La Anatomía Patológica en España a partir de la post-guerra
La Anatomía Patológica en España a partir de la post-guerra
La Anatomía Patológica en España a partir de la post-guerra
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
3, <strong>La</strong> <strong>Anatomía</strong><br />
<strong>Patológica</strong> Españo<strong>la</strong><br />
(APE)<br />
<strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> Guerra<br />
Civil (GC)<br />
Horacio Oliva Aldamiz<br />
Fundación Jim<strong>en</strong>ez Díaz<br />
Universidad Autónoma <strong>de</strong><br />
Madrid
Emigración, Exilio, Expulsión<br />
1492: expulsión <strong>de</strong> los judíos<br />
1609: expulsión <strong>de</strong> los moriscos.<br />
1808-1814:<strong>guerra</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> In<strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia, al<br />
exilio los “afrancesados”, prisioneros, unos<br />
100.000.<br />
1814:Fernando VII, exiliados unos 35.000<br />
(Juan Manuel Areju<strong>la</strong>, Mateo Seoane<br />
Cabral)<br />
<strong>La</strong>s <strong>guerra</strong>s carlistas: 1ª: 1832-1839; <strong>la</strong><br />
2ª, 1847-1860; <strong>la</strong> 3ª, 1872-1876.
GUERRA CIVIL<br />
INSTITUTO CAJAL<br />
Antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> Guerra: reducto <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Histología Españo<strong>la</strong><br />
Durante <strong>la</strong> Guerra: se le acusa que <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
sus v<strong>en</strong>tanas hac<strong>en</strong> señas a <strong>la</strong> aviación<br />
franquista.<br />
Es tiroteado, “tomado” y <strong>en</strong> sus sótanos<br />
se almac<strong>en</strong>a un polvorín.<br />
Se monta una guardia ante el peligro que<br />
repres<strong>en</strong>tan aquellos ci<strong>en</strong>tíficos.
A principios <strong>de</strong> 1936, tres <strong>la</strong>boratorios <strong>de</strong><br />
Histología: dos <strong>en</strong> el cerro <strong>de</strong> San B<strong>la</strong>s, el <strong>de</strong><br />
Investigaciones Biológicas dirigido por Tello,<br />
don<strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>dían <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as republicanas Herrera<br />
Bollo, Rodríguez Pérez y el asist<strong>en</strong>te voluntario<br />
Rodríguez Puchol con <strong>la</strong> preparadora y antigua<br />
secretaria <strong>de</strong> Cajal, Enriqueta Lewy.<br />
I<strong>de</strong>as opuestas <strong>la</strong>s mant<strong>en</strong>ían Tello, Domingo<br />
Sánchez, Castro, Martínez Pérez y Sanz Ibánez y<br />
el <strong>de</strong> Fisiología Cerebral, dirigido por <strong>La</strong>fora<br />
el tercer <strong>la</strong>boratorio se ubicaba <strong>en</strong> <strong>la</strong> Resid<strong>en</strong>cia<br />
<strong>de</strong> Estudiantes, el <strong>de</strong> Histología Normal y<br />
<strong>Patológica</strong>, dirigido por Río Hortega, Ortiz Picón,<br />
López Enríquez y otros. (Dr. González Santan<strong>de</strong>r)
GUERRA CIVIL<br />
Publicaciones <strong>de</strong>l Instituto Cajal<br />
Durante <strong>la</strong> GC se publica el tomo<br />
XXXI <strong>de</strong> los Trabajos <strong>de</strong>l <strong>La</strong>boratorio<br />
<strong>de</strong> Investigaciones Biológicas 1937-<br />
1938 con trabajos <strong>de</strong> neurohistología<br />
y<br />
uno <strong>de</strong> Joaquín Alonso y Rodríguez<br />
Pérez sobre cisticercosis m<strong>en</strong>íngea.
Guerra civil<br />
Publicaciones <strong>en</strong> otras revistas<br />
Arteta sobre Cáncer miliar <strong>de</strong> pulmón <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> Rev. Universidad <strong>de</strong> Madrid;<br />
Arteta y Ortiz <strong>de</strong> <strong>La</strong>ndázuri sobre un caso<br />
<strong>de</strong> <strong>en</strong>docarditis con arteriosclerosis juv<strong>en</strong>il<br />
y aneurisma <strong>de</strong> arteria humeral, <strong>en</strong> Rev.<br />
Clin Esp.<br />
Luis Zamorano sobre Contribución al<br />
conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Anatomía</strong> <strong>Patológica</strong><br />
<strong>de</strong>l Tifus Exantemático.
CÁTEDRAS DE ANATOMÍA PATOLOGICA VACANTES,<br />
ANTES, DURANTE Y DESPUÉS DE LA G.C.E.<br />
DESDE A<br />
BARCELONA 1924 A.Ferrer<br />
Cajigal<br />
CADIZ 1936 JM. Herrera<br />
Bollo<br />
1942 J.Sanchez<br />
Lucas<br />
1948 Diego<br />
Ferrer<br />
GRANADA 1929 L.Guilera 1946 A<strong>de</strong><strong>la</strong>rdo<br />
Mo<strong>la</strong>s<br />
Mora<br />
SALAMANCA 1932 A.Nuñez 1942 A.Carrato<br />
García<br />
Ibañez<br />
SANTIAGO 1892 Perfecto 1940 J. Sanz<br />
Con<strong>de</strong><br />
Ibañez<br />
SEVILLA 1933 Fernando <strong>de</strong><br />
Castro<br />
VALENCIA 1933 L.Urtubey 1941 J. Sanz<br />
Ibañez<br />
VALLADOLID 1931 Isaac 1942 A.<br />
Costero<br />
LLombart<br />
Rodriguez<br />
ZARAGOZA 1929 P. Ramón y 1944 R. Martinez<br />
Vinós<br />
Pérez
Cátedras <strong>de</strong> A.P. I<br />
En casi todas no quedan protocolos o<br />
preparaciones.<br />
Los que tomaban posesión tiraban a <strong>la</strong><br />
basura <strong>la</strong>s preparaciones <strong>de</strong> su antecesor.<br />
En 1957, <strong>en</strong> el Instituto Cajal, cerca <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
puerta, estaban los cajones <strong>de</strong><br />
preparaciones <strong>de</strong> Cajal y sus discípulos<br />
para tirar <strong>la</strong> basura.
Cátedras <strong>de</strong> A.P. II<br />
<strong>La</strong> mayoría eran dirigidas por histólogos con<br />
escasa formación <strong>en</strong> A.P.<br />
Era una A.P. teórica que t<strong>en</strong>ía poco o nada que<br />
ver con <strong>la</strong> práctica clínica<br />
<strong>La</strong>s cátedras clínicas y quirúrgicas no<br />
<strong>en</strong>contraban respuestas a<strong>de</strong>cuadas, <strong>en</strong><br />
consecu<strong>en</strong>cia crean sus propios servicios <strong>de</strong><br />
patología que sustra<strong>en</strong> <strong>la</strong>s biopsias al Dpto.<br />
c<strong>en</strong>tral cerrándose así el circulo negativo:<br />
Departam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> AP <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizados,<br />
amputados, con una experi<strong>en</strong>cia parcial.
Los que fueron al<br />
exilio interior<br />
o exterior
José María Vil<strong>la</strong>ver<strong>de</strong><br />
1888-1936<br />
Elegido por <strong>la</strong> Aca<strong>de</strong>mia Nacional <strong>de</strong><br />
Medicina <strong>en</strong> <strong>de</strong>trim<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />
Del Río Hortega.<br />
Jefe <strong>de</strong><br />
Neuropsiquiatría,<br />
Hospital Provincial,<br />
Madrid.<br />
fusi<strong>la</strong>do <strong>en</strong> Paracuellos <strong>de</strong>l Jarama
Francisco Tello Muñoz<br />
(1880 -1958)<br />
Sucesor <strong>de</strong> Cajal <strong>en</strong> 1926 <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
cátedra, si<strong>en</strong>do elegido Decano<br />
accid<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> 1937<br />
y <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1934 Director <strong>de</strong>l Instituto<br />
Cajal, cargo <strong>en</strong> el que continuó<br />
durante toda <strong>la</strong> Guerra 1940<br />
Inhabilitación para cargos <strong>de</strong><br />
confianza y directivos por el Colegio<br />
<strong>de</strong> Médicos. Expedi<strong>en</strong>te que tardó 6<br />
años <strong>en</strong> concluirse. Multa <strong>de</strong> 5.000<br />
pts.<br />
1950, le <strong>de</strong>vuelv<strong>en</strong> <strong>la</strong> cátedra siete<br />
meses antes <strong>de</strong> jubi<strong>la</strong>rse.<br />
.
Fernando <strong>de</strong> Castro Rodríguez.<br />
1933, catedrático <strong>de</strong><br />
H. y A.P., Sevil<strong>la</strong><br />
Catedrático <strong>de</strong><br />
Histología, Madrid.<br />
Descubridor <strong>de</strong> los<br />
barorreceptores <strong>de</strong>l<br />
s<strong>en</strong>o caroti<strong>de</strong>o, a<br />
pesar <strong>de</strong> lo cual se le<br />
escamoteó el Premio<br />
Nobel.<br />
En <strong>la</strong> <strong>post</strong><strong>guerra</strong>,<br />
ayudante <strong>de</strong>l cirujano<br />
Pablo Sa<strong>la</strong> para<br />
sobrevivir.<br />
1896-1967
En el <strong>La</strong>boratorio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Resid<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Estudiantes<br />
permanecieron :<br />
Río Hortega, Ortiz Picón, López<br />
Enríquez, y otros.
José Manuel Ortiz Picón<br />
1903-1995<br />
Profesor Auxiliar con Tello.<br />
Con Río Hortega <strong>en</strong> <strong>la</strong> Colina <strong>de</strong> los<br />
Chopos.<br />
P<strong>en</strong>sionado con Marx Borst<br />
Ayudante <strong>en</strong> el Instituto <strong>de</strong>l Cáncer<br />
1939. Hospital <strong>de</strong>l Rey e Instituto<br />
Cajal <strong>de</strong> don<strong>de</strong> se marcha cuando<br />
nombran Director a Suñer<br />
1940, Auxiliar Temporal Cátedra <strong>de</strong><br />
Madrid.<br />
1953-1956, Profesor <strong>de</strong> A.P. <strong>en</strong><br />
Universidad <strong>de</strong> Cauca, Popayán,<br />
Colombia.<br />
1960-1973, catedrático <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
Universidad <strong>de</strong> Granada.
Al ejercito republicano<br />
se incorporan:<br />
Juan Miguel Herrera Bollo<br />
Antonio Pedro Rodríguez Pérez<br />
Julio Rodríguez Puchol<br />
Enrique Vázquez López.
Juan Miguel Herrera Bollo<br />
1906-1964<br />
1936, catedrático <strong>de</strong><br />
H. y AP., Cádiz<br />
Jefe <strong>de</strong> Sanidad <strong>de</strong>l<br />
ejército republicano
Juan Miguel Herrera Bollo<br />
1906-1964<br />
1939. Cond<strong>en</strong>ado a muerte,<br />
conmutada por trabajos<br />
forzados: construcción <strong>de</strong>l Valle<br />
<strong>de</strong> los Caídos.<br />
Cinco años <strong>en</strong> prisión.<br />
1944, <strong>de</strong>stierro a Cuba y<br />
<strong>post</strong>eriorm<strong>en</strong>te a Panamá,<br />
don<strong>de</strong> murió
Antonio Pedro<br />
Rodríguez Pérez<br />
1912-1964<br />
Alumno Interno <strong>de</strong> H. cuando<br />
com<strong>en</strong>zó <strong>la</strong> G.C.<br />
T<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te médico provisional <strong>de</strong>l<br />
ejercito republicano. En 1938<br />
pier<strong>de</strong> un ojo y sufre graves<br />
lesiones cerebrales.<br />
Encarce<strong>la</strong>do <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> G.C.<br />
Se lic<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> 1944.<br />
1947, Profesor <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad<br />
<strong>de</strong> Mérida (V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>)<br />
1949-1953, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Universida<strong>de</strong>s<br />
<strong>de</strong> Me<strong>de</strong>llín y Antioquia<br />
(Colombia)<br />
1961, Bu<strong>en</strong>os Aires
Julio Rodríguez Puchol<br />
1912-1992<br />
Alumno Interno <strong>de</strong> A.P. <strong>en</strong> San<br />
Carlos al iniciarse <strong>la</strong> <strong>guerra</strong> civil.<br />
Mayor médico provisional <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
sanidad republicana.<br />
Después <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>guerra</strong>, acusado <strong>de</strong><br />
pert<strong>en</strong>ecer al partido comunista.<br />
Recluido <strong>en</strong> campos <strong>de</strong><br />
conc<strong>en</strong>tración<br />
Encarce<strong>la</strong>do durante seis años.<br />
Prohibición <strong>de</strong> optar a puestos<br />
oficiales<br />
Jefe <strong>de</strong> <strong>La</strong>boratorio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cátedra<br />
<strong>de</strong> Patología Quirúrgica, Prof.<br />
Martín <strong>La</strong>gos.
Enrique Vázquez López<br />
1907-1952<br />
Estudios <strong>en</strong> el Instituto Nacional <strong>de</strong>l<br />
Cáncer.<br />
1933-35, p<strong>en</strong>sionado <strong>en</strong> Alemania.<br />
GC: Ejercito Republicano:<br />
Mayor médico provisional,<br />
Jefe <strong>de</strong> Operaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
Sanidad <strong>de</strong>l Ejercito <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro<br />
Inspector <strong>de</strong> Hospitales.<br />
Exilio <strong>en</strong> Ing<strong>la</strong>terra, Imperial Cáncer<br />
Research, <strong>de</strong> Londres, <strong>de</strong>l que tuvo que<br />
irse.<br />
Se suicidó con su esposa con cianuro.
Al exilio<br />
Río Hortega, a Francia, Ing<strong>la</strong>terra,<br />
México y Arg<strong>en</strong>tina, don<strong>de</strong> murió.<br />
<strong>La</strong>fora, a México, regresando a<br />
<strong>España</strong>.<br />
Felipe Jiménez <strong>de</strong> Azúa, a Arg<strong>en</strong>tina.<br />
Isaac Costero, a Francia y México<br />
don<strong>de</strong> murió.<br />
Prados Such, a Canadá.<br />
Herrera Bollo, a Cuba y Panamá,<br />
don<strong>de</strong> murió.
Descubridor <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
microglía y <strong>la</strong><br />
oligod<strong>en</strong>droglía,<br />
Pío <strong>de</strong>l Río Hortega<br />
pero le escamotearon el<br />
Premio Nobel<br />
1882-1945<br />
Con Manuel <strong>de</strong> Fal<strong>la</strong><br />
t<strong>en</strong>ían una tertulia <strong>en</strong> el<br />
Hotel Caste<strong>la</strong>r don<strong>de</strong> eran<br />
seña<strong>la</strong>dos como ”ese par<br />
<strong>de</strong> rojos peligrosos”.<br />
Exilio <strong>en</strong> Paris (Dr. C<strong>la</strong>u<strong>de</strong><br />
Vinc<strong>en</strong>t), Londres, México<br />
y Arg<strong>en</strong>tina.
Gonzalo Rodríguez <strong>La</strong>fora<br />
1886-1971<br />
Trabaja <strong>en</strong> el Hospital Provincial<br />
<strong>de</strong> Madrid<br />
Durante <strong>la</strong> GC psiquiatra y<br />
t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te coronel médico<br />
provisional <strong>en</strong> el Hospital Militar<br />
Neurológico <strong>de</strong> Go<strong>de</strong>l<strong>la</strong> (C<strong>en</strong>tro<br />
Traumatizados <strong>de</strong>l cráneo),<br />
Val<strong>en</strong>cia.<br />
Tras <strong>la</strong> GC exiliado a México<br />
durante diez años.<br />
Regresa <strong>en</strong> 1947 pasando “un<br />
duro proceso <strong>de</strong> <strong>de</strong>puración hasta<br />
su jubi<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> 1955”.<br />
Dec<strong>la</strong>raron a su favor colegas<br />
y <strong>la</strong>s Hermanas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Caridad<br />
<strong>de</strong>l Hospital Provincial.
Felipe Jiménez <strong>de</strong> Azúa<br />
1892- 1973<br />
Primer discípulo <strong>de</strong> Río Hortega <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
colina <strong>de</strong> los Chopos.<br />
1926, cátedra <strong>de</strong> Histología y<br />
<strong>Anatomía</strong> <strong>Patológica</strong>, <strong>de</strong> Zaragoza.<br />
Dedicación a <strong>la</strong> Hematología.<br />
1927, Cordoba, Arg<strong>en</strong>tina (Depto.<br />
Zoología <strong>de</strong>l Instituto Bacteriológico).<br />
1934, regreso a Zaragoza. En 1936<br />
Director <strong>de</strong> B<strong>en</strong>efici<strong>en</strong>cia. 1937, a<br />
Arg<strong>en</strong>tina, Servicio Hematología,<br />
C<strong>en</strong>tro Gallego, Bu<strong>en</strong>os Aires.
Luis Urtubey Rebollo<br />
1892-1962<br />
1931. Catedrático <strong>de</strong> Cádiz.<br />
1933. Catedrático <strong>de</strong> Val<strong>en</strong>cia.<br />
Funda el Partido Izquierda<br />
Republicana<br />
1939. Ingresa <strong>en</strong> prisión y expulsado <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> cátedra.<br />
1940, puesto <strong>en</strong> libertad vivió con<br />
extrema pobreza, con ingreso<br />
hospita<strong>la</strong>rio con e<strong>de</strong>mas <strong>de</strong> hambre.<br />
Su hermano Carlos, Jefe <strong>de</strong>l<br />
<strong>La</strong>boratorio Municipal <strong>de</strong> San<br />
Fernando, Cádiz, fue fusi<strong>la</strong>do <strong>en</strong><br />
1936.
Isaac Costero Tudanca<br />
1903-1979<br />
P<strong>en</strong>sionado <strong>en</strong> Berlín y Frankfurt<br />
(cultivo <strong>de</strong> tejidos)<br />
1934. Catedrático <strong>de</strong> Val<strong>la</strong>dolid.<br />
G.C. exiliado <strong>en</strong> Paris (trabaja<br />
con C<strong>la</strong>u<strong>de</strong> Vinc<strong>en</strong>t)<br />
1937. Exiliado <strong>en</strong> México:<br />
Jefe <strong>de</strong> A.P. Instituto <strong>de</strong><br />
Cardiología y Profesor <strong>de</strong> A.P. <strong>en</strong><br />
<strong>la</strong> Universidad Nacional<br />
Autónoma <strong>de</strong> México.
Hijos <strong>de</strong> Abe<strong>la</strong>rdo Gallego Canel<br />
(1879-1930)<br />
Díscipulo <strong>de</strong> <strong>de</strong>l Río Hortega<br />
1º Catedrático <strong>de</strong> <strong>Anatomía</strong> <strong>Patológica</strong><br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> Facultad <strong>de</strong> Veterinaria, Madrid<br />
Abe<strong>la</strong>rdo murió <strong>en</strong> un Hospital <strong>de</strong><br />
Campaña, <strong>en</strong> Brunete bajo <strong>la</strong>s bombas<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> aviación italiana.<br />
Eduardo, catedrático <strong>de</strong> A. P. <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Facultad <strong>de</strong> Veterinaria, Madrid, fue<br />
cond<strong>en</strong>ado a trabajos forzados.
Los que siguieron aunque <strong>en</strong><br />
distintas condiciones unos <strong>de</strong> otros
Joaquín Alonso Pérez<br />
1883 ó 1896-1950<br />
1928. Prof. Auxiliar Histología (Tello)<br />
1934.Jefe <strong>de</strong>l Museo A.P. San Carlos<br />
y sucesor <strong>de</strong> Arcaute <strong>en</strong> el Dpto.<br />
Autopsias.<br />
1940, preparando oposiciones a<br />
cátedra es d<strong>en</strong>unciado por varios<br />
compañeros y sancionado con<br />
4 años <strong>de</strong> inhabilitación doc<strong>en</strong>te.<br />
Vivió <strong>de</strong> <strong>la</strong> práctica privada.
Luis Rodríguez Illeras<br />
1883-1948.<br />
Jefe <strong>de</strong>l Servicio <strong>de</strong> A.P. <strong>de</strong>l Instituto<br />
<strong>de</strong>l Cáncer, Madrid.<br />
P<strong>en</strong>sionado <strong>en</strong> Hei<strong>de</strong>lberg <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />
don<strong>de</strong> tuvo que regresar <strong>en</strong> un barco<br />
carbonero.<br />
Se autodiagnosticó una leucemia<br />
linfática crónica <strong>de</strong> <strong>la</strong> que murió.
Manuel Morales Pleguezuelo<br />
1898-1967<br />
Trabajo con Río Hortega <strong>en</strong><br />
el Hospital Provincial y <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
B<strong>en</strong>efic<strong>en</strong>cia Provincial<br />
Estancias <strong>en</strong> Suiza, Alemania<br />
y Austria (con Sternberg, <strong>en</strong><br />
patología linfática).<br />
GC: <strong>en</strong> el Instituto Nacional<br />
<strong>de</strong> Cirugía, Madrid<br />
Jefe <strong>de</strong>l Dep. <strong>Anatomía</strong><br />
<strong>Patológica</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Clínica <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Concepción.
Manuel Pérez Lista<br />
1901-1988<br />
P<strong>en</strong>sionado <strong>en</strong> Munich( Marx<br />
Borst)<br />
1934. 1º Jefe Autopsia <strong>en</strong><br />
el Hospital Provincial y Jefe<br />
<strong>de</strong> Servicio hasta su<br />
jubi<strong>la</strong>ción.<br />
Compatibilizó su puesto con<br />
<strong>la</strong> Casa <strong>de</strong> Salud Santa<br />
Cristina, Instituto <strong>de</strong>l Cáncer<br />
y <strong>la</strong> Ciudad Sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Paz
Julio Sánchez Lucas<br />
Beca JAE con Lubarsch,<br />
B<strong>en</strong>da y Jaffé.<br />
1929-1942, Jefe <strong>en</strong> el<br />
Hospital <strong>de</strong> <strong>la</strong> Casa <strong>de</strong><br />
Salud Val<strong>de</strong>cil<strong>la</strong>s, antiguo<br />
pabellón 21, Santan<strong>de</strong>r.<br />
1942, Catedrático <strong>de</strong><br />
Barcelona.<br />
Hizo un papel<br />
fundam<strong>en</strong>tal como<br />
traductor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s<br />
obras alemanas <strong>de</strong> AP.<br />
1901-1969
Diego Ferrer Fernán<strong>de</strong>z <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Riva 1901-<br />
1948-1959 y 1971, Cátedra <strong>de</strong> H y<br />
AP <strong>de</strong> Cádiz<br />
1962-1971, Universidad <strong>de</strong> Navarra<br />
Jubi<strong>la</strong>do, trabajó <strong>en</strong> el Hospital <strong>de</strong> Nª<br />
Sª <strong>de</strong> <strong>la</strong> Esperanza.
Ramón Martínez Pérez<br />
1934, catedrático <strong>de</strong><br />
H. y A.P. , Cádiz<br />
pero se incorpora a <strong>la</strong><br />
cátedra <strong>de</strong> Madrid y al<br />
Instituto Cajal.<br />
Jefe <strong>de</strong>l Servicio <strong>de</strong> A.P.<br />
<strong>de</strong>l Hospital <strong>de</strong>l Rey,<br />
Madrid.<br />
1936, se pasó a <strong>la</strong> zona<br />
nacional.<br />
1940, cátedra <strong>de</strong><br />
Zaragoza, don<strong>de</strong> se<br />
jubi<strong>la</strong>.<br />
1903-1986
Julián Sanz Ibáñez<br />
1904-1963<br />
1923-27. alumno interno <strong>de</strong><br />
H. y A.P. con Pedro Ramón y<br />
Cajal, <strong>en</strong> Zaragoza.<br />
Becario <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación<br />
Rockefeller<br />
Ayudante <strong>de</strong> C<strong>la</strong>ses Prácticas,<br />
Cajal<br />
1939, Auxiliar Temporal De<br />
H. y A.P.<br />
1940, cátedra <strong>de</strong> Santiago y<br />
<strong>de</strong>spués, <strong>de</strong> Val<strong>en</strong>cia.<br />
1944, cátedra <strong>de</strong> A.P. ,<br />
Madrid
Antonio Llombart Rodríguez<br />
1905-1997<br />
1924-1927, con Río Hortega.<br />
Becado por <strong>la</strong> JAE,<br />
<strong>en</strong> Paris con Champy<br />
y G. Roussy y <strong>en</strong> Berlin<br />
con Erdmann y Jaffé.<br />
1942, cátedra <strong>de</strong> Val<strong>la</strong>dolid<br />
1945, cátedra <strong>de</strong> Val<strong>en</strong>cia,<br />
hasta <strong>la</strong> jubi<strong>la</strong>ción.
Enrique Oliva Priego<br />
1905-1977<br />
1932-35, Becario <strong>de</strong> <strong>la</strong> JAE con<br />
Ludwig Aschoff, Freiburg.<br />
1939, médico Interno <strong>en</strong> <strong>la</strong> Casa <strong>de</strong><br />
Salud Val<strong>de</strong>cil<strong>la</strong>s, con Julio Sánchez<br />
Lucas<br />
1943, Jefe <strong>de</strong> Servicio <strong>de</strong> A.P. <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
Casa <strong>de</strong> Salud Val<strong>de</strong>cil<strong>la</strong>s
Ángel Valle Jiménez<br />
1909-1979<br />
•1974. Sa<strong>la</strong>manca: Catedrático<br />
<strong>de</strong> A.P.<br />
•Coronel <strong>de</strong>l Ejercito <strong>de</strong>l Aire,<br />
don<strong>de</strong> estuvo durante <strong>la</strong> G.C.<br />
•Jefe Prosector <strong>de</strong>l Hospital <strong>de</strong><br />
San Carlos.<br />
•Consultor <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación<br />
Jiménez Díaz
José Luis Arteta y Algibes<br />
1947, cátedra <strong>de</strong><br />
Santiago<br />
Regreso a Madrid:<br />
Hospital Provincial con<br />
Pérez Lista, Instituto<br />
<strong>de</strong> Endocrinología con<br />
Marañón, Escue<strong>la</strong><br />
Nacional <strong>de</strong><br />
Enfermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l<br />
Tórax e<br />
Instituto Cajal<br />
(Endocrinología<br />
Experim<strong>en</strong>tal)<br />
Murió <strong>de</strong> poliomielitis<br />
<strong>en</strong> Madrid.<br />
1912-1957
Agustín Bullón Ramírez<br />
1934 , cátedra <strong>de</strong><br />
Sa<strong>la</strong>manca, con Arturo<br />
Núñez García. Asist<strong>en</strong>te<br />
durante dos meses con Río<br />
Hortega, Instituto <strong>de</strong>l<br />
Cáncer y Pérez Lista, H.<br />
Provincial.<br />
1942-1952, Instituto <strong>de</strong><br />
Higi<strong>en</strong>e Militar.<br />
Becario <strong>de</strong>l Instituto Cajal,<br />
con Fernando <strong>de</strong> Castro y<br />
Prof Ayudante <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
cátedra <strong>de</strong> Madrid.<br />
1947, trabaja con<br />
Meyembburg y Albertini,<br />
<strong>en</strong> Zurich<br />
1952, cátedra <strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong><br />
1964, tras<strong>la</strong>do a <strong>la</strong> cátedra<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> U. Complut<strong>en</strong>se,<br />
Madrid<br />
1912-1988
Luis Zamorano Sanabra<br />
1940. Instituto Cajal.<br />
1941, <strong>en</strong>ero, obti<strong>en</strong>e <strong>la</strong><br />
Lic<strong>en</strong>ciatura; <strong>en</strong> febrero,<br />
Médico Interno <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />
cátedra con Tello.<br />
1943, Auxiliar <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
misma<br />
1951-53, Universidad<br />
<strong>de</strong>l Valle, Cali, Colombia<br />
(Beca Rockefeller)<br />
1960, Catedrático H y<br />
AP, Sa<strong>la</strong>manca<br />
1972, Catedrático <strong>de</strong> H.,<br />
Madrid<br />
1913-2006
Vic<strong>en</strong>te Jabonero Sanchez<br />
Facultad <strong>de</strong> Medicina,<br />
Val<strong>la</strong>dolid<br />
1933, alumno interno H y AP<br />
1933-35, Encargado <strong>de</strong> Cátedra<br />
Guerra Civil<br />
1937. Aca<strong>de</strong>mia Militar <strong>de</strong><br />
Burgos.<br />
1940. Aca<strong>de</strong>mia Sanidad<br />
Militar.<br />
Terminó su carrera militar como<br />
Coronel Médico.<br />
1944. Jefe Servicio Autopsias.<br />
1964. Director <strong>de</strong>l Hospital<br />
Militar<br />
Gomez Ul<strong>la</strong> y <strong>de</strong>l Hospital<br />
Militar,<br />
<strong>de</strong> Oviedo<br />
1970. Jefe <strong>de</strong> AP. Del Instituto<br />
Nacional <strong>de</strong> Silicosis, Oviedo.<br />
1914-
Enrique Brañez Cepero<br />
1916-1993<br />
1944.Becario y <strong>en</strong> 1946<br />
Secretario <strong>de</strong>l Instituto<br />
Cajal; 1950: Investigador<br />
ci<strong>en</strong>tífico <strong>de</strong> Biología<br />
Animal y Medicina<br />
Cátedras (1953) <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
Universida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />
Val<strong>la</strong>dolid y Oviedo(1971)
José María Martínez Peñue<strong>la</strong><br />
Combati<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> G. C.<br />
1940. Interno por<br />
oposición <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cátedra<br />
<strong>de</strong> San Carlos, Madrid.<br />
1943-44. Encargado <strong>de</strong><br />
Servicio <strong>de</strong> AP <strong>en</strong> el<br />
Hospital <strong>de</strong> Basurto.<br />
1948. Jefe <strong>La</strong>boratorio y<br />
Autopsias,<br />
Hospital <strong>de</strong> Navarra.<br />
1955. Profesor <strong>de</strong><br />
Histología, Estudio<br />
G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Navarra.<br />
1916-
POSTGUERRA<br />
<strong>La</strong> dirección <strong>de</strong>l Instituto Cajal se <strong>en</strong>carga a un <strong>en</strong>ólogo<br />
(quizás porque había un anisete Cajal).<br />
Cuando Castro <strong>la</strong>m<strong>en</strong>ta que el Instituto Cajal está a punto<br />
<strong>de</strong> <strong>de</strong>saparecer, Alvareda(C.S.I.C.)<br />
le contesta que “todo <strong>en</strong> <strong>la</strong> vida ti<strong>en</strong>e que morir”.<br />
Se crea el Seguro Obligatorio <strong>de</strong> Enfermedad:<br />
<strong>La</strong> AP. NO figuraba como especialidad<br />
(camuf<strong>la</strong>da <strong>en</strong> Análisis Clínicos)<br />
El ministro Girón PROHIBE <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s autopsias <strong>en</strong><br />
sus hospitales porque “no iban a practicar con sus<br />
<strong>en</strong>fermos”
LA APE ES COMPARTIDA CON<br />
LA PSIQUIATRÍA
HISTOLÓGOS DISCÍPULOS DE CAJAL<br />
QUE EVOLUCIONAN A LA PSIQUIATRÍA<br />
Nicolás Achúcarro (patólogo <strong>en</strong> el Manicomio <strong>de</strong><br />
Washington)<br />
Gonzalo Rodríguez <strong>La</strong>fora (i<strong>de</strong>m)(el único que ha<br />
dado nombre a una lesión histológica aceptada<br />
José Miguel Sacristán Gutierrez<br />
Miguel Gayarre y Espinal<br />
Luis Fortún Alcalá<br />
Miguel Prados Such<br />
José María Vil<strong>la</strong>ver<strong>de</strong> <strong>La</strong>rraz<br />
Ramón Rodríguez Somoza<br />
Nicolás Ramón López Aydillo<br />
Francisco L<strong>la</strong>vero
Catedráticos <strong>de</strong> A.P. <strong>la</strong><br />
compart<strong>en</strong> (o se tras<strong>la</strong>dan) con<br />
Jorge Francisco Tello y Muñoz, Microbiología (por<br />
indicación <strong>de</strong> Cajal)<br />
Manuel López Enríquez, a Oftalmología<br />
Luis Urtubey Rebollo, poesía, nove<strong>la</strong>s policíacas y<br />
obras <strong>de</strong> teatro.<br />
Felipe Jiménez <strong>de</strong> Azúa, Hematología<br />
Fernando <strong>de</strong> Castro, Ayudante <strong>de</strong> Cirujano<br />
Luis Guilera Mo<strong>la</strong>s, Radioterapia<br />
A<strong>de</strong><strong>la</strong>rdo Mora Guarnido, a Patología G<strong>en</strong>eral
Tambi<strong>en</strong> compart<strong>en</strong><br />
Luis Rodríguez Illeras, Jefe <strong>de</strong>l Instituto <strong>de</strong>l<br />
Cáncer, Microbiología<br />
Diego Ferrer Fernán<strong>de</strong>z, catedrático, Inspector<br />
Municipal y Médico <strong>de</strong> <strong>la</strong> B<strong>en</strong>efic<strong>en</strong>cia,<br />
Ángel Valle Jiménez, catedrático, Médico <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
RENFE
<strong>La</strong> APE no es compartida con <strong>la</strong><br />
Cirugía<br />
<strong>La</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s biopsias eran<br />
tiradas al cubo <strong>de</strong>l quirófano.<br />
Si alguna era rec<strong>la</strong>mada se solicitaba<br />
un informe inv<strong>en</strong>tado a un patólogo<br />
que suponía co<strong>la</strong>boracionista.<br />
Cuando Río Hortega ti<strong>en</strong>e que hacer<br />
un trabajo sistematizado sobre<br />
tumores cerebrales los ti<strong>en</strong>e que<br />
pedir a París (Dr. C<strong>la</strong>u<strong>de</strong> Vinc<strong>en</strong>t)
Biopsia Intraoperatoria<br />
Inexist<strong>en</strong>te o excepcional. ¿Por qué?:<br />
1961, Prof. Conill, catedrático <strong>de</strong> Ginecología:<br />
“Se <strong>en</strong>uclea el nódulo mamario y se <strong>en</strong>trega al<br />
ayudante <strong>de</strong> <strong>la</strong>boratorio … En <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong><br />
los casos <strong>de</strong> b<strong>en</strong>ignidad, es esta tan evid<strong>en</strong>te al<br />
corte macroscópico … que cuando vuelve el<br />
patólogo ya hemos cerrado <strong>la</strong> brecha con<br />
sutura profunda y superficial”.<br />
Citopatología<br />
Los patólogos no cre<strong>en</strong> <strong>en</strong> el<strong>la</strong>:<br />
“<strong>la</strong> citología no es útil como método<br />
diagnostico”(J. Sánchez Lucas, catedrático<br />
<strong>de</strong> AP. <strong>de</strong> Barcelona)<br />
Nace <strong>en</strong> los Servicios <strong>de</strong> Ginecología.
Autopsia<br />
Pedro <strong>La</strong>ín Entralgo: “ Prejuicios sociales <strong>de</strong><br />
diversa índole y <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> coraje ci<strong>en</strong>tífico <strong>en</strong><br />
los médicos <strong>de</strong> hospital y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s minorías<br />
rectoras <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida nacional, han hecho que <strong>la</strong><br />
necropsia anatomopatológica fuese <strong>en</strong>tre<br />
nosotros practica excepcional precisam<strong>en</strong>te<br />
cuando <strong>en</strong> <strong>la</strong> Europa más culta se hacía<br />
practica ordinaria”.<br />
(Prólogo a Oliva, H: Cajal y <strong>la</strong> <strong>Anatomía</strong><br />
<strong>Patológica</strong> Españo<strong>la</strong>. Editorial Salvat, 1964)<br />
En <strong>la</strong> <strong>post</strong><strong>guerra</strong> solo dos <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tos<br />
realizan sistemáticam<strong>en</strong>te autopsias: Hospital<br />
<strong>de</strong> San Carlos (creado por Tello, su primer jefe,<br />
<strong>en</strong> 1912) y el Hospital Provincial, ambos <strong>de</strong><br />
Madrid.
Revista <strong>de</strong> <strong>la</strong> SEAP<br />
Nunca <strong>la</strong> hubo…<br />
Nunca tuvo dinero, ni lo t<strong>en</strong>ía…<br />
hasta 1968, gracias a <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong><br />
Alberto Anaya, su primer Director,<br />
que consigue que el editor Julio<br />
García Peri hiciera Patología …<br />
GRATIS
<strong>Anatomía</strong> <strong>Patológica</strong> For<strong>en</strong>se<br />
Inexist<strong>en</strong>te.<br />
<strong>La</strong>bor pionera <strong>de</strong> Lor<strong>en</strong>zo Galindo, <strong>de</strong>l<br />
Hospital <strong>de</strong> <strong>la</strong> Santa Cruz y San Pablo, que<br />
pret<strong>en</strong>dió que los for<strong>en</strong>ses fueran<br />
previam<strong>en</strong>te patólogos. Llegó a organizar<br />
un Seminario <strong>en</strong> el au<strong>la</strong> 6 <strong>de</strong>l Hospital<br />
Clínico San Carlos, con repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong>l<br />
Ministerio <strong>de</strong> Justicia. No hubo acuerdo.<br />
<strong>La</strong> Sociedad Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Patología<br />
For<strong>en</strong>se se ha creado <strong>en</strong> el año 2009.
<strong>La</strong> fecha más <strong>de</strong>cisiva <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
APE, a nuestro juicio, fue<br />
<strong>la</strong> creación <strong>de</strong> <strong>la</strong> SEAP <strong>en</strong> 1959,<br />
por Sanz Ibañez más 18 patólogos y<br />
algunos más que se sumaron<br />
<strong>en</strong>seguida.<br />
Algunos jamás se incorporaron, otros<br />
solo pusieron su nombre y con<br />
algunos más, nunca co<strong>la</strong>boraron con<br />
<strong>la</strong> SEAP.
En conclusión, <strong>la</strong><br />
A.P.E. <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>post</strong><strong>guerra</strong><br />
Estaba <strong>en</strong>mascarada por <strong>la</strong> Histología<br />
Mostraba miseria espiritual y<br />
económica<br />
Había <strong>de</strong>sconfianza hacía el<strong>la</strong> y <strong>en</strong> el<br />
s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> el<strong>la</strong><br />
Carecía <strong>de</strong> autoridad académica
Vivieron su tiempo<br />
y muchos contra su tiempo,<br />
int<strong>en</strong>tando rescatar <strong>la</strong><br />
patología.<br />
Pero v<strong>en</strong>imos <strong>de</strong> todos ellos.
Bibliografía I<br />
Beecham Monografías. Los médicos y <strong>la</strong><br />
medicina <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>guerra</strong> civil españo<strong>la</strong>.<br />
<strong>La</strong>boratorios Beecham, Madrid, 1986,<br />
ejemp<strong>la</strong>r nº 0327.<br />
Escalona Zapata, j. Historia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
<strong>Anatomía</strong> patológica madrileña. MacLine.<br />
Madrid. 2003.<br />
González Santan<strong>de</strong>r, R. <strong>La</strong> Escue<strong>la</strong><br />
Histológica Españo<strong>la</strong>. 7 tomos, 1996-<br />
2005. Universidad <strong>de</strong> Alcalá <strong>de</strong> H<strong>en</strong>ares.
Bibliografía II<br />
González Santan<strong>de</strong>r, R. Cátedras y<br />
Catedráticos <strong>de</strong> Histología.<br />
Universidad <strong>de</strong> Alcalá. 1994<br />
Francisco Guerra. <strong>La</strong> medicina <strong>en</strong> el<br />
exilio republicano. Universidad <strong>de</strong><br />
Alcalá. 2003<br />
Martínez Tello, FJ. <strong>La</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />
Cajal. <strong>La</strong> creación <strong>de</strong>l primer servicio<br />
<strong>de</strong> <strong>Anatomía</strong> <strong>Patológica</strong> <strong>en</strong> <strong>España</strong><br />
por D. Francisco Tello. Patología<br />
2002;35:475-480
Bibliografía III<br />
Oliva Aldamiz H. Miseria y Esperanza<br />
De <strong>la</strong> <strong>Anatomía</strong> <strong>Patológica</strong> Españo<strong>la</strong>.<br />
Medicam<strong>en</strong>ta, 1968;XXVI:267-272.<br />
Oliva Aldamiz H. Re<strong>la</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong> célu<strong>la</strong><br />
errante. En proceso <strong>de</strong> publicación.<br />
Otero Carvajal L.E.(dir). <strong>La</strong><br />
<strong>de</strong>strucción <strong>de</strong> <strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>España</strong>.<br />
Depuración universitaria <strong>en</strong> el<br />
franquismo. Editorial Complut<strong>en</strong>se.<br />
Madrid, 2006.
Bibliografía IV<br />
Pérez Peña, F . Exilio y <strong>de</strong>puración<br />
política (<strong>en</strong> <strong>la</strong> Facultad <strong>de</strong> Medicina<br />
<strong>de</strong> San Carlos). Visión Net, 2005<br />
VV.AA. Historia, medicina y ci<strong>en</strong>cia<br />
<strong>en</strong> tiempos <strong>de</strong> <strong>La</strong> II República. Ed.<br />
Resid<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Estudiantes y<br />
Fundación <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud.<br />
Madrid, 2007.