02.06.2013 Views

La Anatomía Patológica en España a partir de la post-guerra

La Anatomía Patológica en España a partir de la post-guerra

La Anatomía Patológica en España a partir de la post-guerra

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

3, <strong>La</strong> <strong>Anatomía</strong><br />

<strong>Patológica</strong> Españo<strong>la</strong><br />

(APE)<br />

<strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> Guerra<br />

Civil (GC)<br />

Horacio Oliva Aldamiz<br />

Fundación Jim<strong>en</strong>ez Díaz<br />

Universidad Autónoma <strong>de</strong><br />

Madrid


Emigración, Exilio, Expulsión<br />

1492: expulsión <strong>de</strong> los judíos<br />

1609: expulsión <strong>de</strong> los moriscos.<br />

1808-1814:<strong>guerra</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> In<strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia, al<br />

exilio los “afrancesados”, prisioneros, unos<br />

100.000.<br />

1814:Fernando VII, exiliados unos 35.000<br />

(Juan Manuel Areju<strong>la</strong>, Mateo Seoane<br />

Cabral)<br />

<strong>La</strong>s <strong>guerra</strong>s carlistas: 1ª: 1832-1839; <strong>la</strong><br />

2ª, 1847-1860; <strong>la</strong> 3ª, 1872-1876.


GUERRA CIVIL<br />

INSTITUTO CAJAL<br />

Antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> Guerra: reducto <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Histología Españo<strong>la</strong><br />

Durante <strong>la</strong> Guerra: se le acusa que <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

sus v<strong>en</strong>tanas hac<strong>en</strong> señas a <strong>la</strong> aviación<br />

franquista.<br />

Es tiroteado, “tomado” y <strong>en</strong> sus sótanos<br />

se almac<strong>en</strong>a un polvorín.<br />

Se monta una guardia ante el peligro que<br />

repres<strong>en</strong>tan aquellos ci<strong>en</strong>tíficos.


A principios <strong>de</strong> 1936, tres <strong>la</strong>boratorios <strong>de</strong><br />

Histología: dos <strong>en</strong> el cerro <strong>de</strong> San B<strong>la</strong>s, el <strong>de</strong><br />

Investigaciones Biológicas dirigido por Tello,<br />

don<strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>dían <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as republicanas Herrera<br />

Bollo, Rodríguez Pérez y el asist<strong>en</strong>te voluntario<br />

Rodríguez Puchol con <strong>la</strong> preparadora y antigua<br />

secretaria <strong>de</strong> Cajal, Enriqueta Lewy.<br />

I<strong>de</strong>as opuestas <strong>la</strong>s mant<strong>en</strong>ían Tello, Domingo<br />

Sánchez, Castro, Martínez Pérez y Sanz Ibánez y<br />

el <strong>de</strong> Fisiología Cerebral, dirigido por <strong>La</strong>fora<br />

el tercer <strong>la</strong>boratorio se ubicaba <strong>en</strong> <strong>la</strong> Resid<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> Estudiantes, el <strong>de</strong> Histología Normal y<br />

<strong>Patológica</strong>, dirigido por Río Hortega, Ortiz Picón,<br />

López Enríquez y otros. (Dr. González Santan<strong>de</strong>r)


GUERRA CIVIL<br />

Publicaciones <strong>de</strong>l Instituto Cajal<br />

Durante <strong>la</strong> GC se publica el tomo<br />

XXXI <strong>de</strong> los Trabajos <strong>de</strong>l <strong>La</strong>boratorio<br />

<strong>de</strong> Investigaciones Biológicas 1937-<br />

1938 con trabajos <strong>de</strong> neurohistología<br />

y<br />

uno <strong>de</strong> Joaquín Alonso y Rodríguez<br />

Pérez sobre cisticercosis m<strong>en</strong>íngea.


Guerra civil<br />

Publicaciones <strong>en</strong> otras revistas<br />

Arteta sobre Cáncer miliar <strong>de</strong> pulmón <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> Rev. Universidad <strong>de</strong> Madrid;<br />

Arteta y Ortiz <strong>de</strong> <strong>La</strong>ndázuri sobre un caso<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>docarditis con arteriosclerosis juv<strong>en</strong>il<br />

y aneurisma <strong>de</strong> arteria humeral, <strong>en</strong> Rev.<br />

Clin Esp.<br />

Luis Zamorano sobre Contribución al<br />

conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Anatomía</strong> <strong>Patológica</strong><br />

<strong>de</strong>l Tifus Exantemático.


CÁTEDRAS DE ANATOMÍA PATOLOGICA VACANTES,<br />

ANTES, DURANTE Y DESPUÉS DE LA G.C.E.<br />

DESDE A<br />

BARCELONA 1924 A.Ferrer<br />

Cajigal<br />

CADIZ 1936 JM. Herrera<br />

Bollo<br />

1942 J.Sanchez<br />

Lucas<br />

1948 Diego<br />

Ferrer<br />

GRANADA 1929 L.Guilera 1946 A<strong>de</strong><strong>la</strong>rdo<br />

Mo<strong>la</strong>s<br />

Mora<br />

SALAMANCA 1932 A.Nuñez 1942 A.Carrato<br />

García<br />

Ibañez<br />

SANTIAGO 1892 Perfecto 1940 J. Sanz<br />

Con<strong>de</strong><br />

Ibañez<br />

SEVILLA 1933 Fernando <strong>de</strong><br />

Castro<br />

VALENCIA 1933 L.Urtubey 1941 J. Sanz<br />

Ibañez<br />

VALLADOLID 1931 Isaac 1942 A.<br />

Costero<br />

LLombart<br />

Rodriguez<br />

ZARAGOZA 1929 P. Ramón y 1944 R. Martinez<br />

Vinós<br />

Pérez


Cátedras <strong>de</strong> A.P. I<br />

En casi todas no quedan protocolos o<br />

preparaciones.<br />

Los que tomaban posesión tiraban a <strong>la</strong><br />

basura <strong>la</strong>s preparaciones <strong>de</strong> su antecesor.<br />

En 1957, <strong>en</strong> el Instituto Cajal, cerca <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

puerta, estaban los cajones <strong>de</strong><br />

preparaciones <strong>de</strong> Cajal y sus discípulos<br />

para tirar <strong>la</strong> basura.


Cátedras <strong>de</strong> A.P. II<br />

<strong>La</strong> mayoría eran dirigidas por histólogos con<br />

escasa formación <strong>en</strong> A.P.<br />

Era una A.P. teórica que t<strong>en</strong>ía poco o nada que<br />

ver con <strong>la</strong> práctica clínica<br />

<strong>La</strong>s cátedras clínicas y quirúrgicas no<br />

<strong>en</strong>contraban respuestas a<strong>de</strong>cuadas, <strong>en</strong><br />

consecu<strong>en</strong>cia crean sus propios servicios <strong>de</strong><br />

patología que sustra<strong>en</strong> <strong>la</strong>s biopsias al Dpto.<br />

c<strong>en</strong>tral cerrándose así el circulo negativo:<br />

Departam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> AP <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>tralizados,<br />

amputados, con una experi<strong>en</strong>cia parcial.


Los que fueron al<br />

exilio interior<br />

o exterior


José María Vil<strong>la</strong>ver<strong>de</strong><br />

1888-1936<br />

Elegido por <strong>la</strong> Aca<strong>de</strong>mia Nacional <strong>de</strong><br />

Medicina <strong>en</strong> <strong>de</strong>trim<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Del Río Hortega.<br />

Jefe <strong>de</strong><br />

Neuropsiquiatría,<br />

Hospital Provincial,<br />

Madrid.<br />

fusi<strong>la</strong>do <strong>en</strong> Paracuellos <strong>de</strong>l Jarama


Francisco Tello Muñoz<br />

(1880 -1958)<br />

Sucesor <strong>de</strong> Cajal <strong>en</strong> 1926 <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

cátedra, si<strong>en</strong>do elegido Decano<br />

accid<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> 1937<br />

y <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1934 Director <strong>de</strong>l Instituto<br />

Cajal, cargo <strong>en</strong> el que continuó<br />

durante toda <strong>la</strong> Guerra 1940<br />

Inhabilitación para cargos <strong>de</strong><br />

confianza y directivos por el Colegio<br />

<strong>de</strong> Médicos. Expedi<strong>en</strong>te que tardó 6<br />

años <strong>en</strong> concluirse. Multa <strong>de</strong> 5.000<br />

pts.<br />

1950, le <strong>de</strong>vuelv<strong>en</strong> <strong>la</strong> cátedra siete<br />

meses antes <strong>de</strong> jubi<strong>la</strong>rse.<br />

.


Fernando <strong>de</strong> Castro Rodríguez.<br />

1933, catedrático <strong>de</strong><br />

H. y A.P., Sevil<strong>la</strong><br />

Catedrático <strong>de</strong><br />

Histología, Madrid.<br />

Descubridor <strong>de</strong> los<br />

barorreceptores <strong>de</strong>l<br />

s<strong>en</strong>o caroti<strong>de</strong>o, a<br />

pesar <strong>de</strong> lo cual se le<br />

escamoteó el Premio<br />

Nobel.<br />

En <strong>la</strong> <strong>post</strong><strong>guerra</strong>,<br />

ayudante <strong>de</strong>l cirujano<br />

Pablo Sa<strong>la</strong> para<br />

sobrevivir.<br />

1896-1967


En el <strong>La</strong>boratorio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Resid<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Estudiantes<br />

permanecieron :<br />

Río Hortega, Ortiz Picón, López<br />

Enríquez, y otros.


José Manuel Ortiz Picón<br />

1903-1995<br />

Profesor Auxiliar con Tello.<br />

Con Río Hortega <strong>en</strong> <strong>la</strong> Colina <strong>de</strong> los<br />

Chopos.<br />

P<strong>en</strong>sionado con Marx Borst<br />

Ayudante <strong>en</strong> el Instituto <strong>de</strong>l Cáncer<br />

1939. Hospital <strong>de</strong>l Rey e Instituto<br />

Cajal <strong>de</strong> don<strong>de</strong> se marcha cuando<br />

nombran Director a Suñer<br />

1940, Auxiliar Temporal Cátedra <strong>de</strong><br />

Madrid.<br />

1953-1956, Profesor <strong>de</strong> A.P. <strong>en</strong><br />

Universidad <strong>de</strong> Cauca, Popayán,<br />

Colombia.<br />

1960-1973, catedrático <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

Universidad <strong>de</strong> Granada.


Al ejercito republicano<br />

se incorporan:<br />

Juan Miguel Herrera Bollo<br />

Antonio Pedro Rodríguez Pérez<br />

Julio Rodríguez Puchol<br />

Enrique Vázquez López.


Juan Miguel Herrera Bollo<br />

1906-1964<br />

1936, catedrático <strong>de</strong><br />

H. y AP., Cádiz<br />

Jefe <strong>de</strong> Sanidad <strong>de</strong>l<br />

ejército republicano


Juan Miguel Herrera Bollo<br />

1906-1964<br />

1939. Cond<strong>en</strong>ado a muerte,<br />

conmutada por trabajos<br />

forzados: construcción <strong>de</strong>l Valle<br />

<strong>de</strong> los Caídos.<br />

Cinco años <strong>en</strong> prisión.<br />

1944, <strong>de</strong>stierro a Cuba y<br />

<strong>post</strong>eriorm<strong>en</strong>te a Panamá,<br />

don<strong>de</strong> murió


Antonio Pedro<br />

Rodríguez Pérez<br />

1912-1964<br />

Alumno Interno <strong>de</strong> H. cuando<br />

com<strong>en</strong>zó <strong>la</strong> G.C.<br />

T<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te médico provisional <strong>de</strong>l<br />

ejercito republicano. En 1938<br />

pier<strong>de</strong> un ojo y sufre graves<br />

lesiones cerebrales.<br />

Encarce<strong>la</strong>do <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> G.C.<br />

Se lic<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> 1944.<br />

1947, Profesor <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad<br />

<strong>de</strong> Mérida (V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong>)<br />

1949-1953, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Universida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> Me<strong>de</strong>llín y Antioquia<br />

(Colombia)<br />

1961, Bu<strong>en</strong>os Aires


Julio Rodríguez Puchol<br />

1912-1992<br />

Alumno Interno <strong>de</strong> A.P. <strong>en</strong> San<br />

Carlos al iniciarse <strong>la</strong> <strong>guerra</strong> civil.<br />

Mayor médico provisional <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

sanidad republicana.<br />

Después <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>guerra</strong>, acusado <strong>de</strong><br />

pert<strong>en</strong>ecer al partido comunista.<br />

Recluido <strong>en</strong> campos <strong>de</strong><br />

conc<strong>en</strong>tración<br />

Encarce<strong>la</strong>do durante seis años.<br />

Prohibición <strong>de</strong> optar a puestos<br />

oficiales<br />

Jefe <strong>de</strong> <strong>La</strong>boratorio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cátedra<br />

<strong>de</strong> Patología Quirúrgica, Prof.<br />

Martín <strong>La</strong>gos.


Enrique Vázquez López<br />

1907-1952<br />

Estudios <strong>en</strong> el Instituto Nacional <strong>de</strong>l<br />

Cáncer.<br />

1933-35, p<strong>en</strong>sionado <strong>en</strong> Alemania.<br />

GC: Ejercito Republicano:<br />

Mayor médico provisional,<br />

Jefe <strong>de</strong> Operaciones <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

Sanidad <strong>de</strong>l Ejercito <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro<br />

Inspector <strong>de</strong> Hospitales.<br />

Exilio <strong>en</strong> Ing<strong>la</strong>terra, Imperial Cáncer<br />

Research, <strong>de</strong> Londres, <strong>de</strong>l que tuvo que<br />

irse.<br />

Se suicidó con su esposa con cianuro.


Al exilio<br />

Río Hortega, a Francia, Ing<strong>la</strong>terra,<br />

México y Arg<strong>en</strong>tina, don<strong>de</strong> murió.<br />

<strong>La</strong>fora, a México, regresando a<br />

<strong>España</strong>.<br />

Felipe Jiménez <strong>de</strong> Azúa, a Arg<strong>en</strong>tina.<br />

Isaac Costero, a Francia y México<br />

don<strong>de</strong> murió.<br />

Prados Such, a Canadá.<br />

Herrera Bollo, a Cuba y Panamá,<br />

don<strong>de</strong> murió.


Descubridor <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

microglía y <strong>la</strong><br />

oligod<strong>en</strong>droglía,<br />

Pío <strong>de</strong>l Río Hortega<br />

pero le escamotearon el<br />

Premio Nobel<br />

1882-1945<br />

Con Manuel <strong>de</strong> Fal<strong>la</strong><br />

t<strong>en</strong>ían una tertulia <strong>en</strong> el<br />

Hotel Caste<strong>la</strong>r don<strong>de</strong> eran<br />

seña<strong>la</strong>dos como ”ese par<br />

<strong>de</strong> rojos peligrosos”.<br />

Exilio <strong>en</strong> Paris (Dr. C<strong>la</strong>u<strong>de</strong><br />

Vinc<strong>en</strong>t), Londres, México<br />

y Arg<strong>en</strong>tina.


Gonzalo Rodríguez <strong>La</strong>fora<br />

1886-1971<br />

Trabaja <strong>en</strong> el Hospital Provincial<br />

<strong>de</strong> Madrid<br />

Durante <strong>la</strong> GC psiquiatra y<br />

t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te coronel médico<br />

provisional <strong>en</strong> el Hospital Militar<br />

Neurológico <strong>de</strong> Go<strong>de</strong>l<strong>la</strong> (C<strong>en</strong>tro<br />

Traumatizados <strong>de</strong>l cráneo),<br />

Val<strong>en</strong>cia.<br />

Tras <strong>la</strong> GC exiliado a México<br />

durante diez años.<br />

Regresa <strong>en</strong> 1947 pasando “un<br />

duro proceso <strong>de</strong> <strong>de</strong>puración hasta<br />

su jubi<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> 1955”.<br />

Dec<strong>la</strong>raron a su favor colegas<br />

y <strong>la</strong>s Hermanas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Caridad<br />

<strong>de</strong>l Hospital Provincial.


Felipe Jiménez <strong>de</strong> Azúa<br />

1892- 1973<br />

Primer discípulo <strong>de</strong> Río Hortega <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

colina <strong>de</strong> los Chopos.<br />

1926, cátedra <strong>de</strong> Histología y<br />

<strong>Anatomía</strong> <strong>Patológica</strong>, <strong>de</strong> Zaragoza.<br />

Dedicación a <strong>la</strong> Hematología.<br />

1927, Cordoba, Arg<strong>en</strong>tina (Depto.<br />

Zoología <strong>de</strong>l Instituto Bacteriológico).<br />

1934, regreso a Zaragoza. En 1936<br />

Director <strong>de</strong> B<strong>en</strong>efici<strong>en</strong>cia. 1937, a<br />

Arg<strong>en</strong>tina, Servicio Hematología,<br />

C<strong>en</strong>tro Gallego, Bu<strong>en</strong>os Aires.


Luis Urtubey Rebollo<br />

1892-1962<br />

1931. Catedrático <strong>de</strong> Cádiz.<br />

1933. Catedrático <strong>de</strong> Val<strong>en</strong>cia.<br />

Funda el Partido Izquierda<br />

Republicana<br />

1939. Ingresa <strong>en</strong> prisión y expulsado <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> cátedra.<br />

1940, puesto <strong>en</strong> libertad vivió con<br />

extrema pobreza, con ingreso<br />

hospita<strong>la</strong>rio con e<strong>de</strong>mas <strong>de</strong> hambre.<br />

Su hermano Carlos, Jefe <strong>de</strong>l<br />

<strong>La</strong>boratorio Municipal <strong>de</strong> San<br />

Fernando, Cádiz, fue fusi<strong>la</strong>do <strong>en</strong><br />

1936.


Isaac Costero Tudanca<br />

1903-1979<br />

P<strong>en</strong>sionado <strong>en</strong> Berlín y Frankfurt<br />

(cultivo <strong>de</strong> tejidos)<br />

1934. Catedrático <strong>de</strong> Val<strong>la</strong>dolid.<br />

G.C. exiliado <strong>en</strong> Paris (trabaja<br />

con C<strong>la</strong>u<strong>de</strong> Vinc<strong>en</strong>t)<br />

1937. Exiliado <strong>en</strong> México:<br />

Jefe <strong>de</strong> A.P. Instituto <strong>de</strong><br />

Cardiología y Profesor <strong>de</strong> A.P. <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> Universidad Nacional<br />

Autónoma <strong>de</strong> México.


Hijos <strong>de</strong> Abe<strong>la</strong>rdo Gallego Canel<br />

(1879-1930)<br />

Díscipulo <strong>de</strong> <strong>de</strong>l Río Hortega<br />

1º Catedrático <strong>de</strong> <strong>Anatomía</strong> <strong>Patológica</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Facultad <strong>de</strong> Veterinaria, Madrid<br />

Abe<strong>la</strong>rdo murió <strong>en</strong> un Hospital <strong>de</strong><br />

Campaña, <strong>en</strong> Brunete bajo <strong>la</strong>s bombas<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> aviación italiana.<br />

Eduardo, catedrático <strong>de</strong> A. P. <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Facultad <strong>de</strong> Veterinaria, Madrid, fue<br />

cond<strong>en</strong>ado a trabajos forzados.


Los que siguieron aunque <strong>en</strong><br />

distintas condiciones unos <strong>de</strong> otros


Joaquín Alonso Pérez<br />

1883 ó 1896-1950<br />

1928. Prof. Auxiliar Histología (Tello)<br />

1934.Jefe <strong>de</strong>l Museo A.P. San Carlos<br />

y sucesor <strong>de</strong> Arcaute <strong>en</strong> el Dpto.<br />

Autopsias.<br />

1940, preparando oposiciones a<br />

cátedra es d<strong>en</strong>unciado por varios<br />

compañeros y sancionado con<br />

4 años <strong>de</strong> inhabilitación doc<strong>en</strong>te.<br />

Vivió <strong>de</strong> <strong>la</strong> práctica privada.


Luis Rodríguez Illeras<br />

1883-1948.<br />

Jefe <strong>de</strong>l Servicio <strong>de</strong> A.P. <strong>de</strong>l Instituto<br />

<strong>de</strong>l Cáncer, Madrid.<br />

P<strong>en</strong>sionado <strong>en</strong> Hei<strong>de</strong>lberg <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

don<strong>de</strong> tuvo que regresar <strong>en</strong> un barco<br />

carbonero.<br />

Se autodiagnosticó una leucemia<br />

linfática crónica <strong>de</strong> <strong>la</strong> que murió.


Manuel Morales Pleguezuelo<br />

1898-1967<br />

Trabajo con Río Hortega <strong>en</strong><br />

el Hospital Provincial y <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

B<strong>en</strong>efic<strong>en</strong>cia Provincial<br />

Estancias <strong>en</strong> Suiza, Alemania<br />

y Austria (con Sternberg, <strong>en</strong><br />

patología linfática).<br />

GC: <strong>en</strong> el Instituto Nacional<br />

<strong>de</strong> Cirugía, Madrid<br />

Jefe <strong>de</strong>l Dep. <strong>Anatomía</strong><br />

<strong>Patológica</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Clínica <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Concepción.


Manuel Pérez Lista<br />

1901-1988<br />

P<strong>en</strong>sionado <strong>en</strong> Munich( Marx<br />

Borst)<br />

1934. 1º Jefe Autopsia <strong>en</strong><br />

el Hospital Provincial y Jefe<br />

<strong>de</strong> Servicio hasta su<br />

jubi<strong>la</strong>ción.<br />

Compatibilizó su puesto con<br />

<strong>la</strong> Casa <strong>de</strong> Salud Santa<br />

Cristina, Instituto <strong>de</strong>l Cáncer<br />

y <strong>la</strong> Ciudad Sanitaria <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Paz


Julio Sánchez Lucas<br />

Beca JAE con Lubarsch,<br />

B<strong>en</strong>da y Jaffé.<br />

1929-1942, Jefe <strong>en</strong> el<br />

Hospital <strong>de</strong> <strong>la</strong> Casa <strong>de</strong><br />

Salud Val<strong>de</strong>cil<strong>la</strong>s, antiguo<br />

pabellón 21, Santan<strong>de</strong>r.<br />

1942, Catedrático <strong>de</strong><br />

Barcelona.<br />

Hizo un papel<br />

fundam<strong>en</strong>tal como<br />

traductor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s<br />

obras alemanas <strong>de</strong> AP.<br />

1901-1969


Diego Ferrer Fernán<strong>de</strong>z <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Riva 1901-<br />

1948-1959 y 1971, Cátedra <strong>de</strong> H y<br />

AP <strong>de</strong> Cádiz<br />

1962-1971, Universidad <strong>de</strong> Navarra<br />

Jubi<strong>la</strong>do, trabajó <strong>en</strong> el Hospital <strong>de</strong> Nª<br />

Sª <strong>de</strong> <strong>la</strong> Esperanza.


Ramón Martínez Pérez<br />

1934, catedrático <strong>de</strong><br />

H. y A.P. , Cádiz<br />

pero se incorpora a <strong>la</strong><br />

cátedra <strong>de</strong> Madrid y al<br />

Instituto Cajal.<br />

Jefe <strong>de</strong>l Servicio <strong>de</strong> A.P.<br />

<strong>de</strong>l Hospital <strong>de</strong>l Rey,<br />

Madrid.<br />

1936, se pasó a <strong>la</strong> zona<br />

nacional.<br />

1940, cátedra <strong>de</strong><br />

Zaragoza, don<strong>de</strong> se<br />

jubi<strong>la</strong>.<br />

1903-1986


Julián Sanz Ibáñez<br />

1904-1963<br />

1923-27. alumno interno <strong>de</strong><br />

H. y A.P. con Pedro Ramón y<br />

Cajal, <strong>en</strong> Zaragoza.<br />

Becario <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación<br />

Rockefeller<br />

Ayudante <strong>de</strong> C<strong>la</strong>ses Prácticas,<br />

Cajal<br />

1939, Auxiliar Temporal De<br />

H. y A.P.<br />

1940, cátedra <strong>de</strong> Santiago y<br />

<strong>de</strong>spués, <strong>de</strong> Val<strong>en</strong>cia.<br />

1944, cátedra <strong>de</strong> A.P. ,<br />

Madrid


Antonio Llombart Rodríguez<br />

1905-1997<br />

1924-1927, con Río Hortega.<br />

Becado por <strong>la</strong> JAE,<br />

<strong>en</strong> Paris con Champy<br />

y G. Roussy y <strong>en</strong> Berlin<br />

con Erdmann y Jaffé.<br />

1942, cátedra <strong>de</strong> Val<strong>la</strong>dolid<br />

1945, cátedra <strong>de</strong> Val<strong>en</strong>cia,<br />

hasta <strong>la</strong> jubi<strong>la</strong>ción.


Enrique Oliva Priego<br />

1905-1977<br />

1932-35, Becario <strong>de</strong> <strong>la</strong> JAE con<br />

Ludwig Aschoff, Freiburg.<br />

1939, médico Interno <strong>en</strong> <strong>la</strong> Casa <strong>de</strong><br />

Salud Val<strong>de</strong>cil<strong>la</strong>s, con Julio Sánchez<br />

Lucas<br />

1943, Jefe <strong>de</strong> Servicio <strong>de</strong> A.P. <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Casa <strong>de</strong> Salud Val<strong>de</strong>cil<strong>la</strong>s


Ángel Valle Jiménez<br />

1909-1979<br />

•1974. Sa<strong>la</strong>manca: Catedrático<br />

<strong>de</strong> A.P.<br />

•Coronel <strong>de</strong>l Ejercito <strong>de</strong>l Aire,<br />

don<strong>de</strong> estuvo durante <strong>la</strong> G.C.<br />

•Jefe Prosector <strong>de</strong>l Hospital <strong>de</strong><br />

San Carlos.<br />

•Consultor <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fundación<br />

Jiménez Díaz


José Luis Arteta y Algibes<br />

1947, cátedra <strong>de</strong><br />

Santiago<br />

Regreso a Madrid:<br />

Hospital Provincial con<br />

Pérez Lista, Instituto<br />

<strong>de</strong> Endocrinología con<br />

Marañón, Escue<strong>la</strong><br />

Nacional <strong>de</strong><br />

Enfermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l<br />

Tórax e<br />

Instituto Cajal<br />

(Endocrinología<br />

Experim<strong>en</strong>tal)<br />

Murió <strong>de</strong> poliomielitis<br />

<strong>en</strong> Madrid.<br />

1912-1957


Agustín Bullón Ramírez<br />

1934 , cátedra <strong>de</strong><br />

Sa<strong>la</strong>manca, con Arturo<br />

Núñez García. Asist<strong>en</strong>te<br />

durante dos meses con Río<br />

Hortega, Instituto <strong>de</strong>l<br />

Cáncer y Pérez Lista, H.<br />

Provincial.<br />

1942-1952, Instituto <strong>de</strong><br />

Higi<strong>en</strong>e Militar.<br />

Becario <strong>de</strong>l Instituto Cajal,<br />

con Fernando <strong>de</strong> Castro y<br />

Prof Ayudante <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

cátedra <strong>de</strong> Madrid.<br />

1947, trabaja con<br />

Meyembburg y Albertini,<br />

<strong>en</strong> Zurich<br />

1952, cátedra <strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong><br />

1964, tras<strong>la</strong>do a <strong>la</strong> cátedra<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> U. Complut<strong>en</strong>se,<br />

Madrid<br />

1912-1988


Luis Zamorano Sanabra<br />

1940. Instituto Cajal.<br />

1941, <strong>en</strong>ero, obti<strong>en</strong>e <strong>la</strong><br />

Lic<strong>en</strong>ciatura; <strong>en</strong> febrero,<br />

Médico Interno <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

cátedra con Tello.<br />

1943, Auxiliar <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

misma<br />

1951-53, Universidad<br />

<strong>de</strong>l Valle, Cali, Colombia<br />

(Beca Rockefeller)<br />

1960, Catedrático H y<br />

AP, Sa<strong>la</strong>manca<br />

1972, Catedrático <strong>de</strong> H.,<br />

Madrid<br />

1913-2006


Vic<strong>en</strong>te Jabonero Sanchez<br />

Facultad <strong>de</strong> Medicina,<br />

Val<strong>la</strong>dolid<br />

1933, alumno interno H y AP<br />

1933-35, Encargado <strong>de</strong> Cátedra<br />

Guerra Civil<br />

1937. Aca<strong>de</strong>mia Militar <strong>de</strong><br />

Burgos.<br />

1940. Aca<strong>de</strong>mia Sanidad<br />

Militar.<br />

Terminó su carrera militar como<br />

Coronel Médico.<br />

1944. Jefe Servicio Autopsias.<br />

1964. Director <strong>de</strong>l Hospital<br />

Militar<br />

Gomez Ul<strong>la</strong> y <strong>de</strong>l Hospital<br />

Militar,<br />

<strong>de</strong> Oviedo<br />

1970. Jefe <strong>de</strong> AP. Del Instituto<br />

Nacional <strong>de</strong> Silicosis, Oviedo.<br />

1914-


Enrique Brañez Cepero<br />

1916-1993<br />

1944.Becario y <strong>en</strong> 1946<br />

Secretario <strong>de</strong>l Instituto<br />

Cajal; 1950: Investigador<br />

ci<strong>en</strong>tífico <strong>de</strong> Biología<br />

Animal y Medicina<br />

Cátedras (1953) <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

Universida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

Val<strong>la</strong>dolid y Oviedo(1971)


José María Martínez Peñue<strong>la</strong><br />

Combati<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> G. C.<br />

1940. Interno por<br />

oposición <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cátedra<br />

<strong>de</strong> San Carlos, Madrid.<br />

1943-44. Encargado <strong>de</strong><br />

Servicio <strong>de</strong> AP <strong>en</strong> el<br />

Hospital <strong>de</strong> Basurto.<br />

1948. Jefe <strong>La</strong>boratorio y<br />

Autopsias,<br />

Hospital <strong>de</strong> Navarra.<br />

1955. Profesor <strong>de</strong><br />

Histología, Estudio<br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Navarra.<br />

1916-


POSTGUERRA<br />

<strong>La</strong> dirección <strong>de</strong>l Instituto Cajal se <strong>en</strong>carga a un <strong>en</strong>ólogo<br />

(quizás porque había un anisete Cajal).<br />

Cuando Castro <strong>la</strong>m<strong>en</strong>ta que el Instituto Cajal está a punto<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>saparecer, Alvareda(C.S.I.C.)<br />

le contesta que “todo <strong>en</strong> <strong>la</strong> vida ti<strong>en</strong>e que morir”.<br />

Se crea el Seguro Obligatorio <strong>de</strong> Enfermedad:<br />

<strong>La</strong> AP. NO figuraba como especialidad<br />

(camuf<strong>la</strong>da <strong>en</strong> Análisis Clínicos)<br />

El ministro Girón PROHIBE <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s autopsias <strong>en</strong><br />

sus hospitales porque “no iban a practicar con sus<br />

<strong>en</strong>fermos”


LA APE ES COMPARTIDA CON<br />

LA PSIQUIATRÍA


HISTOLÓGOS DISCÍPULOS DE CAJAL<br />

QUE EVOLUCIONAN A LA PSIQUIATRÍA<br />

Nicolás Achúcarro (patólogo <strong>en</strong> el Manicomio <strong>de</strong><br />

Washington)<br />

Gonzalo Rodríguez <strong>La</strong>fora (i<strong>de</strong>m)(el único que ha<br />

dado nombre a una lesión histológica aceptada<br />

José Miguel Sacristán Gutierrez<br />

Miguel Gayarre y Espinal<br />

Luis Fortún Alcalá<br />

Miguel Prados Such<br />

José María Vil<strong>la</strong>ver<strong>de</strong> <strong>La</strong>rraz<br />

Ramón Rodríguez Somoza<br />

Nicolás Ramón López Aydillo<br />

Francisco L<strong>la</strong>vero


Catedráticos <strong>de</strong> A.P. <strong>la</strong><br />

compart<strong>en</strong> (o se tras<strong>la</strong>dan) con<br />

Jorge Francisco Tello y Muñoz, Microbiología (por<br />

indicación <strong>de</strong> Cajal)<br />

Manuel López Enríquez, a Oftalmología<br />

Luis Urtubey Rebollo, poesía, nove<strong>la</strong>s policíacas y<br />

obras <strong>de</strong> teatro.<br />

Felipe Jiménez <strong>de</strong> Azúa, Hematología<br />

Fernando <strong>de</strong> Castro, Ayudante <strong>de</strong> Cirujano<br />

Luis Guilera Mo<strong>la</strong>s, Radioterapia<br />

A<strong>de</strong><strong>la</strong>rdo Mora Guarnido, a Patología G<strong>en</strong>eral


Tambi<strong>en</strong> compart<strong>en</strong><br />

Luis Rodríguez Illeras, Jefe <strong>de</strong>l Instituto <strong>de</strong>l<br />

Cáncer, Microbiología<br />

Diego Ferrer Fernán<strong>de</strong>z, catedrático, Inspector<br />

Municipal y Médico <strong>de</strong> <strong>la</strong> B<strong>en</strong>efic<strong>en</strong>cia,<br />

Ángel Valle Jiménez, catedrático, Médico <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

RENFE


<strong>La</strong> APE no es compartida con <strong>la</strong><br />

Cirugía<br />

<strong>La</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s biopsias eran<br />

tiradas al cubo <strong>de</strong>l quirófano.<br />

Si alguna era rec<strong>la</strong>mada se solicitaba<br />

un informe inv<strong>en</strong>tado a un patólogo<br />

que suponía co<strong>la</strong>boracionista.<br />

Cuando Río Hortega ti<strong>en</strong>e que hacer<br />

un trabajo sistematizado sobre<br />

tumores cerebrales los ti<strong>en</strong>e que<br />

pedir a París (Dr. C<strong>la</strong>u<strong>de</strong> Vinc<strong>en</strong>t)


Biopsia Intraoperatoria<br />

Inexist<strong>en</strong>te o excepcional. ¿Por qué?:<br />

1961, Prof. Conill, catedrático <strong>de</strong> Ginecología:<br />

“Se <strong>en</strong>uclea el nódulo mamario y se <strong>en</strong>trega al<br />

ayudante <strong>de</strong> <strong>la</strong>boratorio … En <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong><br />

los casos <strong>de</strong> b<strong>en</strong>ignidad, es esta tan evid<strong>en</strong>te al<br />

corte macroscópico … que cuando vuelve el<br />

patólogo ya hemos cerrado <strong>la</strong> brecha con<br />

sutura profunda y superficial”.<br />

Citopatología<br />

Los patólogos no cre<strong>en</strong> <strong>en</strong> el<strong>la</strong>:<br />

“<strong>la</strong> citología no es útil como método<br />

diagnostico”(J. Sánchez Lucas, catedrático<br />

<strong>de</strong> AP. <strong>de</strong> Barcelona)<br />

Nace <strong>en</strong> los Servicios <strong>de</strong> Ginecología.


Autopsia<br />

Pedro <strong>La</strong>ín Entralgo: “ Prejuicios sociales <strong>de</strong><br />

diversa índole y <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> coraje ci<strong>en</strong>tífico <strong>en</strong><br />

los médicos <strong>de</strong> hospital y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s minorías<br />

rectoras <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida nacional, han hecho que <strong>la</strong><br />

necropsia anatomopatológica fuese <strong>en</strong>tre<br />

nosotros practica excepcional precisam<strong>en</strong>te<br />

cuando <strong>en</strong> <strong>la</strong> Europa más culta se hacía<br />

practica ordinaria”.<br />

(Prólogo a Oliva, H: Cajal y <strong>la</strong> <strong>Anatomía</strong><br />

<strong>Patológica</strong> Españo<strong>la</strong>. Editorial Salvat, 1964)<br />

En <strong>la</strong> <strong>post</strong><strong>guerra</strong> solo dos <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>tos<br />

realizan sistemáticam<strong>en</strong>te autopsias: Hospital<br />

<strong>de</strong> San Carlos (creado por Tello, su primer jefe,<br />

<strong>en</strong> 1912) y el Hospital Provincial, ambos <strong>de</strong><br />

Madrid.


Revista <strong>de</strong> <strong>la</strong> SEAP<br />

Nunca <strong>la</strong> hubo…<br />

Nunca tuvo dinero, ni lo t<strong>en</strong>ía…<br />

hasta 1968, gracias a <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong><br />

Alberto Anaya, su primer Director,<br />

que consigue que el editor Julio<br />

García Peri hiciera Patología …<br />

GRATIS


<strong>Anatomía</strong> <strong>Patológica</strong> For<strong>en</strong>se<br />

Inexist<strong>en</strong>te.<br />

<strong>La</strong>bor pionera <strong>de</strong> Lor<strong>en</strong>zo Galindo, <strong>de</strong>l<br />

Hospital <strong>de</strong> <strong>la</strong> Santa Cruz y San Pablo, que<br />

pret<strong>en</strong>dió que los for<strong>en</strong>ses fueran<br />

previam<strong>en</strong>te patólogos. Llegó a organizar<br />

un Seminario <strong>en</strong> el au<strong>la</strong> 6 <strong>de</strong>l Hospital<br />

Clínico San Carlos, con repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong>l<br />

Ministerio <strong>de</strong> Justicia. No hubo acuerdo.<br />

<strong>La</strong> Sociedad Españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> Patología<br />

For<strong>en</strong>se se ha creado <strong>en</strong> el año 2009.


<strong>La</strong> fecha más <strong>de</strong>cisiva <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

APE, a nuestro juicio, fue<br />

<strong>la</strong> creación <strong>de</strong> <strong>la</strong> SEAP <strong>en</strong> 1959,<br />

por Sanz Ibañez más 18 patólogos y<br />

algunos más que se sumaron<br />

<strong>en</strong>seguida.<br />

Algunos jamás se incorporaron, otros<br />

solo pusieron su nombre y con<br />

algunos más, nunca co<strong>la</strong>boraron con<br />

<strong>la</strong> SEAP.


En conclusión, <strong>la</strong><br />

A.P.E. <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>post</strong><strong>guerra</strong><br />

Estaba <strong>en</strong>mascarada por <strong>la</strong> Histología<br />

Mostraba miseria espiritual y<br />

económica<br />

Había <strong>de</strong>sconfianza hacía el<strong>la</strong> y <strong>en</strong> el<br />

s<strong>en</strong>o <strong>de</strong> el<strong>la</strong><br />

Carecía <strong>de</strong> autoridad académica


Vivieron su tiempo<br />

y muchos contra su tiempo,<br />

int<strong>en</strong>tando rescatar <strong>la</strong><br />

patología.<br />

Pero v<strong>en</strong>imos <strong>de</strong> todos ellos.


Bibliografía I<br />

Beecham Monografías. Los médicos y <strong>la</strong><br />

medicina <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>guerra</strong> civil españo<strong>la</strong>.<br />

<strong>La</strong>boratorios Beecham, Madrid, 1986,<br />

ejemp<strong>la</strong>r nº 0327.<br />

Escalona Zapata, j. Historia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>Anatomía</strong> patológica madrileña. MacLine.<br />

Madrid. 2003.<br />

González Santan<strong>de</strong>r, R. <strong>La</strong> Escue<strong>la</strong><br />

Histológica Españo<strong>la</strong>. 7 tomos, 1996-<br />

2005. Universidad <strong>de</strong> Alcalá <strong>de</strong> H<strong>en</strong>ares.


Bibliografía II<br />

González Santan<strong>de</strong>r, R. Cátedras y<br />

Catedráticos <strong>de</strong> Histología.<br />

Universidad <strong>de</strong> Alcalá. 1994<br />

Francisco Guerra. <strong>La</strong> medicina <strong>en</strong> el<br />

exilio republicano. Universidad <strong>de</strong><br />

Alcalá. 2003<br />

Martínez Tello, FJ. <strong>La</strong> escue<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

Cajal. <strong>La</strong> creación <strong>de</strong>l primer servicio<br />

<strong>de</strong> <strong>Anatomía</strong> <strong>Patológica</strong> <strong>en</strong> <strong>España</strong><br />

por D. Francisco Tello. Patología<br />

2002;35:475-480


Bibliografía III<br />

Oliva Aldamiz H. Miseria y Esperanza<br />

De <strong>la</strong> <strong>Anatomía</strong> <strong>Patológica</strong> Españo<strong>la</strong>.<br />

Medicam<strong>en</strong>ta, 1968;XXVI:267-272.<br />

Oliva Aldamiz H. Re<strong>la</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong> célu<strong>la</strong><br />

errante. En proceso <strong>de</strong> publicación.<br />

Otero Carvajal L.E.(dir). <strong>La</strong><br />

<strong>de</strong>strucción <strong>de</strong> <strong>la</strong> ci<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>España</strong>.<br />

Depuración universitaria <strong>en</strong> el<br />

franquismo. Editorial Complut<strong>en</strong>se.<br />

Madrid, 2006.


Bibliografía IV<br />

Pérez Peña, F . Exilio y <strong>de</strong>puración<br />

política (<strong>en</strong> <strong>la</strong> Facultad <strong>de</strong> Medicina<br />

<strong>de</strong> San Carlos). Visión Net, 2005<br />

VV.AA. Historia, medicina y ci<strong>en</strong>cia<br />

<strong>en</strong> tiempos <strong>de</strong> <strong>La</strong> II República. Ed.<br />

Resid<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Estudiantes y<br />

Fundación <strong>de</strong> Ci<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> Salud.<br />

Madrid, 2007.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!