />

83. Eius munitionis quae ab Romanis instituebatur circuitus X milia passuum tenebat. Castra<br />

opportunis locis erant posita ibique castella XX<strong>II</strong>I facta; quibus in castellis interdiu stationes<br />

ponebantur, ne qua subito eruptio fieret; haec eadem noctu excubitoribus ac firmis praesidiis<br />

tenebantur.<br />

84. His rebus perfectis, regiones secutus quam potuit aequissimas pro loci natura, XIV milia<br />

passuum complexus, pares eiusdem generis munitiones, diversas ab his, contra exteriorem<br />

hostem perfecit, ut ne magna quidem multitudine, si ita accidat eius discessu, munitionum<br />

praesidia circumfundi possent, aut cum periculo ex castris egredi cogatur; dierum triginta<br />

pabulum frumentumque habere omnes convectum iubet.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

83


85. Erat ex oppido Alesia despectus in campum. Concurrunt, his auxiliis visis, fit gratulatio inter<br />

eos atque omnium animi ad laetitiam excitantur. Itaque, productis copiis, ante oppidum<br />

considunt et proximam fossam cratibus integunt atque aggere explent seque ad eruptionem<br />

atque omnes casus comparant.<br />

86. Vercingetorix, ex arce Alesiae suos conspicatus, ex oppido egreditur; crates, longurios,<br />

musculos, faces reliquaeque quae eruptionis causa paraverat profert. Pugnatur uno tempore<br />

omnibus locis atque omnia temptantur; quae minime visa pars firma est, huc concurritur.<br />

87. Romanorum manus tantis munitionibusdistinetur nec facile pluribus locis occurrit. Multum ad<br />

terrendos nostros valet clamor qui post tergum pugnantibus exstitit, quod suum periculum in<br />

aliena vident salute constare; omnia enim plerumque quae absunt vehementius hominum<br />

mentes perturbant.<br />

88. Caesar, idoneum locum nactus, quid quaque in parte geratur cognoscit; laborantibus submittit.<br />

Utrisque ad animum occurrit unum esse illud tempus quo maxime contendi conveniat: Galli,<br />

nisi perfregerint munitiones, de omni salute desperant; Romani, si rem obtinuerint, finem<br />

laborum omnium exspectant.<br />

89. Maxime ad superiores munitiones laboratur, quo Vercassivellaunum missum demonstravimus.<br />

Exiguum loci ad declivitatem fastigium magnum habet momentum. Alii tela coniciunt, alii,<br />

testitudine facta, subeunt; defagitatis invicem integri succedunt. Agger, ab universis in<br />

munitionem coniectus, et ascensum dat Gallis et ea quae in terra occultaverant Romani contegit;<br />

nec iam arma nostris nec vires suppetunt.<br />

90. His rebus cognitis, Caesar <strong>La</strong>bienum com cohortibus sex subsidio laborantibus mittit; imperat,<br />

si sustinere non possit, deductis cohortibus, eruptione pugnet; id, nisi necesario, ne faciat. Ipse<br />

adit reliquos;<br />

91. <strong>La</strong>bienus, postquam neque aggeres neque fossae vim hostium sustinere potuerant, coactis una<br />

XL cohortibus, quas, ex proximis praesidiis deductas, fors obtulit, Caesarem per nuntios facit<br />

certiorem quid faciendum existimet.<br />

92. Accelerat Caesar ut proelio intersit. Eius adventu ex colore vestitus cognito, quo insigni in<br />

proeliis uti consuerat, turmisque equitum et cohortibus visis quas se sequi iusserat, ut de locis<br />

superioribus haec declivia et devexa cernebantur, hostes proelium committunt.<br />

93. Utrimque clamore sublato, excipit rursus ex vallo atque omnibus munitionibus clamor. Nostris,<br />

omossis pilis, gladiis rem gerunt. Repente post tergum equitatus cernitur. Cohortes aliae<br />

adpropinquabant; hostes terga vertunt. Fugientibus equites occurrunt. Fit magna caedes.<br />

Sedullus, dux et princeps <strong>La</strong>movicum, occiditur, Vercassivellaunus Arvernus vivus in fuga<br />

comprehenditur; signa militaria LXXIV ad Caesarem referuntur; pauci ex tanto numero se<br />

incolumes in castra recipiunt.<br />

94. Conspicati ex oppido caedem et fugam suorum, desperata salute, copias a munitionibus<br />

reducunt. Fit protinus, hac re audita, ex castris Gallorum fuga. Quod nisi crebris subsidiis ac<br />

totius diei labore milites essent defessi, omnes hostium copiae deleri potuissent. De media nocte<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

84


missus equitatus novissimum agmen consequitur; magnus numerus capitur atque interficitur;<br />

reliqui ex fuga in civitates discedunt.<br />

95. Postero die, Vercingerorix, concilio convocato, id bellum se suscepisse non suarum<br />

necessitatum, sed communis libertatis causa demonstrat, et quoniam sit Fortunae cedendum, ad<br />

utramque rem se illis offerre, seu morte sua Romanis satisfacere seu vivum tradere velint.<br />

96. Mittuntur de his rebus ad Caesarem legati. Iubet arma tradi, principes produci. Ipse in<br />

munitione pro castris consedit; eo duces procuduntur. Vercingetorix deditur, arma proiciuntur.<br />

Reservatis Haeduis atque Arvernis, si per eos civitates recuperrare posset, ex reliquis captivis<br />

toto exercitui capita singula, praedae nomine, distribuit.<br />

97. Adventu L. Vibullii Rufi, quem a Pompeio missum in Hispaniam demonstratum est, Afranius<br />

et Petreius et Varro, legati Pompeii, quorum unus tribus legionibus Hispaniam citeriorem, alter<br />

ulteriorem a saltu Castulonensi ad Anam duabus legionibus, tertius, ab Ana Vettorum agrum<br />

Lusitaniamque pari numero obtinebat, officia inter se partiuntur, uti Petreius ex Lusitania per<br />

Vettones cum omnibus copiis ad Afranium proficiscatur, Varro cum iis quas habebat legionibus<br />

omnem ulteriorem Hispaniam, tueatur.<br />

98. His rebus constitutis, equites auxiliaque toti Lusitaniae a Petreio; Celtiberis, Cantabris<br />

barbarisque omnibus qui ad Oceanum pertinent ab Afranio imperantur. Quibus coactis,<br />

celeriter Petreius per Vettones ad Afranium pervenit. Constituunt communi consilio bellum ad<br />

Ilerdam propter ipsius loci opportunitatem gerere.<br />

99. Fabius finitimarum civitatum animos litteris nuntiisque temptabat. In Sicore flumine pontes<br />

effecerat duos inter se distantes milia pasuum IV. His pontibus pabulatum mittebat, quod ea<br />

quae citra flumen fuerant superioribus diebus consumpserat.<br />

100. Hoc idem fere atque eadem de causa Pompeiani exercitus duces faciebant, crebroque inter se<br />

equestribus proeliis contendebant. Huc cum quotidiana consuetudine egressae pabulatoribus<br />

praesidio propiore ponte legiones fabianas duae flumen transissent impedimentaeque et omnis<br />

equitatus sequeretur, subito vi ventorum et aquae magnitudine pons est interruptus et reliqua<br />

multitudo equitum interclusa.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

85


Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

Comienzo de la Guerra de las Galias: división de las Galias<br />

Gallia est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam qui<br />

ipsorum lingua Celtae, nostra Galli apellantur. Hi omnes lingua, institutis, legibus inter se<br />

differunt. Horum omnium fortissimi sunt Belgae proximique sunt Germanis, qui trans Rhenum<br />

incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt.<br />

alius, alia, aliud : uno...<br />

otro; una ... otra<br />

apello (1): llamar, nombrar<br />

Aquitanus, -i : aquitano<br />

Belga, -ae : belga<br />

bellum, -i, n. : guerra<br />

Celta, -ae : celta<br />

continenter : continuamente<br />

differo, differs, differre,<br />

distuli, dilatum : esparcir,<br />

diseminar; aplazar, diferir;<br />

ser diferente<br />

diuisus, a, um : dividido,<br />

separado<br />

fortis, e : fuerte, vigoroso,<br />

robusto; valiente, animoso<br />

Gallia, -ae, f. : Galia<br />

Gallus, i, m. : galo<br />

Germanus, -i, m. : Germano<br />

gero, -is, gerere, gessi,<br />

gestum : hacer; llevar;<br />

engendrar, producir<br />

in, : [prep.acus] a, hacia,<br />

para, contra;<br />

incolo, is, ere, ui, cultum :<br />

habitar<br />

instituo, -is, instituere,<br />

institui, institutum : poner,<br />

preparar, organizar; formar;<br />

emprender, empezar;<br />

establecer<br />

institutum, -i, n: costumbre,<br />

institución<br />

inter, : [prep.acus.] entre,<br />

durante<br />

lex, legis, f. : ley, proyecto<br />

de ley<br />

Conjura de Orgetorix<br />

lingua, ae, f. : lengua;<br />

idioma, lenguaje<br />

noster, nostra, nostrum :<br />

nuestro, -a<br />

omnis, -e : todo<br />

pars, partis, f. : parte,<br />

porción<br />

proximus, a, um : [superl.<br />

de propior] vecino, -a;<br />

próximo, -a<br />

quibuscum : cum quibus<br />

Rhenus, -i, m.: el Rin<br />

tertius, -a, -um : tercero, -a<br />

trans, : [prep.acus.] más allá<br />

de, al otro lado de<br />

tres, trium : tres<br />

unus, -a, -um : uno, -a; un,<br />

alguno, -a; único, -a<br />

Orgetorix, nobilis Helvetius, M. Messala M. Pisone consulibus, regni cupiditate inductus,<br />

coniurationem nobilitatis facere voluit et civitati persuasit ut de finibus suis cum omnibus copiis<br />

exirent. Id facile eis persuadere potest, quod undique loci natura Helvetii continentur; etiam quod<br />

pro multitudine hominum angustos se fines habere arbitrabantur.<br />

angustus, a, um : estrecho,<br />

angosto<br />

arbitror, arbitraris, arbitrari,<br />

arbitratus sum :<br />

[deponente] pensar, juzgar<br />

ciuitas, ciuitatis, f. : ciudad,<br />

estado; ciudadanía<br />

coniuratio, coniurationis, f. :<br />

conjura, conjuración,<br />

conspiración<br />

consul, consulis, m. : cónsul<br />

contineo, es, ere, tinui,<br />

tentum : contener,<br />

mantener<br />

copia, -ae, f. : abundancia;<br />

(pl.] riquezas, tropas<br />

cum, : [prep. abl.] con;<br />

cupiditas, cupiditatis, f. :<br />

deseo, pasión; codicia,<br />

ambición<br />

de, : [prep. + abl.] de, desde,<br />

a partir de; sobre, acerca de;<br />

después de; durante<br />

etiam, : [adv.] también<br />

exeo, exis, exire, exii,<br />

exitum : salir; abandonar,<br />

terminar<br />

facile, : [adv.] fácilmente<br />

facio, facis, facere, feci,<br />

factum : hacer<br />

finis, finis, f. : límite,<br />

frontera; fin, término<br />

habeo, -es, habere, habui,<br />

habitum : tener<br />

Heluetius, -a, -um: Helvecio<br />

homo, hominis, m. :<br />

hombre<br />

induco, is, inducere, induxi,<br />

inductum : llevar, conducir;<br />

empujar; inducir; introducir<br />

locus, -i, m. : lugar<br />

M, : [indecl.abreviatura de<br />

Marcus] Marco<br />

Messala, -ae, m. : Mesala<br />

multitudo, dinis, f. :<br />

multitud, muchedumbre<br />

natura, ae, f. : naturaleza;<br />

carácter<br />

nobilis, e : conocido, noble<br />

nobilitas, nobilitatis, f. :<br />

nobleza; celebridad, fama;<br />

86


omnis, -e : todo<br />

Orgetorix, Orgetorigis, m.:<br />

Orgetórix<br />

persuadeo, es, persuadere,<br />

persuasi, persuasum :<br />

decidir; convencer,<br />

persuadir<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

Piso, Pisonis, m.: Pisón<br />

possum, potes, posse, potui<br />

: poder, ser capaz<br />

pro, : [prep.abl.] delante de;<br />

en favor de, en defensa de;<br />

en lugar de; por, como<br />

regnum, -i, n. : reino, poder<br />

Los helvecios, antes de emprender la marcha, queman sus casas<br />

suus, -a, -um : su; suyo,<br />

suya<br />

undique, : [adv.] de todas<br />

partes<br />

uolo, uis, uelle : querer<br />

Helvetii oppida sua omnia, vicos, reliqua aedificia incendunt, ut, domum reditionis spe sublata,<br />

paratiores ad omnia pericula essent. Tum Boios, qui trans Rhenum incolebant et in Galliam<br />

transierunt, sicut socios secum ferunt.<br />

ad, :[prep.ac.] a, hacia, junto<br />

a; para<br />

aedificium, ii, n. : edificio<br />

Boius, Boii: Boyo<br />

domus, -i, m. : casa; patria<br />

domus, us, f. : casa; patria<br />

fero, fers, ferre, tuli, latum :<br />

llevar; soportar; decir<br />

Gallia, -ae, f. : Galia<br />

Heluetius, -a, -um: Helvecio<br />

in, : [prep.acus] a, hacia,<br />

para, contra; (prep.abl.) en<br />

incendo, -is, incendere,<br />

incendi, incensum: excitar;<br />

incendiar<br />

incolo, is, ere, ui, cultum :<br />

habitar<br />

omnis, -e : todo<br />

oppidum, -i, n. : plaza<br />

fuerte, fortaleza, ciudad<br />

periculum, -i, n. : riesgo,<br />

peligro; prueba, ensayo;<br />

reliquus, -a, -um : restante<br />

Rhenus, -i, m.: el Rin<br />

sicut, : [adv.] como; [conj.]<br />

así como, del mismo modo<br />

que<br />

socius, socii, m. : aliado,<br />

compañero, asociado<br />

spes, spei, f. : esperanza<br />

suus, -a, -um : su; suyo,<br />

suya<br />

tollo, is, tollere, sustuli,<br />

sublatum : levantar, elevar;<br />

Hay dos caminos para salir del territorio de los helvecios<br />

embarcar; animar, aliviar;<br />

quitar, retirar; suprimir,<br />

matar<br />

trans, : [prep.acus.] más allá<br />

de, al otro lado de<br />

transeo, transis, transire,<br />

transii, transitum : cruzar,<br />

atravesar; pasar<br />

tum, : [adv.] entonces<br />

uicus, i, m. : barrio; aldea,<br />

poblado; granja<br />

paratus, a, um : preparado,<br />

dispuesto<br />

reditio, -onis : retorno,<br />

vuelta, regreso<br />

Erant omnino itinera duo, quibus itineribus domo exire possent: unum per Sequanos, angustum et<br />

difficile; alterum per provinciam nostram, facilius et expeditius, quod inter fines Helvetiorum et<br />

Allobrogum Rhodanus fluit, qui nonnullis locis vado transitur.<br />

Allobroges, Allobrogum, m.<br />

pl.: Alóbroges [pueblo de la<br />

Galia Narbonense]<br />

alter, altera, alterum : uno<br />

de los dos, el otro (de dos);<br />

uno ... otro; una ... otra<br />

angustus, a, um : estrecho,<br />

angosto<br />

difficilis, e : difícil<br />

domus, -i, m. : casa; patria<br />

domus, us, f. : casa; patria<br />

duo, duae, duo : dos<br />

exeo, exis, exire, exii,<br />

exitum : salir; abandonar,<br />

terminar<br />

expeditius, : [adv. grado<br />

comparativo] más<br />

libremente; sin estorbos<br />

facilis, -e : fácil<br />

facilius, : [adv. grado<br />

compar.] más fácilmente<br />

finis, finis, f. : límite,<br />

frontera; fin, término<br />

fluo, is, ere, fluxi, fluxum :<br />

fluir, deslizarse; manar,<br />

gotear; divulgarse,<br />

propagarse<br />

Heluetius, -a, -um: Helvecio<br />

87


inter, : [prep.acus.] entre,<br />

durante<br />

iter, itineris, n. : camino<br />

locus, -i, m. : lugar<br />

nonnullus, -a, -um : ningún,<br />

ninguno<br />

noster, nostra, nostrum :<br />

nuestro, -a<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

omnino, : [adv.]<br />

completamente; en verdad<br />

per, : [prep.acus.] a través<br />

de, por; durante<br />

possum, potes, posse, potui<br />

: poder, ser capaz<br />

prouincia, -ae, f. : provincia<br />

Rhodanus, -i, m. : Ródano<br />

(río de la Galia)<br />

Sequanus, -a, -um: Secuano,<br />

-a (habitante de la región<br />

del Sena)<br />

transo, transis, transire,<br />

transii, transitum : cruzar,<br />

atravesar; pasar<br />

uadum, -i, n.: vado<br />

unus, -a, -um : uno, -a; un,<br />

alguno, -a; único, -a<br />

Clases sociales de la Galia<br />

Cum ad hunc locum perventum esset, non alienum esse videtur de Galliae moribus<br />

proponere. In omni Gallia eorum hominum, qui aliquo sunt honore, genera sunt duo. Nam<br />

plebs paene servorum habetur loco; plerique, cum aere alieno premuntur, sese in servitutem<br />

dicant nobilibus. De his duobus generibus alterum est druidum, alterum equitum.<br />

ad, :[prep.ac.] a, hacia, junto<br />

a; para<br />

aes, aeris, n. : bronce,<br />

moneda de cobre, dinero,<br />

soldada<br />

alienus, a, um : ajeno<br />

aliquis, a, id : alguien,<br />

alguno<br />

alter, altera, alterum : uno<br />

de los dos, el otro (de dos);<br />

uno ... otro; una ... otra<br />

cum, : [prep. abl.] con;<br />

de, : [prep. + abl.] de, desde,<br />

a partir de; sobre, acerca de;<br />

después de; durante<br />

dico, as, are : dedicar,<br />

consagrar<br />

druides, um : m. : druidas<br />

[sacerdotes galos]<br />

duo, duae, duo : dos<br />

eques, equititis, m. : jinete,<br />

caballero<br />

Gallia, -ae, f. : Galia<br />

genus, generis, n. :<br />

tipo,género; linaje, estirpe,<br />

raza, origen;<br />

habeo, -es, habere, habui,<br />

habitum : tener<br />

homo, hominis, m. :<br />

hombre<br />

honos, oris, m. : honor<br />

in, : [prep.acus] a, hacia,<br />

para, contra; [prep de abl]<br />

en<br />

locum, -i, m. : lugar<br />

locus, -i, m. : lugar<br />

mos, moris, m. : costumbre<br />

nam, : [conj. coord.causal]<br />

pues, en efecto<br />

nobilis, e : conocido, noble<br />

non, : [adv.] no<br />

omnis, -e : todo<br />

paene, : [adv.] casi<br />

peruenio, -is, peruenire,<br />

perueni, peruentum : llegar<br />

plebs, plebis, f. : plebe<br />

plerique, aeque, aque : el<br />

mayor número, la mayor<br />

parte, los más; muchos<br />

premo, is, ere, pressi,<br />

pressum : apretar, oprimir;<br />

ocultar, disimular; prensar<br />

propono, is, ere, posui,<br />

positum : exponer; ofrecer,<br />

prometer; imaginar;<br />

proponer<br />

seruitus, utis, f. : esclavitud<br />

seruus, - i, m. : esclavo<br />

uideo, -es, videre, vidi,<br />

visum : ver<br />

uideor, videris, videri,<br />

uisus sum : parecer; ser<br />

visto;<br />

Los druidas<br />

Druides rebus divinis intersunt et sacrificio publica ac privata procurant: ad hos magnus<br />

adulescentium numerus disciplinae causa concurrit magnoque hi sunt apud eos honore. Nam fere<br />

de omnibus controversiis publicis privatisque constituunt et, si quod est admissum facinus, si<br />

caedes facta, si de hereditate, si de finibus controversia est, idem decernunt, praemia poenasque<br />

constituunt.<br />

ac, atque :<br />

[conj.coord.copul.] y<br />

ad, :[prep.ac.] a, hacia, junto<br />

a; para<br />

admitto, is, ere, misi,<br />

missum : dejar ir, admitir,<br />

permitir<br />

adulescens, adulescentis, m.<br />

: joven [entre 17-30 años]<br />

apud, :[prep.+ac.] junto a,<br />

entre<br />

caedes, caedis, f. : muerte,<br />

matanza, masacre<br />

88


causa, -ae, f. : causa,<br />

motivo;<br />

concurro, -is, concurrere,<br />

concurri, concursum :<br />

correr, concurrir, reunirse;<br />

luchar, atacar<br />

constituo, is, constituere,<br />

constitui, constitutum :<br />

decidir; colocar; fijar;<br />

construir, fundar;<br />

establecer,<br />

controversia, -ae :<br />

controversia, disputa,<br />

discusión<br />

de, : [prep. + abl.] de, desde,<br />

a partir de; sobre, acerca de;<br />

después de; durante<br />

decerno, is, ere, creui,<br />

cretum : decidir, decretar;<br />

luchar, combatir<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

disciplina, -ae, f. :<br />

enseñanza, disciplina<br />

diuinus, a, um : divino<br />

druides, um : m. : druidas<br />

[sacerdotes galos]<br />

facinus, oris, n. : crimen<br />

facio, facis, facere, feci,<br />

factum : hacer<br />

fere, : [adv.] casi<br />

finis, finis, f. : límite,<br />

frontera; fin, término<br />

fio, fis, fieri, factus sum :<br />

[pasiva del verbo facio] ser<br />

hecho; suceder<br />

hereditas, -atis : herencia<br />

honos, oris, m. : honor<br />

intersum, es, esse, fui : estar<br />

en medio de, entremediar;<br />

asistir, tomar parte<br />

magnus, -a, -um : grande<br />

Ritos de los druidas<br />

numerus, -i, m. : número<br />

omnis, -e : todo<br />

poena, -ae, f. : castigo, pena<br />

praemium, praemii, n. :<br />

ventaja; ganancia; premio,<br />

recompensa<br />

priuatus, -a, -um : privado,<br />

particular, propio<br />

procuro, as, are : cuidar,<br />

ocuparse de; gobernar,<br />

regir; conjurar un sacrificio;<br />

evitar [una calamidad]<br />

publicus, a, um : público;<br />

común<br />

res, rei, f. : cosa, hecho,<br />

asunto<br />

sacrificium, ii, n. : sacrificio<br />

si, : [conj. sub. condicional]<br />

si<br />

His autem omnibus druidibus praeest unus, qui summam inter eos habet auctoritatem. Hoc<br />

mortuo, aut, si qui ex reliquis excellit dignitate, succedit aut, si sunt plures pares, sufragio<br />

druidum; non numquam etiam armis de principatu contendunt. Hi certo anni tempore in finibus<br />

Carnutum considunt in loco consecrato. Huc omnes undique, qui controversias habent,<br />

conveniunt eorumque decretis iudiciisque parent.<br />

annus, -i, m. : año<br />

arma, armorum, n. pl. :<br />

armas<br />

auctoritas, auctoritatis, f. :<br />

prestigio, autoridad<br />

aut, [conj.] o, o bien<br />

autem, [conj.] pero, en<br />

cambio<br />

Carnutes, Carnutum, m. pl.:<br />

Carnutes (pueblo de la<br />

Galia)<br />

certus, -a, -um : cierto, -a;<br />

decidido, -a<br />

consecro, as, are :<br />

consagrar; divinizar,<br />

inmortalizar<br />

consido, -is, considere,<br />

consedi, consessum :<br />

sentarse, posarse;<br />

detenerse, establecerse;<br />

calmarse, cesar<br />

contendo, -is, contendere,<br />

contendi, contentum :<br />

dirigirse; tender; disparar,<br />

lanzar; esforzarse; luchar,<br />

rivalizar<br />

controversia, ae :<br />

controversia, disputa,<br />

discusión<br />

conuenio, -is, convenire,<br />

conveni, conventum :<br />

acudir, reunirse; convenir,<br />

estar de acuerdo, concertar;<br />

encontrar<br />

de, : [prep. + abl.] de, desde,<br />

a partir de; sobre, acerca de;<br />

después de; durante<br />

decretum, i, n. : decisión,<br />

decreto; principio, dogma<br />

dignitas, atis, f. : dignidad,<br />

virtud<br />

druides, um : m. : druidas<br />

[sacerdotes galos]<br />

etiam, : [adv.] también<br />

ex, : [prep.+ abl] de, desde,<br />

a partir de; por<br />

excello, is, ere : elevarse,<br />

erguirse, enorgullecerse;<br />

distinguirse, destacar<br />

finis, finis, f. : límite,<br />

frontera; fin, término<br />

habeo, -es, habere, habui,<br />

habitum : tener<br />

huc, : [adv.] acá, aquí, hacia<br />

aquí; hasta este punto;<br />

además de esto<br />

89


in, : [prep.acus] a, hacia,<br />

para, contra; (prep.abl.) en<br />

inter, : [prep.acus.] entre,<br />

durante<br />

iudicium, iudicii, n. : juicio,<br />

proceso; tribunal; sentencia,<br />

decisión<br />

locus, -i, m. : lugar<br />

morior, eris, i, mortuus sum<br />

: morir, consumirse<br />

non, : [adv.] no<br />

numquam, : [adv.] nunca<br />

omnis, -e : todo<br />

par, aris : igual, semejante,<br />

par; adecuado, conveniente;<br />

compañero, pareja<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

pareo, es, ere, ui, itum :<br />

aparecer, mostrarse;<br />

obedecer<br />

praesum, es, esse, fui : estar<br />

al frente de<br />

principatus, -us, m. :<br />

primacía; principado;<br />

primer puesto; pricipio,<br />

origen;<br />

reliquus, -a, -um : restante<br />

si, : [conj. sub. condicional]<br />

si<br />

succedo, is, ere, cessi,<br />

cessum : ir por debajo,<br />

ponerse debajo; subir,<br />

Destierro de Vercingetorix<br />

escalar; suceder; seguir,<br />

reemplazar<br />

suffragium, -i : voto,<br />

aprovación, votación<br />

summus, -a, -um : [superl.]<br />

el más alto, la parte más<br />

importante o más elevada<br />

tempus, temporis, n. :<br />

tiempo<br />

undique, : [adv.] de todas<br />

partes<br />

unus, -a, -um : uno, -a; un,<br />

alguno, -a; único, -a<br />

Vercingetorix, Celtilli filius, Arvernus, summae potentiae adulescens, cuius pater principatum<br />

Galliae totius obtinuerat et ob eam causam, quod regnum appetebat, ab civitate erat interfectus,<br />

convocatis suis clientibus, facile eos in Romanos incendit. Cognito eius consilio, ad arma<br />

concurritur. Prohibetur ab Gobannitione, patruo suo, reliquisque principibus, qui hanc<br />

temptandam fortunam non existimabant.<br />

a, ab : (prep.abl) de, desde,<br />

a partir de; por (c. agente)<br />

ad, :[prep.ac.] a, hacia, junto<br />

a; para<br />

adulescens, adulescentis, m.<br />

: joven [entre 17-30 años]<br />

appeto, -is, appetere,<br />

appetivi, appetitum:<br />

apetecer, desear<br />

arma, armorum, n. pl. :<br />

armas<br />

Aruernus, -i, m.: Arverno<br />

(uno de los pueblos más<br />

poderosos de la Galia)<br />

causa, -ae, f. : causa,<br />

motivo;<br />

Celtillus, i : Celtilo, padre<br />

de Vercingetórix<br />

ciuitas, ciuitatis, f. : ciudad,<br />

estado; ciudadanía<br />

cliens, clientis, m. : cliente<br />

cognosco, -is, cognoscere,<br />

cognoui, cognitum :<br />

conocer, aprender, saber<br />

concurro, -is, concurrere,<br />

concurri, concursum :<br />

correr, concurrir, reunirse;<br />

luchar, atacar<br />

consilium, consilii, n. :<br />

deliberación; consejo;<br />

decisión, proyecto<br />

conuoco, -as, convocare,<br />

convocavi, convocatum :<br />

convocar<br />

eo, is, ire, iui (ii), itum : ir<br />

existimo, -as, existimare,<br />

existimaui, existimatum :<br />

juzgar, considerar, pensar;<br />

estimar<br />

facile, : [adv.] fácilmente<br />

filius, filii, m. : hijo<br />

fortuna, -ae, f. : fortuna,<br />

suerte<br />

Gallia, -ae, f. : Galia<br />

Gobannitio, Gobannitionis,<br />

m.: Gobanición (tío de<br />

Vercingétorix)<br />

in, : [prep.acus] a, hacia,<br />

para, contra; (prep.abl.) en<br />

incendo, -is, incendere,<br />

incendi, incensum: excitar;<br />

incendiar<br />

interficio, -is, interficere,<br />

interfeci, interfectum :<br />

destruir; matar, asesinar<br />

non, : [adv.] no<br />

ob, : [prep.acus.] por, a<br />

causa de<br />

obtineo, -es, obtinere,<br />

obtinui, obtentum : obtener,<br />

lograr; poseer; mantener,<br />

conservar;<br />

pater, patris, m. : padre<br />

patruus, -i, m.: tío paterno<br />

potentia, -ae, f. : fuerza,<br />

poder; autoridad, influencia<br />

90


princeps, principis : [adj. y<br />

sust.] primero; príncipe<br />

principatus, -us, m. :<br />

primacía; principado;<br />

primer puesto; pricipio,<br />

origen;<br />

Prohibeo, -es, prohibere,<br />

prohibui: prohibir, impedir<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

regnum, -i, n. : reino, poder<br />

reliquus, -a, -um : restante<br />

Romanus, -a, -um : romano<br />

summus, -a, -um : [superl.]<br />

el más alto, la parte más<br />

importante o más elevada<br />

suus, -a, -um : su; suyo,<br />

suya<br />

tempto, as, are : tentar,<br />

tocar, tantear; atacar,<br />

asediar, asaltar; intentar<br />

totus, -a, -um : todo, entero<br />

Vercingetorix,<br />

Vercingetorigis, m.:<br />

Vercingetórix<br />

Guerra civil<br />

Litteris C. Caesaris consulibus redditis, aegre ab his impetratum est ut in senatu recitarentur; sed<br />

non impetratum est ut ex litteris ad senatum referretur. Consules de re publica infinite referunt. L.<br />

Lentulus consul pollicetur senatui et rei publicae se non defuturum esse, si audaciter ac fortiter<br />

sententias dicere velint sin Caesarem respiciant pollicetur se sibi consilium capturum esse et<br />

senatus auctoritati non obtemperaturum esse.<br />

ab, ab : (prep.abl) de, desde,<br />

a partir de; por (c. agente)<br />

ac, atque :<br />

[conj.coord.copul.] y<br />

ad, :[prep.ac.] a, hacia, junto<br />

a; para<br />

aegre, [adv.] penosamente,<br />

a duras penas<br />

auctoritas, auctoritatis, f. :<br />

prestigio, autoridad<br />

audaciter : audazmente<br />

C, [= Caius, ii] m. : Gayo<br />

[abreviación]<br />

Caesar, Caesaris, m. : César;<br />

emperador<br />

capio, -is, -ere, cepi captum<br />

: coger, capturar, tomar<br />

consilium, consilii, n. :<br />

deliberación; consejo;<br />

decisión, proyecto<br />

consul, consulis, m. : cónsul<br />

de, : [prep. + abl.] de, desde,<br />

a partir de; sobre, acerca de;<br />

después de; durante<br />

desum : faltar, no estar<br />

presente<br />

dico, -is, dicere, dixi,<br />

dictum : decir<br />

ex, : [prep.+ abl] de, desde,<br />

a partir de; por<br />

fortiter, : [adv.]<br />

valientemente, fuertemente<br />

impetro, as, are : obtener,<br />

alcanzar, conseguir<br />

in, : [prep.acus] a, hacia,<br />

para, contra; (prep.abl.) en<br />

infinitus, a, um : infinito,<br />

ilimitado; indefinido,<br />

general<br />

L, : [abrev.] Lucio<br />

Lentulus, -i : Léntulo<br />

littera, ae, f. : letra; [pl.]<br />

carta<br />

non, : [adv.] no<br />

obtempero (1) : obedecer,<br />

someterse<br />

polliceor, eris, eri, pollicitus<br />

sum : proponer, ofrecer;<br />

prometer<br />

publicus, a, um : público;<br />

común<br />

recito, as, are : recitar,<br />

pronunciar<br />

reddo, -is, reddere, reddidi,<br />

redditum : devolver,<br />

restituir, pagar; traducir,<br />

contestar, replicar; imitar<br />

refero, fers, ferre, tuli, latum<br />

: llevar hacia atrás; volver a<br />

llevar; devolver; retirarse,<br />

retroceder; responder,<br />

referir, relatar<br />

res, rei, f. : cosa, hecho,<br />

asunto<br />

respicio, is, ere, spexi,<br />

spectum : volverse a mirar,<br />

mirar; considerar, proteger<br />

sed, : [conj.adversativa]<br />

pero, mas, sin embargo<br />

senatus, -us, m. : senado<br />

sententia, ae, f. : opinión,<br />

idea; pensamiento;<br />

sentencia<br />

si, : [conj. sub. condicional]<br />

si<br />

sin, : [conj.condicionaladversativa]<br />

si por el<br />

contrario, pero si<br />

uolo, uis, uelle : querer<br />

91


Guerra de las Galias<br />

Tunc duces principesque Nerviorum qui aliquem sermonis aditum causamque amicitiae<br />

cum Cicerone habebant colloqui sese velle dicunt. Facta potestate eadem quae Ambiorix cum<br />

Titurio egerat commemorant: omnem esse in armis Galliam; Germanos Rhenum transisse;<br />

Caesaris reliquorumque hiberna oppugnari. Addunt etiam de Sabini morte: Ambiorigem<br />

ostentant fidei faciendae causa.<br />

addo, -is, addere, addidi,<br />

additum : añadir, agregar<br />

aditus, -us, m: posibilidad,<br />

ocasión<br />

ago, -is, agere, egi, actum :<br />

conducir, hacer, actuar; dar<br />

aliqui, qua, quod : alguien,<br />

alguno<br />

Ambiorix, -igis : Ambiórix<br />

amicitia, -ae, f. : amistad<br />

arma, armorum, n. pl. :<br />

armas<br />

Caesar, Caesaris, m. : César;<br />

emperador<br />

causa, -ae, f. : causa,<br />

motivo;<br />

Cicero, onis, m. : Cicerón<br />

colloquor, -eris, -qui,<br />

collocutus sum: hablar,<br />

conversar<br />

commemoro, -as,<br />

commemorare,<br />

commemoravi,<br />

commemoratum :<br />

acordarse, recordar, evocar<br />

cum, : [prep. abl.] con;<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

de, : [prep. + abl.] de, desde,<br />

a partir de; sobre, acerca de;<br />

después de; durante<br />

dico, -is, dicere, dixi,<br />

dictum : decir<br />

duco, is, ere, duxi, ductum :<br />

conducir, llevar, guiar<br />

dux, ducis, m. : jefe, guía,<br />

general<br />

egero, is, ere, gessi, gestum<br />

: sacar; despedir, arrojar;<br />

exhalar<br />

etiam, : [adv.] también<br />

facio, facis, facere, feci,<br />

factum : hacer<br />

fides, fidei, f. : fe, confianza,<br />

lealtad fidei faciendae causa<br />

(para ostentar confianza)<br />

Gallia, -ae, f. : Galia<br />

Germanus, -i, m. : Germano<br />

habeo, -es, habere, habui,<br />

habitum : tener<br />

hibernum, : [sólo en plural:<br />

hiberna, hibernorum]<br />

campamento de invierno<br />

CAESAR, De Bello Gallico, V<strong>II</strong>, 18<br />

in, : [prep.acus] a, hacia,<br />

para, contra; (prep.abl.) en<br />

mors, mortis, f. : muerte<br />

Nervius, -ii : Nervio<br />

(pueblo de la Galia)<br />

omnis, -e : todo<br />

oppugno, -as, oppugnare,<br />

oppugnavi, oppugnatum :<br />

atacar, sitiar, asaltar<br />

ostento, as, are : mostrar;<br />

prometer; alardear, jactarse<br />

potestas, potestatis, f. :<br />

poder, potestad, autoridad<br />

princeps, principis : [adj. y<br />

sust.] primero; príncipe<br />

reliquus, -a, -um : restante<br />

Rhenus, -i, m.: el Rin<br />

Sabinus, a, um : sabino<br />

sermo, onis, m. : discurso,<br />

sermón<br />

Titurius, -ii : Titurio<br />

transeo, transis, transire,<br />

transii, transitum : cruzar,<br />

atravesar; pasar<br />

tunc, : [adv.] entonces<br />

uolo, uis, uelle : querer<br />

His rebus cognitis media nocte silentio profectus ad hostium castra mane pervenit. Illi, celeriter per<br />

exploratores adventu Caesaris cognito, carros impedimentaque sua in artiores silvas abdiderunt,<br />

copias omnes in loco edito atque aperto instruxerunt. Qua re nuntiata Caesar celeriter sarcinas<br />

conferri, arma expediri iussit.<br />

abdo, -is, abdere, abdidi,<br />

abditum : alejar, ocultar<br />

ad, :[prep.ac.] a, hacia, junto<br />

a; para<br />

adventus, -us : llegada<br />

aperio, -is, ire, -ui, apertum<br />

: abrir<br />

arma, armorum, n. pl. :<br />

armas<br />

artus, a, um : apretado,<br />

estrecho, profundo<br />

atque, [conj.coord.copul.] y<br />

(= ac)<br />

Caesar, Caesaris, m. : César;<br />

emperador<br />

carrus, -i: carro<br />

castra, castrorum, n. pl. :<br />

campamento militar<br />

celeriter, [adv.]<br />

rápidamente<br />

92


cognosco, -is, cognoscere,<br />

cognoui, cognitum :<br />

conocer, aprender, saber<br />

confero, confers, conferre,<br />

contuli, collatum : llevar,<br />

reunir; dirigirse a; aportar,<br />

entregar, conferir; aplazar,<br />

retardar<br />

copia, -ae, f. : abundancia;<br />

(pl.] riquezas, tropas<br />

edo, is, ere, edidi, editum :<br />

hacer salir, proferir,<br />

engendrar; causar; citar,<br />

declarar, manifestar<br />

expedio, is, ire, iui ou ii,<br />

itum : desembarazar;<br />

preparar; explicar, contar;<br />

convenir<br />

explorator, -is : explorador<br />

hostis, hostis, m. : enemigo;<br />

extranjero<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

impedimentum, -i, n. :<br />

obstáculo, impedimento;<br />

[en plural] bagajes<br />

in, : [prep.acus] a, hacia,<br />

para, contra; (prep.abl.) en<br />

instruo, -is, instruere,<br />

instruxi, instructum :<br />

colocar; levantar, construir;<br />

disponer, equipar; instruir,<br />

alinear las tropas; poner en<br />

orden de combate las tropas<br />

iubeo, -es, iubere, iussi,<br />

iussum : ordenar, mandar<br />

locus, -i, m. : lugar<br />

mane, : [indecl.] la mañana;<br />

[adv.] por la mañana,<br />

temprano<br />

medius, -a, -um : que está<br />

en medio, central, centro de<br />

nox, noctis, f. : noche<br />

nuntio, -as, nuntiare,<br />

nuntiavi, nuntiatum :<br />

anunciar<br />

CAESAR, De Bello Gallico, V, 53<br />

omnis, -e : todo<br />

per, : [prep.acus.] a través<br />

de, por; durante<br />

peruenio, -is, peruenire,<br />

perueni, peruentum : llegar<br />

proficio, -is, proficere,<br />

profeci, profectum :<br />

avanzar; obtener resultado;<br />

ser útil<br />

proficiscor, proficisceris,<br />

proficisci, profectus sum<br />

:[v.deponente] partir,<br />

marcharse, salir; proceder,<br />

depender; empezar<br />

res, rei, f. : cosa, hecho,<br />

asunto<br />

sarcina, ae : carga, fardo,<br />

bagaje<br />

silentium, silentii, n. :<br />

silencio<br />

silua, -ae, f. :bosque<br />

suus, -a, -um : su; suyo,<br />

suya<br />

Hac fama ad Treveros perlata, Indutiomarus qui postero die castra <strong>La</strong>bieni oppugnare decreverat,<br />

noctu profugit copiasque omnes in Treveros reducit. Caesar Fabium cum sua legione remittit in<br />

hiberna, ipse cum tribus legionibus circum Samarobrivam trinis hibernis hiemare constituit.<br />

ad, :[prep.ac.] a, hacia, junto<br />

a; para<br />

Caesar, Caesaris, m. : César;<br />

emperador<br />

castra, castrorum, n. pl. :<br />

campamento militar<br />

circum, : [adv.] alrededor;<br />

[prep. ac.] alrededor de<br />

constituo, is, constituere,<br />

constitui, constitutum :<br />

decidir; colocar; fijar;<br />

construir, fundar;<br />

establecer,<br />

copia, -ae, f. : abundancia;<br />

(pl.] riquezas, tropas<br />

cum, : [prep. abl.] con;<br />

decerno, is, ere, creui,<br />

cretum : decidir, decretar;<br />

luchar, combatir<br />

dies, diei : [m. y f.] día<br />

fama, -ae, f. : fama, rumor,<br />

reputación<br />

hibernum, : [sólo en plural:<br />

hiberna, hibernorum]<br />

campamento de invierno<br />

hiemo, hiemas, hiemare :<br />

invernar; pasar el invierno;<br />

estar en los cuarteles de<br />

invierno; hacer frío, estar<br />

tormentoso<br />

in, : [prep.acus] a, hacia,<br />

para, contra; (prep.abl.) en<br />

<strong>La</strong>bienus, <strong>La</strong>bieni, m.: Tito<br />

<strong>La</strong>bieno (oficial a las<br />

órdenes de César)<br />

legio, legionis, f. : legión;<br />

ejército<br />

noctu, : [adv.] de noche, por<br />

la noche<br />

omnis, -e : todo<br />

oppugno, -as, oppugnare,<br />

oppugnavi, oppugnatum :<br />

atacar, sitiar, asaltar<br />

perfero, perfers, perferre,<br />

pertuli, perlatum : llevar;<br />

llegar, cumplir; soportar<br />

hasta el fin<br />

posterus, -a, -um : que<br />

viene después<br />

profugio, -is, profugere,<br />

profugi, profugitum : huir,<br />

escaparse; abandonar<br />

reduco, -is, reducere,<br />

reduxi, reductum : retirar,<br />

devolver, replegar; reducir;<br />

restablecer, restituir<br />

93


emitto, -is, remittere,<br />

remisi, remissum : reenviar,<br />

devolver; relajar, aflojar;<br />

renunciar a, abandonar;<br />

remitir, calmarse<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

suus, -a, -um : su; suyo,<br />

suya<br />

tres, trium : tres<br />

Fabius, -i : Fabio<br />

Indutiomarus, -i :<br />

Indutiomaro<br />

CAESAR, De Bello Civili, <strong>II</strong>I, 8<br />

Samarobriva, ae :<br />

Samarobriva<br />

Treverus, i: Trévero (pueblo<br />

de la Galia)<br />

trini, ae, a : tres, de tres en<br />

tres<br />

Expositis militibus, naves eadem nocte Brundisium a Caesare remittuntur, ut reliquae legiones<br />

equitatusque transportari possent. Huic officio praepositus erat Fufius Calenus legatus, qui<br />

celeritatem in transportandis legionibus adhiberet.<br />

a, ab : (prep.abl) de, desde,<br />

a partir de; por (c. agente)<br />

adhibeo, -es, adhibere,<br />

adhibui, adhibitum : añadir;<br />

aplicar, llevar a, emplear<br />

Brundisium, ii, n. : Bríndisi<br />

(ciudad de Calabria)<br />

Caesar, Caesaris, m. : César;<br />

emperador<br />

celeritas, atis, f. : celeridad,<br />

rapidez<br />

equitatus, -us, m. :<br />

caballería<br />

expono, -is, exponere,<br />

exposui, expositum :<br />

desembarcar; exponer,<br />

explicar; sacar.<br />

Fufius, -ii, m.: Fufio Cita<br />

(caballero romano<br />

asesinado en Cenabo)<br />

in, : [prep.acus] a, hacia,<br />

para, contra; (prep.abl.) en<br />

legatus, -i, m. : legado,<br />

embajador<br />

legio, legionis, f. : legión;<br />

ejército<br />

lego, -is, legere, legi, lectum<br />

: reunir, coger, recoger;<br />

escoger; llevarse, robar; leer<br />

miles, militis, m. : soldado<br />

nauis, -is, f. : nave<br />

nox, noctis, f. : noche<br />

officium, ii, n. : servicio,<br />

cargo, deber, obligación;<br />

obediencia; cortesía,<br />

servicio<br />

CAESAR, De Bello Gallico, V<strong>II</strong>, 58<br />

possum, potes, posse, potui<br />

: poder, ser capaz<br />

praepono, is, ere, posui,<br />

positum : anteponer,<br />

colocar delante; encargar,<br />

poner al frente de; preferir<br />

reliquus, -a, -um : restante<br />

remitto, -is, remittere,<br />

remisi, remissum : reenviar,<br />

devolver; relajar, aflojar;<br />

renunciar a, abandonar;<br />

remitir, calmarse<br />

Calenus : Caleno<br />

transportandis : in<br />

transportandi legionibus<br />

(para transportar las<br />

legiones)<br />

transporto : transportar<br />

Refecto ponte, quem superioribus diebus hostes resciderant, exercitum traducit et secundo flumine<br />

ad Lutetiam iter facere coepit. Hostes re cognita ab eis, qui Metiosedo fugerant, Lutetiam incendi<br />

pontesque eius oppidi rescindi iubent; ipsi profecti a palude ad ripas Sequanae e regione Lutetiae<br />

contra <strong>La</strong>bieni castra considunt.<br />

a, ab : (prep.abl) de, desde,<br />

a partir de; por (c. agente)<br />

ad, :[prep.ac.] a, hacia, junto<br />

a; para<br />

castra, castrorum, n. pl. :<br />

campamento militar<br />

coepio, -is, coepere, coepi,<br />

coeptum : (sobre todo en<br />

perfecto y supino)<br />

comenzar, empezar<br />

cognosco, -is, cognoscere,<br />

cognoui, cognitum :<br />

conocer, aprender, saber<br />

consido, -is, considere,<br />

consedi, consessum :<br />

sentarse, posarse;<br />

detenerse, establecerse;<br />

calmarse, cesar<br />

contra, : [adv.] enfrente, al<br />

contrario; [prep+ac.] contra,<br />

enfrente de<br />

dies, diei : [m. y f.] día<br />

e, : [prep.+ abl] de, desde, a<br />

partir de; por<br />

exercitus, -us, m. : ejército<br />

94


facio, facis, facere, feci,<br />

factum : hacer<br />

flumen, fluminis, n. : río,<br />

torrente,corriente<br />

fugio, is, ere, fugi : huir<br />

[de], apartarse, esquivar<br />

hostis, hostis, m. : enemigo;<br />

extranjero<br />

incendo, -is, incendere,<br />

incendi, incensum: excitar;<br />

incendiar<br />

iter, itineris, n. : camino<br />

iubeo, -es, iubere, iussi,<br />

iussum : ordenar, mandar<br />

<strong>La</strong>bienus, <strong>La</strong>bieni, m.: Tito<br />

<strong>La</strong>bieno (oficial a las<br />

órdenes de César)<br />

oppidum, -i, n. : plaza<br />

fuerte, fortaleza, ciudad<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

palus, udis, f. : pantano,<br />

charca<br />

proficiscor, proficisceris,<br />

proficisci, profectus sum<br />

:[v.deponente] partir,<br />

marcharse, salir; proceder,<br />

depender; empezar<br />

reficio, is, ere, feci, fectum :<br />

reconstruir, reparar, rehacer<br />

regio, onis, f. : región<br />

res, rei, f. : cosa, hecho,<br />

asunto<br />

ripa, -ae, f. : orilla, ribera,<br />

costa<br />

secundus, a, um : siguiente,<br />

segundo; favorable,<br />

propicio<br />

CAESAR, De Bello Gallico, <strong>II</strong>, 12<br />

Sequanus, -a, -um: Secuano,<br />

-a (habitante de la región<br />

del Sena)<br />

superior, superioris :<br />

[comp. de superus] más<br />

alto, más elevado, superior<br />

traduco, -is, traducere,<br />

traduxi, traductum: pasar al<br />

otro lado; llevar al otro lado<br />

de; trasladar<br />

Lutetia, ae : Lutecia (París)<br />

Metiosedum, i : Metiosedo<br />

(ciudad de la Galia)<br />

pons, pontis : puente<br />

rescindo, is, ere, rescidi,<br />

rescissum : cortar, destruir<br />

Postridie eius diei Caesar, priusquam se hostes ex terrore ac fuga reciperent, in fines Suessionum,<br />

qui proximi Remis erant, exercitum duxit et magno itinere confecto, ad oppidum Noviodunum<br />

contendit. Id ex itinere oppugnare conatus, quod vacuum ab defensoribus esse audiebat, propter<br />

latitudinem fossae murique altitudinem paucis defendentibus expugnare non potuit.<br />

postridie, : [adv.] al día<br />

siguiente<br />

ab, ab : (prep.abl) de, desde,<br />

a partir de; por (c. agente)<br />

ac, atque :<br />

[conj.coord.copul.] y<br />

ad, :[prep.ac.] a, hacia, junto<br />

a; para<br />

altitudo, altitudinis, f. :<br />

altura, profundidad<br />

audio, -is, audire, audiui,<br />

auditum : oír, escuchar;<br />

aprender<br />

Caesar, Caesaris, m. : César;<br />

emperador<br />

conficio, -is, conficere,<br />

confeci, confectum :<br />

terminar, completar;<br />

procurar; debilitar, abatir<br />

conor, conaris, conari :[v.<br />

deponente] prepararse,<br />

disponerse; emprender,<br />

intentar, esforzarse<br />

contendo, -is, contendere,<br />

contendi, contentum :<br />

dirigirse; tender; disparar,<br />

lanzar; esforzarse; luchar,<br />

rivalizar<br />

defendo, -is, defendere,<br />

defendi, defensum :<br />

defender; alejar, rechazar;<br />

defensor, is : defensor<br />

dies, diei : [m. y f.] día<br />

duco, is, ere, duxi, ductum :<br />

conducir, llevar, guiar<br />

ex, : [prep.+ abl] de, desde,<br />

a partir de; por<br />

exerceo, -es, exercere,<br />

exercui, exercitum :<br />

ejercitar; ejercer, practicar<br />

exercitus, -us, m. : ejército<br />

expugno, as, are : expugnar,<br />

asaltar; lograr, conseguir<br />

finis, finis, f. : límite,<br />

frontera; fin, término<br />

fossa, ae, f. : foso, hoyo,<br />

agujero; canal, desagüe<br />

fuga, -ae, f. : fuga, huida<br />

hostis, hostis, m. : enemigo;<br />

extranjero<br />

in, : [prep.acus] a, hacia,<br />

para, contra; (prep.abl.) en<br />

iter, itineris, n. : camino<br />

latitudo -inis : anchura<br />

magnus, -a, -um : grande<br />

murus, -i, m. : muralla,<br />

muro; pared, dique<br />

non, : [adv.] no<br />

Nouiodunum, -i, n.:<br />

Novioduno (ciudad de la<br />

Galia)<br />

oppidum, -i, n. : plaza<br />

fuerte, fortaleza, ciudad<br />

95


oppugno, -as, oppugnare,<br />

oppugnavi, oppugnatum :<br />

atacar, sitiar, asaltar<br />

paucus, -a, -um : poco,<br />

escaso; [plural] algunos,<br />

unos pocos<br />

possum, potes, posse, potui<br />

: poder, ser capaz<br />

priusquam, : [conj,<br />

temporal] antes que<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

propter, : [prep.acus.] por,<br />

por causa de; cerca de;<br />

proximus, a, um : [superl.<br />

de propior] vecino, -a;<br />

próximo, -a<br />

recipio, -is, recipere, recepi,<br />

receptum : retirar; recobrar;<br />

recibir, aceptar; obtener<br />

remus, i, m. : remo<br />

CAESAR, De Bello Gallico, <strong>II</strong>, 12<br />

Suessiones, um : Suesones<br />

(pueblo de la Galia)<br />

terror, oris, m. : terror,<br />

temblor<br />

uacuus, a, um : vacío,<br />

desocupado, desierto;<br />

ocioso, libre; vano<br />

P. Crassum cum cohortibus legionariis X<strong>II</strong> et magno numero equitatus in Aquitaniam proficisci<br />

iubet, ne ex his nationibus auxilia in Galliam mittantur ac tantae nationes coniungantur. Q.<br />

Titurium Sabinum legatum cum legionibus tribus in Venellos, Coriosolites Lexoviosque mittit, qui<br />

eam manum distinendam curet.<br />

ac, atque :<br />

[conj.coord.copul.] y<br />

Aquitania, -ae : Aquitania<br />

auxilium, auxilii, n. :<br />

auxilio, socorro, ayuda;<br />

auxilia, : (nom. y ac. n. pl.)<br />

tropas auxiliares<br />

cohors, ortis, f. : cohorte<br />

coniungo, is, ere, iunxi,<br />

iunctum : juntar, reunir;<br />

unir<br />

Coriosolites, um :<br />

coriosolites (pueblo de la<br />

Galia)<br />

Crassus, i, m. : Craso<br />

cum, : [prep. abl.] con;<br />

curo, as, are : cuidar,<br />

preocuparse<br />

distineo (2) : separar,<br />

ocupar, retener<br />

equitatus, -us, m. :<br />

caballería<br />

et, : [conj. coord. copul.] y<br />

ex, : [prep.+ abl] de, desde,<br />

a partir de; por<br />

Gallia, -ae, f. : Galia<br />

in, : [prep.acus] a, hacia,<br />

para, contra; (prep.abl.) en<br />

iubeo, -es, iubere, iussi,<br />

iussum : ordenar, mandar<br />

legatus, -i, m. : legado,<br />

embajador<br />

legio, legionis, f. : legión;<br />

ejército<br />

legionarius, a, um :<br />

legionario, de la legión<br />

Lexovi, orum : lexovios<br />

(pueblo de la Galia)<br />

magnus, -a, -um : grande<br />

CAESAR, De Bello Gallico, V, 22<br />

manus, -us, f. : mano;<br />

poder; [pl.] tropa<br />

mitto, -is, mittere, misi,<br />

missum : enviar<br />

natio, onis, f. : nación,<br />

pueblo; raza, especie<br />

numerus, -i, m. : número<br />

P, : [abreviación] Publio<br />

proficiscor, proficisceris,<br />

proficisci, profectus sum<br />

:[v.deponente] partir,<br />

marcharse, salir; proceder,<br />

depender; empezar<br />

Q, : [abreviación] Quinto<br />

Sabinus, a, um : sabino<br />

tantus, -a, -um : tan grande;<br />

tan; tanto, -a<br />

Titurius, i : Titurio<br />

tres, trium : tres<br />

Venelli, -orum : Venellos<br />

Dum haec in his locis geruntur, Cassivellaunus ad Cantium nuntios mittit atque eis imperat ut,<br />

coactis omnibus copiis, castra navalia de improviso adoriantur atque oppugnent. Ei cum ad castra<br />

venissent, nostri, eruptione facta, multis eorum interfectis, capto etiam nobili duce Lugotorige,<br />

suos incolumes reduxerunt. Cassivellaunus, hoc proelio nuntiato tot detrimentis acceptis, vastatis<br />

finibus, maxime etiam permotus defectione civitatum legatos per Atrebatem Commium de<br />

deditione ad Caesarem mittit.<br />

96


acceptus, a, um :<br />

bienvenido, agradable<br />

accipio, -is, accipere, accepi,<br />

acceptum : recibir, aprender<br />

ad, :[prep.ac.] a, hacia, junto<br />

a; para<br />

adorior, -iris, -iri, -ortus<br />

sum : atacar<br />

atque, [conj.coord.copul.] y<br />

(= ac)<br />

Atrebatis, is : Atrebate<br />

(pueblo de Britania)<br />

Caesar, Caesaris, m. : César;<br />

emperador<br />

Cantium, ii : Cantio (ciudad<br />

de Britania)<br />

capio, -is, capere, cepi,<br />

captum : tomar, capturar<br />

Cassiuellaunus, -i, m.:<br />

Casivelauno (caudillo de<br />

los britanos durante la<br />

campaña del 54 a.C.)<br />

castra, castrorum, n. pl. :<br />

campamento militar<br />

ciuitas, ciuitatis, f. : ciudad,<br />

estado; ciudadanía<br />

cogo, -is, cogere, coegi,<br />

coactum : empujar; reunir;<br />

recoger; obligar<br />

Commius, ii : Comio<br />

(nombre propio)<br />

copia, -ae, f. : abundancia;<br />

(pl.] riquezas, tropas<br />

cum, : [prep. abl.] con;<br />

de, : [prep. + abl.] de, desde,<br />

a partir de; sobre, acerca de;<br />

después de; durante<br />

deditio, deditionis, f. :<br />

rendición, capitulación<br />

defectio, nis : deserción,<br />

rebelión, revuelta<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

detrimentum, i, n. :<br />

detrimento, daño; pérdida;<br />

derrota, desastre<br />

do, das, dare, dedi, datum :<br />

dar<br />

duco, is, ere, duxi, ductum :<br />

conducir, llevar, guiar<br />

dum, : [conj. sub. temporal]<br />

mientras que; hasta que<br />

dux, ducis, m. : jefe, guía,<br />

general<br />

eruptio, eruptionis, f. :<br />

salida impetuosa; irrupción,<br />

invasión; erupción<br />

etiam, : [adv.] también<br />

facio, facis, facere, feci,<br />

factum : hacer<br />

finis, finis, f. : límite,<br />

frontera; fin, término<br />

fio, fis, fieri, factus sum :<br />

[pasiva del verbo facio] ser<br />

hecho; suceder<br />

gero, -is, gerere, gessi,<br />

gestum : hacer; llevar;<br />

engendrar, producir<br />

impero, -as, imperare,<br />

imperavi, imperatum :<br />

mandar, ordenar, gobernar<br />

improvisus, a, um :<br />

improviso, imprevisto<br />

in, : [prep.acus] a, hacia,<br />

para, contra; (prep.abl.) en<br />

incolumis, -e : incólume,<br />

sano, entero; sano y salvo<br />

interficio, -is, interficere,<br />

interfeci, interfectum :<br />

destruir; matar, asesinar<br />

legatus, -i, m. : legado,<br />

embajador<br />

locus, -i, m. : lugar<br />

Lugotorix, gis : Lugotorix<br />

(nombre propio)<br />

maxime, : [adv.] sobre todo,<br />

máximamente, muy<br />

maximus, -a, -<br />

um:[superlativo de<br />

magnus, -a, -um] muy<br />

grande; grandísimo, -a;<br />

máximo, -a;<br />

mitto, -is, mittere, misi,<br />

missum : enviar<br />

multus, -a, -um : mucho,<br />

abundante<br />

navalis, -e : naval<br />

nobilis, e : conocido, noble<br />

noster, nostra, nostrum :<br />

nuestro, -a<br />

nuntius, nuntii, m. :<br />

mensajero; noticia, mensaje<br />

omnis, -e : todo<br />

oppugno, -as, oppugnare,<br />

oppugnavi, oppugnatum :<br />

atacar, sitiar, asaltar<br />

per, : [prep.acus.] a través<br />

de, por; durante<br />

permoueo, -es, permouere,<br />

permoui, permotum :;<br />

inducir, mover; excitar;<br />

agitar, conmover,<br />

emocionar<br />

proelium, -ii : combate<br />

reduco, -is, reducere,<br />

reduxi, reductum : retirar,<br />

devolver, replegar; reducir;<br />

restablecer, restituir<br />

suus, -a, -um : su; suyo,<br />

suya<br />

tot, : [indecl.] tantos, tan<br />

gran número<br />

vasto (1) : devastar<br />

venio, -is, venire, veni,<br />

ventum : venir<br />

97


Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

CAESAR, De Bello Gallico, V<strong>II</strong>, 28<br />

Hostes re nova perterriti muro turribusque deiecti in foro ac locis patentioribus cuneatim<br />

constiterunt, hoc animo ut si qua ex parte obviam contra veniretur acie instructa depugnarent.<br />

ac, atque :<br />

ex, : [prep.+ abl] de, desde, obuius, -a, -um : que se<br />

[conj.coord.copul.] y<br />

a partir de; por<br />

encuentra en el camino;<br />

acies, aciei, f. : línea de<br />

forum, i, n. : foro, plaza,<br />

fácil, obvio, natural<br />

batalla, ejército en orden de mercado<br />

pars, partis, f. : parte,<br />

batalla<br />

hostis, hostis, m. : enemigo; porción<br />

animus, -i, m. : ánimo,<br />

extranjero<br />

patens, -ntis : descubierto,<br />

espíritu<br />

in, : [prep.acus] a, hacia,<br />

abierto, patente<br />

consisto, consistis,<br />

para, contra; (prep.abl.) en perterreo, -es, perterrere,<br />

consistere, constiti :<br />

instruo, -is, instruere,<br />

perterrui, perterritum:<br />

ponerse, colocarse; cesar, instruxi, instructum :<br />

aterrar, llenar de espanto<br />

terminar; detenerse; resistir colocar; levantar, construir; res, rei, f. : cosa, hecho,<br />

contra, : [adv.] enfrente, al disponer, equipar; instruir, asunto<br />

contrario; [prep+ac.] contra, alinear las tropas; poner en si, : [conj. sub. condicional]<br />

enfrente de<br />

orden de combate las tropas si<br />

cuneatim : [adv] en cuña locus, -i, m. : lugar<br />

turris, is, f. : torre<br />

deiicio, -is, -ere, deieci,<br />

murus, -i, m. : muralla,<br />

venio, is ,ire, veni, ventum :<br />

deiectum : derribar, echar muro; pared, dique<br />

llegar, venir<br />

abajo, abatir<br />

nouus, a, um : nuevo<br />

depugno (1) : luchar,<br />

obuiam, : [adv.] al<br />

combatir<br />

encuentro<br />

CAESAR, De bello civili, I, 13<br />

Horum oratione permotus Varus praesidium, quod introduxerat, ex oppido educit ac profugit.<br />

Hunc ex primo ordine pauci Caesaris consecuti milites consistere coegerunt. Commisso proelio<br />

deseritur a suis Varus; nonnulla pars militum domum discedit; reliqui ad Caesarem perveniunt.<br />

a, ab : (prep.abl) de, desde,<br />

a partir de; por (c. agente)<br />

ac, atque :<br />

[conj.coord.copul.] y<br />

ad, :[prep.ac.] a, hacia, junto<br />

a; para<br />

Caesar, Caesaris, m. : César;<br />

emperador<br />

cogo, -is, cogere, coegi,<br />

coactum : empujar; reunir;<br />

recoger; obligar<br />

committo, is, ere, misi,<br />

missum : disponer,<br />

comenzar, trabar<br />

consequor, eris, i, cutus<br />

sum : seguir; conseguir,<br />

obtener<br />

consisto, consistis,<br />

consistere, constiti :<br />

ponerse, colocarse; cesar,<br />

terminar; detenerse; resistir<br />

desero, is, ere, ui, desertum<br />

: abandonar; desertar;<br />

descuidar<br />

discedo, -is, discedere,<br />

discessi, discessum :<br />

separarse, alejarse;<br />

abandonar; pasar,<br />

exceptuar<br />

domus, -i, m. : casa; patria<br />

domus, us, f. : casa; patria<br />

educo, -is, educere, eduxi,<br />

eductum : hacer salir, sacar<br />

ex, : [prep.+ abl] de, desde,<br />

a partir de; por<br />

introduco, is, ere, duxi,<br />

ductum: introducir<br />

miles, militis, m. : soldado<br />

nonnullus, a, um : alguno<br />

oppidum, -i, n. : plaza<br />

fuerte, fortaleza, ciudad<br />

oratio, orationis, f. : palabra;<br />

discurso; oración<br />

ordo, ordinis, m. : fila,<br />

hilera; fila; orden<br />

pars, partis, f. : parte,<br />

porción<br />

paucus, -a, -um : poco,<br />

escaso; [plural] algunos,<br />

unos pocos<br />

permoueo, -es, permouere,<br />

permoui, permotum :;<br />

inducir, mover; excitar;<br />

98


agitar, conmover,<br />

emocionar<br />

peruenio, -is, peruenire,<br />

perueni, peruentum : llegar<br />

praesidium, praesidii, n. :<br />

guarnición; destacamento;<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

defensa, ayuda; guardia,<br />

escolta<br />

primus, -a, -um :<br />

[superlativo de prior]<br />

primero, -a<br />

proelium, ii : combate,<br />

batalla<br />

CAESAR, De bello Gallico, <strong>II</strong>I, 29<br />

profugio, -is, profugere,<br />

profugi, profugitum : huir,<br />

escaparse; abandonar<br />

reliquus, -a, -um : restante<br />

suus, -a, -um : su; suyo,<br />

suya<br />

Varus, i, m. : Varo<br />

Itaque vastatis omnibus eorum agris, vicis aedificiisque incensis, Caesar exercitum reduxit<br />

et in Aulercis Lexoviisque, reliquis item civitatibus quae proxime bellum fecerant, in<br />

hibernis conlocavit.<br />

aedificium, ii, n. : edificio<br />

ager, agri, m. : campo<br />

Aulercus, -i, m.: aulerce<br />

(perteneciente a un pueblo<br />

céltico de los primeros<br />

venidos a la Galia)<br />

bellum, -i, n. : guerra<br />

Caesar, Caesaris, m. : César;<br />

emperador<br />

ciuitas, ciuitatis, f. : ciudad,<br />

estado; ciudadanía<br />

colloco, -as, collocare,<br />

collocavi, collocatum :<br />

colocar<br />

exerceo, -es, exercere,<br />

exercui, exercitum :<br />

ejercitar; ejercer, practicar<br />

exercitus, -us, m. : ejército<br />

facio, facis, facere, feci,<br />

factum : hacer<br />

hibernum, : [sólo en plural:<br />

hiberna, hibernorum]<br />

campamento de invierno<br />

in, : [prep.acus] a, hacia,<br />

para, contra; (prep.abl.) en<br />

incendo, -is, incendere,<br />

incendi, incensum: excitar;<br />

incendiar<br />

itaque, : [conj. ilativoconclusiva]<br />

así pues, por<br />

consiguiente<br />

item, : [adv.] del mismo<br />

modo<br />

CAESAR, De bello Gallico, V, 15<br />

Lexovi, orum : lexovios<br />

(pueblo de la Galia)<br />

omnis, -e : todo<br />

proximus, a, um : [superl.<br />

de propior] vecino, -a;<br />

próximo, -a<br />

reduco, -is, reducere,<br />

reduxi, reductum : retirar,<br />

devolver, replegar; reducir;<br />

restablecer, restituir<br />

reliquus, -a, -um : restante<br />

vasto (1) : devastar<br />

uicus, i, m. : barrio; aldea,<br />

poblado; granja<br />

Equites hostium essedariique acriter proelio cum equitatu nostro in itinere conflixerunt, tamen ut<br />

nostri omnibus artibus superiores fuerint atque eos in silvas collesque compulerint; sed<br />

compluribus interfectis cupidius insecuti nonnullos ex suis amiserunt.<br />

acriter, [adv.] fuertemente,<br />

severamente, cruelmente<br />

amitto, -is, amittere, amisi,<br />

amissum : perder,<br />

renunciar<br />

ars, artis, f. : arte<br />

atque, [conj.coord.copul.] y<br />

(= ac)<br />

collis, is, m. : colina<br />

compello, is, ere, puli,<br />

pulsum : empujar; rechazar;<br />

obligar<br />

complures, ium : [pl.]<br />

muchos, numerosos<br />

confligo, is, ere, flixi,<br />

flictum : chocar, combatir,<br />

luchar, pelear<br />

cum, : [prep. abl.] con;<br />

cupide : [adv.] : con pasión,<br />

apasionadamente<br />

eques, equititis, m. : jinete,<br />

caballero<br />

equitatus, -us, m. :<br />

caballería<br />

essedarius, -ii : soldado que<br />

lucha desde el carro<br />

ex, : [prep.+ abl] de, desde,<br />

a partir de; por<br />

hostis, hostis, m. : enemigo;<br />

extranjero<br />

in, : [prep.acus] a, hacia,<br />

para, contra; (prep.abl.) en<br />

insequor, eris, i, secutus<br />

sum : seguir<br />

99


interficio, -is, interficere,<br />

interfeci, interfectum :<br />

destruir; matar, asesinar<br />

iter, itineris, n. : camino<br />

nonnullus, a, um : alguno<br />

noster, nostra, nostrum :<br />

nuestro, -a<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

omnis, -e : todo<br />

proelium, proelii, n. :<br />

combate, batalla, lucha<br />

sed, : [conj.adversativa]<br />

pero, mas, sin embargo<br />

silua, -ae, f. :bosque<br />

CAESAR, De bello Gallico, IV<br />

superior, superioris :<br />

[comp. de superus] más<br />

alto, más elevado, superior<br />

suus, -a, -um : su; suyo,<br />

suya<br />

tamen, : [adv.] sin embargo<br />

Exigua parte aestatis reliqua Caesar, etsi in his locis, quod omnis Gallia ad septentriones vergit,<br />

maturae sunt hiemes, tamen in Britanniam proficisci contendit, quod omnibus fere Gallicis bellis<br />

hostibus nostris inde subministrata auxilia intellegebat, et si tempus anni ad bellum gerendum<br />

deficeret, tamen magno sibi usui fore arbitrabatur, si modo insulam adiisset, genus hominum<br />

perspexisset, loca, portus, aditus cognovisset.<br />

ad, :[prep.ac.] a, hacia, junto<br />

a; para<br />

aditus, us, m. : entrada<br />

aestas, tatis, f. : verano<br />

annus, -i, m. : año<br />

arbitror (1): ver, presenciar,<br />

creer, juzgar, pensar<br />

auxilia, auxiliorum : tropas<br />

auxiliares<br />

bellum, -i, n. : guerra; ad<br />

bellum gerendum : para<br />

hacer la guerra<br />

Britannia, -ae, f.: Britania<br />

Caesar, Caesaris, m. : César;<br />

emperador<br />

cognosco, -is, cognoscere,<br />

cognoui, cognitum :<br />

conocer, aprender, saber<br />

contendo, -is, contendere,<br />

contendi, contentum :<br />

dirigirse; tender; disparar,<br />

lanzar; esforzarse; luchar,<br />

rivalizar<br />

deficio, is, ere, feci, fectum :<br />

separarse, apartarse; faltar,<br />

fallar; abandonar, cesar<br />

et, : [conj. coord. copul.] y<br />

etsi, : [conj. subord.<br />

concesiva] aunque<br />

exiguus, a, um : exigüo,<br />

pequeño<br />

fere, : [adv.] casi<br />

fore, : [infinitivo futuro de<br />

sum] haber de ser;<br />

Gallia, -ae, f. : Galia<br />

Gallicus, -a, -um : Galo, -a<br />

genus, generis, n. :<br />

tipo,género; linaje, estirpe,<br />

raza, origen;<br />

hiems, hiemis, m. :<br />

invierno, tempestad, mal<br />

tiempo<br />

homo, hominis, m. :<br />

hombre<br />

hostis, hostis, m. : enemigo;<br />

extranjero<br />

in, : [prep.acus] a, hacia,<br />

para, contra; (prep.abl.) en<br />

inde, : [adv] de allí; por ello;<br />

desde entonces<br />

insula, ae, f. : isla; casa de<br />

vecinos<br />

intellego, -is, intellegere,<br />

intelllexi, intellectum :<br />

comprender<br />

locus, -i, m. : lugar<br />

magnus, -a, -um : grande<br />

maturus, -a, -um: maduro-a<br />

modo, : [adv.] sólo, por lo<br />

menos; [corelación] non<br />

modo ... sed etiam: no sólo<br />

... sino también<br />

noster, nostra, nostrum :<br />

nuestro, -a<br />

omnis, -e : todo<br />

pars, partis, f. : parte,<br />

porción<br />

perspicio, is, ere, spexi,<br />

spectum : percibir;<br />

examinar; estudiar a fondo,<br />

meditar<br />

portus, us, m. : puerto;<br />

desembocadura<br />

proficiscor, proficisceris,<br />

proficisci, profectus sum<br />

:[v.deponente] partir,<br />

marcharse, salir; proceder,<br />

depender; empezar<br />

reliquus, -a, -um : restante<br />

septentrio, onis, m. :<br />

septentrión, norte<br />

si, : [conj. sub. condicional]<br />

si<br />

subminisro (1) :<br />

suministrar, dar,<br />

proporcionar<br />

tamen, : [adv.] sin embargo<br />

tempus, temporis, n. :<br />

tiempo<br />

usus, -us, m. : uso, empleo;<br />

ejercicio, práctica; hábito,<br />

costumbre<br />

vergo, is, ere : inclinarse<br />

hacia, volverse hacia,<br />

extenderse<br />

100


CAESAR, De bello civili, I, 2,1<br />

Lentulus sententiam Calidii pronuntiaturum se omnina negavit. Marcellus perterritus conviciis a<br />

sua sentencia discessit. Sic vocibus consulis, terrore praesentis exercitus, minis amicorum Pompei<br />

plerique compulsi inviti et coacti Scipionis sententiam sequuntur: uti ante certam diem Caesar<br />

exercitum dimittat; si non faciat, eum adversus rem publicam facturum videri.<br />

a, ab : (prep.abl) de, desde,<br />

a partir de; por (c. agente)<br />

aduersus : [prep + ac.]<br />

contra<br />

amicus, i, m. : amigo<br />

ante, [adv.] antes, delante;<br />

[prep+ac.] delante de, antes<br />

de<br />

Caesar, Caesaris, m. : César;<br />

emperador<br />

Calidius, ii : Calidio<br />

certus, -a, -um : cierto, -a;<br />

decidido, -a<br />

cogo, -is, cogere, coegi,<br />

coactum : empujar; reunir;<br />

recoger; obligar<br />

compello, is, ere, puli,<br />

pulsum : empujar; rechazar;<br />

obligar<br />

consul, consulis, m. : cónsul<br />

convicium, -ii : griterio,<br />

alboroto, protesta<br />

dies, diei : [m. y f.] día<br />

dimitto, is, ere, misi,<br />

missum : dispersar;<br />

despedir; dejar escapar;<br />

abandonar; perdonar<br />

discedo, -is, discedere,<br />

discessi, discessum :<br />

separarse, alejarse;<br />

abandonar; pasar,<br />

exceptuar<br />

et, : [conj. coord. copul.] y<br />

exercitus, -us, m. : ejército<br />

facio, facis, facere, feci,<br />

factum : hacer<br />

fio, fis, fieri, factus sum :<br />

[pasiva del verbo facio] ser<br />

hecho; suceder<br />

inuitus, -a, -um: obligado, -<br />

a, forzado, -a; contra su<br />

voluntad<br />

Lentulus, i : Léntulo<br />

Marcellus, i, m. : Marcelo<br />

mina, : [sobre todo en<br />

plural, minae, arum]<br />

amenazas<br />

nego, as, are : decir que no,<br />

negar<br />

non, : [adv.] no<br />

omnino : [adv.]<br />

completamente<br />

perterreo, -es, perterrere,<br />

perterrui, perterritum:<br />

aterrar, llenar de espanto<br />

plerique, aeque, aque : el<br />

mayor número, la mayor<br />

parte, los más; muchos<br />

Pompeius, i, : Pompeyo<br />

CAESAR, De bello civili, I, 2,2<br />

praesens, entis : presente,<br />

actual, manifiesto<br />

pronuntio, as, are : publicar,<br />

nombrar, declarar,<br />

pronunciar<br />

publicus, a, um : público;<br />

común<br />

res, rei, f. : cosa, hecho,<br />

asunto<br />

Scipio, onis, m. : Escipión<br />

sententia, ae, f. : opinión,<br />

idea; pensamiento;<br />

sentencia<br />

sequor, sequeris, sequi,<br />

secutus sum : [deponente]<br />

seguir; perseguir<br />

si, : [conj. sub. condicional]<br />

si<br />

sic, : [adv.] así, de este<br />

modo<br />

suus, -a, -um : su; suyo,<br />

suya<br />

terror, oris, m. : terror,<br />

temblor<br />

uideor, videris, videri,<br />

uisus sum : parecer; ser<br />

visto;<br />

uox, uocis, f. : voz; tono,<br />

acento<br />

uti, = ut<br />

Intercedit M. Antonius Q. Cassius, tribuni plebis. Refertur confestim de intercessione tribunorum.<br />

Dicuntur sententiae graves; ut quisque acerbissime crudelissimeque dixit, ita quam maxime ab<br />

inimicis Caesaris collaudatur.<br />

a, ab : (prep.abl) de, desde,<br />

a partir de; por (c. agente)<br />

acerbus, a, um : áspero,<br />

amargo, penoso,<br />

desagradable<br />

Antonius, ii, m. : Antonio<br />

Caesar, Caesaris, m. : César;<br />

emperador<br />

Cassius, ii: Casio<br />

collaudo, -as, collaudare,<br />

collaudavi, collaudatum:<br />

colmar de elogios<br />

confestim, adv.:<br />

inmediatamente.<br />

crudelis, e : cruel<br />

de, : [prep. + abl.] de, desde,<br />

a partir de; sobre, acerca de;<br />

después de; durante


dico, -is, dicere, dixi,<br />

dictum : decir<br />

grauis, e : pesado, oneroso;<br />

duro, riguroso; serio, triste<br />

inimicus, a, um : enemigo<br />

intercessio, nis : intercesión<br />

ita, : [adv.] así, de este<br />

modo<br />

M, : [indecl.abreviatura de<br />

Marcus] Marco<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

maxime, : [adv.] sobre todo,<br />

máximamente, muy<br />

plebs, plebis, f. : plebe<br />

Q, : [abreviación] Quinto<br />

quam, : [adv. interr.] cuán,<br />

cuánto, qué; [+ superlativo]<br />

lo más...posible [adv.2º<br />

término] que, como;<br />

quisque, quaeque, quidque<br />

: cada uno<br />

CAESAR, De bello civili, I, 6<br />

refero, fers, ferre, tuli, latum<br />

: llevar hacia atrás; volver a<br />

llevar; devolver; retirarse,<br />

retroceder; responder,<br />

referir, relatar<br />

sententia, ae, f. : opinión,<br />

idea; pensamiento;<br />

sentencia<br />

tribunus, -i, m. : tribuno<br />

Proximis diebus habetur extra urbem senatus. Pompeius eadem illa, quae per Scipionem<br />

ostenderat agit; senatus virtutem constantiamque collaudat; copias suas exponit: legiones habere<br />

sese paratas X.<br />

ago, -is, agere, egi, actum :<br />

conducir, hacer, actuar; dar<br />

collaudo, -as, collaudare,<br />

collaudavi, collaudatum:<br />

colmar de elogios<br />

constantia, ae, f. :<br />

constancia, perseverancia<br />

copia, -ae, f. : abundancia;<br />

(pl.] riquezas, tropas<br />

dies, diei : [m. y f.] día<br />

expono, -is, exponere,<br />

exposui, expositum :<br />

desembarcar; exponer,<br />

explicar; sacar.<br />

extra, : [adv.] fuera;<br />

[prep.ac.] fuera de<br />

habeo, -es, habere, habui,<br />

habitum : tener<br />

ille, illa, illud : aquel,<br />

aquella, aquello<br />

legio, legionis, f. : legión;<br />

ejército<br />

ostendo, is, ere, tendi,<br />

tentum : tender hacia<br />

delante; mostrar, presentar;<br />

prometer; declarar<br />

paro, as, parare, paraui,<br />

paratum : preparar<br />

CAESAR, De bello civili, I, 6<br />

per, : [prep.acus.] a través<br />

de, por; durante<br />

Pompeius, i, m. : Pompeyo<br />

proximus, a, um : [superl.<br />

de propior] vecino, -a;<br />

próximo, -a<br />

Scipio, onis, m. : Escipión<br />

senatus, -us, m. : senado<br />

suus, -a, -um : su; suyo,<br />

suya<br />

uirtus, virtutis, f. : valentía,<br />

bravura; virtud<br />

urbs, urbis, f. : ciudad;<br />

Roma<br />

Statim de reliquis rebus ad senatum refertur: tota Italia delectus habeantur; Faustus Sulla propere<br />

in Mauretaniam mittatur; pecunia uti ex aerario Pompeio detur. Refertur etiam de rege Iuba, ut<br />

socius sit atque amicus; Marcellus vero passurum se in praesentia negat. De Fausto impedit<br />

Philippus, tribunus plebis. De reliquis rebus senatus consulta perscribuntur.<br />

ad, :[prep.ac.] a, hacia, junto<br />

a; para<br />

aerarium, ii, n. : erario,<br />

tesoro público<br />

amicus, i, m. : amigo<br />

atque, [conj.coord.copul.] y<br />

(= ac)<br />

consultum, -i, n. : decreto<br />

de, : [prep. + abl.] de, desde,<br />

a partir de; sobre, acerca de;<br />

después de; durante<br />

delectus, -us, m.:<br />

reclutamiento de soldados<br />

do, das, dare, dedi, datum :<br />

dar<br />

etiam, : [adv.] también<br />

ex, : [prep.+ abl] de, desde,<br />

a partir de; por<br />

Faustus : Fausto<br />

habeo, -es, habere, habui,<br />

habitum : tener<br />

impedio, -is, impedire,<br />

impedivi, impeditum:<br />

impedir, obstaculizar<br />

in, : [prep.acus] a, hacia,<br />

para, contra; (prep.abl.) en<br />

Italia, -ae, f. : Italia<br />

Iuba, ae, f. : Juba (rey de los<br />

Númidas)<br />

Marcellus, i, m. : Marcelo<br />

Mauretania, ae : Mauritania<br />

102


mitto, -is, mittere, misi,<br />

missum : enviar<br />

nego, as, are : decir que no,<br />

negar<br />

patior, pateris, pati, passus<br />

sum : soportar, sufrir<br />

pecunia, ae, f. : dinero,<br />

riqueza<br />

perscribo, is, ere, scripsi,<br />

scriptum : escribir<br />

detalladamente; levantar<br />

acta; anotar<br />

Philippus, i, m. : Filipo<br />

plebs, plebis, f. : plebe<br />

Pompeius, i, m. : Pompeyo<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

praesentia, ae, f. : presencia,<br />

eficacia, poder<br />

propere : [adv.]<br />

apresuradamente, de prisa<br />

refero, fers, ferre, tuli, latum<br />

: llevar hacia atrás; volver a<br />

llevar; devolver; retirarse,<br />

retroceder; responder,<br />

referir, relatar<br />

rego, is, ere, rexi, rectum :<br />

dirigir, conducir; regir,<br />

gobernar<br />

reliquus, -a, -um : restante<br />

res, rei, f. : cosa, hecho,<br />

asunto<br />

CAESAR, De bello civili, I, 7<br />

rex, regis, m. : rey<br />

senatus, -us, m. : senado<br />

socius, socii, m. : aliado,<br />

compañero, asociado<br />

statim, : [adv.] a pie firme;<br />

al punto<br />

Sulla, ae, m. : Sila<br />

totus, -a, -um : todo, entero<br />

tribunus, -i, m. : tribuno<br />

uero, : [adv.]<br />

verdaderamente, sí;<br />

[conj.advers.] pero, sin<br />

embargo<br />

uti, = ut<br />

Conclamant legionis X<strong>II</strong>I, quae aderat, milites- hanc enim initio tumultus evocaverat, reliquae<br />

nondum convenerant –sese paratos esse imperatoris sui tribunorumque plebis iniurias defendere.<br />

adsum, ades, adesse, adfui : evoco (1) : llamar, convocar infinitivo = preparar(se)<br />

estar presente, asistir<br />

imperator, oris, m. :<br />

para...)<br />

conclamo, as, are : gritar, general; emperador<br />

plebs, plebis, f. : plebe<br />

clamar; llamar, invocar<br />

initium, initii, n. : principio, reliquus, -a, -um : restante<br />

conuenio, -is, convenire, comienzo<br />

suus, -a, -um : su; suyo,<br />

conveni, conventum :<br />

iniuria, ae, f. : injusticia,<br />

suya<br />

acudir, reunirse; convenir, afrenta, injuria<br />

tribunus, -i, m. : tribuno<br />

estar de acuerdo, concertar; legio, legionis, f. : legión; tumultus, us, m. : tumulto,<br />

encontrar<br />

ejército<br />

perturbación, desorden,<br />

defendo, -is, defendere,<br />

miles, militis, m. : soldado alboroto; levantamiento,<br />

defendi, defensum :<br />

nondum, : [adv.] aún no, sublevación<br />

defender; alejar, rechazar; todavía no<br />

enim, : [conj. coord. causal] paro, as, parare, paraui,<br />

en efecto, pues<br />

paratum : preparar (+<br />

CAESAR, De bello civili, I, 48<br />

Accidit etiam repentinum incommodum biduo, quo haec gesta sunt. Tanta enim tempestas<br />

cooritur, ut numquam illis locis maiores aquas fuisse constaret. Tum autem ex omnibus montibus<br />

nives proluit ac summas ripas fluminis superavit pontesque ambo, quos C. Fabius fecerat, uno die<br />

interrupit. Quae res magnas difficultates exercitui Caesaris attulit.<br />

accido, -is, accidere, accidi :<br />

suceder; caer sobre, llegar;<br />

adfero, fers, ferre, attuli,<br />

allatum : aportar, traer,<br />

llevar<br />

ambo, ambae, o : ambos, los<br />

dos<br />

aqua, ae : agua<br />

autem, [conj.] pero, en<br />

cambio<br />

biduum, -i, n.: espacio de<br />

dos días<br />

C, [= Caius, ii] m. : Gayo<br />

[abreviación]<br />

Caesar, Caesaris, m. : César;<br />

emperador<br />

consto, as, are : existir,<br />

constar, consistir, estar de<br />

acuerdo; [impers.] consta<br />

103


coorior, cooriris, cooriri,<br />

coortus sum: [dep.] surgir,<br />

aparecer.<br />

dies, diei : [m. y f.] día<br />

difficultas, atis, f. :<br />

dificultad, obstáculo, apuro<br />

enim, : [conj. coord. causal]<br />

en efecto, pues<br />

etiam, : [adv.] también<br />

ex, : [prep.+ abl] de, desde,<br />

a partir de; por<br />

exercitus, -us, m. : ejército<br />

Fabius, i : Fabio<br />

facio, facis, facere, feci,<br />

factum : hacer<br />

flumen, fluminis, n. : río,<br />

torrente,corriente<br />

gero, -is, gerere, gessi,<br />

gestum : hacer; llevar;<br />

engendrar, producir<br />

incommodus, a, um :<br />

molesto, fastidioso,<br />

incómodo; desagradable<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

interrumpo, is, ere, rupi,<br />

ruptum : romper, destruir;<br />

interrumpir<br />

locus, -i, m. : lugar<br />

magnus, -a, -um : grande<br />

maior, maioris :<br />

[comparativo de magnus]<br />

más grande, mayor<br />

mons, montis, m. : monte,<br />

montaña<br />

nix, niuis, f. : nieve<br />

numquam, : [adv.] nunca<br />

omnis, -e : todo<br />

pons, pontis : puente<br />

proluo, -lui, -lutum :<br />

llevarse, arrastrar, bañar,<br />

regar<br />

repentinus, a, um :<br />

repentino, súbito,<br />

inesperado<br />

res, rei, f. : cosa, hecho,<br />

asunto<br />

CAESAR, De bello civili, I, 10<br />

ripa, -ae, f. : orilla, ribera,<br />

costa<br />

summus, -a, -um : [superl.]<br />

el más alto, la parte más<br />

importante o más elevada<br />

supero, -as, superare,<br />

superavi, superatum :<br />

sobresalir, ser superior,<br />

prevalecer; abundar, sobrar;<br />

traspasar, cruzar, rebasar;<br />

superar, aventajar<br />

tantus, -a, -um : tan grande;<br />

tan; tanto, -a<br />

tempestas, tempestatis, f.<br />

:tempestad, tormenta;<br />

tiempo, época; temperatura,<br />

clima;<br />

tum, : [adv.] entonces<br />

unus, -a, -um : uno, -a; un,<br />

alguno, -a; único, -a<br />

Acceptis mandatis Roscius cum L. Caesare Capuam pervenit ibique consules Pompeiumque<br />

invenit; postulata Caesaris renuntiat. Illi deliberata re respondent scriptaque ad eum mandata per<br />

reos remittunt; quorum haec erat summa: Caesar in Galliam reverteretur, Arimino excedente,<br />

exercitus dimitteret.<br />

accipio, -is, accipere, accepi,<br />

acceptum : recibir, aprender<br />

ad, :[prep.ac.] a, hacia, junto<br />

a; para<br />

Ariminus, i: Arimino<br />

Caesar, Caesaris, m. : César;<br />

emperador<br />

Capua, ae, f. : Capua<br />

consul, consulis, m. : cónsul<br />

cum, : [prep. abl.] con;<br />

delibero, as, are : deliberar;<br />

consultar un oráculo;<br />

decidir; reflexionar<br />

dimitto, is, ere, misi,<br />

missum : dispersar;<br />

despedir; dejar escapar;<br />

abandonar; perdonar<br />

excedo, is, ere, cessi,<br />

cessum : salir de, retirarse<br />

de; exceder, rebasar<br />

exercitus, -us, m. : ejército<br />

Gallia, -ae, f. : Galia<br />

ibi, : [adv.] allí<br />

in, : [prep.acus] a, hacia,<br />

para, contra; (prep.abl.) en<br />

inuenio, -is, invenire,<br />

inveni, inventum :<br />

encontrar; conseguir;<br />

inventar, descubrir<br />

L, : [abrev.] Lucio<br />

mandatum, i: encargo,<br />

recado, orden<br />

per, : [prep.acus.] a través<br />

de, por; durante<br />

peruenio, -is, peruenire,<br />

perueni, peruentum : llegar<br />

Pompeius, i, m. : Pompeyo<br />

postulo, -as, postulare,<br />

postulavi, postulatum :<br />

pedir; acusar<br />

remitto, -is, remittere,<br />

remisi, remissum : reenviar,<br />

devolver; relajar, aflojar;<br />

renunciar a, abandonar;<br />

remitir, calmarse<br />

renuntio, -as, renuntiare,<br />

renuntiavi, renuntiatum:<br />

informar; proclamar; negar;<br />

renunciar<br />

res, rei, f. : cosa, hecho,<br />

asunto<br />

104


espondeo, -es, respondere,<br />

respondi, responsum :<br />

responder, contestar<br />

reuerto, -is, revertere,<br />

reverti, reversum : volver<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

atrás, volver, retornar,<br />

regresar<br />

reus, i, m. : reo, acusado<br />

Roscius, i : Roscio<br />

CAESAR, De bello civili, I, 19<br />

scribo, is, ere, scripsi,<br />

scriptum : escribir<br />

summus, -a, -um : [superl.]<br />

el más alto, la parte más<br />

importante o más elevada<br />

Litteris perlectis Domitius dissimulans in consilio pronuntiat Pompeium celeriter subsidio<br />

venturum hortaturque eos, ne animo deficiant quaeque usui ad defendendum oppidum sint<br />

parent. Ipse arcano cum paucis familiaribus suis colloquitur consiliumque fugae capere constituit.<br />

ad, :[prep.ac.] a, hacia, junto<br />

a; para<br />

animus, -i, m. : ánimo,<br />

espíritu<br />

arcanum, i, n. : secreto,<br />

misterio<br />

capio, -is, capere, cepi,<br />

captum : tomar, capturar<br />

celeriter, [adv.]<br />

rápidamente<br />

conloquor, eris, i, locutus<br />

sum : conversar; hablar,<br />

decir<br />

consilium, consilii, n. :<br />

deliberación; consejo;<br />

decisión, proyecto<br />

constituo, is, constituere,<br />

constitui, constitutum :<br />

decidir; colocar; fijar;<br />

construir, fundar;<br />

establecer,<br />

cum, : [prep. abl.] con;<br />

defendo, -is, defendere,<br />

defendi, defensum :<br />

defender; alejar, rechazar;<br />

(ad defendum oppidum:<br />

para defender la ciudad)<br />

deficio, is, ere, feci, fectum :<br />

separarse, apartarse; faltar,<br />

fallar; abandonar, cesar<br />

dissimulo, as, are : ocultar,<br />

disimular<br />

Domitius, i : Domicio<br />

familiaris, -e : familiar,<br />

íntimo<br />

fuga, -ae, f. : fuga, huida<br />

hortor, hortaris, hortari,<br />

hortatus sum : [deponente]<br />

animar, exhortar, incitar<br />

in, : [prep.acus] a, hacia,<br />

para, contra; [prep. ab.] en<br />

littera, ae, f. : letra; [pl.]<br />

carta<br />

oppidum, -i, n. : plaza<br />

fuerte, fortaleza, ciudad<br />

CAESAR, De bello civili, I, 24<br />

paro, as, parare, paraui,<br />

paratum : preparar<br />

paucus, -a, -um : poco,<br />

escaso; [plural] algunos,<br />

unos pocos<br />

perlego, is, ere, legi, lectum<br />

: mirar, recorrer con la<br />

vista; leer enteramente<br />

Pompeius, i, m. : Pompeyo<br />

pronuntio, as, are : publicar,<br />

nombrar, declarar,<br />

pronunciar<br />

subsidium, subsidii, n. :<br />

tropa de reserva; apoyo,<br />

refuerzo, socorro, defensa<br />

suus, -a, -um : su; suyo,<br />

suya<br />

usus, -us, m. : uso, empleo;<br />

ejercicio, práctica; hábito,<br />

costumbre<br />

venio, -is, venire, veni,<br />

ventum : venir<br />

Pompeius his rebus cognitis, quae erant ad Corfinium gestae, Luceria proficiscitur Canusium<br />

atque inde Brundisium. Copias undique omnes ex novis dilectibus ad se cogi iubet; servos,<br />

pastores armat atque eis equos attribuit; ex his circiter CCC equites conficit.<br />

ad, :[prep.ac.] a, hacia, junto<br />

a; para<br />

armo: armar, dar armas<br />

atque, [conj.coord.copul.] y<br />

(= ac)<br />

attribuo, -tribui, -tributum :<br />

asignar, dar<br />

Brundisium, ii, n. : Bríndisi<br />

(ciudad de Calabria)<br />

Canusium : Canusio<br />

(nombre de una ciudad)<br />

circiter, : [adv.] alrededor;<br />

casi<br />

cognosco, -is, cognoscere,<br />

cognoui, cognitum :<br />

conocer, aprender, saber<br />

cogo, -is, cogere, coegi,<br />

coactum : empujar; reunir;<br />

recoger; obligar<br />

conficio, -is, conficere,<br />

confeci, confectum :<br />

105


terminar, completar;<br />

procurar; debilitar, abatir<br />

copia, -ae, f. : abundancia;<br />

(pl.] riquezas, tropas<br />

Corfinium, i: Corfinio<br />

(nombre de ciudad)<br />

dilectus, -us, m.:<br />

reclutamiento de soldados<br />

eques, equititis, m. : jinete,<br />

caballero<br />

equus, -i, m. : caballo<br />

ex, : [prep.+ abl] de, desde,<br />

a partir de; por<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

gero, -is, gerere, gessi,<br />

gestum : hacer; llevar;<br />

engendrar, producir<br />

inde, : [adv] de allí; por ello;<br />

desde entonces<br />

iubeo, -es, iubere, iussi,<br />

iussum : ordenar, mandar<br />

Luceria, ae : Luceria<br />

(nombre de ciudad)<br />

nouus, a, um : nuevo<br />

omnis, -e : todo<br />

pastor, oris, m. : pastor,<br />

guardián<br />

9. TEXTOS DE OTROS AUTORES<br />

Pompeius, i, m. : Pompeyo<br />

proficiscor, proficisceris,<br />

proficisci, profectus sum<br />

:[v.deponente] partir,<br />

marcharse, salir; proceder,<br />

depender; empezar<br />

res, rei, f. : cosa, hecho,<br />

asunto<br />

seruus, - i, m. : esclavo<br />

undique, : [adv.] de todas<br />

partes<br />

1. Cicerón lanza su discurso contra Catilina y este reacciona con falsa humildad<br />

Tum M. Tullius consul orationem habuit luculentam atque utilem rei publicae, quam postea<br />

scriptam edidit. Sed, ubi ille absedit, Catilina, demisso voltu, voce supplici postulare a patribus<br />

coepit ne quid de se temere crederent.<br />

Sall. Coniu. Cat. 31.<br />

2. Condiciones de Filipo de Macedonia para una alianza con Aníbal<br />

Anno quarto postquam ad Italiam Hannibal venit, M. Claudius, consul apud Nolam, civitatem<br />

Campaniae, contra Hannibalem bene pugnavit. Quo tempore etiam rex Macedoniae Philippus ad<br />

eum legatos misit, promittens auxilia sub hac conditione ut ipse quoque contra Graecos ab<br />

Hannibale auxilia acciperet.<br />

Eutropius, Breviarium, 3, 12<br />

3. Amílcar realiza en España grandes hazañas, y con el botín obtenido enriquece a África.<br />

Hamilcar, postquam mare transiit in Hispaniamque venit, magnas res secunda gessit fortuna:<br />

maximas bellicosissimasque gentes subegit; equis, armis, viris, pecunia totam locupletavit Africam.<br />

Nep. Vita Hamil., 4, 1<br />

106


4. Un amigo del rey Pyrro se ofrece a traicionarlo<br />

Cum Pyrrus rex in terra Italia esset et unam et alteram pugnas prospere pugnavisset, tum<br />

quispiam Timochares, regis Pyrri amicus, ad C. Fabricium consulem furtim venit ac praemium<br />

petivit et, si de praemio conveniret, promisit regem venenis necare.<br />

Aulo Gelio, Noctes Atticae <strong>II</strong>I, 8<br />

5. Cicerón, entristecido, se dirige a su mujer<br />

Accepi ab Aristocrito tres epistulas, quas ego lacrimis prope delevi; conficior enim maerore, mea<br />

Terentia, nec meae me miseriae magis excruciant quam tuae vestraeque; ego hoc autem miserior<br />

sum quam tu, quae es miserrima.<br />

Cicerón, Ad familiares, XIV, 3<br />

6. Sagunto, causa de la segunda guerra púnica<br />

Omnibus Hispaniae gentibus subactis, Hannibal, ut bellum cum Romanis renovaretur, Saguntum,<br />

opulentam urbem, quae cum iis societatem fecerat, expugnavit. Saguntini se suosque ferro et igni<br />

occiderunt.<br />

7. Al volver Amílcar a Cartago, la ciudad se encuentra en una difícil situación, por el motín<br />

de los mercenarios que constituían su ejército.<br />

At ille ut Carthaginem venit, mercennarii milites desciverunt, quorum numerus erat viginti<br />

milium. Hi totam abalienaverunt Africam, ipsam Carthaginem oppugnaverunt. His malis Poeni<br />

perterriti, cum prope iam ad desperationem pervenissent, Hamilcarem imperatorem fecerunt.<br />

8. Catilina prepara sus tropas para la guerra<br />

Dum ea Romae geruntur, Catilina ex omni copia duas legiones instituit; cohortes pro numero<br />

militum complet. Deinde voluntarios aut socios qui in castra venerant aequaliter distribuit. Sed ex<br />

omni copia circiter pars quarta erat militaribus armis instructa; ceteri praeacutas sudes portabant.<br />

9. Agripa restablece la concordia contando una fábula a los plebeyos<br />

M. Agrippa concordiam inter patres plebemque restituit. Nam, cum plebs a patribus secessisset,<br />

quod et tributum et militiam non toleraret, Agrippa, vir facundus, ad plebem adiit. Narrata fabula,<br />

multitudinem redire secum Romam iussit. Dum haec geruntur, fremitus terribilis auditur.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

107


10. Combates en torno a la ciudad africana de Zama<br />

Dum Romani apud Zamam certant, idem ex improviso castra hostium cum magna turba invadit.<br />

Remissis eis qui in praesidio erant, portam irrumpit. Oppidani interea concurrunt, lapides, ignem,<br />

alia praeterea tela ingerunt. Interim Metellus cum acerrime rem gereret, clamorem hostilem a tergo<br />

accepit.<br />

11. Viriato, pastor lusitano, se opone a los romanos y es asesinado<br />

Viriathus, qui contra Romanos in Lusitania gerebat, pastor primo fuit, mox latronum dux;<br />

postremo tantos ad bellum populos concitavit, ut adsertor contra Romanos Hispaniae putaretur. A<br />

suis interfectus est, cum quattuordecim annis Hispanias adversus Romanos movisset.<br />

12. Lucio Catilina sale de Roma mientras el Senado toma medidas contra él<br />

Sed Catilina, paucos dies commoratus apud C. Flaminium in agro Arretino, dum vicinitatem antea<br />

sollicitatam armis exornat, cum fascibus atque aliis imperii insignibus in castra contendit. Haec ubi<br />

Romae comperta sunt, senatus decernit ut Antonius cum exercitu Catilinam persequi maturet.<br />

Departamento de <strong>La</strong>tín. 2012-2013<br />

108

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!