01.06.2013 Views

El Real Patronato en la Corona de Aragón - Publicaciones ...

El Real Patronato en la Corona de Aragón - Publicaciones ...

El Real Patronato en la Corona de Aragón - Publicaciones ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

PUBLICACIONES<br />

DE LA UNIVERSIDAD DE ALICANTE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

EL REAL<br />

PATRONATO<br />

EN LA CORONA<br />

DE ARAGÓN


© 1997<br />

© Universidad <strong>de</strong> Alicante<br />

<strong>Publicaciones</strong>, 1997<br />

Portada: Gabinete <strong>de</strong> Diseño<br />

Universidad <strong>de</strong> Alicante<br />

Fotocomposición y edición:<br />

TESITEX, S.L.<br />

ISBN: 84-7908-351-4<br />

Depósito Legal: S. 904-1997<br />

Reservados todos los <strong>de</strong>rechos. No se permite<br />

reproducir, almac<strong>en</strong>ar <strong>en</strong> sistemas <strong>de</strong> recuperación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> información ni transmitir alguna parte <strong>de</strong> esta<br />

publicación, cualquiera que sea el medio empleado<br />

–electrónico, mecánico, fotocopia, grabación, etc.–,<br />

sin el permiso previo <strong>de</strong> los titu<strong>la</strong>res <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> propiedad intelectual.<br />

Estos créditos pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong> a <strong>la</strong> edición impresa<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> obra<br />

Edición electrónica:


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>El</strong> caso catalán<br />

1715-1788


Portada<br />

Créditos<br />

Índice<br />

1. Introducción. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7<br />

1.1. Propósitos, fu<strong>en</strong>tes y cont<strong>en</strong>idos . . . . . . . . . . . . . 7<br />

1.2. Regalismo y real patronato . . . . . . . . . . . . . . . . 12<br />

Notas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos . . . . . 26<br />

2.1. Introducción . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26<br />

2.2. Provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios regu<strong>la</strong>res . . . . . . . . . 79<br />

2.3. Provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios secu<strong>la</strong>res . . . . . . . . 140<br />

Notas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198<br />

3. <strong>El</strong> acceso real a <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas eclesiásticas:<br />

<strong>la</strong> carga <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269<br />

Notas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional . . . . . . . . . . . 306<br />

4.1. Introducción . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306<br />

4.2. Def<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> particu<strong>la</strong>res y comunida<strong>de</strong>s<br />

eclesiásticas contra <strong>de</strong>terminados abusos . . . 307


Índice<br />

4.3. Consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra <strong>de</strong> sucesión<br />

sobre el <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>. . . . . . . . . . . . . . . . . . 311<br />

4.4. Ext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> . . . . . . . . . . . . . 318<br />

4.5. Actuaciones ante ataques <strong>de</strong> <strong>la</strong> Santa Se<strong>de</strong><br />

contra el <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . 319<br />

4.6. Actitud real hacia <strong>la</strong>s cofradías . . . . . . . . . . . . 320<br />

4.7. Solicitu<strong>de</strong>s a <strong>la</strong> Santa Se<strong>de</strong> <strong>de</strong> ext<strong>en</strong>sión<br />

<strong>de</strong> cultos y canonización <strong>de</strong> beatos,<br />

a petición <strong>de</strong> sus súbditos . . . . . . . . . . . . . . . 322<br />

4.8. Protección <strong>de</strong> congregaciones. . . . . . . . . . . . . 324<br />

4.9. Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l boato y <strong>la</strong> dignidad<br />

<strong>de</strong>l culto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325<br />

4.10. Contribución al lustre y el honor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

iglesias y búsqueda <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong> común <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> comunidad eclesiástica . . . . . . . . . . . . . . . 326<br />

4.11. At<strong>en</strong>ción por el correcto funcionami<strong>en</strong>to<br />

interno <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia nacional . . . . . . . . . . . . . 330<br />

4.12. Interv<strong>en</strong>ciones reales <strong>en</strong> cuestiones<br />

jurisdiccionales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340<br />

4.13. Interv<strong>en</strong>ciones <strong>en</strong> los pleitos judiciales<br />

re<strong>la</strong>tivos al <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> . . . . . . . . . . . . . . . 347<br />

4.14. Mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l ord<strong>en</strong> eclesiástico . . . . . . 348


Índice<br />

4.15. At<strong>en</strong>ción real por <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s<br />

espirituales <strong>de</strong> sus súbditos . . . . . . . . . . . . . 356<br />

4.16. Protección <strong>de</strong> <strong>la</strong> cultura eclesiástica:<br />

fundación <strong>de</strong> seminarios y conservación<br />

y estudio <strong>de</strong> archivos y bibliotecas. . . . . . . . . 365<br />

4.17. Asist<strong>en</strong>cia a los marginados . . . . . . . . . . . . . 383<br />

4.18. Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fi estas eclesiásticas . 389<br />

4.19. Confi rmación <strong>de</strong> privilegios a instituciones<br />

eclesiásticas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393<br />

4.20. Racionalización <strong>de</strong>l mapa eclesiástico . . . . . 401<br />

4.21. Interv<strong>en</strong>ciones <strong>en</strong> asuntos <strong>de</strong> índole<br />

económica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409<br />

Notas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432<br />

5. Conclusiones. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 453<br />

6. Bibliografía básica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 462


1. INTRODUCCIÓN<br />

ÍNDICE<br />

1. Introducción<br />

1.1. PROPÓSITOS, FUENTES Y CONTENIDOS<br />

La Iglesia ha t<strong>en</strong>ido, como institución con una <strong>en</strong>orme infl<br />

u<strong>en</strong>cia sobre el pueblo, un papel c<strong>en</strong>tral <strong>en</strong> <strong>la</strong> Historia<br />

<strong>de</strong> España a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l tiempo. Des<strong>de</strong> los oríg<strong>en</strong>es<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Edad Media hasta <strong>la</strong> c<strong>en</strong>turia actual, se ha re<strong>la</strong>cionado<br />

muy íntimam<strong>en</strong>te con los sucesos fundam<strong>en</strong>tales que han<br />

afectado el <strong>de</strong>v<strong>en</strong>ir secu <strong>la</strong>r <strong>de</strong> los españoles (nota 1).<br />

A <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> introducirnos <strong>en</strong> <strong>la</strong> Historia eclesiástica <strong>de</strong>l siglo<br />

XVIII, al marg<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> consulta <strong>de</strong> textos indisp<strong>en</strong>sables <strong>en</strong><br />

su bibliografía (nota 2), resulta c<strong>la</strong> rifi cador recordar <strong>la</strong>s advert<strong>en</strong>cias<br />

que Roberto Fernán<strong>de</strong>z Díaz p<strong>la</strong>smó <strong>en</strong> su trabajo<br />

«La clerecía cata<strong>la</strong>na <strong>en</strong> el Seteci<strong>en</strong>tos» (nota 3). Se <strong>la</strong>m<strong>en</strong>taba<br />

<strong>de</strong> que <strong>la</strong> Histo ria <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia <strong>en</strong> este siglo se <strong>en</strong>contrara<br />

«<strong>en</strong> mantil<strong>la</strong>s», achacando este mal a <strong>la</strong> línea proteccionista<br />

y <strong>en</strong>dogámica marcada por una escue<strong>la</strong> tradicional <strong>de</strong><br />

investigadores vincu<strong>la</strong>dos a <strong>la</strong> propia institución eclesiástica<br />

7


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

y <strong>de</strong> marcado sig no apologista (nota 4). Pero también, quitaba<br />

valor a los trabajos realizados a partir <strong>de</strong>l fi n <strong>de</strong> <strong>la</strong> dictadura<br />

franquista por una nueva g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> investigadores<br />

<strong>de</strong> c<strong>la</strong>ra infl u<strong>en</strong>cia marxista, críticos subjetivos <strong>de</strong> <strong>la</strong> realidad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia <strong>de</strong>l si glo que nos ocupa. Femán<strong>de</strong>z, con ironía,<br />

pedía «al cielo» <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> una nueva t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia investigadora<br />

que, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> librarse <strong>de</strong>l yugo <strong>de</strong>l proteccio nismo<br />

teológico, <strong>en</strong>carase el estudio <strong>de</strong>l tema <strong>de</strong>s<strong>de</strong> una postura<br />

más ecléctica, sin los prejuicios <strong>de</strong>l materialismo histórico.<br />

En este estudio, pret<strong>en</strong><strong>de</strong>remos situamos <strong>en</strong> esta línea <strong>de</strong> investigación,<br />

aunque siempre resulte difícil para cualquier historiador<br />

liberarse <strong>de</strong> «sus pro pios fantasmas», y más si éstos<br />

se re<strong>la</strong>cionan con aspectos tan íntimos como los religiosos.<br />

Afortunadam<strong>en</strong>te, y al contrario <strong>de</strong> lo que suce<strong>de</strong> con otras<br />

etapas históri cas, <strong>la</strong> nómina <strong>de</strong> investigadores que <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad<br />

estudian con rigor ci<strong>en</strong>tí fi co el siglo XVIII español<br />

va increm<strong>en</strong>tándose con un ritmo l<strong>en</strong>to pero muy constante.<br />

Des<strong>de</strong> sus inicios, <strong>la</strong> historiografía españo<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Luces ha<br />

pres<strong>en</strong> tado un carácter apasionado y comprometido. Los liberales<br />

no han querido ver <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ilustración más que lo que<br />

anunciaba su liberalismo. En cambio, los tra dicionalistas, por<br />

su parte, han mostrado interés por ofrecer una imag<strong>en</strong> <strong>de</strong>l<br />

Si glo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Luces como «una época <strong>de</strong> imitación servil, <strong>de</strong><br />

ÍNDICE<br />

8


1. Introducción<br />

rastrera adulteración, <strong>de</strong> traición respecto a algunos valores<br />

<strong>de</strong>c<strong>la</strong>rados específi ca m<strong>en</strong>te nacionales» (nota 5). Autores<br />

como J. L. Abellán o T. Egido afi rman que <strong>de</strong>be huirse <strong>de</strong> estos<br />

criterios i<strong>de</strong>ológicos tan hondam<strong>en</strong>te maniqueos.<br />

Des<strong>de</strong> hace un cuarto <strong>de</strong> siglo, ha dado comi<strong>en</strong>zo una nueva<br />

etapa historio gráfi ca <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se están alcanzando hitos<br />

cada vez más importantes <strong>en</strong> re<strong>la</strong> ción con el conocimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> c<strong>en</strong>turia dieciochesca; hitos que nos acercan progresivam<strong>en</strong>te<br />

a una percepción más ajustada <strong>de</strong> su verda<strong>de</strong>ra<br />

realidad, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se hal<strong>la</strong>n los fundam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s muchas<br />

incógnitas que quedan aún por re solver (nota 6). Cabe<br />

<strong>de</strong>stacar como uno <strong>de</strong> los últimos y más valiosos ba<strong>la</strong>nces<br />

histo riográfi cos <strong>de</strong>l XVIII español, el realizado por Roberto<br />

Fernán<strong>de</strong>z <strong>en</strong> <strong>la</strong> Introducción al «Hom<strong>en</strong>aje a Pierre Vi<strong>la</strong>r»<br />

(nota 7). Por ello, nuestra int<strong>en</strong>ción será, si no arrojar alguna<br />

«luz» nueva, sí ac<strong>la</strong>rar y, sobre todo, ord<strong>en</strong>ar conocimi<strong>en</strong>tos<br />

sobre el tema.<br />

La pres<strong>en</strong>te monografía supone una primera aproximación<br />

a unos fondos docum<strong>en</strong>tales que, <strong>de</strong>bido a su volum<strong>en</strong> y<br />

complejidad, no habían sido estudia dos, a pesar <strong>de</strong> su gran<br />

importancia para el conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> realidad eclesiástica<br />

<strong>de</strong>l XVVII (nota 8). Se trata <strong>de</strong> los fondos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong><br />

Gracia, Justicia y <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> y,<br />

ÍNDICE<br />

9


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>en</strong> concreto, <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>, per t<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> Cámara<br />

<strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>, y conservados <strong>en</strong> el Archivo Histórico Na cional <strong>de</strong><br />

Madrid (nota 9).<br />

La riqueza y el volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> los fondos exigían que <strong>la</strong> investigación<br />

se ori<strong>en</strong>tase es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te hacia una selección <strong>de</strong><br />

aquel<strong>la</strong>s series que permities<strong>en</strong> una mejor aproximación al<br />

cont<strong>en</strong>ido g<strong>en</strong>eral y <strong>la</strong> concreción <strong>de</strong> ulteriores líneas <strong>de</strong><br />

trabajo. Y <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación escogida fue <strong>la</strong> recogida <strong>en</strong> los<br />

libros <strong>de</strong> <strong>la</strong> serie «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>»:<br />

- Para <strong>Aragón</strong> . . . . . . . . años 1707-1807, libros 274-277.<br />

- Para Cataluña . . . . . . . años 1715-1807, libros 280-284.<br />

- Para Mallorca . . . . . . . años 1707-1798, libro 285.<br />

- Para Val<strong>en</strong>cia . . . . . . . años 1707-1802, libros 278-279.<br />

La elección <strong>de</strong> los libros como objeto exclusivo <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te<br />

trabajo ofre cía indudables v<strong>en</strong>tajas. En primer lugar, porque<br />

tales libros, ya ord<strong>en</strong>ados por territorios, «registraban»<br />

<strong>la</strong>s disposiciones tomadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara, concerni<strong>en</strong>tes al<br />

<strong>Patronato</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>. En ese s<strong>en</strong>tido, ofrecían<br />

una guía <strong>de</strong> gran va lor, ord<strong>en</strong>ada según una secu<strong>en</strong>cia cronológica,<br />

que compr<strong>en</strong>día el conjunto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s materias cont<strong>en</strong>idas<br />

<strong>en</strong> todo el fondo <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>de</strong> dicha <strong>Corona</strong><br />

(nota 10).<br />

ÍNDICE<br />

10


ÍNDICE<br />

1. Introducción<br />

Tras una primera visión <strong>de</strong> sus cont<strong>en</strong>idos, y dada su exorbitante<br />

ext<strong>en</strong> sión, nos vimos <strong>en</strong> el dilema <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er que elegir<br />

<strong>la</strong>s magnitu<strong>de</strong>s espacio y tiem po <strong>de</strong> <strong>la</strong> investigación. En un<br />

primer mom<strong>en</strong>to, p<strong>en</strong>samos <strong>de</strong>dicarnos al estudio <strong>de</strong> los fondos<br />

re<strong>la</strong>tivos al antiguo reino <strong>de</strong> Val<strong>en</strong>cia Pero pronto cambiamos<br />

<strong>de</strong> opinión. Al hojear <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l caso catalán,<br />

compr<strong>en</strong>dimos que el estudio <strong>de</strong> sus registros sería mucho<br />

más útil, más completo que el <strong>de</strong>l caso va l<strong>en</strong>ciano. Por ello,<br />

tras v<strong>en</strong>cer una inicial inclinación que nos llevaba hacia <strong>la</strong><br />

investigación local, iniciamos el análisis <strong>de</strong> los libros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong> re<strong>la</strong>ti vos a Cataluña. En ellos, se apreciaban nítidam<strong>en</strong>te<br />

aspectos como <strong>la</strong>s conse cu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> conquista<br />

borbónica, <strong>la</strong>s disputas jurisdiccionales y económicas <strong>de</strong> los<br />

b<strong>en</strong>efi ciados eclesiásticos o <strong>la</strong> mayor dureza <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disposiciones<br />

reales <strong>en</strong> los mom<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> auge <strong>de</strong> <strong>la</strong>s posturas<br />

regalistas, tal y como ocurrió tras el Concordato con <strong>la</strong> Santa<br />

Se<strong>de</strong> <strong>de</strong> 1753. <strong>El</strong>ección ésta que no impedía que nuestro<br />

trabajo <strong>de</strong> análisis se convirtiese, d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> su mo<strong>de</strong>stia, <strong>en</strong><br />

una especie <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>lo para <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> futuros estudios<br />

sobre los distintos ámbitos eclesiásticos <strong>de</strong>l resto <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>. Y una vez seña<strong>la</strong>da <strong>la</strong> magnitud espacial,<br />

quedaba por <strong>de</strong>limitar <strong>la</strong> temporal. Y ésta quedó fi jada <strong>en</strong> el<br />

año 1788, fecha <strong>de</strong>l fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Carlos III.<br />

11


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

1.2. REGALISMO Y REAL PATRONATO<br />

«<strong>El</strong> regalismo, se formule como se formule, se ha convertido<br />

<strong>en</strong> una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ves fundam<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> interpretación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

historia españo<strong>la</strong> <strong>de</strong>l siglo XVIII» (nota 11). Estas pa<strong>la</strong>bras<br />

<strong>de</strong> Teófanes Egido, aceptadas por <strong>la</strong> historiografía actual <strong>de</strong><br />

modo g<strong>en</strong>eralizado, nos <strong>de</strong>muestran <strong>la</strong> trasc<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l<br />

regalismo -pie dra angu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>te monografía- d<strong>en</strong>tro<br />

<strong>de</strong>l <strong>de</strong>v<strong>en</strong>ir histórico <strong>de</strong>l Seteci<strong>en</strong>tos. Por ello, antes <strong>de</strong> com<strong>en</strong>zar<br />

<strong>la</strong> exposición <strong>de</strong> los resultados <strong>de</strong>l pre s<strong>en</strong>te estudio,<br />

consi<strong>de</strong>ramos imprescindible <strong>de</strong>fi nir esta particu<strong>la</strong>r i<strong>de</strong>ología,<br />

tan pres<strong>en</strong>te no sólo <strong>en</strong> los ámbitos jurisdiccionales o diplomáticos,<br />

sino también <strong>en</strong> <strong>la</strong> m<strong>en</strong>talidad colectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong> sacralizada<br />

sociedad <strong>de</strong>l Antiguo Régim<strong>en</strong>.<br />

Des<strong>de</strong> su aparición, a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> los siglos, han sido numerosos<br />

los int<strong>en</strong> tos <strong>de</strong> <strong>de</strong>fi nir el concepto `regalismo'. En <strong>la</strong><br />

c<strong>en</strong>turia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Luces, Pedro Ro dríguez <strong>de</strong> Campomanes lo<br />

conceptualizó como «el conjunto <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos reales <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

provisión <strong>de</strong> los b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos y <strong>en</strong> <strong>la</strong> custodia (o<br />

guar danía) <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mitras vacantes» (nota 12)<br />

También <strong>la</strong> l<strong>la</strong>mada «historiografía tradicional», <strong>en</strong>cabezada<br />

por M<strong>en</strong>én <strong>de</strong>z Pe<strong>la</strong>yo se ocupó <strong>en</strong> <strong>de</strong>fi nir el término. <strong>El</strong> polígrafo<br />

santan<strong>de</strong>rino consi<strong>de</strong> raba como regalismo «toda intrusión<br />

ilegítima <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r civil <strong>en</strong> negocios eclesiásticos», «una<br />

ÍNDICE<br />

12


1. Introducción<br />

guerra hipócrita, so<strong>la</strong>pada y mañera contra los <strong>de</strong>rechos,<br />

inmunida<strong>de</strong>s y propieda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia», y un ariete contra<br />

<strong>la</strong> Curia Romana. En suma, que el regalismo <strong>de</strong>l XVIII fue <strong>la</strong><br />

más odiosa y antipática <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s «herejías administrativas»<br />

(nota 13).<br />

Autores actuales como Rafael O<strong>la</strong>echea o Teófanes Egido<br />

tampoco se han resistido a ofrecer sus propias <strong>de</strong>fi niciones.<br />

Éstas pret<strong>en</strong>d<strong>en</strong> hacer <strong>de</strong>saparecer <strong>la</strong> falsa imag<strong>en</strong> <strong>de</strong>l regalismo<br />

que g<strong>en</strong>eralizó <strong>la</strong> historiografía tradicional. <strong>El</strong> primero<br />

<strong>de</strong> ellos <strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong> por regalismo «el sistema <strong>de</strong> los regalistas<br />

que <strong>de</strong> f<strong>en</strong>dían <strong>la</strong>s regalías <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong>, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong>l<br />

Estado con <strong>la</strong> Iglesia, y realizaban -como legítimas- los <strong>de</strong>rechos<br />

y <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los soberanos <strong>en</strong> asuntos eclesiásticos,<br />

a exp<strong>en</strong>sas o <strong>en</strong> <strong>de</strong>trim<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s «reservas pontifi cias»<br />

y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s «reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> cancillería», secu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te establecidas<br />

<strong>en</strong> España por <strong>la</strong> Curia Romana» (nota 14).<br />

Egido, <strong>en</strong> cambio, pi<strong>en</strong>sa que sería más correcto observarlo<br />

como «force jeo constante y secu<strong>la</strong>r por atribuir a <strong>la</strong> potestad<br />

real los <strong>de</strong>rechos que se cre<strong>en</strong> inher<strong>en</strong>tes a su soberanía;<br />

por dirimir tantas cuestiones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que <strong>la</strong> ju risdicción civil<br />

concurre con <strong>la</strong> eclesiástica -o con <strong>la</strong> pontifi cia para ser más<br />

exactos- <strong>en</strong> un tiempo sustancialm<strong>en</strong>te sacralizado y <strong>en</strong> el<br />

que los límites y compet<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l monarca católico y <strong>de</strong>l<br />

ÍNDICE<br />

13


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

pontífi ce monarca-cabeza <strong>de</strong> <strong>la</strong> Igle sia ti<strong>en</strong><strong>en</strong> que abocar a<br />

una colisión forzosa» (nota 15). Nos quedamos, pues, con<br />

esta <strong>de</strong>fi nición.<br />

<strong>El</strong> regalismo, tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Historia como <strong>en</strong> <strong>la</strong> historiografía, fue<br />

y ha sido causa y consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> confrontaciones i<strong>de</strong>ológicas<br />

y <strong>de</strong> luchas <strong>de</strong> intereses <strong>de</strong> diverso tipo. Y hasta fechas<br />

re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te reci<strong>en</strong>tes, <strong>la</strong>s posturas más perdurables y exitosas<br />

han sido <strong>la</strong>s antirregalistas. Por ello, no <strong>de</strong>be resultar<br />

extraño que el regalismo se haya id<strong>en</strong>tifi cado con el cúmulo<br />

<strong>de</strong> abusos y usurpaciones <strong>de</strong>l po<strong>de</strong>r real a costa <strong>de</strong>l pontifi -<br />

cio, ignorando que los regalistas acusaban a los contrarios <strong>de</strong><br />

injer<strong>en</strong>cias eclesiásticas <strong>en</strong> dominios secu<strong>la</strong>res.<br />

Des<strong>de</strong> 1960 aproximadam<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> fructífera revisión que<br />

se está llevando a cabo sobre el siglo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ilustración <strong>en</strong><br />

España está suponi<strong>en</strong>do que muchos <strong>de</strong> los errores difundidos<br />

por <strong>la</strong>s tesis ultramontanas <strong>de</strong> <strong>la</strong> historiografía tradicional<br />

se estén <strong>de</strong>sechando, dando paso a una «nueva» visión <strong>de</strong>l<br />

regalismo bor bónico, <strong>de</strong> mayor rigor histórico y alejada <strong>de</strong><br />

p<strong>la</strong>nteami<strong>en</strong>tos dualistas.<br />

De este modo, po<strong>de</strong>mos afi rmar que el regalismo no fue una<br />

t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia i<strong>de</strong>ológica importada <strong>de</strong>l extranjero. Muy al contrario.<br />

Aunque no se pue<strong>de</strong> ne gar <strong>la</strong> infl u<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> téoricos europeos<br />

(nota 16), o el peso que <strong>en</strong> los comportami<strong>en</strong>tos políti-<br />

ÍNDICE<br />

14


ÍNDICE<br />

1. Introducción<br />

co-religiosos tuvieron fi guras <strong>de</strong> <strong>la</strong> realeza como Fe<strong>de</strong>rico II o<br />

el empera dor José II, <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong> los fundam<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s posiciones regalistas die ciochescas procedió <strong>de</strong>l más o<br />

m<strong>en</strong>os heterogéneo grupo formado por escritores, teólogos,<br />

juristas y políticos pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> más neta tradición hispana<br />

anterior -sobre todo <strong>de</strong>l siglo XVI-. <strong>El</strong>lo se tradujo <strong>en</strong> el<br />

hecho <strong>de</strong> que, <strong>en</strong> el ejercicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> soberanía eclesiástica, los<br />

monarcas <strong>de</strong>l Seteci<strong>en</strong>tos recuperaran los modos <strong>de</strong> actuar<br />

<strong>de</strong> los reyes anteriores (nota 17).<br />

Por consigui<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>bemos rechazar el peyorativo samb<strong>en</strong>ito<br />

extranjerizan te colgado sobre el regalismo español por los repres<strong>en</strong>tantes<br />

<strong>de</strong> líneas ultra montanas, molestos por el impulso<br />

ilustrado al nacionalismo eclesiástico, <strong>en</strong> abierta oposición<br />

a <strong>la</strong> c<strong>en</strong>tralización romana (nota 18).<br />

No obstante, <strong>la</strong> historiografía tradicional, <strong>de</strong> un modo cuasi<br />

inquisitorial, c<strong>en</strong>suró también al regalismo por su pret<strong>en</strong>dida<br />

heterodoxia. Una «herejía ad ministrativa» <strong>de</strong>l Estado borbónico<br />

español, <strong>en</strong> pa<strong>la</strong>bras <strong>de</strong> M<strong>en</strong>én<strong>de</strong>z Pe<strong>la</strong>yo. Por ello, los<br />

historiadores actuales han t<strong>en</strong>ido que aunar sus esfuerzos<br />

interpre tativos <strong>en</strong> aras <strong>de</strong> lograr <strong>la</strong>s pruebas necesarias para<br />

absolverlo <strong>de</strong> tal pecado. Dicha acusación tuvo su orig<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> id<strong>en</strong>tifi cación <strong>de</strong> los ilustrados como jans<strong>en</strong>istas, por<br />

15


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

sus posiciones antijesuíticas y, sobre todo, por sus <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tami<strong>en</strong>tos<br />

con Roma.<br />

<strong>El</strong> ‘jans<strong>en</strong>ismo español’ pres<strong>en</strong>tó caracteres jurisdiccionales,<br />

rigores mora listas y comportami<strong>en</strong>tos piadosos, y personifi có<br />

<strong>la</strong>s actitu<strong>de</strong>s religiosas <strong>de</strong> los gobernantes y p<strong>en</strong>sadores ilustrados,<br />

pero sin un ápice <strong>de</strong> disid<strong>en</strong>cia. Los regalistas jamás<br />

participaron <strong>en</strong> polémicas dogmáticas. Al contrario, tuvieron<br />

siem pre pres<strong>en</strong>te <strong>la</strong> distinción <strong>en</strong>tre sacerdocio e imperio -<strong>en</strong>tre<br />

ámbitos espirituales y temporales-. Melchor <strong>de</strong> Macanaz,<br />

<strong>en</strong> su Pedim<strong>en</strong>to Fiscal, <strong>de</strong>ja muy c<strong>la</strong>ro que «<strong>en</strong> <strong>la</strong>s materias<br />

tocantes a <strong>la</strong> fe y religión se <strong>de</strong>be ciegam<strong>en</strong>te seguir <strong>la</strong> doctrina<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia, cánones y concilios que <strong>la</strong> explican; pero <strong>en</strong><br />

el gobierno temporal cada soberano <strong>en</strong> sus reinos sigue <strong>la</strong>s<br />

leyes municipales <strong>de</strong> ellos» (nota 19). Es más, los regalistas<br />

ilustrados no sólo eran profundam<strong>en</strong>te religio sos, ortodoxos,<br />

anticismáticos sino que, a<strong>de</strong>más, consiguieron recrear una<br />

espiri tualidad propia, auténtica, consecu<strong>en</strong>cia directa y evolucionada<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> concepción religiosa que expusieron <strong>en</strong> sus<br />

obras los espirituales <strong>de</strong>l siglo XVI.<br />

Dicho todo esto, <strong>la</strong> concluy<strong>en</strong>tes pa<strong>la</strong>bras <strong>de</strong> Teófanes Egido<br />

nos sirv<strong>en</strong> para zanjar <strong>la</strong> cuestión, consi<strong>de</strong>rando pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te<br />

refutadas <strong>la</strong>s infundadas y t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>ciosas acusaciones <strong>la</strong>nzadas<br />

por <strong>la</strong> historiografía tradicional contra el regalismo<br />

ÍNDICE<br />

16


1. Introducción<br />

español: «<strong>El</strong> regalismo ha sido absuelto <strong>de</strong> anatemas y <strong>de</strong><br />

extranjería vergonzante» (nota 20).<br />

En el siglo XVIII, el regalismo fue una manifestación más <strong>de</strong><br />

los anhelos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Monarquía mo<strong>de</strong>rna por ejercer <strong>la</strong> autoridad<br />

regia <strong>en</strong> todos los terr<strong>en</strong>os sin excepción alguna; y por<br />

consigui<strong>en</strong>te, uno <strong>de</strong> los ejes fundam<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> <strong>la</strong> actuación<br />

política <strong>de</strong> los reyes españoles (nota 21).<br />

<strong>El</strong> sistema c<strong>en</strong>tralizador <strong>de</strong> gobierno impuesto por los<br />

Borbones no podía admitir <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> fuerzas que escapas<strong>en</strong><br />

a su férreo control. Por ello, los monarcas trataron<br />

<strong>de</strong> contro<strong>la</strong>r los aspectos temporales <strong>de</strong> <strong>la</strong> institución más<br />

po<strong>de</strong>rosa <strong>de</strong>l reino, <strong>la</strong> Iglesia. Y <strong>la</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa a ultranza <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

regalías inher<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> soberanía regia se convirtió <strong>en</strong> un<br />

<strong>de</strong>safío contra <strong>la</strong> Santa Se<strong>de</strong>, originán dose <strong>de</strong> ese modo una<br />

pugna que se caracterizó por <strong>la</strong> carrera <strong>de</strong> intromisiones mutuas,<br />

y <strong>en</strong> <strong>la</strong> que <strong>la</strong> Curia Romana contratacaba con el arma<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s reservas pontifi cias.<br />

Ante <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> brotes antirregalistas, el po<strong>de</strong>r monárquico<br />

hizo uso <strong>de</strong> una serie <strong>de</strong> instrum<strong>en</strong>tos prev<strong>en</strong>tores y<br />

represores, <strong>en</strong>tre los que po<strong>de</strong>mos <strong>de</strong>stacar el dominio sobre<br />

<strong>la</strong> Inquisición, el ejercicio <strong>de</strong> una c<strong>en</strong>sura más secu<strong>la</strong>rizada<br />

pero no m<strong>en</strong>os rigurosa, <strong>la</strong> alianza i<strong>de</strong>ológica y económica<br />

ÍNDICE<br />

17


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

con los su periores <strong>de</strong>l clero y, sobre todo, el ejercicio efectivo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s regalías <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong>.<br />

Las regalías eran una serie <strong>de</strong> <strong>de</strong>rechos que, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el siglo<br />

XV, v<strong>en</strong>ían si<strong>en</strong>do consi<strong>de</strong>rados como atribuciones intrínsecas<br />

e inali<strong>en</strong>ables <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong>, proced<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> soberanía<br />

regia, y re<strong>la</strong>cionadas con el <strong>de</strong>ber real <strong>de</strong> actuar como patrón<br />

protector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia nacional. Entre el<strong>la</strong>s, <strong>de</strong>stacaremos<br />

dos: el Exequatur y el <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>.<br />

<strong>El</strong> P<strong>la</strong>cet, Pase regio o Exequatur era <strong>la</strong> facultad que permitía<br />

al monarca conce<strong>de</strong>r, d<strong>en</strong>egar o ret<strong>en</strong>er cualquier tipo <strong>de</strong><br />

bu<strong>la</strong>s, breves o rescriptos pontifi cios (salvo los expedidos por<br />

<strong>la</strong> P<strong>en</strong>it<strong>en</strong>ciaría), que tratas<strong>en</strong> aspectos temporales o mixtos,<br />

no dogmáticos, y tras el reconocimi<strong>en</strong>to previo <strong>de</strong>l Consejo<br />

<strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>. Fue establecido por Felipe II por pragmática <strong>de</strong>l<br />

20 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1569 (nota 22).<br />

<strong>El</strong> P<strong>la</strong>cet fue aprovechado por los Borbones para <strong>en</strong>gran<strong>de</strong>cer<br />

sus prerro gativas e impedir <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> cualquier disposición<br />

pontifi cia que pudiese coartar sus intereses absolutistas<br />

(nota 23). Ya el 5 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1709, Felipe V dispuso que<br />

se remitieran al Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> (nota 24) todas <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s<br />

y breves apostólicos, para pasar por el tamiz <strong>de</strong>l exequatur.<br />

18


ÍNDICE<br />

1. Introducción<br />

No obstante, <strong>la</strong> regalía por antonomasia era el <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong><br />

(nota 25). Como ya indicamos, el rey se consi<strong>de</strong>raba con<br />

pl<strong>en</strong>o <strong>de</strong>recho para interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> los asun tos eclesiásticos<br />

<strong>de</strong> carácter temporal, «como Patrono Universal que soy<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Iglesias <strong>de</strong> mis dominios y Protector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Disciplina<br />

Eclesiástica <strong>en</strong> ellos» (nota 26). La regalía <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong><br />

era el instrum<strong>en</strong>to que permitía a <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> esa interv<strong>en</strong>ción;<br />

una actuación <strong>en</strong> tres difer<strong>en</strong>tes ámbitos. Por una parte, muy<br />

<strong>de</strong>s tacable era <strong>la</strong> participación real <strong>en</strong> los nombrami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />

los b<strong>en</strong>efi cios <strong>de</strong>l Re al <strong>Patronato</strong>, cuya nómina incluía bu<strong>en</strong>a<br />

parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales preb<strong>en</strong>das eclesiásticas (obispados<br />

y arzobispados, <strong>de</strong>terminadas abadías). Por otra, el rey t<strong>en</strong>ía<br />

<strong>la</strong> facultad <strong>de</strong> cargar p<strong>en</strong>siones sobre los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong><br />

dichas pre<strong>la</strong> cías, sin sobrepasar el tercio <strong>de</strong> su valor. Y, <strong>en</strong><br />

tercer lugar, el rey, <strong>de</strong> acuerdo con su concepción <strong>de</strong> patrón<br />

protector, había <strong>de</strong> ve<strong>la</strong>r por el bu<strong>en</strong> funciona mi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

iglesias <strong>de</strong> sus reinos, mant<strong>en</strong>iéndo<strong>la</strong>s alejadas <strong>de</strong> cualquier<br />

ev<strong>en</strong>tual difi cultad.<br />

Completaremos este breve apunte sobre el Patronazgo Regio<br />

con <strong>la</strong> visión <strong>de</strong> Christian Hermann. Según su parecer, éste<br />

era para <strong>la</strong> monarquía un <strong>de</strong>re cho útil, porque le permitía<br />

percibir una parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas eclesiásticas. Pero al mismo<br />

tiempo podía ser consi<strong>de</strong>rado como un <strong>de</strong>recho oneroso,<br />

19


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

puesto que <strong>la</strong> corona estaba obligada a proteger y mant<strong>en</strong>er<br />

a <strong>la</strong> Iglesia nacional. Se trata ba <strong>de</strong> un patronato <strong>la</strong>ico, es <strong>de</strong>cir,<br />

fuera <strong>de</strong>l alcance <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reservas pontifi cias; real, esto es,<br />

pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>te a una <strong>en</strong>tidad -<strong>la</strong> <strong>Corona</strong>- y no a una persona -<br />

un <strong>de</strong>terminado rey-, lo que lo hacía inali<strong>en</strong>able; y, por último,<br />

perfecto o <strong>de</strong> <strong>de</strong> recho, por hal<strong>la</strong>rse as<strong>en</strong>tado <strong>en</strong> los títulos<br />

<strong>de</strong> fundación, erección y dotación, a los que <strong>la</strong> corona añadía<br />

el título <strong>de</strong> cruzada, por <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> conquista «in par tibus<br />

infi <strong>de</strong>lium», que <strong>la</strong> Santa Se<strong>de</strong> no le reconocía (nota 27).<br />

La consecución <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> Universal fue el objetivo<br />

es<strong>en</strong>cial, <strong>la</strong> «manzana <strong>de</strong> <strong>la</strong> discordia» (nota 28) <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

re<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> los monarcas españoles con <strong>la</strong> Santa Se<strong>de</strong><br />

durante <strong>la</strong> primera mitad <strong>de</strong>l siglo XVIII. Este hito fue logrado<br />

con <strong>la</strong> transacción <strong>de</strong>l Concordato <strong>de</strong> 1753, que pue<strong>de</strong> ser<br />

consi<strong>de</strong>rado como el expon<strong>en</strong>te máximo <strong>de</strong>l triunfo <strong>de</strong>l regalismo<br />

<strong>en</strong> España.<br />

ÍNDICE<br />

20


1. Introducción<br />

1. W. Cal<strong>la</strong>han: Iglesia, po<strong>de</strong>r y sociedad <strong>en</strong> España. 1750-1874.<br />

Madrid, 1980, p. 11.<br />

2. R. García Villos<strong>la</strong>da (coord.): Historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia <strong>en</strong> España. Vol.<br />

IV. «La Iglesia <strong>en</strong> <strong>la</strong> España <strong>de</strong> los siglos XVII y XVIII». Madrid. 1979.<br />

J. Pra<strong>de</strong>lls- E. La Parra (edits.): Iglesia, sociedad y Estado <strong>en</strong> España,<br />

Francia e Italia (ss. XVIII al XX). Ali cante. 1992. Q. Al<strong>de</strong>a Vaquero y<br />

otros: Diccionario <strong>de</strong> Historia eclesiástica. Madrid. 1973. R. O<strong>la</strong>echea:<br />

Las re<strong>la</strong>ciones hispano-romanas <strong>en</strong> <strong>la</strong> segunda mitad <strong>de</strong>l siglo XVIII.<br />

Zaragoza. 1985.<br />

3. R. Fernán<strong>de</strong>z Díaz, «La clerecía cata<strong>la</strong>na <strong>en</strong> el Seteci<strong>en</strong>tos», <strong>en</strong><br />

Esglèsia i so cietat a <strong>la</strong> Catalunya <strong>de</strong>l s. XVIII, vol. I, Cervera, 1990,<br />

pp. 23-118.<br />

4. Lo mismo p<strong>en</strong>saba Antonio Domínguez Ortiz que, <strong>en</strong> 1973, escribía:<br />

«Nos <strong>en</strong> fr<strong>en</strong>tamos, pues, con el hecho increíble <strong>de</strong> que una nación<br />

cuya historia está íntima m<strong>en</strong>te ligada a <strong>la</strong> Iglesia católica no ti<strong>en</strong>e<br />

una historia eclesiástica que pueda califi carse siquiera <strong>de</strong> mediana.<br />

A lo sumo, po<strong>de</strong>mos aprovechar los capítulos, forzosa m<strong>en</strong>te breves<br />

y no siempre imparciales que a España se <strong>de</strong>dican <strong>en</strong> <strong>la</strong> Historia <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Iglesia publicada por <strong>la</strong> B.A.C.»; <strong>en</strong> Las c<strong>la</strong>ses privilegiadas <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

España <strong>de</strong>l Antiguo Régim<strong>en</strong>, Madrid, 1973, p. 201.<br />

5. F. López: «La Historia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as <strong>en</strong> el siglo XVIII: concepciones<br />

antiguas y revisiones necesarias», <strong>en</strong> Boletín <strong>de</strong>l C<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> Estudios<br />

<strong>de</strong>l Siglo XVIII, 3 (1975), Oviedo, 1975, p. 14. Citado por Antonio Luis<br />

Cortés Peña: La política religiosa <strong>de</strong> Carlos III y <strong>la</strong>s órd<strong>en</strong>es m<strong>en</strong>dicantes,<br />

Servicio <strong>de</strong> <strong>Publicaciones</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Granada,<br />

1989, p. 66.<br />

ÍNDICE<br />

21


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

6. I<strong>de</strong>a extraída por A. L. Cortés Peña, op. cit., p. 67, <strong>de</strong>l artículo <strong>de</strong><br />

I. M. Zava<strong>la</strong>: «Hacia un mejor conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l siglo XVIII español»,<br />

<strong>en</strong> Nueva Revista <strong>de</strong> Filología Hispánica. XX, 2 (1971), México, pp.<br />

341-360.<br />

7. R. Fernán<strong>de</strong>z (ed.): España <strong>en</strong> el siglo XVIII. Hom<strong>en</strong>aje <strong>de</strong> Pierre<br />

Vi<strong>la</strong>r. Barce lona. 1985.<br />

8. Domínguez Ortiz hab<strong>la</strong> <strong>de</strong> ellos <strong>en</strong> «Las r<strong>en</strong>tas episcopales <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> <strong>en</strong> el siglo XVIII», p. 14, que aparece <strong>en</strong> J. Nadal-<br />

G. Tortel<strong>la</strong> (editores):<br />

Agricultura, comercio colonial y crecimi<strong>en</strong>to económico <strong>en</strong> <strong>la</strong> España<br />

Contemporánea. Actas <strong>de</strong>l Primer Coloquio <strong>de</strong> Historia Económica<br />

<strong>de</strong> España. (Barcelona 11-12 <strong>de</strong> ma yo <strong>de</strong> 1972): «En el AHN existe<br />

una sección muy amplia (casi dos mil legajos) titu<strong>la</strong>da <strong>Patronato</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>Aragón</strong>, hasta ahora no utilizada ni ap<strong>en</strong>as conocida por carecer <strong>de</strong><br />

ca tálogo. En esa masa docum<strong>en</strong>tal hay una riqueza insospechada <strong>de</strong><br />

datos para nuestra historia eclesiástica: pres<strong>en</strong>taciones <strong>de</strong> obispados,<br />

abadías, canonicatos, curatos y <strong>de</strong> más piezas <strong>de</strong> provisión real, informes,<br />

p<strong>en</strong>siones, pleitos, d<strong>en</strong>uncias... Toda <strong>la</strong> vida eclesiástica <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s regiones ori<strong>en</strong>tales está allí». Domínguez Ortiz, al tiempo que se<br />

quejaba <strong>de</strong> que nadie hubiera trabajado sobre esta docum<strong>en</strong>tación,<br />

daba una i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> su importancia real.<br />

9. María Jesús Álvarez-Coca González nos ofrece <strong>la</strong> catalogación<br />

<strong>de</strong> estos fondos docum<strong>en</strong>tales -que años atrás requería Antonio<br />

Domínguez Ortiz- <strong>en</strong>: «La <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>: docum<strong>en</strong>tación <strong>en</strong> el<br />

Consejo y <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> (1707-1834). Fu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> el Archivo<br />

Histórico Nacional», <strong>en</strong> Hispania, XLIX, 173 (1989), pp. 895-948.<br />

22


1. Introducción<br />

10. <strong>El</strong> análisis <strong>de</strong> los libros permitía una explotación mucho más racional<br />

que el <strong>de</strong> los legajos, puesto que éstos, amén <strong>de</strong> su gran volum<strong>en</strong><br />

-más <strong>de</strong> un mil<strong>la</strong>r-, cont<strong>en</strong>ían los expedi<strong>en</strong>tes motivadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisiones<br />

y órd<strong>en</strong>es cont<strong>en</strong>idas <strong>en</strong> los libros.<br />

11. Teófanes Egido: «<strong>El</strong> regalismo <strong>en</strong> España»; <strong>en</strong> J. Pra<strong>de</strong>lls-E. La<br />

Parra (edits.): Iglesia, sociedad y Estado <strong>en</strong> España, Francia e Italia<br />

(ss. XVIII al XX), Alicante, 1991, pp.193, 206, 211.<br />

12. P. Rodríguez <strong>de</strong> Campomanes: Tratado <strong>de</strong> <strong>la</strong> regalía <strong>de</strong> España,<br />

o sea el <strong>de</strong>re cho real <strong>de</strong> nombrar a los b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos <strong>de</strong><br />

toda España, y guarda <strong>de</strong> sus Iglesias vacantes; con un Suplem<strong>en</strong>to,<br />

o refl exiones históricas, para <strong>la</strong> mayor intelig<strong>en</strong> cia <strong>de</strong>l novísimo<br />

Concordato <strong>de</strong> 11 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1753 <strong>en</strong> sus principales artículos. Citado<br />

por Rafael O<strong>la</strong>echea, op. cit., p. 144.<br />

13. M. M<strong>en</strong>én<strong>de</strong>z Pe<strong>la</strong>yo: Historia <strong>de</strong> los heterodoxos españoles, 3<br />

vols, Madrid, 1881, t. III, pp. 32-33.<br />

14. O<strong>la</strong>echea, gran conocedor <strong>de</strong>l tema, nos ofrece una <strong>de</strong>fi nición no<br />

muy inspirada -y algo redundante-, al m<strong>en</strong>os <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> redacción (regalismo es el sistema <strong>de</strong> los regalistas que <strong>de</strong>f<strong>en</strong>dían<br />

<strong>la</strong>s regalías...). De cualquier forma, po<strong>de</strong>mos observar como a<br />

nivel <strong>de</strong> cont<strong>en</strong>idos, <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as van ac<strong>la</strong>rándose con el paso <strong>de</strong>l tiempo<br />

y el progreso <strong>en</strong> <strong>la</strong> investigación y conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l siglo XVIII con<br />

toda su parafernalia i<strong>de</strong>ológica. La citada <strong>de</strong>fi nición aparece <strong>en</strong> su artículo<br />

«Política eclesiástica <strong>de</strong>l gobier no <strong>de</strong> Fernando VI», <strong>en</strong> AA.VV.:<br />

La España <strong>de</strong> Fernando VI, Oviedo, 1981, p. 143.<br />

ÍNDICE<br />

23


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Nos ofrece otra <strong>de</strong>fi nición <strong>en</strong> Las re<strong>la</strong>ciones hispano-romanas <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

segunda mitad <strong>de</strong>l siglo XVIII, p. 24: «<strong>El</strong> regalismo era un estilo <strong>de</strong><br />

gobierno, basado <strong>en</strong> un siste ma <strong>de</strong> principios concat<strong>en</strong>ados, los cuales<br />

formaban un cuerpo <strong>de</strong> doctrina, se concreta ban <strong>en</strong> los usos y<br />

prácticas regalísticas, y aludían directam<strong>en</strong>te a ciertas interv<strong>en</strong>ciones<br />

<strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos reales <strong>en</strong> sectores que le eran impropios».<br />

15. T. Egido, op. cit., pp. 125-126.<br />

16. A. Mestre <strong>en</strong> «Corri<strong>en</strong>tes interpretativas actuales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ilustración<br />

españo<strong>la</strong>», <strong>en</strong> España a fi nales <strong>de</strong>l siglo XVIII, Tarragona, 1982,<br />

pp. 77-79, consi<strong>de</strong>ra triple <strong>la</strong> in fl u<strong>en</strong>cia extranjera: francesa, inglesa<br />

(Bacon) e italiana (Gianvic<strong>en</strong>zo Gravina, Pietro Giannone, Muratori,<br />

clero español <strong>en</strong> Roma...), pero recalca <strong>la</strong> importancia primordial<br />

<strong>en</strong> el regalismo español <strong>de</strong>l «infl ujo <strong>de</strong> Melchor Cano, el infl ujo <strong>de</strong><br />

Arias Montano o <strong>de</strong> Luis Vives y otros erasmistas, o <strong>de</strong> Fray Luis <strong>de</strong><br />

Granada que está <strong>en</strong> el fondo <strong>de</strong> todos los movimi<strong>en</strong>tos reformistas<br />

españoles <strong>de</strong>l siglo XVIII y llega hasta <strong>la</strong>s Cortes <strong>de</strong> Cádiz como fi gura<br />

<strong>de</strong> primera magnitud».<br />

17. V. Rodríguez Casado: «Iglesia y Estado <strong>en</strong> el reinado <strong>de</strong> Carlos<br />

III», <strong>en</strong> Estu dios Americanos 1(1948), pp. 5, 6 y 10.<br />

18. R. Ricard: «Gallicanismo et 'catholicisme éc<strong>la</strong>ire' <strong>en</strong> Espagne et<br />

Amerique es pagnole», <strong>en</strong> Bulletin Hispanique, 62 (1960), París, p.<br />

190.<br />

19. Edición <strong>de</strong> F. Maldonado <strong>de</strong> Guevara, Madrid, 1972, p. 92. Citado<br />

por T. Egi do, «Regalismo y re<strong>la</strong>ciones...», p. 132.<br />

20. Teófanes Egido, «<strong>El</strong> regalismo <strong>en</strong> España», p. 194.<br />

ÍNDICE<br />

24


1. Introducción<br />

21. A. L. Cortés Peña, op. cit., p. 15.<br />

22. Novísima Recopi<strong>la</strong>ción, libro II, título III, ley V.<br />

23. A. <strong>de</strong> <strong>la</strong> Hera: <strong>El</strong> regalismo borbónico <strong>en</strong> su proyección indiana,<br />

Madrid, 1963, pp. 93-94.<br />

24. Novísima Recopi<strong>la</strong>ción, libro II, título 111, ley VI.<br />

25. Rafael O<strong>la</strong>echea, op. cit., pp. 144-145.<br />

26. Esta fórmu<strong>la</strong> es muy frecu<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación analizada.<br />

Valgan como ejemplo estas localizaciones: A.H.N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong>», libro 282, pp. 234, 255, 256v, 277v.<br />

27. Ch. Hermann: L'Eglise d'Espagne sous le patronage royal (1476-<br />

1834), Ma drid, 1988, pp. 43-44.<br />

28. Es ésta una expresión muy <strong>de</strong>l gusto <strong>de</strong> Rafael O<strong>la</strong>echea, que <strong>la</strong><br />

utiliza <strong>en</strong> su capítulo «Política eclesiástica <strong>de</strong>l gobierno <strong>de</strong> Fernando<br />

VI», <strong>de</strong>l libro <strong>de</strong> AA.VV. La época <strong>de</strong> Fernando VI, p. 145; y <strong>en</strong> su<br />

magna obra Las re<strong>la</strong>ciones hispano-romanas <strong>en</strong> <strong>la</strong> segunda mitad<br />

<strong>de</strong>l siglo XVIII, p. 26.<br />

ÍNDICE<br />

25


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

2. LAS PROVISIONES DE BENEFICIOS<br />

ECLESIÁSTICOS<br />

2.1. INTRODUCCIÓN<br />

2.1.1. LA CÁMARA DE CASTILLA<br />

Premisa inicial para <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> cualquier trabajo<br />

<strong>de</strong> investigación so bre fondos docum<strong>en</strong>tales es el<br />

conocim<strong>en</strong>to profundo <strong>de</strong>l organismo productor <strong>de</strong><br />

dicha docum<strong>en</strong>tación; un conocimi<strong>en</strong>to que <strong>de</strong>be llegar a aspectos<br />

tan difer<strong>en</strong>tes como su estructura, sus compet<strong>en</strong>cias<br />

o su régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> funcionami<strong>en</strong>to interno (nota 1).<br />

Durante el siglo XVIII, con <strong>la</strong> instauración <strong>de</strong> <strong>la</strong> dinastía borbónica,<br />

el sis tema organizativo polisinodial sufrió profundas<br />

modifi caciones, tanto formales como, sobre todo, efectivas,<br />

puesto que, junto a los consejos, <strong>la</strong>s Secretarías <strong>de</strong> Estado<br />

y <strong>de</strong>l Despacho -que «<strong>de</strong>spachaban» directam<strong>en</strong>te con el<br />

ÍNDICE<br />

26


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

monarca los asuntos <strong>de</strong> su <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to- fueron <strong>la</strong>s que<br />

asumieron <strong>la</strong> capacidad ejecutiva (nota 2).<br />

Aunque los Consejos aspiraban a un mismo fi n -mover los<br />

<strong>en</strong>granajes <strong>de</strong> <strong>la</strong> Monarquía-, cada uno poseía su <strong>de</strong>marcación<br />

propia. Las re<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong>tre todos ellos <strong>la</strong>s establecía<br />

el rey qui<strong>en</strong>, por medio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s respectivas instruccio nes y<br />

órd<strong>en</strong>es, regu<strong>la</strong>ba su funcionami<strong>en</strong>to. Este modo <strong>de</strong> actuación,<br />

embaraza do a<strong>de</strong>más por r<strong>en</strong>cil<strong>la</strong>s jurisdiccionales y<br />

por choques <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cias, pecaba <strong>de</strong> excesiva l<strong>en</strong>titud.<br />

Únicam<strong>en</strong>te con carácter extraordinario se cele braban sesiones<br />

conjuntas, o el rey disponía que <strong>de</strong>terminados consejeros<br />

parti ciparan <strong>en</strong> <strong>la</strong>s asambleas <strong>de</strong> un consejo aj<strong>en</strong>o. Esta<br />

incoher<strong>en</strong>cia estructural (nota 3), junto al so<strong>la</strong>pami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

funciones que <strong>de</strong>v<strong>en</strong>ía <strong>de</strong>l hecho <strong>de</strong> no <strong>de</strong>limitar con precisión<br />

<strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> cada uno <strong>de</strong> los consejos, fue uno<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s factores que condujo a <strong>la</strong> crisis <strong>de</strong>l mo<strong>de</strong>lo. A estos<br />

dos motivos -confusión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s atri buciones, y <strong>la</strong> consigui<strong>en</strong>te<br />

dispersión <strong>de</strong> los asuntos- respondió <strong>la</strong> pot<strong>en</strong>cia ción <strong>de</strong> los<br />

Secretarios <strong>de</strong> Estado y <strong>de</strong>l Despacho.<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> nómina <strong>de</strong> consejos, el Consejo <strong>de</strong> Estado y el<br />

<strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> ofrecían ciertas peculiarida<strong>de</strong>s. Ambos sufrieron<br />

vitales cambios <strong>en</strong> el siglo XVIII. Mi<strong>en</strong>tras el primero -que<br />

tradicionalm<strong>en</strong>te asesoraba al rey <strong>en</strong> los asuntos <strong>de</strong> <strong>la</strong> políti-<br />

27


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

ca exterior- acabó si<strong>en</strong>do un organismo meram<strong>en</strong>te testimonial,<br />

sin ninguna compet<strong>en</strong>cia política efectiva y conformado<br />

por <strong>la</strong> nobleza <strong>de</strong> más alto linaje; el <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> experim<strong>en</strong>tó<br />

una evolución completam<strong>en</strong>te opuesta, puesto que pasó <strong>de</strong><br />

ser un tribunal con compet<strong>en</strong>cias territoriales c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong>limitadas a asumir compet<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> todo el ámbito <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Monarquía (nota 4).<br />

Pero sus compet<strong>en</strong>cias cuasi universales (nota 5) lo hacían<br />

una institución arcaica e insufi ci<strong>en</strong>te para dar «cauce efi caz»<br />

a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s político-sociales <strong>de</strong> <strong>la</strong> España <strong>de</strong>l XVIII.<br />

Y su efi cacia se vio mermada por <strong>la</strong> pujanza <strong>de</strong>l <strong>de</strong>spotismo<br />

ministerial (nota 6).<br />

Sus consejeros eran nombrados directam<strong>en</strong>te por el rey,<br />

qui<strong>en</strong> los escogía <strong>en</strong>tre los hombres <strong>de</strong> leyes más afamados.<br />

También solían formar parte <strong>de</strong>l Consejo los obispos, arzobispos,<br />

con<strong>de</strong>s y marqueses (nota 7). Entre los miembros,<br />

<strong>de</strong>stacaba <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor <strong>de</strong> los fi scales, que eran los re<strong>la</strong>tores ordinarios<br />

<strong>de</strong> todos los negocios importantes, y tomaban parte<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s cinco Sa<strong>la</strong>s <strong>de</strong>l Consejo, y tam bién <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara.<br />

Excluidos estos últimos, el número <strong>de</strong> consejeros se elevaba<br />

a 30, a los que había que añadir una bu<strong>en</strong>a cantidad <strong>de</strong><br />

«jueces, escribanos, re<strong>la</strong>tores, receptores, abogados, ofi ciales,<br />

jefes <strong>de</strong> mesa, expedicioneros, cova chuelistas, ujieres,<br />

ÍNDICE<br />

28


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

porteros y un impresor». Junto a éstos, un total <strong>de</strong> 144, había<br />

que contar a los ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> corte y a los procuradores,<br />

que actuaban como intermediarios <strong>en</strong>tre los particu<strong>la</strong>res y los<br />

magistrados (nota 8). <strong>El</strong> Estado no les remu neraba esta actividad,<br />

pero sí les autorizaba para trabajar por su cu<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

tranútación <strong>de</strong> los asuntos que les confi aban los candidatos a<br />

<strong>la</strong>s preb<strong>en</strong>das eclesiásticas (nota 9).<br />

No todos los asuntos se sustanciaban y <strong>de</strong>terminaban <strong>en</strong> el<br />

pl<strong>en</strong>o <strong>de</strong>l Con sejo (nota 10). Había algunos que obligatoriam<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong>bían ser consultados con el rey; y otros, <strong>en</strong> cambio,<br />

que para su más fácil resolución se distribuían por <strong>la</strong>s cinco<br />

sa<strong>la</strong>s que integraban el Consejo pl<strong>en</strong>o (nota 11).<br />

A pesar <strong>de</strong>l gran número <strong>de</strong> funcionarios -o quizá por eso<br />

mismo-, aun <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong> los asuntos más superfl uos solía<br />

hacerse interminable. Las ofi cinas <strong>de</strong>l Consejo, paralizadas<br />

por el caos legis<strong>la</strong>tivo, estaban siempre repletas <strong>de</strong> papeles<br />

y docum<strong>en</strong>tos, <strong>de</strong> suerte «que nada era tan raro <strong>en</strong> España,<br />

como una medida tomada oportunam<strong>en</strong>te» (nota 12)<br />

Como pue<strong>de</strong> apreciarse, el Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> era un organismo<br />

complejo. Dos instituciones estaban estrecham<strong>en</strong>te<br />

vincu<strong>la</strong>das a él. Por un <strong>la</strong>do, <strong>la</strong> Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> alcal<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Casa y<br />

Corte, que estaba presidida por un ministro <strong>de</strong>l Consejo <strong>Real</strong>,<br />

29


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

y era consi<strong>de</strong>rada como una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l mismo<br />

(nota 13).<br />

Y por otro, <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> -o «Consejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara»,<br />

como apa rece m<strong>en</strong>tada con frecu<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación-,<br />

que era una sección privi legiada <strong>de</strong>l Consejo, cuyas<br />

atribuciones estaban bi<strong>en</strong> <strong>de</strong>fi nidas, y que se ha consi<strong>de</strong>rado<br />

también como un organismo in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te y autónomo, cuyos<br />

miembros eran elegidos únicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre los consejeros<br />

<strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> (nota 14).<br />

Los oríg<strong>en</strong>es <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara son oscuros; actualm<strong>en</strong>te,<br />

esta cuestión es todavía motivo <strong>de</strong> <strong>de</strong>bate. Resulta<br />

particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te difícil dar una fecha concreta para su creación,<br />

<strong>de</strong>bido a que los asuntos <strong>de</strong> gracia y <strong>de</strong> patronato<br />

fueron tratados, durante mucho tiempo, directam<strong>en</strong>te por el<br />

rey «por vía <strong>de</strong> cámara» (nota 15). Los primeros indicios <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> institución los hal<strong>la</strong> mos tras <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong><br />

Fernando el Católico, cuando algunos miembros <strong>de</strong>l Consejo<br />

<strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> lo fueron también <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara (nota 16). Pese a<br />

ello, Garma y Durán seña<strong>la</strong> el año 1518 como el <strong>de</strong> inicio <strong>de</strong><br />

este Consejo, aunque su perfec cionami<strong>en</strong>to lo retrasa hasta<br />

1523:<br />

ÍNDICE<br />

«Tuvo su principio año <strong>de</strong> 1518 por el Emperador Carlos<br />

V y <strong>la</strong> Reina doña Juana su madre, que acavaron <strong>de</strong><br />

30


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

perfeccionar el <strong>de</strong> 1523, pues, aunque <strong>de</strong>s <strong>de</strong> el año <strong>de</strong><br />

1387 se servían los Reyes <strong>de</strong> quatro ministros letrados<br />

que l<strong>la</strong> mavan sil<strong>en</strong>ciarios por <strong>la</strong>s cosas secretas que les<br />

comunicavan <strong>en</strong> su <strong>Real</strong> Cámara, don<strong>de</strong> assistían, y <strong>de</strong><br />

que provino el nombre, fue <strong>de</strong>l agrado <strong>de</strong>l Ce sar elegir<br />

por camaristas tres o quatro consejeros <strong>de</strong>l <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong><br />

(cuya prác tica se ha continuado sin número fi xo <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>tonces), para que confi riess<strong>en</strong> y consultass<strong>en</strong> a S.M.<br />

<strong>la</strong>s <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cias que indistintam<strong>en</strong>te se les cometía,<br />

pues no tuvo negocios proprios, ni seña<strong>la</strong>dos hasta que<br />

Phelipe II, por su real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 6 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1588 le<br />

aplicó el conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s materias pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes<br />

al <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> Eclesiástico, Gracia y Justicia,<br />

con jurisdic ción privativa <strong>en</strong> quanto a el<strong>la</strong>s tocasse»<br />

(nota 17)<br />

Por tanto, su orig<strong>en</strong> más próximo se <strong>de</strong>bió a Juana <strong>la</strong> Loca y a<br />

su hijo Car los V, cuyos consejeros Zapata, Vargas, Galín<strong>de</strong>z<br />

<strong>de</strong> Carvajal, Mota y Padil<strong>la</strong> formaron parte <strong>de</strong> el<strong>la</strong>, así como<br />

el canciller Gattinara y el secretario Cobos (nota 18).<br />

También seña<strong>la</strong> Garma y Durán como hito fundam<strong>en</strong>tal <strong>la</strong><br />

fecha <strong>de</strong> 1588. Ese año, el «Rey Prud<strong>en</strong>te» -por real cédu<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong> 6 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero (nota 19)- dio a <strong>la</strong> Cámara un estatuto ofi -<br />

cial, reguló su funcionami<strong>en</strong>to. Felipe II <strong>la</strong> erigió <strong>en</strong> Consejo<br />

31


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

-Consejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara-, dando instrucciones para su organización<br />

y gobierno, y disponi<strong>en</strong>do que, <strong>en</strong> a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte, todos<br />

los asuntos tocantes al <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>, Gracia y Justicia, se<br />

<strong>de</strong>spacharan <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara y no se remities<strong>en</strong> al Consejo <strong>de</strong><br />

Castil<strong>la</strong> ni a otro tribunal. <strong>El</strong>lo signifi có su consolidación administrativa<br />

co mo órgano in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> éste. Dicha instrucción,<br />

a<strong>de</strong>más, estableció que el presid<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l Consejo<br />

<strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> fuese asimismo presid<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara, con<br />

<strong>de</strong>recho a voto, igual que el resto <strong>de</strong> los camaristas -también<br />

miembros <strong>de</strong>l m<strong>en</strong>cionado consejo-. Su número no se precisaba;<br />

tan sólo se hacía refer<strong>en</strong>cia a «diversas personas» <strong>de</strong><br />

reconocida «prud<strong>en</strong>cia, cristiandad y bu<strong>en</strong> zelo».<br />

La normativa impuesta por Felipe II tuvo como consecu<strong>en</strong>cia<br />

secu<strong>la</strong>r que <strong>la</strong> composición <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara fuera siempre -o<br />

casi siempre- bastante reduci da. Un Presid<strong>en</strong>te, un número<br />

reducido <strong>de</strong> camaristas, y tres secretarios -<strong>en</strong> cargados<br />

<strong>de</strong> los asuntos <strong>de</strong> Gracia, Justicia, y <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>,<br />

respectivam<strong>en</strong>te . Otros funcionarios subalternos eran un<br />

re<strong>la</strong>tor -que recibía los expedi<strong>en</strong>tes y realizaba un informe<br />

<strong>de</strong> los mismos sobre el que trabajaban los camaristas-, un<br />

contador -que llevaba <strong>la</strong> cu<strong>en</strong>ta y razón <strong>de</strong> los efectos <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Cámara, ayudado por un ofi cial mayor-, un tesorero -que<br />

32


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

recibía dichos efectos, si<strong>en</strong>do el <strong>de</strong>po sitario <strong>de</strong> los mismos- y<br />

varios porteros.<br />

La importancia <strong>de</strong>l presid<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> radicaba<br />

<strong>en</strong> su con dición <strong>de</strong> presid<strong>en</strong>te o gobernador <strong>de</strong>l Consejo<br />

<strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>, cargo que le eleva ba a <strong>la</strong> más alta repres<strong>en</strong>tación<br />

política <strong>de</strong> <strong>la</strong> monarquía, inmediatam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>trás <strong>de</strong>l monarca<br />

(nota 20). Su primera misión era ve<strong>la</strong>r por el bu<strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l Consejo, para lo que, anualm<strong>en</strong>te, proponía al<br />

rey <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> los conse jeros <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s distintas sa<strong>la</strong>s.<br />

Gozaba <strong>de</strong> <strong>la</strong> facultad <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r <strong>en</strong>com<strong>en</strong>darles distintas comisiones.<br />

A<strong>de</strong>más, era el <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> proponer los puestos<br />

subal ternos <strong>de</strong>l Consejo. Ningún compon<strong>en</strong>te <strong>de</strong> éste podía<br />

aus<strong>en</strong>tarse <strong>de</strong> <strong>la</strong> corte sin su autorización. Como máximo<br />

responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara, era qui<strong>en</strong> propo nía, con <strong>la</strong> ayuda<br />

<strong>de</strong> sus miembros, personas dignas <strong>de</strong> mérito para los difer<strong>en</strong>tes<br />

empleos y cargos <strong>de</strong> todos los territorios <strong>de</strong> <strong>la</strong> Monarquía<br />

(nota 21). Para ello, contaba con el apoyo <strong>de</strong> una red <strong>de</strong><br />

informadores <strong>en</strong> <strong>la</strong>s distintas Universida <strong>de</strong>s y Audi<strong>en</strong>cias,<br />

que le facilitaban los nombres <strong>de</strong> los sujetos más idóneos. La<br />

Cámara se reunía sin periodicidad fi ja, según <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s,<br />

<strong>en</strong> su domicilio particu<strong>la</strong>r. Su calidad <strong>de</strong> segunda fi gura<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> monarquía fue perdi<strong>en</strong>do po<strong>de</strong>r político a medida que<br />

el sistema <strong>de</strong> validos durante el XVII, y el recobrado au ge <strong>de</strong><br />

33


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

los Secretarios <strong>de</strong> Estado y <strong>de</strong>l Despacho a partir <strong>de</strong> Felipe<br />

V, fueron co brando mayor fuerza efectiva y coparon <strong>la</strong>s principales<br />

<strong>de</strong>cisiones gubernam<strong>en</strong>tales (nota 22).<br />

Aunque <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara sufrió escasas<br />

alteraciones a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l siglo XVII, el número <strong>de</strong> camaristas<br />

sí varió con el paso <strong>de</strong> los años. Teóricam<strong>en</strong>te, tres consejeros<br />

<strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> t<strong>en</strong>ían <strong>de</strong>recho al título «<strong>de</strong>l Consejo <strong>Real</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>», pero, <strong>de</strong> hecho, hubo hasta seis <strong>en</strong><br />

el reinado <strong>de</strong> Carlos II (nota 23). En 1691, <strong>la</strong>s medidas g<strong>en</strong>erales<br />

<strong>de</strong> austeridad <strong>de</strong> los consejos afectaron al número <strong>de</strong><br />

camaristas. Así, un <strong>de</strong>creto dado por Carlos II, y con fi rmado<br />

por Felipe V <strong>en</strong> 1701, procedía a <strong>la</strong> reforma <strong>de</strong>l número <strong>de</strong><br />

ministros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara: <strong>de</strong> los seis camaristas que <strong>en</strong>tonces<br />

había, se estableció que los tres más mo<strong>de</strong>rnos quedaran sin<br />

goce alguno y pasas<strong>en</strong> a <strong>en</strong>trar por antigüedad <strong>en</strong> <strong>la</strong>s vacantes<br />

que se produjer<strong>en</strong> (nota 24). No se <strong>de</strong>bía sustituir a los<br />

camaristas que muries<strong>en</strong> hasta quedar reducido su número<br />

a tres. Pero estas medidas no fueron respetadas. En 1694,<br />

cuando todavía había <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara cuatro miembros, el rey<br />

nombró a uno más y, posteriorm<strong>en</strong>te, también como supernumerarios<br />

-<strong>en</strong> <strong>de</strong>mismo burocrático- a otros tres. <strong>El</strong> <strong>de</strong>creto<br />

<strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1701 mantu vo ofi cialm<strong>en</strong>te el número <strong>de</strong><br />

34


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

p<strong>la</strong>zas <strong>en</strong> tres, pero se continuaron nombrando supernumerarios<br />

(nota 25).<br />

En el siglo XVIII, con <strong>la</strong> instauración <strong>de</strong> <strong>la</strong> nueva dinastía borbónica,<br />

los cambios se produjeron con r<strong>en</strong>ovada celeridad,<br />

<strong>de</strong> acuerdo con el i<strong>de</strong>al político <strong>de</strong> c<strong>en</strong>tralización que ésta<br />

<strong>de</strong>seaba imprimir al sistema <strong>de</strong> administración heredado<br />

<strong>de</strong> los Austrias. Esta c<strong>en</strong>turia será, pues, <strong>la</strong> época que más<br />

huel<strong>la</strong> <strong>de</strong>je <strong>en</strong> su esquema organizativo, ya que <strong>la</strong>s reorganizaciones<br />

no sólo afectaron al nú mero <strong>de</strong> consejeros sino<br />

que alteraron el esquema burocrático, al crearse una nueva<br />

Secretaría y <strong>la</strong> fi gura <strong>de</strong>l fi scal (nota 26).<br />

A partir <strong>de</strong> 1707, los <strong>de</strong>cretos <strong>de</strong> Nueva P<strong>la</strong>nta dieron paso<br />

a un nuevo apa rato institucional, que t<strong>en</strong>día -inversam<strong>en</strong>te al<br />

<strong>de</strong> los Austrias- hacia una nítida int<strong>en</strong>sifi cación <strong>de</strong>l c<strong>en</strong>tralismo<br />

adrninistrativo (nota 27), que permitía al monarca hacer<br />

llegar su autoridad, con mayor o m<strong>en</strong>or efectividad, a todos<br />

los confi nes <strong>de</strong> <strong>la</strong> Monarquía, por medio <strong>de</strong> sus diversos<br />

ag<strong>en</strong>tes.<br />

En este contexto se compr<strong>en</strong><strong>de</strong> fácilm<strong>en</strong>te que <strong>la</strong> abolición<br />

<strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>, el 15 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1707, con el consigui<strong>en</strong>te<br />

traspaso <strong>de</strong> sus compet<strong>en</strong> cias a <strong>la</strong>s instituciones<br />

c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong>, refr<strong>en</strong>daba <strong>la</strong> voluntad real <strong>de</strong> elimi-<br />

35


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

nar cualquier reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> una pres<strong>en</strong>cia corporativa<br />

<strong>de</strong> los reinos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Monarquía (nota 28).<br />

La extinción <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> conllevó <strong>la</strong> distribución<br />

<strong>de</strong> sus funcio nes <strong>en</strong>tre los distintos organismos exist<strong>en</strong>tes.<br />

De este modo, se vieron afecta dos los Consejos <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> e<br />

Italia, y <strong>la</strong> Cámara.<br />

Se partió <strong>de</strong> una división territorial. <strong>El</strong> Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> y <strong>la</strong><br />

Cámara se repartieron <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>, Val<strong>en</strong>cia,<br />

y Cataluña posteriorm<strong>en</strong>te, según <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> cada<br />

cual: el Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>, el gobierno y <strong>la</strong> administración<br />

<strong>de</strong> justicia, y <strong>la</strong> Cámara, <strong>la</strong>s cuestiones <strong>de</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>,<br />

Gra cia y Justicia (nota 29).<br />

Y el Consejo <strong>de</strong> Italia se <strong>en</strong>cargó <strong>de</strong> todos los asuntos refer<strong>en</strong>tes<br />

a <strong>la</strong>s is<strong>la</strong>s -Mallorca, M<strong>en</strong>orca y Cer<strong>de</strong>ña-, aunque<br />

esta situación no se prolongaría mu cho tiempo, puesto que<br />

a raíz <strong>de</strong> su extinción, estos territorios siguieron <strong>la</strong> mis ma vía<br />

administrativa que los otros reinos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>.<br />

<strong>El</strong> traspaso <strong>de</strong> funciones -que exigía un reajuste <strong>en</strong> el aparato<br />

burocrático se produjo <strong>en</strong> el instante mismo <strong>de</strong> <strong>la</strong> supresión<br />

<strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>, como <strong>de</strong>muestra el hecho <strong>de</strong> que<br />

el <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l personal a los nuevos <strong>de</strong>stinos<br />

lleve <strong>la</strong> misma fecha que el <strong>de</strong> <strong>la</strong> extinción <strong>de</strong>l Consejo<br />

ÍNDICE<br />

36


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

(nota 30). Tres anti guos consejeros <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> pasaron a<br />

serlo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> (Miguel <strong>de</strong> Jaca y Niño, Francisco Portell y<br />

Pedro José Borrull), aunque ninguno <strong>de</strong> ellos formó parte <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Cámara.<br />

No hubo, pues, interrupción <strong>en</strong> <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> los territorios<br />

(nota 31). Tam poco se produjo pérdida <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tación<br />

gracias a <strong>la</strong>s normas dictadas para que el Consejo y<br />

<strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> tomas<strong>en</strong> <strong>de</strong>l archivo <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong><br />

<strong>Aragón</strong> aquel<strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación que necesitas<strong>en</strong> como anteced<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong> su pro pia gestión.<br />

<strong>El</strong> criterio seguido <strong>en</strong> <strong>la</strong> reestructuración no fue otro que el<br />

<strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te difer<strong>en</strong>ciada <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> los<br />

reinos <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> y los <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>. Sigui<strong>en</strong>do<br />

esta directriz básica y ante <strong>la</strong> imperativa necesidad <strong>de</strong><br />

afrontar <strong>la</strong> nueva coyuntura mediante el establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

nuevas uni da<strong>de</strong>s administrativas, <strong>en</strong> el Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong><br />

se creó una nueva escribanía, <strong>la</strong> Séptima, por don<strong>de</strong> correrían<br />

exclusivam<strong>en</strong>te los asuntos <strong>de</strong> <strong>la</strong> antigua Coro na <strong>de</strong><br />

<strong>Aragón</strong>. Asimismo, <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara se fundó una nueva secretaría,<br />

con <strong>en</strong> tidad in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tres Secretarías <strong>de</strong><br />

Castil<strong>la</strong> (nota 32), <strong>la</strong> «Secretaría <strong>de</strong> Gracia, Justicia y <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>», que <strong>de</strong>be c<strong>en</strong>trar toda<br />

nuestra at<strong>en</strong>ción puesto que fue el organismo exp<strong>en</strong><strong>de</strong>dor <strong>de</strong><br />

37


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>la</strong> docum<strong>en</strong> tación manejada para <strong>la</strong> confección <strong>de</strong>l pres<strong>en</strong>te<br />

trabajo <strong>de</strong> investigación (nota 33).<br />

Al igual que <strong>en</strong> el Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>, <strong>la</strong> Cámara afrontó con<br />

total correc ción <strong>la</strong> transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cias: el <strong>de</strong>creto<br />

con <strong>la</strong> «re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> empleos que el rey ha sido servido conferir<br />

a todos los ministros <strong>de</strong> <strong>la</strong> tab<strong>la</strong> <strong>de</strong>l Conse jo <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

que ha resuelto extinguir» es también <strong>de</strong>l 15 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong><br />

1707 (nota 34). A <strong>la</strong> Cámara fue <strong>de</strong>stinado como secretario<br />

(nota 35) Juan Milán <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>, que había sido protonotario<br />

<strong>de</strong>l suprimido Consejo. A<strong>de</strong>más, fueron transferidos los ofi -<br />

ciales subalternos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Protonotaría <strong>de</strong> dicho consejo, y toda<br />

<strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación que pudiera servir como anteced<strong>en</strong>te <strong>de</strong> su<br />

gestión, hecho fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> cara a su conservación.<br />

La nueva secretaría tuvo un carácter cualitativam<strong>en</strong>te difer<strong>en</strong>te<br />

a <strong>la</strong>s otras tres puesto que trató todos los asuntos<br />

concerni<strong>en</strong>tes exclusivam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> Coro na <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>, mi<strong>en</strong>tras<br />

<strong>la</strong>s restantes tramitaron por separado <strong>la</strong>s cuestiones <strong>de</strong><br />

Gracia, Justicia, y <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>, re<strong>la</strong>tivas a los territorios<br />

castel<strong>la</strong>nos. Por lo tanto, <strong>la</strong> Cámara se convirtió <strong>en</strong> el único<br />

organismo que <strong>en</strong>t<strong>en</strong>día <strong>en</strong> <strong>la</strong>s mate rias seña<strong>la</strong>das <strong>en</strong> todos<br />

los Reinos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Monarquía -con <strong>la</strong> excepción <strong>de</strong> los territorios<br />

aforados <strong>de</strong> Navarra y <strong>la</strong>s Provincias Vascongadas -.<br />

38


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

A juzgar por el volum<strong>en</strong> docum<strong>en</strong>tal, <strong>la</strong> gestión <strong>de</strong>l <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> los territorios <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> <strong>de</strong>bió<br />

funcionar muy correctam<strong>en</strong>te. Entre registros y copiadores<br />

hay 31 libros y los legajos <strong>de</strong> Consultas, Decretos, Ord<strong>en</strong>es y<br />

expedi<strong>en</strong>tes asci<strong>en</strong>d<strong>en</strong> a 1.082, aunque algunos pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong><br />

al período <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> (nota 36).<br />

En noviembre <strong>de</strong> 1713, fecha inserta <strong>en</strong> el período <strong>de</strong> reorganización<br />

admi nistrativa que supusieron <strong>la</strong>s reformas empr<strong>en</strong>didas<br />

por el equipo Orry-Maca naz <strong>en</strong> el Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong><br />

(nota 37), <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> fue suprimida aduci<strong>en</strong>do<br />

problemas <strong>de</strong> «todo género <strong>de</strong> concurr<strong>en</strong>zias <strong>de</strong> un tribunal a<br />

otro» (nota 38). La Se cretaría <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> <strong>de</strong>jó<br />

<strong>de</strong> funcionar según su tradicional base te rritorial, quedando<br />

establecido que «<strong>la</strong>s <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> los Reinos <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

y Val<strong>en</strong>cia, que hasta aquí se han <strong>de</strong>spachado por Secretaría<br />

separada <strong>de</strong> <strong>la</strong>s otras tres <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>, han <strong>de</strong> correr <strong>de</strong> aquí<br />

<strong>en</strong> a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte unidas con aquél<strong>la</strong>s y sin difer<strong>en</strong>cia alguna»<br />

(nota 39). Los cuatro Secretarios se repartieron los negocios<br />

y compet<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara conforme fueron divididos<br />

por <strong>la</strong>s cinco Sa<strong>la</strong>s <strong>de</strong>l Consejo, es <strong>de</strong>cir, Consejo Pl<strong>en</strong>o, <strong>de</strong><br />

Gobierno (nota 40), <strong>de</strong> Justicia, Provincia y Cri minal.<br />

De cara a <strong>la</strong>s investigaciones sobre este período, hay que<br />

contar con una difi cultad añadida, pues durante los dos años<br />

39


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

que duró esta reforma -1713 -1715-, <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación referida<br />

a Gracia, Justicia y <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> pue<strong>de</strong> ser más difícil<br />

<strong>de</strong> localizar, por cuanto cabe <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> que se uniera<br />

a <strong>la</strong> ge nerada por el propio Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> (nota 41). No<br />

es cuestión <strong>de</strong> <strong>de</strong>sanimar a los investigadores, puesto que<br />

esta circunstancia, tan molesta como pot<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong> te negativa,<br />

se vio paliada por dos hechos.<br />

En primer lugar, porque el rey dio instrucciones para que los<br />

cuatro secre tarios <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara pasaran a ser «secretarios<br />

<strong>en</strong> jefe» <strong>de</strong>l Consejo, y éstos im pusieron a los hasta <strong>en</strong>tonces<br />

omnipot<strong>en</strong>tes escribanos <strong>de</strong> éste el sistema <strong>de</strong> trabajo que<br />

se seguía tradicionalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara.<br />

<strong>El</strong> segundo hecho corrector se produjo cuando Felipe V, ante<br />

el fracaso operativo <strong>de</strong> <strong>la</strong> reforma, restituyó <strong>la</strong> Cámara a su<br />

antigua p<strong>la</strong>nta, <strong>en</strong> 1715, indi cando expresam<strong>en</strong>te que los<br />

docum<strong>en</strong>tos se <strong>de</strong>bían reintegrar a su Secretar<strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te.<br />

De cualquier forma, <strong>la</strong> conclusión <strong>de</strong> <strong>la</strong> conquista <strong>de</strong> Cataluña<br />

<strong>en</strong> 1715 por el bando borbónico evita el problema <strong>de</strong> <strong>la</strong> dispersión<br />

docum<strong>en</strong>tal al pres<strong>en</strong>te estudio.<br />

Como se acaba <strong>de</strong> a<strong>de</strong><strong>la</strong>ntar, poco tiempo duró <strong>la</strong> reorganización<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> ad ministración c<strong>en</strong>tral. Por <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> 9 <strong>de</strong><br />

ÍNDICE<br />

40


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

junio <strong>de</strong> 1715 se restauró <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> a su antiguo<br />

estado, volvi<strong>en</strong>do Juan Milán <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> a hacerse cargo <strong>de</strong><br />

una Secretaría <strong>de</strong> Cámara con compet<strong>en</strong>cias específi cam<strong>en</strong>te<br />

territoria les, esto es, con <strong>la</strong>s negociaciones <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>,<br />

Cataluña y Val<strong>en</strong>cia (nota 42). <strong>El</strong> citado <strong>de</strong>creto estableció <strong>la</strong><br />

composición <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te manera (nota 43):<br />

un Presid<strong>en</strong>te -Gobernador <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>-, cinco<br />

consejeros vitalicios <strong>de</strong> directa <strong>de</strong>signación real (nota 44),<br />

cuatro secretarios, un re<strong>la</strong>tor, un tesorero, un con tador y varios<br />

porteros.<br />

Hemos <strong>de</strong>jado para el foral <strong>la</strong> <strong>de</strong>fi nición <strong>de</strong> una fi gura importantísima<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> estructura y funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara: el<br />

Fiscal. Para los asuntos <strong>de</strong> espe cial relevancia, que requerían<br />

una asist<strong>en</strong>cia letrada <strong>de</strong> mayor ca<strong>la</strong>do -funda m<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te,<br />

los refer<strong>en</strong>tes al <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>-, se <strong>de</strong>mandaba el parecer<br />

<strong>de</strong>l Fiscal <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> (nota 45), al que no siempre<br />

se acomodaban <strong>la</strong>s opinio nes <strong>de</strong> los camaristas.<br />

<strong>El</strong> gran valor <strong>de</strong> sus actuaciones radicaba <strong>en</strong> su <strong>la</strong>bor <strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> los <strong>de</strong> rechos <strong>de</strong>l rey y <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad. <strong>El</strong> fi scal<br />

constituía el ministerio público, y <strong>en</strong> sus dictám<strong>en</strong>es ponía <strong>de</strong><br />

manifi esto <strong>la</strong>s posturas regalistas más radicales, sobre todo<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> protección <strong>de</strong>l intocable <strong>Patronato</strong> Regio; <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raciones<br />

que tuvie ron que ser suavizadas con frecu<strong>en</strong>cia por los<br />

41


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

propios miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara. Entre 1621 y 1746, hubo<br />

simultáneam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> dos fi scales: uno<br />

civil y otro criminal. <strong>El</strong> fi scal civil se <strong>en</strong>cargaba <strong>de</strong> todos los<br />

pro cesos re<strong>la</strong>cionados con el patrimonio, r<strong>en</strong>tas e impuestos<br />

reales, vigi<strong>la</strong>ba <strong>la</strong>s <strong>en</strong>aj<strong>en</strong>aciones <strong>de</strong> los bi<strong>en</strong>es públicos, y<br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>día los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong>l rey <strong>en</strong> los procesos que afectaban<br />

a ciuda<strong>de</strong>s, vil<strong>la</strong>s y lugares <strong>de</strong> real<strong>en</strong>go. En cambio, el fi scal<br />

criminal <strong>de</strong>bía ve<strong>la</strong>r por <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>as previstas<br />

por <strong>la</strong> ley para el castigo <strong>de</strong> los culpables (nota 46).<br />

Durante el período <strong>de</strong> reformas <strong>de</strong> 1713-1715, ambas fi scalías<br />

<strong>de</strong>saparecie ron, creándose circunstancialm<strong>en</strong>te el puesto<br />

<strong>de</strong> Fiscal G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>, que recayó <strong>en</strong><br />

Melchor Rafael <strong>de</strong> Macanaz (nota 47), y que, al contrario que<br />

los antiguos fi scales, t<strong>en</strong>ía <strong>de</strong>recho a voto cuando se trataba<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> «tranquili dad <strong>de</strong>l reino» (lo que le daba bastantes posibilida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> acción) o <strong>de</strong>l Patrona to <strong>Real</strong>.<br />

En 1715, tras <strong>la</strong> llegada <strong>de</strong> Isabel <strong>de</strong> Famesio, <strong>la</strong> situación<br />

volvió a norma lizarse. Felipe V <strong>de</strong>cretó el 9 <strong>de</strong> junio <strong>la</strong> anu<strong>la</strong>ción<br />

<strong>de</strong> este empleo <strong>de</strong> Fiscal ge neral, restituy<strong>en</strong>do «a su<br />

antiguo método y manejo <strong>la</strong> Fiscalía <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>».<br />

Consi<strong>de</strong>rando el increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los negocios con <strong>la</strong> agregación<br />

<strong>de</strong> los reinos <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>, Val<strong>en</strong>cia y Cataluña, para evitar<br />

retrasos, resolvió que los fi scales volvieran a ser dos, «<strong>en</strong>car-<br />

ÍNDICE<br />

42


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

gándose el uno <strong>de</strong> los negocios y <strong>de</strong> p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cias civiles, y el<br />

otro <strong>de</strong> los criminales» (nota 48). Aunque se consi<strong>de</strong>ró conve-<br />

ni<strong>en</strong>te no mezc<strong>la</strong>r los asuntos <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> con los <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>,<br />

se evitó crear una tercera fi scalía, por lo que se convino una<br />

solución intermedia: el fi scal <strong>de</strong> lo criminal también llevaría<br />

los asuntos civiles <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>. Fue nom brado<br />

fi scal <strong>de</strong> lo criminal -por tanto, <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>- José Rodrigo, y<br />

ag<strong>en</strong>te fi s cal, Miguel Pa<strong>la</strong>cios (nota 49).<br />

Ante el cúmulo <strong>de</strong> negocios re<strong>la</strong>tivos al <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>, y <strong>la</strong><br />

imposibilidad <strong>de</strong>l fi scal <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> at<strong>en</strong><strong>de</strong>rlos, por <strong>de</strong>creto<br />

<strong>de</strong> 6 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1735, Felipe V creó <strong>la</strong> p<strong>la</strong>za <strong>de</strong> Fiscal <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Cámara, para el conocimi<strong>en</strong>to exclusivo <strong>de</strong> los negocios <strong>de</strong>l<br />

<strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> (nota 50). <strong>El</strong> cargo recayó <strong>en</strong> José V<strong>en</strong>tura<br />

Güell, a qui<strong>en</strong> siguieron Gabriel <strong>de</strong> Olmeda -marqués <strong>de</strong> los<br />

L<strong>la</strong>nos-, B<strong>la</strong>s Jover y Francisco José <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Infantas.<br />

Este sistema tuvo vig<strong>en</strong>cia hasta el año 1769 <strong>en</strong> que se dio<br />

a <strong>la</strong>s fi scalías una nueva base territorial. Las dos Castil<strong>la</strong>s<br />

tuvieron s<strong>en</strong>das fi scalías propias, creándose, por fi n, una<br />

tercera fi scalía, que <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>ría privativam<strong>en</strong>te «<strong>en</strong> to dos los<br />

asuntos fi scales <strong>de</strong>l Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> forma que<br />

están prev<strong>en</strong>idos <strong>en</strong> <strong>la</strong> Escribanía <strong>de</strong> Cámara <strong>de</strong>l Consejo<br />

por lo tocante á aquel Reyna; <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se compreh<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />

43


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

todos los negocios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Audi<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>, Val<strong>en</strong>cia,<br />

Cataluña y Mallorca» (nota 51).<br />

La situación continuaría así hasta que, otro real <strong>de</strong>creto <strong>de</strong><br />

8 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1786, «at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a <strong>la</strong> difi cultad <strong>de</strong> que<br />

un solo fi scal <strong>de</strong>spachase los ne gocios <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara juntam<strong>en</strong>te<br />

con los <strong>de</strong> su respectivo <strong>de</strong>partam<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el Consejo»<br />

(nota 52), dispuso que los fi scales <strong>de</strong>l Consejo lo fues<strong>en</strong> también<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara.<br />

Esta <strong>de</strong>cisión provocó un consi<strong>de</strong>rable retraso <strong>en</strong> el <strong>de</strong>spacho<br />

<strong>de</strong> los nego cios <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara por lo que, cinco años<br />

más tar<strong>de</strong>, por <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> sep tiembre <strong>de</strong> 1792, se retornó<br />

al esquema <strong>de</strong> 1735, disponiéndose que los fi scales<br />

<strong>de</strong>l Consejo no lo fues<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara, y que se <strong>de</strong>stinase<br />

para <strong>la</strong> Fiscalía <strong>de</strong> este tribunal a un ministro <strong>de</strong>l Consejo<br />

(nota 53).<br />

La información que a este respecto nos ofrece <strong>la</strong> Novísima<br />

Recopi<strong>la</strong>ción, se agota <strong>en</strong> 1802, fecha <strong>en</strong> que se suprimió <strong>la</strong><br />

fi scalía <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara y se mandó repartir los negocios <strong>de</strong> el<strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>tre los tres fi scales <strong>de</strong>l Consejo.<br />

Ya advertimos con anterioridad que <strong>la</strong> poco c<strong>la</strong>ra <strong>de</strong>limitación<br />

<strong>de</strong> sus com pet<strong>en</strong>cias provocaba frecu<strong>en</strong>tes so<strong>la</strong>pami<strong>en</strong>tos<br />

<strong>en</strong>tre los distintos consejos. Esta circunstancia también afec-<br />

ÍNDICE<br />

44


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

tó a <strong>la</strong> Cámara, como pue<strong>de</strong> observarse <strong>en</strong> su docum<strong>en</strong>tación.<br />

No son raras <strong>la</strong>s interfer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Cámara y otros<br />

organismos <strong>de</strong> <strong>la</strong> monarquía, sean éstos otros consejos u<br />

otras instancias administrativas <strong>de</strong> nuevo cuño (Capitanes<br />

G<strong>en</strong>erales, Int<strong>en</strong>d<strong>en</strong>tes).<br />

En <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> se dilucidaban asuntos <strong>de</strong> gran<br />

relevancia políti ca, administrativa y jurisdiccional. Así, G.<br />

Des<strong>de</strong>vises du Dezert (nota 54) y Janine Fa yard (nota 55),<br />

nos ofrec<strong>en</strong> una breve re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas. Las po<strong>de</strong>mos<br />

difer<strong>en</strong>ciar <strong>en</strong> tres categorías <strong>de</strong>fi nidas según <strong>la</strong> especialización<br />

temática que observába mos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s otras tres Secretarías<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara.<br />

En primer lugar, los negocios referidos a Justicia (nota 56),<br />

don<strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong>sa rrol<strong>la</strong> su <strong>la</strong>bor más específi cam<strong>en</strong>te<br />

administrativa, y que <strong>en</strong>marca <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>cio nes con <strong>la</strong>s instituciones<br />

territoriales, Audi<strong>en</strong>cias y Chancillerías, corregidores,<br />

regidores y otros ofi cios subalternos, así como <strong>la</strong> participación<br />

activa <strong>en</strong> el di seño <strong>de</strong> <strong>la</strong> nueva p<strong>la</strong>nta <strong>de</strong> gobierno <strong>en</strong> los<br />

territorios reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te reincorpo rados a <strong>la</strong> corona. Cab<strong>en</strong>,<br />

por tanto, <strong>en</strong> este grupo, compet<strong>en</strong>cias como convocar <strong>la</strong>s<br />

Cortes y comprobar los po<strong>de</strong>res <strong>de</strong> los diputados; o pres<strong>en</strong>tar<br />

ter nas y expedir los nombrami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> los altos funcionarios<br />

<strong>de</strong>l Estado -funda m<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te, los ministros <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

45


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Audi<strong>en</strong>cias, Chancillerías, Auditorías y Consejos, los regidores<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales ciuda<strong>de</strong>s y otros cargos subalternos-.<br />

Seguidam<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> función <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara como disp<strong>en</strong>sadora<br />

<strong>de</strong> distintas gracias y merce<strong>de</strong>s pres<strong>en</strong>ta también una ext<strong>en</strong>sa<br />

variedad: concesión <strong>de</strong> dis p<strong>en</strong>sas <strong>de</strong> edad, legitimidad y<br />

grados para el ejercicio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s funciones públicas; concesión<br />

<strong>de</strong> cargos honorífi cos; privilegios municipales; ex<strong>en</strong>ciones<br />

tri butarias; indultos; fundaciones <strong>de</strong> mayorazgos; p<strong>en</strong>siones;<br />

concesión <strong>de</strong> títulos nobiliarios; socorros varios; cartas <strong>de</strong><br />

naturalización; <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> los lí mites <strong>de</strong> <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s<br />

propieda<strong>de</strong>s, etc.<br />

Por último, también es necesario <strong>de</strong>stacar <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Cámara <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con el <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>, lo que <strong>la</strong> hace<br />

partícipe directa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s t<strong>en</strong>sas re<strong>la</strong>ciones hispano-romanas<br />

(nota 57). Para conocer cuáles fueron sus funciones<br />

y compet<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> este campo, es indisp<strong>en</strong>sable acudir a<br />

<strong>la</strong> Novísima Recopi<strong>la</strong>ción, al título XVII <strong>de</strong>l libro I, intitu<strong>la</strong>do<br />

«Del <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>; y conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus nego cios <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

Cámara». Recoge un vasto y plurisecu<strong>la</strong>r conjunto <strong>de</strong> disposiciones<br />

legis<strong>la</strong>tivas <strong>de</strong>limitadoras <strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>en</strong> los asuntos eclesiásticos, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que<br />

se contemp<strong>la</strong> con niti<strong>de</strong>z <strong>la</strong> pret<strong>en</strong>sión real <strong>de</strong> tute<strong>la</strong>r <strong>la</strong> vida<br />

interna <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia.<br />

ÍNDICE<br />

46


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

La Cámara t<strong>en</strong>ía <strong>la</strong> prerrogativa <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> <strong>la</strong>s propuestas<br />

<strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios, es <strong>de</strong>cir, podía proponer al monarca,<br />

<strong>en</strong> conniv<strong>en</strong>cia con el Padre Confe sor, a <strong>la</strong>s personas que<br />

juzgaba más idóneas para arzobispados, obispados, abadías<br />

consistoriales, dignida<strong>de</strong>s, preb<strong>en</strong>das <strong>de</strong> ofi cio, b<strong>en</strong>efi<br />

cios y <strong>de</strong>más tí tulos eclesiásticos, <strong>de</strong> su real pres<strong>en</strong>tación<br />

(nota 58).<br />

Interv<strong>en</strong>ía también <strong>en</strong> <strong>la</strong> vida interna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s órd<strong>en</strong>es religiosas,<br />

por <strong>de</strong>lega ción expresa <strong>de</strong>l rey. Informaba, asimismo,<br />

sobre <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> los cargos ecle siásticos vacantes y el<br />

secuestro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s preb<strong>en</strong>das confi scadas.<br />

Como ya se indicó, <strong>la</strong> Cámara t<strong>en</strong>ía atribuciones exclusivas<br />

sobre asuntos <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> todos los territorios <strong>de</strong>l<br />

Estado español, excepción hecha <strong>de</strong> los territorios aforados<br />

<strong>de</strong> Navarra y <strong>la</strong>s Provincias Vascongadas. Por ello, cualquier<br />

otro tribunal <strong>de</strong>l reino t<strong>en</strong>ía que inhibirse <strong>en</strong> su favor <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

causas que concernían al <strong>Patronato</strong> Regio (nota 59).<br />

La Cámara ofrecía, como vemos, un amplio abanico compet<strong>en</strong>cial<br />

muy he terogéneo.<br />

Por otra parte, <strong>la</strong>s evoluciones y activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los camaristas<br />

cambiaron <strong>de</strong> lugar <strong>de</strong> reunión a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> los siglos. En<br />

un principio, <strong>la</strong> Cámara se reu nió <strong>en</strong> pa<strong>la</strong>cio, <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma cá-<br />

47


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

mara <strong>de</strong>l rey -hecho éste que le dio el nombre-. Con ocasión<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>contrarse <strong>en</strong>fermo el presid<strong>en</strong>te Juan <strong>de</strong> Zúñiga, Felipe<br />

III ord<strong>en</strong>ó que, <strong>en</strong> a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte, <strong>la</strong>s sesiones tuvies<strong>en</strong> lugar <strong>en</strong><br />

casa <strong>de</strong>l presid<strong>en</strong>te, y <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> vacante o <strong>en</strong>fermedad <strong>de</strong><br />

éste, <strong>en</strong> una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sa<strong>la</strong>s <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> (nota 60).<br />

<strong>El</strong> horario <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sesiones <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara no se fi jó <strong>en</strong> el primer<br />

<strong>de</strong>creto que regu<strong>la</strong>ba su funcionami<strong>en</strong>to. Se hab<strong>la</strong>ba<br />

vagam<strong>en</strong>te <strong>de</strong> uno o dos días cada se mana -a criterio <strong>de</strong>l<br />

presid<strong>en</strong>te, según el volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> trabajo p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te-, procurando<br />

que no coincidies<strong>en</strong> con <strong>la</strong>s reuniones ordinarias <strong>de</strong>l<br />

Consejo, a <strong>la</strong>s que los camaristas <strong>de</strong>bían asistir. Por tanto,<br />

<strong>la</strong>s fechas y el horario <strong>de</strong> <strong>la</strong>s sesio nes <strong>de</strong>p<strong>en</strong>dían <strong>de</strong>l tiempo<br />

disponible <strong>de</strong> sus miembros (nota 61). Con el tiempo t<strong>en</strong>dieron<br />

a regu<strong>la</strong>rizarse, reuniéndose los lunes y miércoles por<br />

<strong>la</strong> tar<strong>de</strong>, y los viernes y sábados por <strong>la</strong> mañana, excepto<br />

durante el verano, <strong>en</strong> que el horario <strong>de</strong> los cuatro días era<br />

matutino. En 1736 se ord<strong>en</strong>ó a su presid<strong>en</strong>te que seña<strong>la</strong>se<br />

los camaristas que le pareciese «para que se juntas<strong>en</strong> algunas<br />

mañanas <strong>de</strong> ca da semana á evacuar negocios que no<br />

fues<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>, á fi n <strong>de</strong> que por <strong>la</strong>s tar<strong>de</strong>s se at<strong>en</strong>diese<br />

principalm<strong>en</strong>te á estos» (nota 62). A pesar <strong>de</strong> todo,<br />

<strong>la</strong> irre gu<strong>la</strong>ridad fue <strong>la</strong> tónica que imperó <strong>en</strong> <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong><br />

Cámara, y <strong>la</strong> disponibi lidad, el criterio operativo. Tan sólo cir-<br />

48


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

cunstancialm<strong>en</strong>te llegaron a juntarse los cinco miembros que<br />

constituían formalm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> Cámara, sin que ello obe<strong>de</strong>cie se<br />

a consi<strong>de</strong>raciones particu<strong>la</strong>res sobre los temas que hubieran<br />

<strong>de</strong> tratarse.<br />

Los camaristas rubricantes <strong>en</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación analizada a<br />

lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> los set<strong>en</strong>ta y tres años estudiados fueron: Luis <strong>de</strong><br />

Miraval, García Pérez <strong>de</strong> Ara ciel, el con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Ger<strong>en</strong>a, Pedro<br />

Colón <strong>de</strong> Larreategui, el marqués <strong>de</strong> Aranda, Pascual <strong>de</strong><br />

Vil<strong>la</strong>campa, el marqués <strong>de</strong> Lara, José <strong>de</strong> Bustamante y Loyo<strong>la</strong>,<br />

Ga briel <strong>de</strong> Olmeda y Agui<strong>la</strong>r, José V<strong>en</strong>tura Güell, Pedro <strong>de</strong><br />

Herrayzábal, Juan Antonio <strong>de</strong> Soria, Juan Pereyta, Gaspar<br />

Vázquez <strong>de</strong> Tab<strong>la</strong>da -obispo <strong>de</strong> Ovie do-, Tomás Antonio <strong>de</strong><br />

Guzmán y Spíno<strong>la</strong>, Antonio Boneta, Juan Trigueros, Francisco<br />

Díaz Santos <strong>de</strong> Bullón -obispo <strong>de</strong> Barcelona, promovido a<br />

Sigü<strong>en</strong> za-, Diego <strong>de</strong> Rojas y Contreras -obispo <strong>de</strong> Ca<strong>la</strong>horra<br />

y <strong>la</strong> Calzada, más tar<strong>de</strong> <strong>de</strong> Cartag<strong>en</strong>a-, Francisco <strong>de</strong>l Rallo<br />

y Cal<strong>de</strong>rón, B<strong>la</strong>s Jover Alcázar, Francisco Cepeda, Manuel<br />

V<strong>en</strong>tura Figueroa, Francisco José <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Infantas, Francisco<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Mata Linares, Leyra, Pedro Rodríguez Campomanes,<br />

el con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Aranda, Andrés <strong>de</strong> Maraver y Vera, Miguel María<br />

Nava, Juan Acedo Rico, el con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Ba<strong>la</strong>zote, Pedro José<br />

Vali<strong>en</strong>te, Francisco <strong>de</strong> Ve<strong>la</strong>sco, Toral, y Santiago José <strong>de</strong><br />

Spinosa (nota 63).<br />

49


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Como conclusión a esta disertación sobre <strong>la</strong> Cámara, po<strong>de</strong>mos<br />

utilizar una refl exión <strong>de</strong> O<strong>la</strong>echea sobre <strong>la</strong> infl u<strong>en</strong>cia que<br />

sobre el<strong>la</strong> tuvo el Concordato <strong>de</strong> 1753, con <strong>la</strong> consigui<strong>en</strong>te y<br />

torr<strong>en</strong>cial lluvia <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos por proveer.<br />

Cabe afi rmar, sin duda, que «si alguna institución españo<strong>la</strong><br />

se vio afectada <strong>de</strong> ll<strong>en</strong>o por sus consecu<strong>en</strong>cias, ésa fue <strong>la</strong><br />

Cámara, por cuyas puertas se volcó el cuerno <strong>de</strong> <strong>la</strong> abundancia<br />

b<strong>en</strong>efi cial, y al mismo tiempo un aluvión <strong>de</strong> pret<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes.<br />

(...). La <strong>de</strong>dicación <strong>de</strong> los reyes al patronato convirtió a <strong>la</strong><br />

Cámara <strong>en</strong> una gigantesca exp<strong>en</strong><strong>de</strong>duría, con caracteres <strong>de</strong><br />

monopolio, y <strong>la</strong>s secreta rías <strong>de</strong>l patronato se transformaron<br />

<strong>en</strong> unos activos c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> distribución que recogían, fi ltraban<br />

y repartían el g<strong>en</strong>eroso caudal vertido por tantos miles<br />

<strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios, vacantes y p<strong>en</strong>siones. En fuerza <strong>de</strong> ley, toda<br />

provisión, por in signifi cante que fuera, <strong>de</strong>bía <strong>de</strong> pasar por el<br />

tamiz <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara, si<strong>en</strong>do per seguidos los eclesiásticos,<br />

particu<strong>la</strong>res o ag<strong>en</strong>tes que pret<strong>en</strong>dieran actuar por su cu<strong>en</strong>ta»<br />

(nota 64).<br />

La Cámara era como una ofi cina c<strong>en</strong>tral para todos los asuntos<br />

concerni<strong>en</strong> tes al <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>, cuya tramitación corría<br />

a cargo <strong>de</strong> sus dos sucursales: <strong>la</strong>s ag<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> preces <strong>de</strong><br />

Madrid y Roma.<br />

50


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

2.1.2. LAS AGENCIAS DE PRECES DE MADRID Y ROMA<br />

Como acaba <strong>de</strong> indicarse, <strong>la</strong> tramitación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reales cédu<strong>la</strong>s<br />

concerni<strong>en</strong> tes a asuntos <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> corría a cargo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s dos sucursales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cá mara: <strong>la</strong>s ag<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> preces<br />

<strong>de</strong> Madrid y <strong>de</strong> Roma. Por ello, constituían el pu<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre<br />

<strong>la</strong>s dos cortes, <strong>la</strong> vaticana y <strong>la</strong> españo<strong>la</strong>, al mismo tiempo<br />

que uno <strong>de</strong> los cauces naturales <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l regalismo<br />

económico-jurisdiccional borbónico.<br />

2.1.2.1. La Ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Preces <strong>de</strong> Madrid<br />

Todas aquel<strong>la</strong>s provisiones reales que necesitaban <strong>la</strong> confi rmación<br />

pontifi cia <strong>de</strong>bían pasar por el trámite <strong>de</strong> <strong>la</strong>s expediciones<br />

a Roma, y pagar allí los emolum<strong>en</strong>tos acostumbrados.<br />

La vía ofi cial se c<strong>en</strong>traba <strong>en</strong> tomo a <strong>la</strong>s ag<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> preces.<br />

Los provistos <strong>de</strong>bían pagar previam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> Cámara los<br />

<strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> expedición, al recibir el título que les servía <strong>de</strong><br />

resguardo, para po<strong>de</strong>r recoger, cuando llegare, <strong>la</strong> bu<strong>la</strong> confi rmada<br />

por <strong>la</strong> Santa Se<strong>de</strong> (nota 65).<br />

<strong>El</strong> ofi cial 4° <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong>l <strong>Patronato</strong> <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> era el<br />

ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong> pre ces <strong>en</strong> Madrid y, por tanto, el <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

tramitación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s expediciones.<br />

La nada s<strong>en</strong>cil<strong>la</strong> tarea <strong>de</strong> este ag<strong>en</strong>te se c<strong>en</strong>traba <strong>en</strong> <strong>en</strong>viar a<br />

<strong>la</strong> ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Ro ma <strong>la</strong>s provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios y <strong>la</strong>s minu-<br />

51


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

tas <strong>de</strong> los po<strong>de</strong>res y cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong> tos <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones <strong>de</strong> los sujetos<br />

promovidos a <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes pre<strong>la</strong>cías, que requerían <strong>la</strong><br />

confi rmación pontifi cia. Una vez llegaban <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s o breves,<br />

el ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong>bía vigi<strong>la</strong>r si <strong>en</strong> sus narrativas se incluían errores<br />

perjudiciales contra el rey y <strong>la</strong>s regalías, y ret<strong>en</strong>er <strong>la</strong>s que no<br />

estaban <strong>en</strong> reg<strong>la</strong> hasta que fueran co rregidos esos errores<br />

(nota 66). A<strong>de</strong>más, <strong>de</strong>bía concurrir al tribunal <strong>de</strong> <strong>la</strong> nunciatura,<br />

para <strong>en</strong>terarse <strong>de</strong> <strong>la</strong>s informaciones que se daban a los<br />

arzobispos y obispos electos, y para que por <strong>de</strong>mora no se<br />

di<strong>la</strong>tara el traspaso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s iglesias.<br />

La complejidad <strong>de</strong> estas funciones <strong>de</strong>terminó <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción que<br />

los reyes prestaron a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> nombrar al ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong> preces<br />

<strong>de</strong> Madrid, pues el cargo no podía recaer <strong>en</strong> cualquiera, sino<br />

que requería una serie <strong>de</strong> dotes y cualida<strong>de</strong>s que estaban<br />

fuera <strong>de</strong>l alcance <strong>de</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los ofi ciales (nota 67). <strong>El</strong><br />

mismo Felipe V se <strong>en</strong>cargó <strong>de</strong> seña<strong>la</strong>r «<strong>la</strong> forma <strong>en</strong> que se<br />

había <strong>de</strong> servir, <strong>en</strong> a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte, el ofi cio <strong>de</strong> ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l rey y ofi -<br />

cial <strong>de</strong> <strong>la</strong> secretaría <strong>de</strong>l real patronato» (nota 68).<br />

Para eliminar los perjuicios que conllevaban <strong>la</strong>s expediciones<br />

por los ag<strong>en</strong> tes <strong>de</strong> Madrid, sin noticia <strong>de</strong>l embajador<br />

o <strong>de</strong>l ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l rey <strong>en</strong> Roma, <strong>en</strong> 1708 se estableció que,<br />

<strong>en</strong> a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte, el ag<strong>en</strong>te g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l rey <strong>en</strong> Madrid observara<br />

invio<strong>la</strong>blem<strong>en</strong>te que todos los <strong>de</strong>spachos <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tación a<br />

ÍNDICE<br />

52


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

obispados, arzobis pados, abadías, p<strong>en</strong>siones, provisiones<br />

<strong>de</strong> resulta, y <strong>de</strong>más, se remities<strong>en</strong> al embajador <strong>en</strong> Roma,<br />

y si no al ag<strong>en</strong>te. Estos <strong>de</strong>spachos <strong>de</strong>bían ir ava<strong>la</strong>dos por<br />

cartas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong>l <strong>Patronato</strong> (nota 69).<br />

Y a fi n <strong>de</strong> que <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s no cayeran <strong>en</strong> manos <strong>de</strong> prestamistas<br />

y mercantes <strong>de</strong> Roma, o <strong>de</strong> que no fueran por <strong>la</strong> vía <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Secretaría <strong>de</strong>l <strong>Patronato</strong>, y para evitar daños a los pres<strong>en</strong>tados<br />

para piezas eclesiásticas, caso <strong>de</strong> que éstos no tuvieran<br />

dinero, o <strong>de</strong> que por falta <strong>de</strong> medios se vieran obligados a<br />

tomarlos <strong>de</strong> los mercantes <strong>de</strong> Roma, el ag<strong>en</strong>te real <strong>en</strong> aquel<strong>la</strong><br />

ciudad estaba obligado a ad vertir a los prestamistas y<br />

ag<strong>en</strong>tes que <strong>la</strong>s referidas bu<strong>la</strong>s estarían <strong>de</strong>positadas <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

Secretaría <strong>de</strong>l <strong>Patronato</strong>, sin <strong>en</strong>tregarse a <strong>la</strong>s partes interesadas,<br />

hasta que constara <strong>en</strong> el<strong>la</strong> haber sido satisfecha, por<br />

sus correspondi<strong>en</strong>tes pupilos <strong>de</strong> Es paña, <strong>la</strong> parte que les<br />

a<strong>de</strong><strong>la</strong>ntaron para <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> dichas bu<strong>la</strong>s, a no ser que<br />

consintieran que fueran <strong>en</strong>tregadas a los <strong>de</strong>stinatarios. La<br />

misma obliga ción t<strong>en</strong>ía el ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong> Madrid, <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong><br />

que fuera una persona resid<strong>en</strong>te <strong>en</strong> España <strong>la</strong> que pagara el<br />

coste <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s. <strong>El</strong> ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong> Madrid <strong>de</strong>bía notifi car al <strong>de</strong><br />

Roma los <strong>de</strong>spachos que remitía cada correo y todo lo que<br />

fuera nece sario indicar para su rápida expedición, pres<strong>en</strong>tando<br />

<strong>la</strong>s respuestas <strong>de</strong>l ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong> Roma <strong>en</strong> <strong>la</strong> Secretaría.<br />

53


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

La asignación <strong>de</strong>l ag<strong>en</strong>te era <strong>de</strong> 11.000 reales <strong>de</strong> vellón al<br />

año, aparte <strong>de</strong> su sueldo <strong>de</strong> ofi cial 4°, y <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong>v<strong>en</strong>gados<br />

por <strong>la</strong> ag<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el <strong>de</strong>spa cho <strong>de</strong> <strong>la</strong>s expediciones<br />

que corrían por su mano.<br />

A lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l siglo XVIII, los ag<strong>en</strong>tes fueron: C<strong>la</strong>udio Cerdán<br />

(principio <strong>de</strong> siglo-1708), Miguel <strong>de</strong> los Ríos (1708), Alejandro<br />

Antonio Rubalcava (1708-1714), Santiago Agustín Riol (1714-<br />

1734), Guillermo Pelegrín (1734 1736), Juan Antonio <strong>de</strong> Soria<br />

(1736-1760), Vitores <strong>de</strong> <strong>El</strong>ías y Zaldívar (1760 -1777), José<br />

Fernando Ruiz (1777-1780, ag<strong>en</strong>te interino), Juan Fernando<br />

<strong>de</strong> Aguirre (1780-a fi nal <strong>de</strong> siglo aún conservaba el cargo)<br />

(nota 70).<br />

2.1.2.2. La Ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Preces <strong>de</strong> Roma<br />

Ambas ag<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>bían complem<strong>en</strong>tarse, actuar conjuntam<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> contra <strong>de</strong> <strong>la</strong>s «erosiones» <strong>de</strong> <strong>la</strong> dataría.<br />

Al no po<strong>de</strong>r ser objeto <strong>de</strong>l control directo <strong>de</strong> Madrid, <strong>la</strong>s constituciones<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> ag<strong>en</strong>cia romana eran muy rígidas (nota 71).<br />

<strong>El</strong> ag<strong>en</strong>te real <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ciudad Eterna al<strong>la</strong>naba muchos inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes,<br />

lubri fi caba muchos roces, daba <strong>la</strong>s primeras voces<br />

<strong>de</strong> alerta <strong>en</strong> cuanto <strong>de</strong>scubría al guna maniobra c<strong>la</strong>n<strong>de</strong>stina<br />

<strong>de</strong> los curiales. Enviaba valiosos informes a Madrid acerca<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Curia romana. Instruía a los ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> Madrid sobre<br />

54


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

el modo <strong>de</strong> acompasar sus preces con el estilo, el uso, y <strong>la</strong>s<br />

exig<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> dataría, y les amonestaba cuando se trataba<br />

<strong>de</strong> subsanar los errores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s expediciones (nota 72).<br />

Ocuparon <strong>la</strong> ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> preces romana durante el siglo XVIII:<br />

Alonso To rralba (...-1711), Juan Díaz <strong>de</strong> Arce (1711-1720),<br />

Félix Comejo (1720-1727), Domingo Uriarte Argüelles (1727-<br />

1734), José <strong>de</strong> Viana y Eguiluz (1734- 1750), Miguel Antonio<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Gándara (1750-1757), Manuel <strong>de</strong> Roda y Arrieta (1757-<br />

1765), José Nicolás <strong>de</strong> Azara (1766-1798) y Gabriel Durán<br />

(1798-...) (nota 73).<br />

2.1.3. LA CURIA ROMANA<br />

Para compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r el mundo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones hispano-romanas<br />

y <strong>la</strong> proble mática <strong>en</strong> tomo al <strong>Patronato</strong>, no po<strong>de</strong>mos quedarnos<br />

<strong>en</strong> el mero conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> situación <strong>en</strong> España.<br />

O<strong>la</strong>echea lo <strong>de</strong>jó c<strong>la</strong>ro al escribir que «<strong>la</strong> política religiosa<br />

españo<strong>la</strong> fue, durante el siglo XVIII, como un Jano bifronte,<br />

uno <strong>de</strong> cuyos rostros se ori<strong>en</strong>taba hacia Roma, y el otro miraba<br />

a Madrid» (nota 74). Por ello, <strong>en</strong> este apartado, nuestras<br />

miradas se c<strong>en</strong>trarán <strong>en</strong> <strong>la</strong> Curia romana, diana <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>v<strong>en</strong><strong>en</strong>adas<br />

fl echas regalistas <strong>de</strong> <strong>la</strong> política religiosa españo<strong>la</strong>.<br />

La Curia era el órgano a través <strong>de</strong>l cual el papa recibía toda<br />

c<strong>la</strong>se <strong>de</strong> infor mación y se conectaba con los miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

55


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Iglesia (nota 75). En el<strong>la</strong> <strong>de</strong>splegaban sus activida<strong>de</strong>s los<br />

curiales, esto es, <strong>la</strong>s personas que formaban sus tribuna les,<br />

o que t<strong>en</strong>ían estrecha y frecu<strong>en</strong>te re<strong>la</strong>ción con el papa y el<br />

gobierno <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia.<br />

En los tribunales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Curia se trataba toda c<strong>la</strong>se <strong>de</strong> negocios<br />

tocantes a los Estados Pontifi cios. Se dividían <strong>en</strong> cuatro<br />

gran<strong>de</strong>s grupos: los tribunales <strong>de</strong> judicatura ordinaria; los <strong>de</strong><br />

ape<strong>la</strong>ción; los que ejercitaban su jurisdicción <strong>en</strong> materias<br />

particu<strong>la</strong>res; y los tribunales superiores, a los que estaban<br />

sujetos los anteriores. Los asuntos concerni<strong>en</strong>tes a disp<strong>en</strong>sas<br />

matrimoniales, gracias <strong>de</strong> particu<strong>la</strong>res y cuestiones b<strong>en</strong>efi<br />

ciales atañían a los <strong>de</strong> ape<strong>la</strong>ción y jurisdicción particu<strong>la</strong>r.<br />

Los tribunales <strong>de</strong> justicia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Curia eran <strong>la</strong> Sacra Rota<br />

romana, y <strong>la</strong> Cá mara Apostólica -especie <strong>de</strong> ministerio <strong>de</strong><br />

Haci<strong>en</strong>da-. A esta última le incum bía tanto <strong>la</strong> autoridad fi -<br />

nanciera como <strong>la</strong> jurisdicción administrativa. Uno <strong>de</strong> sus<br />

curiales era el tesorero que, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> custodiar el tesoro,<br />

se <strong>en</strong>cargaba <strong>de</strong> supervisar a los colectores y subcolectores<br />

(nota 76).<br />

En cambio, los tribunales <strong>de</strong> gracia preparaban <strong>la</strong> resolución<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s preces que <strong>la</strong> Santa Se<strong>de</strong> concedía a modo <strong>de</strong> favores<br />

o gracias. A este grupo pert<strong>en</strong>e cían <strong>la</strong> P<strong>en</strong>it<strong>en</strong>ciaría y<br />

<strong>la</strong> Dataría. La primera t<strong>en</strong>ía <strong>la</strong> misión <strong>de</strong> expedir <strong>la</strong>s gracias<br />

ÍNDICE<br />

56


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

espirituales -absoluciones, conmutaciones, disp<strong>en</strong>sas-. La<br />

segunda era el tribunal más vasto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Curia.<br />

Su nombre <strong>de</strong>rivó <strong>de</strong> <strong>la</strong> pa<strong>la</strong>bra que antecedía a <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong><br />

los docum<strong>en</strong> tos: datum apud S. Petrum (nota 77). La Dataría<br />

cubría el <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> una amplia ga ma <strong>de</strong> gracias ordinarias<br />

que, génericam<strong>en</strong>te, <strong>la</strong>s po<strong>de</strong>mos reducir a <strong>la</strong>s disp<strong>en</strong>sas<br />

matrimoniales, a <strong>la</strong>s cuestiones b<strong>en</strong>efi ciales y a ciertas<br />

gracias <strong>de</strong> particu<strong>la</strong>res. Técnicam<strong>en</strong>te, preparaba <strong>la</strong>s preces<br />

para <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong>l papa, y una vez otorgadas por éste, daba<br />

rúbrica a los docum<strong>en</strong>tos, los databa, registra ba y remitía a<br />

los expedicioneros y ag<strong>en</strong>tes para su <strong>en</strong>trega. Por <strong>la</strong> expedición,<br />

el solicitante <strong>de</strong>bía pagar una tasa (nota 78).<br />

Excepto <strong>la</strong> Dataría, todos los tribunales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Curia t<strong>en</strong>ían<br />

potestad para ex pedir sus actas y docum<strong>en</strong>tos auténticos, sin<br />

necesidad <strong>de</strong> recurrir a otro <strong>de</strong>par tam<strong>en</strong>to superior. La <strong>la</strong>bor<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Dataría <strong>en</strong> el capítulo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s expediciones era complem<strong>en</strong>tada<br />

por dos ofi cinas que estaban <strong>en</strong> directa conexión<br />

con el<strong>la</strong>: <strong>la</strong> Cancillería Apostólica y <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Breves.<br />

La Cancillería era el tribunal más antiguo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Curia. Su actividad<br />

princi pal radicaba <strong>en</strong> <strong>la</strong> preparación y expedición <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s actas pontifi cias que se <strong>de</strong>s pachaban <strong>en</strong> forma <strong>de</strong> bu<strong>la</strong>,<br />

con arreglo al estilo antiguo, y sin abreviaturas. No todos los<br />

docum<strong>en</strong>tos requerían bu<strong>la</strong>s. Por ejemplo, como ya vimos,<br />

57


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

éstas eran precisas para confi rmar los nombrami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />

eclesiásticos para preb<strong>en</strong>das consistoriales -arzobispados,<br />

obispados, abadías-; o para los <strong>de</strong>cretos más so lemnes.<br />

Al multiplicarse, con el tiempo, el volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> los negocios<br />

que <strong>de</strong>bían tra tarse <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cancillería, com<strong>en</strong>zó a utilizarse<br />

<strong>la</strong> fórmu<strong>la</strong> breve, que incluía <strong>en</strong> <strong>la</strong> redacción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actas el<br />

empleo <strong>de</strong> abreviaturas. Así, <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Breves formó,<br />

el<strong>la</strong> so<strong>la</strong>, una sección aparte <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cancillería.<br />

En <strong>la</strong> Dataría, una exasperante l<strong>en</strong>titud marcaba ordinariam<strong>en</strong>te<br />

cualquier tipo <strong>de</strong> gestión (nota 79). Por ello, <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> sus curiales propiciaron gran<strong>de</strong>s querel<strong>la</strong>s; todo el<br />

mundo murmuraba contra el<strong>la</strong>. Los españoles t<strong>en</strong>ían motivos<br />

más que sufi ci<strong>en</strong>tes para hacerlo pues dichos abusos se manifestaban<br />

<strong>en</strong> un <strong>de</strong> sacertado criterio <strong>de</strong> provisión v<strong>en</strong>al <strong>de</strong><br />

los b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos. No se at<strong>en</strong>día a <strong>la</strong>s capacida<strong>de</strong>s<br />

para <strong>la</strong> cura <strong>de</strong> almas o a los modos <strong>de</strong> vivir <strong>de</strong> los preb<strong>en</strong>dados,<br />

ni a los informes <strong>de</strong> obispos y ordinarios. <strong>El</strong> «mejor postor»<br />

o el que estuviera dispuesto a pagar más altas tasas por<br />

<strong>la</strong>s expediciones era qui<strong>en</strong> se b<strong>en</strong>efi ciaba <strong>de</strong> <strong>la</strong> preb<strong>en</strong>da.<br />

No obstante, a pesar <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s críticas, Roma -sólo alguna<br />

vez que otra int<strong>en</strong>tó lánguidam<strong>en</strong>te remediar los abusos y<br />

<strong>de</strong>sórd<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> Curia (nota 80). También exasperaba a los<br />

españoles <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> funcionarios que man t<strong>en</strong>ían con el<br />

ÍNDICE<br />

58


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

pago <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tasas por <strong>la</strong>s expediciones. Roma era el paraíso<br />

<strong>de</strong> los funcionarios. Entre los empleados y los parásitos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Curia sumaban tres cuartas partes <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> Roma<br />

que no m<strong>en</strong>digaba.<br />

Dejando <strong>de</strong> <strong>la</strong>do <strong>la</strong>s continuas y secu<strong>la</strong>res quejas españo<strong>la</strong>s,<br />

continuaremos profundizando sobre un tema ya m<strong>en</strong>cionado<br />

<strong>en</strong> multitud <strong>de</strong> ocasiones <strong>en</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>te monografía. Si el<br />

Estado español atacaba al pontifi cio con <strong>la</strong>s regalías «inher<strong>en</strong>tes»<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong>, <strong>la</strong> Santa Se<strong>de</strong> respondía con otras armas<br />

no m<strong>en</strong>os «hiri<strong>en</strong>tes»: <strong>la</strong>s reservas pontifi cias, una serie<br />

<strong>de</strong> bu<strong>la</strong>s, breves y rescriptos apostólicos comp<strong>en</strong>diados <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong>s l<strong>la</strong>madas Reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> Cancillería, y <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> los cuales<br />

los pontífi ces procedían a <strong>la</strong> co<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminados b<strong>en</strong>efi<br />

cios.<br />

En resum<strong>en</strong>, <strong>la</strong> Santa Se<strong>de</strong> se reservaba todas <strong>la</strong>s catedrales<br />

y abadías con más <strong>de</strong> 399 ducados <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ta anual, y los<br />

b<strong>en</strong>efi cios que vacas<strong>en</strong> estando sin pre<strong>la</strong>do dichas se<strong>de</strong>s;<br />

los b<strong>en</strong>efi cios obt<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> modo incorrecto o fraudul<strong>en</strong>to;<br />

todas <strong>la</strong>s dignida<strong>de</strong>s post pontifi calem -incluso <strong>de</strong> catedrales<br />

o colegiatas- que pasas<strong>en</strong> <strong>de</strong> 20 ducados <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ta anual;<br />

los b<strong>en</strong>efi cios <strong>de</strong> los familiares <strong>de</strong> card<strong>en</strong>ales; todos los<br />

b<strong>en</strong>efi cios obt<strong>en</strong>idos por los colectores y subcolectores <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Cámara Apostólica, mi<strong>en</strong>tras ejercies<strong>en</strong> su cargo, y los<br />

59


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

b<strong>en</strong>efi cios a los que tuvies<strong>en</strong> <strong>de</strong>recho por su cargo; todos<br />

los b<strong>en</strong>efi cios <strong>de</strong> cualquier curial que muriese <strong>en</strong> tiempo <strong>de</strong><br />

tras<strong>la</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> curia, fuese don<strong>de</strong> fuese; todos los b<strong>en</strong>efi cios<br />

<strong>de</strong> los camareros <strong>de</strong>l papa, aunque sólo fueran ad honorem,<br />

y también los <strong>de</strong> sus corredores; con objeto <strong>de</strong> socorrer a los<br />

clérigos pobres y premiar a otras personas b<strong>en</strong>eméritas, se<br />

reservaba <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> todos los b<strong>en</strong>efi cios <strong>de</strong> patronato<br />

eclesiástico, curados y no curados, secu<strong>la</strong>res y regu<strong>la</strong>res <strong>en</strong><br />

los meses <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero, febrero, abril, mayo, julio, agosto, octubre<br />

y noviembre, y concedía <strong>la</strong> alternativa <strong>de</strong> seis meses a<br />

los obispos que <strong>la</strong> pidies<strong>en</strong> voluntaria m<strong>en</strong>te, por el tiempo<br />

<strong>en</strong> que residieran personalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> sus mitras, <strong>en</strong> lugar <strong>de</strong><br />

los cuatro meses que t<strong>en</strong>ían <strong>de</strong> ordinario para <strong>la</strong> co<strong>la</strong>ción <strong>de</strong><br />

b<strong>en</strong>efi cios <strong>en</strong> sus respectivas diócesis (nota 81).<br />

A<strong>de</strong>más, el nuncio <strong>de</strong> España podía proveer numerosos b<strong>en</strong>efi<br />

cios y cape l<strong>la</strong>nías <strong>de</strong> escaso valor y, <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> un indulto<br />

concedido por Sixto V <strong>en</strong> 1585, durante los meses ordinarios<br />

<strong>de</strong> los obispos t<strong>en</strong>ía <strong>la</strong> facultad <strong>de</strong> nombrar candidatos<br />

para <strong>la</strong>s preb<strong>en</strong>das vacantes per obitum, cuya r<strong>en</strong>ta anual no<br />

pasase <strong>de</strong> 24 ducados <strong>de</strong> oro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara Apostólica.<br />

Por consigui<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> red <strong>de</strong> reservas pontifi cias se ext<strong>en</strong>día<br />

prácticam<strong>en</strong>te hasta los últimos rincones don<strong>de</strong> hubiera un<br />

b<strong>en</strong>efi cio susceptible <strong>de</strong> co<strong>la</strong>ción o p<strong>en</strong>sión; y si sus r<strong>en</strong>tas<br />

ÍNDICE<br />

60


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

eran m<strong>en</strong>ores que 24 ducados anuales los podía conferir el<br />

nuncio. Así, los pre<strong>la</strong>dos veían muy recortadas sus posibilida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> dis poner <strong>de</strong> los b<strong>en</strong>efi cios <strong>de</strong> sus mitras.<br />

Como pue<strong>de</strong> verse, fueron éstos los fundam<strong>en</strong>tos legales<br />

que solidifi caron <strong>la</strong>s posiciones romanas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s negociaciones<br />

secu<strong>la</strong>res <strong>en</strong>caminadas a <strong>la</strong> conse cución <strong>de</strong>l <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong> Universal por <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> españo<strong>la</strong>.<br />

Pero <strong>la</strong>s brazos pontifi cios aún se a<strong>la</strong>rgaban más. A<strong>de</strong>más <strong>de</strong><br />

los b<strong>en</strong>efi cios «reservados», había otros «afectados» como<br />

consecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un acto simbóli co <strong>de</strong>l papa, l<strong>la</strong>mado appositio<br />

manuum -aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s manos-. Mediante <strong>la</strong> afección,<br />

el papa se reservaba tácitam<strong>en</strong>te un b<strong>en</strong>efi cio para disponer<br />

libre m<strong>en</strong>te <strong>de</strong> él, quedando ret<strong>en</strong>ido e impidi<strong>en</strong>do su provisión<br />

por el ordinario, al m<strong>en</strong>os por aquel<strong>la</strong> vez (nota 82). En<br />

virtud <strong>de</strong> diversos <strong>de</strong>cretos, el papa podía «afectar» nueve<br />

géneros distintos <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios, cada uno <strong>de</strong> los cuales incluía<br />

numero sos casos particu<strong>la</strong>res. No es extraño, pues,<br />

que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Madrid se pidiera una reforma total.<br />

Concluy<strong>en</strong>do, pue<strong>de</strong> observarse cómo toda <strong>la</strong> tipología b<strong>en</strong>efi<br />

cial (nota 83 )era sus ceptible <strong>de</strong> ser reservada o afectada.<br />

<strong>El</strong>lo explica <strong>la</strong> int<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra <strong>de</strong> injer<strong>en</strong>cias e intromisiones<br />

por parte <strong>de</strong> ambos cont<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes, y el fervor pues<br />

61


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

to por <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s negociaciones por el <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong> Universal -<strong>en</strong> busca <strong>de</strong> <strong>la</strong> profi <strong>la</strong>xis co<strong>la</strong>tiva -.<br />

La Santa Se<strong>de</strong> t<strong>en</strong>ía variados motivos para reservar o afectar<br />

tan gran<strong>de</strong> masa b<strong>en</strong>efi cial, o para conce<strong>de</strong>r disp<strong>en</strong>sas y<br />

gracias. Por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong> <strong>la</strong> mera voluntad <strong>de</strong> los papas, sobrevo<strong>la</strong>ba<br />

una razón <strong>de</strong> mayor peso: <strong>la</strong> crematística.<br />

A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tasas que <strong>de</strong>bían <strong>de</strong> pagarse por el <strong>de</strong>spacho<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s preces, <strong>la</strong> Curia se b<strong>en</strong>efi ciaba <strong>de</strong> una serie <strong>de</strong> tributos:<br />

annatas, medias annatas y quind<strong>en</strong>ios, paga<strong>de</strong>ros <strong>en</strong><br />

moneda <strong>de</strong> oro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara Apostólica (nota 84).<br />

Annata signifi caba etimológicam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> r<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> un año, que<br />

era lo que, <strong>en</strong> teoría, <strong>de</strong>bía pagarse por un b<strong>en</strong>efi cio mayor.<br />

Pero normalm<strong>en</strong>te no consistía <strong>en</strong> <strong>la</strong> r<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> un año, sino<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> cantidad establecida por los aranceles <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cancillería.<br />

Se pagaba antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> expedición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s, pues <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia<br />

había mostrado a <strong>la</strong> Curia que era difícil cobrar<strong>la</strong> una<br />

vez que el b<strong>en</strong>efi cio esta ba <strong>en</strong> posesión <strong>de</strong>l b<strong>en</strong>efi ciario. La<br />

media annata era <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> <strong>la</strong> r<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> un año, y se pagaba<br />

por el disfrute <strong>de</strong> un b<strong>en</strong>efi cio m<strong>en</strong>or.<br />

Los quind<strong>en</strong>ios eran annatas quind<strong>en</strong>ales. Como los b<strong>en</strong>efi<br />

cios acumu<strong>la</strong>dos a lugares píos o a cuerpos morales no<br />

vacaban por no morir sus b<strong>en</strong>efi ciados, estaban ex<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l<br />

ÍNDICE<br />

62


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

tributo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s annatas, por lo que se les aplicaba el pago <strong>de</strong><br />

los quind<strong>en</strong>ios (suponi<strong>en</strong>do que <strong>la</strong>s vacantes t<strong>en</strong>ían lugar<br />

cada quince años, y precisam<strong>en</strong>te durante los meses apostólicos<br />

o reservados a <strong>la</strong> Santa Se<strong>de</strong>). Los quind<strong>en</strong>ios se<br />

ext<strong>en</strong>dieron llegando a incluir prácticam<strong>en</strong>te todas <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>siones,<br />

acumu<strong>la</strong>ciones y uniones perpetuas que existían <strong>en</strong><br />

España, exigi<strong>en</strong>do el tribu to incluso <strong>de</strong> los monasterios <strong>de</strong>l<br />

<strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>.<br />

Los quind<strong>en</strong>ios <strong>de</strong>jaron <strong>de</strong> pagarse teóricam<strong>en</strong>te tras el<br />

Concordato <strong>de</strong> 1753, al igual que <strong>la</strong>s annatas <strong>en</strong> los b<strong>en</strong>efi -<br />

cios <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ta anual superior a 24 du cados. Pero <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica,<br />

los curiales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cancillería siguieron cobrándolos al<br />

<strong>de</strong>spachar <strong>la</strong>s provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios unidos, colegiatas<br />

y monasterios. Los b<strong>en</strong>efi cios con r<strong>en</strong>ta anual superior a 24<br />

ducados, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong>l coste <strong>de</strong> <strong>la</strong> bu<strong>la</strong>, pagaban <strong>la</strong> media annata<br />

o el quind<strong>en</strong>io.<br />

No basta con aceptar como cierta <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> abusos <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> Curia roma na. Es necesario analizar <strong>la</strong>s causas que los<br />

hicieron tan manifi estos.<br />

Y motivos justifi cadores hal<strong>la</strong>remos <strong>en</strong> el sistema <strong>de</strong> ocupación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>la</strong> zas. A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong> percepción <strong>de</strong> manchas -<br />

propinas-, más o m<strong>en</strong>os aceptada a nivel g<strong>en</strong>eral, los ofi cios<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Dataría y <strong>la</strong> Cancillería constituían una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mejores<br />

63


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> ingresos. Debían ser ocupados personalm<strong>en</strong>te<br />

por sus pro pietarios, pero era práctica común <strong>en</strong>tre éstos el<br />

hecho <strong>de</strong> subarr<strong>en</strong>darlos con usura. Y los subarr<strong>en</strong>dadores<br />

procuraban sacar el máximo partido a <strong>la</strong>s expedi ciones a fi n<br />

<strong>de</strong> amortizar con <strong>la</strong> mayor rapi<strong>de</strong>z el <strong>de</strong>sembolso. De este<br />

modo se espoleaban <strong>la</strong>s «corrupte<strong>la</strong>s, trampas y triquiñue<strong>la</strong>s»<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> expedición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s preces (nota 85).<br />

Los mismos vicios aquejaban a los ag<strong>en</strong>tes y expedicioneros,<br />

que vivían, asimismo, <strong>de</strong>l producto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s expediciones. Por<br />

<strong>la</strong> Ciudad Eterna circu<strong>la</strong>ban ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> diversos tipos o categorías<br />

(nota 86).<br />

Los ag<strong>en</strong>tes ofi ciales o ag<strong>en</strong>tes g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> preces eran<br />

los <strong>en</strong>viados por los monarcas para v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>r los asuntos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Curia re<strong>la</strong>tivos a su país (nota 87).<br />

Los ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> curia eran simples curiales <strong>de</strong> Roma que<br />

mant<strong>en</strong>ían corres pond<strong>en</strong>cia episto<strong>la</strong>r con ag<strong>en</strong>tes particu<strong>la</strong>res<br />

<strong>de</strong> España. Con <strong>la</strong> expedición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s preces que recibían<br />

<strong>de</strong> España, por vía privada, redon<strong>de</strong>aban el sueldo que ganaban<br />

<strong>en</strong> el tribunal <strong>en</strong> que trabajaban.<br />

Los ag<strong>en</strong>tes eclesiásticos eran clérigos <strong>en</strong>cargados extraofi -<br />

cialm<strong>en</strong>te por sus obispos <strong>de</strong> solv<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> Roma los asuntos<br />

<strong>en</strong>viados <strong>de</strong>s<strong>de</strong> su mitra.<br />

ÍNDICE<br />

64


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

Los expedicioneros particu<strong>la</strong>res hacían el negocio por su<br />

cu<strong>en</strong>ta; cargaban los gastos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s expediciones con <strong>la</strong><br />

av<strong>en</strong>i<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dataría, que también ob t<strong>en</strong>ía b<strong>en</strong>efi cios <strong>de</strong><br />

ello. También daban ri<strong>en</strong>da suelta a múltiples falsifi caciones.<br />

La mayoría eran italianos. Ahí se chocaba con el problema<br />

<strong>de</strong> que <strong>la</strong>s más <strong>de</strong> <strong>la</strong>s veces ignoraban <strong>la</strong> situación <strong>de</strong>l país<br />

o diócesis repres<strong>en</strong>tados, por lo que lo mejor era poner <strong>la</strong>s<br />

ag<strong>en</strong>cias y expediciones <strong>en</strong> manos <strong>de</strong> compatriotas.<br />

Tras el Concordato <strong>de</strong> 1753 se trató <strong>de</strong> <strong>en</strong>cauzar todas <strong>la</strong>s<br />

expediciones por un solo canal: <strong>la</strong> Cámara. Por ello, durante<br />

<strong>la</strong> segunda mitad <strong>de</strong>l siglo, los ag<strong>en</strong>tes g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong>l rey<br />

<strong>de</strong> España recibieron repetidas órd<strong>en</strong>es para impedir <strong>la</strong> actuación<br />

<strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes particu<strong>la</strong>res <strong>en</strong> <strong>la</strong> expedición <strong>de</strong> preces.<br />

Tales mandatos no tuvieron éxito. Los particu<strong>la</strong>res eran una<br />

«quinta columna» <strong>de</strong> dífi cil oposi ción. Algunos eran miembros<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> propia embajada que trabajaban a espaldas <strong>de</strong>l<br />

ag<strong>en</strong>te g<strong>en</strong>eral. A<strong>de</strong>más, actuaban <strong>en</strong> conniv<strong>en</strong>cia con <strong>la</strong><br />

propia Dataría, que también obt<strong>en</strong>ía lucro <strong>de</strong> los tratos.<br />

Otro aspecto <strong>de</strong>stacable es el gran número <strong>de</strong> españoles<br />

que acudía a Roma por asuntos matrimoniales, litigiosos o<br />

b<strong>en</strong>efi ciales, para obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong> expedición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s consigui<strong>en</strong>tes<br />

disp<strong>en</strong>sas, gracias y bu<strong>la</strong>s co<strong>la</strong>tivas. Llegaron a constituir<br />

una c<strong>la</strong>se especial <strong>en</strong> el mundo eclesiástico y social romano:<br />

65


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong> los «pret<strong>en</strong> di<strong>en</strong>tes». Muchos no lograban sus objetivos,<br />

por lo que t<strong>en</strong>ían que malbuscarse <strong>la</strong> vida allí. Había<br />

una gran cantidad <strong>de</strong> m<strong>en</strong>digos y vagos, <strong>de</strong> los que <strong>la</strong> mitad<br />

eran mujeres. Tras <strong>la</strong> fi rma <strong>de</strong>l Concordato <strong>de</strong> 1753, los pret<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong> b<strong>en</strong>e fi cios se vieron obligados a abandonar <strong>la</strong><br />

Ciudad Eterna, para pulu<strong>la</strong>r primero por <strong>la</strong> corte madrileña y,<br />

más tar<strong>de</strong>, por sus se<strong>de</strong>s episcopales.<br />

Antes <strong>de</strong> acabar el epígrafe hab<strong>la</strong>ndo <strong>de</strong> <strong>la</strong> moneda curial,<br />

trataremos un curioso negocio que, cómo no, también reportaba<br />

b<strong>en</strong>efi cio a <strong>la</strong> Dataría: <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>siones y resignas.<br />

R<strong>en</strong>uncia era <strong>la</strong> dimisión <strong>de</strong> un b<strong>en</strong>efi cio, y resigna <strong>la</strong> cesión<br />

que hacía un b<strong>en</strong>efi ciado <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminada persona,<br />

bi<strong>en</strong> por <strong>en</strong>tero o -lo que era más frecu<strong>en</strong>te- reservándose<br />

alguna p<strong>en</strong>sión sobre <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong>l b<strong>en</strong>efi cio re signado<br />

(nota 88).<br />

Sólo el papa, a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Dataría, podía admitir estas resignas<br />

con dos súplicas: una consignando <strong>la</strong> r<strong>en</strong>uncia, y otra<br />

solicitando el disfrute <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>en</strong> sión. De ambas bu<strong>la</strong>s -provisión<br />

y p<strong>en</strong>sión reservada- se <strong>de</strong>bía pagar <strong>la</strong> media annata.<br />

Muchas veces el valor <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>en</strong>sión reservada era m<strong>en</strong>or<br />

que el precio <strong>de</strong> <strong>la</strong> bu<strong>la</strong>. También sucedía que, al quedar mermados<br />

los frutos <strong>de</strong> los b<strong>en</strong>efi cios, podía retardarse <strong>la</strong> nueva<br />

provisión al negarse el b<strong>en</strong>efi ciado a aceptar <strong>la</strong> p<strong>en</strong>sión re-<br />

ÍNDICE<br />

66


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

servada, con el consigui<strong>en</strong>te perjucio <strong>de</strong> ord<strong>en</strong> pastoral para<br />

<strong>la</strong> parro quia por estar <strong>la</strong>rgo tiempo <strong>de</strong>sasistida.<br />

En España, ap<strong>en</strong>as había b<strong>en</strong>efi cios -reservados- libres <strong>de</strong>l<br />

<strong>de</strong>scu<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>siones cargadas por Roma por difer<strong>en</strong>tes<br />

conceptos. Los monarcas espa ñoles no discutían el <strong>de</strong>recho<br />

papal, pero juzgaban una extorsión que el dinero español<br />

pasase a manos <strong>de</strong> extranjeros.<br />

Entrando ya <strong>en</strong> el tema <strong>de</strong> <strong>la</strong>s monedas utilizadas por <strong>la</strong> Curia<br />

romana, es necesario conocer que <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas b<strong>en</strong>efi ciales se<br />

obt<strong>en</strong>ían <strong>en</strong> especie y su cómputo se hacía <strong>en</strong> ducados <strong>de</strong><br />

oro <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>, pero el pago <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>siones im puestas por<br />

Roma <strong>de</strong>bía efectuarse <strong>en</strong> ducados <strong>de</strong> oro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara<br />

Apostólica, lo que era más gravoso pues había que convertir<br />

los frutos <strong>en</strong> moneda (nota 89).<br />

<strong>El</strong> ducado <strong>de</strong> oro romano t<strong>en</strong>ía más valor que el castel<strong>la</strong>no.<br />

Mi<strong>en</strong>tras que 1 ducado <strong>de</strong> oro <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> equivalía a 11 reales<br />

<strong>de</strong> vellón, 1 ducado <strong>de</strong> oro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara Apostólica se<br />

cambiaba por 15,62 reales <strong>de</strong> vellón (nota 90). Esto es, 1<br />

ducado <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara Apostólica suponía 1,42 ducados <strong>de</strong><br />

oro castel<strong>la</strong>nos.<br />

<strong>El</strong> cambio, tan oneroso ya <strong>de</strong> por sí para los españoles, todavía<br />

podía ser más <strong>de</strong>sfavorable cuando los suplicantes, para<br />

67


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

dar celeridad a <strong>la</strong>s expediciones, se ponían <strong>en</strong> manos <strong>de</strong> un<br />

ag<strong>en</strong>te particu<strong>la</strong>r, que aún cargaba el cambio más alto.<br />

Una vez conocidos todos los <strong>en</strong>tes participantes <strong>en</strong> <strong>la</strong> expedición<br />

<strong>de</strong> los do cum<strong>en</strong>tos necesarios para <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong><br />

b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos (nota 91), po<strong>de</strong>mos sumergimos <strong>en</strong><br />

este submundo, com<strong>en</strong>zando por una comp<strong>en</strong>diosa explicación<br />

<strong>de</strong> sus mecanismos y <strong>de</strong> los criterios seguidos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

co<strong>la</strong>ciones.<br />

4.4.4. MECANISMOS Y CONDICIONANTES DE LAS PROVISIONES<br />

2.1.4.1. Introducción<br />

En este epígrafe trataremos <strong>de</strong> reproducir el proceso <strong>de</strong> provisión<br />

<strong>de</strong> los b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> vacante previa<br />

hasta <strong>la</strong> posterior co<strong>la</strong>ción, así como los criterios y factores<br />

infl uy<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> <strong>la</strong> selección <strong>de</strong> preb<strong>en</strong>dados.<br />

<strong>El</strong> conjunto <strong>de</strong> preb<strong>en</strong>das eclesiásticas estaba sometido a<br />

un continuo fl ujo <strong>de</strong> provisiones y vacantes. Los sistemas <strong>de</strong><br />

co<strong>la</strong>ción eran tres: por elección, confi rmada por el ordinario<br />

(nota 92); por pres<strong>en</strong>tación, cuando se trataba <strong>de</strong> algún patrón<br />

<strong>la</strong>ico o <strong>de</strong>l monarca (nota 93); y por libre co<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l<br />

papa o <strong>de</strong>l nuncio. Las va cantes, <strong>en</strong> cambio, podían sobrev<strong>en</strong>ir<br />

<strong>de</strong> cinco maneras. O<strong>la</strong>echea <strong>la</strong>s <strong>en</strong>umera: «por <strong>de</strong>función<br />

ÍNDICE<br />

68


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

o cambio <strong>de</strong> estado <strong>de</strong>l b<strong>en</strong>efi ciado; por incompatibilidad; por<br />

impetración <strong>de</strong>fectuosa o irrita; por crim<strong>en</strong>; y por neglig<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong>l provisto, que <strong>de</strong>jó transcurrir el p<strong>la</strong>zo seña<strong>la</strong>do para <strong>la</strong><br />

solicitud <strong>de</strong> <strong>la</strong>s preces o <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> posesión <strong>de</strong>l b<strong>en</strong>efi cio».<br />

A<strong>de</strong>más existían otros modos reservados al papa (nota 94).<br />

Si combinamos <strong>la</strong> gran cantidad y variedad <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios a<br />

proveer, y <strong>la</strong> gran cantidad y variedad <strong>de</strong> modos <strong>de</strong> vacante,<br />

podremos compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> com plicación burocrática y <strong>la</strong>s<br />

posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> abusos que se daban <strong>en</strong> <strong>la</strong> Curia. No es<br />

necesario recordar <strong>la</strong>s quejas españo<strong>la</strong>s sobre <strong>la</strong> forma que<br />

ésta t<strong>en</strong>ía <strong>de</strong> proveer los b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos (v<strong>en</strong>alidad,<br />

alejami<strong>en</strong>to y <strong>de</strong>sconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> realidad <strong>de</strong>l país, l<strong>en</strong>titud...).<br />

No obstante, tras el traspaso <strong>de</strong> funciones que supuso<br />

el Concordato <strong>de</strong> 1753, <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> pasó a ser<br />

qui<strong>en</strong> su friera estas críticas, pues se vio <strong>de</strong>sbordada durante<br />

mucho tiempo por el alu vión b<strong>en</strong>efi cial. Algunos abusos se<br />

repitieron; se hizo popu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> frase: «<strong>la</strong>s cosas <strong>de</strong> pa<strong>la</strong>cio van<br />

<strong>de</strong>spacio» (nota 95).<br />

2.1.4.2. <strong>El</strong> procesa <strong>de</strong> provisión <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios <strong>de</strong>l <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong><br />

Tras quedar vacante un b<strong>en</strong>efi cio eclesiástico <strong>de</strong>l <strong>Patronato</strong><br />

Regio, el obis po <strong>de</strong> su diócesis -si era secu<strong>la</strong>r-, o el abad <strong>de</strong><br />

69


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

su monasterio -si era regu<strong>la</strong>r-, <strong>de</strong>bían remitir al rey por medio<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara un informe con <strong>la</strong> causa <strong>de</strong> <strong>la</strong> vacante y <strong>la</strong>s características<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> preb<strong>en</strong>da (valor y calida<strong>de</strong>s; cargos, p<strong>en</strong>siones<br />

y otras obligaciones). Una vez conocida <strong>la</strong> vacante por<br />

el rey, éste sometía su provisión a <strong>la</strong> consulta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara.<br />

La Cámara se reunía, discutía el tema <strong>en</strong> cuestión, y elevaba<br />

al rey su pare cer recogido <strong>en</strong> un docum<strong>en</strong>to, <strong>la</strong> consulta. Ésta<br />

com<strong>en</strong>zaba con un breve pero conciso <strong>en</strong>unciado (nota 96),<br />

que era seguido por una <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>da exposición <strong>de</strong>l asunto, y<br />

concluía con <strong>la</strong> opinión <strong>de</strong> los consejeros, que normalm<strong>en</strong>te<br />

era unánime.<br />

Una vez estaba <strong>en</strong> manos <strong>de</strong>l rey, éste, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong>l cont<strong>en</strong>ido fi nal <strong>de</strong> aquél<strong>la</strong>, y con mayor o m<strong>en</strong>or celeridad,<br />

tomaba una <strong>de</strong>cisión. Aun que lo más frecu<strong>en</strong>te era que<br />

el monarca se acomodara al parecer <strong>de</strong>l órgano c<strong>en</strong>tral, no<br />

fueron pocas <strong>la</strong>s ocasiones <strong>en</strong> que adoptó posturas abiertam<strong>en</strong>te<br />

contrarias.<br />

La consulta <strong>de</strong> <strong>la</strong>s preb<strong>en</strong>das eclesiásticas vacantes se efectuaba<br />

los lunes, si<strong>en</strong>do los candidatos elegidos <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara<br />

por votación. Dos días <strong>de</strong>spués, los miércoles, eran fi rmadas<br />

por los magistrados <strong>de</strong> turno, y remitidas al mo narca, por vía<br />

<strong>de</strong> Gracia y Justicia, junto con <strong>la</strong> lista <strong>de</strong> pret<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes -y sus<br />

respectivas re<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong> méritos-. <strong>El</strong> rey <strong>la</strong>s <strong>de</strong>spachaba los<br />

ÍNDICE<br />

70


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

viernes. Una vez fi rmados los nombrami<strong>en</strong>tos, los remitía a<br />

<strong>la</strong> Cámara -<strong>de</strong>volvi<strong>en</strong>do, asimismo, <strong>la</strong>s citadas re<strong>la</strong>ciones <strong>de</strong><br />

méritos-, que los publicaba el lunes sigui<strong>en</strong>te (nota 97).<br />

Una vez <strong>en</strong>terado <strong>de</strong> <strong>la</strong> resolución real, el b<strong>en</strong>efi ciado o su<br />

ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong>bían acudir a <strong>la</strong> secretaría correspondi<strong>en</strong>te a recoger<br />

<strong>la</strong> cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tación, para lo que era requisito ineludible<br />

llevar un certifi cado <strong>de</strong>l pre<strong>la</strong>do <strong>en</strong> el que constaran <strong>la</strong>s<br />

r<strong>en</strong>tas eclesiásticas que gozaba Si <strong>la</strong>s t<strong>en</strong>ía, éstas pasaban<br />

a disposi ción <strong>de</strong>l monarca (nota 98), a m<strong>en</strong>os que <strong>la</strong> gracia<br />

concedida fuera compatible con <strong>la</strong> posesión <strong>de</strong> otras r<strong>en</strong>tas<br />

eclesiásticas.<br />

Tras ello, el b<strong>en</strong>efi ciado <strong>de</strong>bía superar el p<strong>en</strong>último trámite<br />

burocrático. Era <strong>en</strong>viado a <strong>la</strong> ofi cina <strong>de</strong>l sello, don<strong>de</strong> su título<br />

<strong>de</strong> provisión era registrado; título con el cual podría recoger<br />

<strong>de</strong>fi nitivam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> preb<strong>en</strong>da, una vez que ésta viniera confi<br />

rmada por <strong>la</strong>s pertin<strong>en</strong>tes bu<strong>la</strong>s pontifi cias, <strong>de</strong> cuya consecución<br />

se <strong>en</strong>cargaba, como ya hemos visto, <strong>la</strong> Ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

Preces, <strong>en</strong> contacto directo con <strong>la</strong> Curia romana.<br />

La ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> preces <strong>de</strong> Madrid <strong>en</strong>viaba a <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ciudad<br />

Eterna <strong>la</strong> lista <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos cuyo nombrami<strong>en</strong>to<br />

necesitaba <strong>de</strong> confi rmación ponti fi cia (nota 99). Allí, el propio<br />

ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong> preces o el embajador <strong>en</strong> dicha corte pres<strong>en</strong>taban<br />

<strong>la</strong>s elecciones reales ante «Su Beatitud», para que les<br />

71


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

diera su confi rmación or d<strong>en</strong>ando <strong>la</strong> expedición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s<br />

y breves correspondi<strong>en</strong>tes, cuyas tasas ha bía que pagar <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> Dataría. Normalm<strong>en</strong>te, <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> expedición <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

carta dirigida al embajador o al ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong> preces y <strong>la</strong> <strong>de</strong>l <strong>de</strong>spacho<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s podían transcurrir unos dos meses.<br />

Satisfechos los pagos, los escritos pontifi cios iban a manos<br />

<strong>de</strong>l ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong> preces <strong>en</strong> Roma, que los remitía a <strong>la</strong> ag<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> Madrid. De allí pasaban a ma nos <strong>de</strong>l secretario <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Cámara, que los <strong>de</strong>jaba al fi scal para su supervisión, por si<br />

v<strong>en</strong>ían <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>bida forma o <strong>en</strong> ellos había algo contrario a<br />

<strong>la</strong>s regalías <strong>de</strong> <strong>la</strong> corona.<br />

En el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mitras, el fi scal solía ret<strong>en</strong>er <strong>la</strong> bu<strong>la</strong> dirigida<br />

a los vasallos legos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s respectivas catedrales puesto que,<br />

bajo <strong>la</strong> am<strong>en</strong>aza <strong>de</strong> sufrir <strong>la</strong>s mismas p<strong>en</strong>as que eran impuestas<br />

a los rebel<strong>de</strong>s, les ord<strong>en</strong>aba a éstos prestar fi <strong>de</strong>lidad al<br />

obispo y pagarle los servicios y <strong>de</strong>rechos acostumbrados, lo<br />

que era impropio <strong>de</strong> <strong>la</strong> autoridad eclesiástica y perjudicial a <strong>la</strong><br />

regalía <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong>, única fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> jurisdicción temporal<br />

<strong>de</strong> los pre<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> sus reinos. A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> Cámara advertía a<br />

los electos que cuando prestas<strong>en</strong> juram<strong>en</strong>to a <strong>la</strong> Santa Se <strong>de</strong>,<br />

tal como prev<strong>en</strong>ía <strong>la</strong> Bu<strong>la</strong> <strong>de</strong> Consagración, expedida a tal<br />

efecto, éste «sea y se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong>da sin perjuicio <strong>de</strong>l <strong>de</strong> fi <strong>de</strong>lidad<br />

<strong>de</strong>bido al rey, ni <strong>de</strong> sus regalías, le yes <strong>de</strong>l reino, disciplina<br />

ÍNDICE<br />

72


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

<strong>de</strong> él, Concordatos, legítimas costumbres, y otros <strong>de</strong> rechos».<br />

Tras cumplir estas prev<strong>en</strong>ciones, les eran <strong>de</strong>vueltas <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s,<br />

junto con los executoriales necesarios para <strong>la</strong> toma <strong>de</strong><br />

posesión <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra (nota 100), y una real cédu<strong>la</strong> que les<br />

otorgaba el señorío temporal y <strong>la</strong> jurisdicción sobre los términos<br />

adscritos a su dignidad episcopal (nota 101).<br />

Y por fi n, salvados todos los trámites burocráticos -que solían<br />

ocupar a <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Gracia, Justicia y <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> alre<strong>de</strong> dor <strong>de</strong> un mes y medio-<br />

(nota 102), se le <strong>en</strong>tregaba <strong>la</strong> bu<strong>la</strong> o breve al b<strong>en</strong>efi ciado,<br />

que disponía <strong>de</strong> un <strong>de</strong>terminado p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> tiempo -normalm<strong>en</strong>te<br />

dos meses- para pres<strong>en</strong>tarse <strong>en</strong> su b<strong>en</strong>efi cio y tomar<br />

posesión <strong>de</strong> él.<br />

Y así terminaba el proceso <strong>de</strong> provisión <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

<strong>de</strong>l Re al <strong>Patronato</strong>. <strong>El</strong> provisto se pres<strong>en</strong>taba <strong>en</strong><br />

su b<strong>en</strong>efi cio con los docum<strong>en</strong>tos pontifi cios y los reales, y<br />

normalm<strong>en</strong>te no había problemas para que tomara posesión<br />

<strong>de</strong> él.<br />

2.1.4.3. Criterios y factores <strong>en</strong> <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> los<br />

b<strong>en</strong>efi cios<br />

En <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios, <strong>la</strong> Cámara int<strong>en</strong>taba no<br />

alejarse mucho <strong>de</strong> dos principios g<strong>en</strong>erales. Por un <strong>la</strong>do,<br />

73


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

proveer <strong>la</strong>s vacantes con <strong>la</strong> mayor breve dad -hecho que muy<br />

poco frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te se conseguía-. Y por otro, elegir a los<br />

pret<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes más dignos y apropiados para el servicio y utilidad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s pie zas eclesiásticas (nota 103).<br />

De esta forma, <strong>en</strong> igualdad <strong>de</strong> méritos, eran preferidos los<br />

diocesanos a los foráneos, cuando se trataba <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios<br />

<strong>de</strong> una mitra <strong>en</strong> concreto.<br />

Las preb<strong>en</strong>das <strong>de</strong> ofi cio se proveían por oposición y concurso,<br />

según <strong>la</strong>s normas <strong>de</strong>l concilio <strong>de</strong> Tr<strong>en</strong>to (nota 104).<br />

Las mitras y <strong>la</strong>s primeras dignida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> catedrales y colegiatas<br />

eran distri buidas, por reg<strong>la</strong> g<strong>en</strong>eral, <strong>en</strong>tre los «sujetos <strong>de</strong><br />

juicio, literatura y pr<strong>en</strong>das sa cerdotales que más se hubieran<br />

distinguido <strong>en</strong> el servicio <strong>de</strong> otras iglesias y <strong>en</strong> el <strong>de</strong>l Estado»<br />

(nota 105). He aquí un aspecto interesante <strong>de</strong> <strong>la</strong> m<strong>en</strong>talidad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> dinas tía borbónica: <strong>en</strong> igualdad <strong>de</strong> condiciones se anteponían<br />

los eclesiásticos <strong>de</strong> valor, que se hubieran cualifi cado<br />

políticam<strong>en</strong>te (nota 106), a aquellos otros que no eran más<br />

que estrictam<strong>en</strong>te sacerdotes. Aquel<strong>la</strong>s dignida<strong>de</strong>s, para<br />

cuya obt<strong>en</strong> ción se requería el grado <strong>de</strong> doctor o <strong>de</strong> lic<strong>en</strong>ciado,<br />

sólo se proveían <strong>en</strong> sujetos titu<strong>la</strong>dos por <strong>la</strong> Universidad.<br />

<strong>El</strong> asc<strong>en</strong>so <strong>en</strong> <strong>la</strong> carrera eclesiástica se basaba <strong>en</strong> el nivel <strong>de</strong><br />

educación: más específi cam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> <strong>la</strong> formación recibida <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong>s fa culta<strong>de</strong>s <strong>de</strong> teología, fi losofía y <strong>de</strong>recho (nota 107). Y<br />

ÍNDICE<br />

74


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

parte muy importante <strong>en</strong> <strong>la</strong>s posi bilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> asc<strong>en</strong>so t<strong>en</strong>ía<br />

el tipo <strong>de</strong> educación recibida, pues el inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> carrera marcaba,<br />

<strong>en</strong> bu<strong>en</strong>a medida, todo el itinerario posterior, condicionando<br />

<strong>la</strong>s formas y <strong>la</strong> int<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>dicación pastoral y<br />

social que los sacerdotes t<strong>en</strong>ían <strong>en</strong> sus pueblos o ciuda<strong>de</strong>s<br />

(nota 108).<br />

Para <strong>la</strong>s preb<strong>en</strong>das y b<strong>en</strong>efi cios sin cura <strong>de</strong> almas, que sólo<br />

requerían «edad, ord<strong>en</strong> y virtud sufi ci<strong>en</strong>te», eran preferidos<br />

los capel<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> <strong>la</strong> Armada y los <strong>de</strong> los hospitales reales<br />

(nota 109). En cuanto a los b<strong>en</strong>efi cios simples y p<strong>en</strong>siones<br />

eclesiásticas, que no pedían resid<strong>en</strong>cia y no t<strong>en</strong>ían más obligación<br />

que una <strong>de</strong> c<strong>la</strong>rada inclinación al estado eclesiástico,<br />

se at<strong>en</strong>día con mayor interés a los clérigos pobres y a los<br />

b<strong>en</strong>eméritos <strong>en</strong> servicio <strong>de</strong>l bi<strong>en</strong> público.<br />

2.1.4.4. <strong>El</strong> <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta<br />

Fue éste un utilísimo instrum<strong>en</strong>to regalista <strong>en</strong> manos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

corona españo <strong>la</strong>, al que se aferraron los reyes para proveer<br />

multitud <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios.<br />

La nominación <strong>de</strong> un individuo para una preb<strong>en</strong>da eclesiástica<br />

<strong>de</strong>l <strong>Real</strong> Pa tronato podía <strong>de</strong>jar vacante a su vez otra,<br />

cuya provisión pasaba a tocar al mo narca por <strong>de</strong>recho <strong>de</strong><br />

resulta, aun cuando no pert<strong>en</strong>eciese al Regio <strong>Patronato</strong>. De<br />

75


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

este modo, <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> una p<strong>la</strong>za podía g<strong>en</strong>erar toda una<br />

cad<strong>en</strong>a <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> individuos afectos para b<strong>en</strong>efi<br />

cios que, <strong>de</strong> cualquier otra manera, hubieran quedado al<br />

marg<strong>en</strong> <strong>de</strong> sus prerrogativas (nota 110).<br />

Pero no sólo el rey podía ext<strong>en</strong><strong>de</strong>r subrepticiam<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> su Patro nato. También <strong>la</strong> Santa Se<strong>de</strong> hizo uso <strong>de</strong> tal<br />

<strong>de</strong>recho para acce<strong>de</strong>r a ciertos car gos aj<strong>en</strong>os a su amplia<br />

jurisdicción (nota 111).<br />

2.1.4.5. La red <strong>de</strong> informadores<br />

Era habitual que <strong>la</strong>s propuestas para los difer<strong>en</strong>tes empleos<br />

eclesiásticos fueran precedidas <strong>de</strong> informes secretos <strong>en</strong>viados<br />

por diversas instancias <strong>de</strong> <strong>la</strong> jerarquía eclesiástica,<br />

haci<strong>en</strong>do diversas alusiones acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> difer<strong>en</strong>te bon dad y<br />

conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los candidatos.<br />

Esta red <strong>de</strong> informadores llegó a jugar un papel muy signifi<br />

cativo <strong>en</strong> <strong>la</strong> Es paña <strong>de</strong> <strong>la</strong> época. Tras el Concordato <strong>de</strong><br />

1753, y <strong>la</strong> <strong>de</strong>cisión <strong>de</strong> alejar a los pre t<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> Madrid,<br />

<strong>la</strong> infl u<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> estos informes se acrec<strong>en</strong>tó, pues <strong>de</strong> ellos<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong>dían, <strong>en</strong> gran medida, <strong>la</strong>s futuras provisiones. Pero a<br />

m<strong>en</strong>udo, di chos informes no se <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ían únicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

esferas eclesiásticas, sino que interferían <strong>de</strong>cisivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> vida pública. No <strong>en</strong> vano <strong>la</strong> Iglesia era <strong>la</strong> única instancia<br />

ÍNDICE<br />

76


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

con una pres<strong>en</strong>cia efectiva <strong>en</strong> todos los rincones <strong>de</strong> <strong>la</strong> monarquía<br />

(nota 112).<br />

2.1.4.6. <strong>El</strong> Padre Confesor<br />

Hemos <strong>de</strong>jado para el fi nal <strong>de</strong>l capítulo el factor <strong>de</strong> mayor infl<br />

u<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> provisiones: <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong>l Confesor<br />

<strong>Real</strong>. Los historiadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia <strong>de</strong>l XVIII no se cansan<br />

<strong>de</strong> repetirlo (nota 113).<br />

La <strong>la</strong>bor realizada <strong>en</strong> el fuero sacram<strong>en</strong>tal era <strong>la</strong> parte mínima<br />

e insignifi cante <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tareas anejas al cargo <strong>de</strong> Confesor<br />

<strong>Real</strong>. Sea por una práctica inve terada, que databa <strong>de</strong> <strong>la</strong> época<br />

<strong>de</strong> los Austrias, o por una corrupte<strong>la</strong> pau<strong>la</strong>tina, lo cierto<br />

es que por manos <strong>de</strong>l Confesor <strong>Real</strong> pasaban casi todos los<br />

negocios eclesiásticos <strong>de</strong>l reino, y otros muchos políticos o<br />

puram<strong>en</strong>te civiles -imposi ción <strong>de</strong> contribuciones, arbitrios<br />

económicos o cuestiones <strong>de</strong> comercio, dife r<strong>en</strong>cias con el<br />

nuncio o <strong>la</strong> Santa Se<strong>de</strong>, o minucias <strong>de</strong> etiqueta protoco<strong>la</strong>ria-<br />

(nota 114). <strong>El</strong> rey se servía <strong>de</strong> su confesor utilizándolo, al<br />

mismo tiempo, como sacerdote, moralista y teólogo, y también<br />

como ag<strong>en</strong>te político, administrador eclesiásti co, consultor<br />

y consejero. Era, como pue<strong>de</strong> apreciarse, una fi gura <strong>de</strong><br />

suma tras c<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> vida pública <strong>de</strong>l país.<br />

77


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Queda c<strong>la</strong>ro, pues, que <strong>en</strong> absoluto se reducían <strong>la</strong>s funciones<br />

<strong>de</strong>l Confesor <strong>Real</strong> a oír <strong>la</strong>s confesiones <strong>de</strong>l monarca, absolverle<br />

y darle los consejos espiri tuales pertin<strong>en</strong>tes. Aunque el<br />

confesionario real no podía compararse con una Secretaría,<br />

pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>cirse, sin exageración, que el Padre Confesor formaba<br />

par te <strong>de</strong>l «equipo ministerial», porque <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica ejercía<br />

el papel <strong>de</strong> ministro <strong>de</strong> asuntos eclesiásticos (nota 115);<br />

<strong>en</strong> otras pa<strong>la</strong>bras, era el «verda<strong>de</strong>ro factotum <strong>de</strong> <strong>la</strong> política<br />

religiosa <strong>de</strong>l gobierno <strong>de</strong> los Borbones» (nota 116).<br />

<strong>El</strong> cambio <strong>de</strong> dinastía trajo, <strong>en</strong>tre otros, el <strong>de</strong> los titu<strong>la</strong>res <strong>de</strong>l<br />

confesionario regio, que <strong>de</strong>jaron <strong>de</strong> ser dominicos, <strong>en</strong>cargándose<br />

<strong>de</strong> él los jesuitas (nota 117). De to dos ellos <strong>de</strong>stacó el<br />

Padre Rávago, fautor <strong>de</strong>l Concordato <strong>de</strong> l753 (nota 118).<br />

<strong>El</strong> infl ujo <strong>de</strong>l Padre Confesor era tan gran<strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> corte que<br />

su dictam<strong>en</strong> solía prevalecer muchas veces al <strong>de</strong> los ministros<br />

y consejeros reales (nota 119).<br />

Uno <strong>de</strong> sus principales negocios -<strong>en</strong> el que su po<strong>de</strong>r era <strong>de</strong>cisivo-,<br />

que le granjeaba no pocas <strong>en</strong>vidias y animosida<strong>de</strong>s<br />

(nota 120), era <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> obispados y b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

<strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tación real. Prácticam<strong>en</strong>te era él qui<strong>en</strong><br />

confe ría <strong>la</strong>s piezas eclesiásticas, limitándose el monarca a<br />

dar su «visto bu<strong>en</strong>o» (nota 121).<br />

ÍNDICE<br />

78


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

2.2. PROVISIONES DE BENEFICIOS REGULARES<br />

2.2.1. INTRODUCCIÓN<br />

Roberto Fernán<strong>de</strong>z Díaz, <strong>en</strong> su ya m<strong>en</strong>cionado artículo «La<br />

clerecía cata<strong>la</strong> na <strong>en</strong> el Seteci<strong>en</strong>tos», al analizar el estado actual<br />

<strong>de</strong> los conocimi<strong>en</strong>tos refer<strong>en</strong> tes al clero regu<strong>la</strong>r catalán,<br />

dice rotundam<strong>en</strong>te: «Nuestra ignorancia <strong>en</strong> este punto es<br />

notoria» (nota 122).<br />

Obviam<strong>en</strong>te, resulta una tarea inabarcable int<strong>en</strong>tar ofrecer<br />

una bibliografía exhaustiva sobre el clero regu<strong>la</strong>r catalán.<br />

Sí po<strong>de</strong>mos afi rmar, comulgando con <strong>la</strong> opinión <strong>de</strong>l citado<br />

Fernán<strong>de</strong>z, que su calidad es muy <strong>de</strong>sigual y que carece<br />

-salvo alguna excepción- <strong>de</strong> monografías que abord<strong>en</strong> los<br />

temas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> un punto <strong>de</strong> vista rigurosam<strong>en</strong>te ci<strong>en</strong>tífi co e<br />

imparcial (nota 123).<br />

Sobre <strong>la</strong> jerarquía regu<strong>la</strong>r (nota 124) no disponemos <strong>de</strong> más<br />

información que <strong>la</strong> que se pue<strong>de</strong> extraer <strong>de</strong> <strong>la</strong>s historias g<strong>en</strong>erales<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s distintas órd<strong>en</strong>es, <strong>de</strong> algunas hagiográfi cas<br />

biografías <strong>de</strong> aba<strong>de</strong>s o superiores <strong>de</strong> órd<strong>en</strong>es, y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s historias<br />

<strong>de</strong> los monasterios más po<strong>de</strong>rosos -como los <strong>de</strong> Poblet,<br />

Montserrat o Santes Creus-, que nos aportan datos sobre<br />

sus personajes más ilustres. La razón <strong>de</strong> estas car<strong>en</strong>cias hay<br />

que buscar<strong>la</strong> <strong>en</strong> el celo con que <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes instituciones<br />

79


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

religiosas guardaron sus interiorida<strong>de</strong>s, impidi<strong>en</strong>do el acceso<br />

a <strong>la</strong> vasta e in m<strong>en</strong>sam<strong>en</strong>te rica docum<strong>en</strong>tación conservada<br />

plurisecu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> sus archi vos. Por ello, el estudio social<br />

<strong>de</strong> estos religiosos está aún por hacer.<br />

No obstante, int<strong>en</strong>taremos salvar estas difi culta<strong>de</strong>s para<br />

ofrecer un estado actual <strong>de</strong> los conocimi<strong>en</strong>tos sobre el clero<br />

regu<strong>la</strong>r catalán <strong>de</strong>l XVIII.<br />

Su principal nota distintiva fue <strong>la</strong> gran estabilidad que mantuvo<br />

a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> toda <strong>la</strong> c<strong>en</strong>turia. La atonía fundacional -<br />

manifi esta ya <strong>en</strong> <strong>la</strong> segunda mitad <strong>de</strong> <strong>la</strong> c<strong>en</strong>turia anterior- se<br />

ac<strong>en</strong>tuó. No se fundó ninguna nueva ord<strong>en</strong>, y <strong>la</strong>s exist<strong>en</strong>tes<br />

ap<strong>en</strong>as abieron nuevas casas.<br />

<strong>El</strong> cambio más espectacu<strong>la</strong>r se produjo con <strong>la</strong> expulsión <strong>de</strong><br />

los jesuitas <strong>de</strong> España <strong>en</strong> 1767, y <strong>la</strong> subsigui<strong>en</strong>te extinción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> ord<strong>en</strong> <strong>en</strong> 1773 por Clem<strong>en</strong>te XIV, a instigación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

corte españo<strong>la</strong>. La <strong>Corona</strong> <strong>de</strong>cretó que todos los establecimi<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Compañía, y sus correspondi<strong>en</strong>tes r<strong>en</strong>tas, se<br />

<strong>de</strong>stinaran a fi nes religiosos y educativos. A nivel nacional,<br />

<strong>la</strong>s confi scaciones permitieron al Estado fundar nuevos seminarios<br />

para mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong>l clero parroquial, establecer<br />

nuevas escue<strong>la</strong>s tute<strong>la</strong>das por religiosos, pero con p<strong>la</strong>nes<br />

<strong>de</strong> estudios más avanzados, y crear instituciones <strong>de</strong> caridad<br />

bajo dirección clerical (nota 125).<br />

ÍNDICE<br />

80


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

Las comunida<strong>de</strong>s regu<strong>la</strong>res preferían <strong>la</strong> ciudad al campo.<br />

No obstante, <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s fundaciones monásticas -<strong>de</strong> b<strong>en</strong>edictinos<br />

c<strong>la</strong>ustrales y cisterci<strong>en</strong>ses- (nota 126) t<strong>en</strong>ían sus<br />

monasterios <strong>en</strong> áreas rurales. Pese a ello, el clero regu<strong>la</strong>r<br />

adolecía <strong>de</strong> una ma<strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> su personal, quedando<br />

una importante porción <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s zonas rurales<br />

sin <strong>la</strong> mínima at<strong>en</strong>ción espiritual.<br />

Para estas comunida<strong>de</strong>s monásticas, el Siglo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Luces<br />

fue, <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral, una época <strong>de</strong> prosperidad, consolidación y<br />

progreso material. Las difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre comunida<strong>de</strong>s ricas y<br />

pobres se increm<strong>en</strong>taron. Al no ser ya frecu<strong>en</strong>tes <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s<br />

y g<strong>en</strong>erosas donaciones <strong>de</strong> otros siglos, algunos monasterios<br />

malvi vían <strong>de</strong> pequeñas r<strong>en</strong>tas, <strong>de</strong> limosnas y a veces,<br />

incluso, <strong>de</strong> arbitrios m<strong>en</strong>os c<strong>la</strong> ros. La mayoría, <strong>en</strong> cambio, se<br />

vio b<strong>en</strong>efi ciada con el increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> sus tierras,<br />

a causa <strong>de</strong> <strong>la</strong> infl ación <strong>de</strong> los precios agríco<strong>la</strong>s. A<strong>de</strong>más, sus<br />

ar cas se ll<strong>en</strong>aron aún más con los diezmos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s parroquias<br />

que se hal<strong>la</strong>ban bajo su tute<strong>la</strong> espiritual -aunque ésta habitualm<strong>en</strong>te<br />

no era directa, sino que solían pagar un sa<strong>la</strong>rio<br />

miserable a un clérigo secu<strong>la</strong>r que ejercía los ofi cios sacram<strong>en</strong>tales<br />

como vicario- (nota 127).<br />

Pero esa apar<strong>en</strong>te, confortable y apacible prosperidad ocultaba<br />

su inercia, su rutina estéril, su re<strong>la</strong>jación y su falta <strong>de</strong><br />

81


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

vitalidad intelectual y espiritual. Es ta <strong>de</strong>cad<strong>en</strong>cia era más evi-<br />

d<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los gran<strong>de</strong>s monasterios b<strong>en</strong>edictinos y cisterci<strong>en</strong>ses.<br />

Sus casas estaban, <strong>en</strong> teoría, <strong>de</strong>dicadas a <strong>la</strong> contemp<strong>la</strong>ción<br />

y al rezo, pero cuestiones más mundanas y m<strong>en</strong>os<br />

espirituales conc<strong>en</strong>traban <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción (disputas internas por<br />

el po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> cara a <strong>la</strong>s elecciones <strong>de</strong> los aba<strong>de</strong>s, o a dispo ner<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> los bi<strong>en</strong>es temporales, que dieron<br />

lugar al <strong>de</strong>sarro llo <strong>de</strong> faccionalismos d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> los propios<br />

monasterios; o proliferación <strong>de</strong> pleitos <strong>en</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> los tradicionales<br />

e intocables privilegios monacales tanto <strong>de</strong> ord<strong>en</strong><br />

jurisdiccional como económico).<br />

De todo ello se dieron cu<strong>en</strong>ta los ilustrados. Y sobre el clero<br />

regu<strong>la</strong>r diri gieron multitud <strong>de</strong> ataques (nota 128). Criticaban<br />

su ing<strong>en</strong>te po<strong>de</strong>río económico, <strong>la</strong> can tidad <strong>de</strong> tierras que iban<br />

a parar a sus «manos muertas». Su excesivo e improductivo<br />

número, cuyo consigui<strong>en</strong>te celibato consi<strong>de</strong>raban una <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s cau sas <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>spob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l país, <strong>en</strong> comparación con<br />

<strong>la</strong>s magnitu<strong>de</strong>s <strong>de</strong>mográfi cas alcanzadas <strong>en</strong> otros países<br />

europeos. Les acusaban <strong>de</strong> ser los máximos adversarios <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s Luces, los propagandistas <strong>de</strong> <strong>la</strong> superstición (nota 129).<br />

Sapos y cule bras sal<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> mordaz boca <strong>de</strong>l Padre Is<strong>la</strong> al<br />

hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> los frailes: «Son ami gos <strong>de</strong> los bu<strong>en</strong>os manjares y<br />

celebran rega<strong>la</strong>dos banquetes», «acaban <strong>de</strong> pre dicar sobre<br />

82


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

el ayuno, y <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el púlpito se van a s<strong>en</strong>tar <strong>en</strong> una mesa<br />

ost<strong>en</strong>tosa. C<strong>la</strong>man contra <strong>la</strong> profanidad, y sus personas, sus<br />

casas, sus celdas y sus apo s<strong>en</strong>tos están ll<strong>en</strong>os <strong>de</strong> mil superfl<br />

uida<strong>de</strong>s ...» (nota 130). Los frailes, según él, «no se cont<strong>en</strong>tan<br />

con ser glotones, sino que a<strong>de</strong>más suel<strong>en</strong> t<strong>en</strong>er sus pret<strong>en</strong>siones<br />

<strong>de</strong> elegancia y parec<strong>en</strong> petimetres» (nota 131).<br />

También el «ilustrado» gobierno español era consci<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

los males que aquejaban a <strong>la</strong>s congregaciones regu<strong>la</strong>res.<br />

Continuam<strong>en</strong>te recibía d<strong>en</strong>uncias contra el po<strong>de</strong>r «<strong>de</strong>spótico»<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s altas jerarquías, pues los superiores contro<strong>la</strong>ban<br />

<strong>de</strong> forma arbitraria el proceso <strong>de</strong> elección <strong>de</strong> cargos, el funcionami<strong>en</strong>to<br />

interno <strong>de</strong> los capítulos, <strong>la</strong> gestión económica <strong>de</strong><br />

los conv<strong>en</strong>tos, e incluso <strong>la</strong> propia admisión <strong>de</strong> novicios, favoreci<strong>en</strong>do<br />

sus cli<strong>en</strong>te<strong>la</strong>s o «facciones» particu <strong>la</strong>res. Conocía<br />

que <strong>la</strong> pugna faccional <strong>en</strong>v<strong>en</strong><strong>en</strong>aba <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones exist<strong>en</strong>tes<br />

<strong>en</strong> tre los miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s tanto como contribuía<br />

a su creci<strong>en</strong>te <strong>de</strong>sprestigio público. También sabía perfectam<strong>en</strong>te<br />

que <strong>la</strong> re<strong>la</strong>jación y <strong>la</strong> inob servancia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s órd<strong>en</strong>es constituían una práctica común <strong>en</strong> todos los<br />

ámbitos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida monacal (nota 132).<br />

Por otro <strong>la</strong>do, el hecho <strong>de</strong> que los obispos ejercieran poca<br />

o ninguna auto ridad sobre <strong>la</strong>s órd<strong>en</strong>es religiosas (nota 133)<br />

83


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

justifi caba <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción directa <strong>de</strong> los ministros <strong>de</strong> <strong>la</strong> monarquía<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> vida conv<strong>en</strong>tual (nota 134).<br />

Pero ahí topaba <strong>la</strong> monarquía con otro obstáculo, pues exceptuando<br />

un grupo reducido <strong>de</strong> religiones (nota 135), el<br />

grueso <strong>de</strong> los conv<strong>en</strong>tos españoles seguía formando parte<br />

<strong>de</strong> congregaciones más amplias, que excedían el ámbito<br />

terri torial <strong>de</strong> <strong>la</strong> monarquía hispana, es <strong>de</strong>cir, que los cargos<br />

<strong>de</strong> responsabilidad <strong>de</strong> estas órd<strong>en</strong>es estaban ocupados por<br />

extranjeros (nota 136), lo que, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong> p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

los institutos españoles respecto al exterior, signifi caba una<br />

im portante transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> r<strong>en</strong>tas hacia se<strong>de</strong>s ultrapir<strong>en</strong>aicas<br />

(nota 137).<br />

Por ello, <strong>la</strong> formación <strong>de</strong> congregaciones nacionales, con<br />

superiores pro pios, y <strong>en</strong> cuyo nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>sempeñara<br />

un papel <strong>de</strong>stacado <strong>la</strong> <strong>Corona</strong>, se convirtió <strong>en</strong> uno <strong>de</strong> los objetivos<br />

insos<strong>la</strong>yables <strong>de</strong> <strong>la</strong> política regalista-ilustrada, puesto<br />

que a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> asegurarse su control, el rey quedaba legitimado<br />

para increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> presión fi scal sobre los regu<strong>la</strong>res,<br />

al tiempo que fr<strong>en</strong>aba el dre naje <strong>de</strong> r<strong>en</strong>tas hacia el exterior.<br />

Pero el Estado no se limitó únicam<strong>en</strong>te a contro<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s más<br />

altas jerarquías <strong>de</strong>l clero regu<strong>la</strong>r, sino que también cargos<br />

<strong>de</strong>l esca<strong>la</strong>fón inmediatam<strong>en</strong>te infe rior -los aba<strong>de</strong>s- fueron<br />

provistos con lupa. Se siguió una política <strong>de</strong> nombra mi<strong>en</strong>to<br />

ÍNDICE<br />

84


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

<strong>de</strong> a<strong>de</strong>ptos: bi<strong>en</strong> a<strong>de</strong>ptos a <strong>la</strong> causa borbónica, tras <strong>la</strong> Guerra<br />

<strong>de</strong> Sucesión (nota 138); bi<strong>en</strong> a<strong>de</strong>ptos al i<strong>de</strong>ario político-reformista.<br />

Y es que cuando los tratadistas <strong>de</strong> <strong>la</strong> época recalcan <strong>la</strong> importancia<br />

<strong>de</strong>l Pa tronato <strong>Real</strong>, están afi rmando <strong>la</strong> supremacía<br />

<strong>de</strong>l monarca sobre <strong>la</strong> Iglesia «na cional», no sólo fr<strong>en</strong>te a<br />

<strong>la</strong> jurisdicción romana, sino también fr<strong>en</strong>te al propio po<strong>de</strong>r<br />

<strong>de</strong>l estam<strong>en</strong>to eclesiástico; es <strong>de</strong>cir, están <strong>de</strong>f<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do <strong>la</strong><br />

exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un po<strong>de</strong>r monárquico «c<strong>en</strong>tralizado», libre <strong>de</strong><br />

intromisiones <strong>de</strong> fuerzas feuda les superiores -el Papado-, y<br />

al mismo tiempo ex<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> concurr<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> unos po<strong>de</strong>res<br />

intermedios -como <strong>la</strong> Iglesia españo<strong>la</strong>- cuya perviv<strong>en</strong>cia, sin<br />

em bargo, se juzga necesaria para el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l ord<strong>en</strong><br />

social.<br />

Resumi<strong>en</strong>do, los ilustrados quisieron formar un clero regu<strong>la</strong>r<br />

m<strong>en</strong>os nume roso, que pudiera sust<strong>en</strong>tarse con <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong><br />

los patrimonios monásticos; un clero reformado y disciplinado<br />

-mediante un retorno a <strong>la</strong> observancia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s re g<strong>la</strong>s primitivas-<br />

con un mayor nivel intelectual, necesario para cumplir <strong>de</strong><br />

una manera más efi ci<strong>en</strong>te con su misión educativa y ejemplifi<br />

cadora d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad estarn<strong>en</strong>tal.<br />

Pero sus logros fueron más bi<strong>en</strong> parcos, pues <strong>en</strong> su haber<br />

sólo cabe incluir un leve aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> presión fi scal sobre<br />

85


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

los institutos <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>res y <strong>la</strong> for mación <strong>de</strong> ciertas congregaciones<br />

«nacionales» in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> sus homóni mas<br />

extranjeras (aunque este último éxito fuera originado por <strong>la</strong><br />

coincid<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> intereses <strong>de</strong> los ilustrados con el propio clero<br />

español) (nota 139).<br />

2.2.2. ORDEN PREMONSTRATENSE<br />

La ord<strong>en</strong> Premonstrat<strong>en</strong>se correspon<strong>de</strong> al grupo <strong>de</strong><br />

Canónigos Regu<strong>la</strong>res <strong>de</strong> San Agustín. Su fundador es San<br />

Norberto, por lo que son l<strong>la</strong>mados Norber tinos. La d<strong>en</strong>ominación<br />

<strong>de</strong> Premonstrat<strong>en</strong>ses <strong>la</strong> toman <strong>de</strong> Premontré (Pratum<br />

Monstratum) cerca <strong>de</strong> Laon (Francia), don<strong>de</strong> se fundó el primer<br />

monasterio <strong>en</strong> 1120. Aprobados por Honorio II <strong>en</strong> 1126,<br />

pronto se ext<strong>en</strong>dieron por casi todos los países cristianos,<br />

especialm<strong>en</strong>te por Francia, Alemania, Países Bajos, Hun gría<br />

y España (nota 140).<br />

En Cataluña hal<strong>la</strong>mos, <strong>en</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Lérida, el v<strong>en</strong>erable<br />

monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Bellpuig <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Avel<strong>la</strong>nas,<br />

cuna <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s fi guras <strong>de</strong> <strong>la</strong> cultu ra españo<strong>la</strong> (nota 141).<br />

La provisión <strong>de</strong> su abadía sufrió difer<strong>en</strong>tes vicisitu<strong>de</strong>s a lo<br />

<strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l tiem po. Antes <strong>de</strong> 1665, los pre<strong>la</strong>dos ost<strong>en</strong>taron el<br />

cargo vitaliciam<strong>en</strong>te. Años más tar<strong>de</strong>, <strong>en</strong> 1682, cambió el<br />

sistema <strong>de</strong> provisión <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> una concordia fi rmada <strong>en</strong>-<br />

ÍNDICE<br />

86


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

tre el rey y el monasterio y confi rmada por bu<strong>la</strong>s pontifi cias.<br />

La provi sión <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía se convirtió <strong>en</strong> tri<strong>en</strong>al, <strong>de</strong>bi<strong>en</strong>do el<br />

monarca elegir al nuevo abad <strong>en</strong>tre una tema «<strong>de</strong> sujetos <strong>de</strong><br />

virtud, letras y otras bu<strong>en</strong>as partes, que reún<strong>en</strong> <strong>la</strong>s calida<strong>de</strong>s<br />

necesarias» que serían propuestos el abad y cabildo <strong>de</strong><br />

aquel<strong>la</strong> casa.<br />

Pero no siempre se mantuvo el sistema <strong>de</strong> provisión intacto.<br />

Durante <strong>la</strong> Guerra <strong>de</strong> Sucesión, el monasterio se alineó <strong>en</strong><br />

el bando austracista, <strong>de</strong> modo que <strong>en</strong> 1718, tras el tri<strong>en</strong>io<br />

<strong>de</strong> José Agustín Bover, al nombrar nuevo abad, <strong>la</strong> Cámara,<br />

lejos <strong>de</strong> conformarse con <strong>la</strong> terna propuesta por <strong>la</strong> casa, solicitó<br />

infor mes particu<strong>la</strong>res sobre los candidatos. Al ser todos<br />

austracistas <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rados, tu vo que nombrar al m<strong>en</strong>os afecto a<br />

dicha causa, Cándido Coromines.<br />

La docum<strong>en</strong>tación nos permite e<strong>la</strong>borar un listado <strong>de</strong> los aba<strong>de</strong>s<br />

electos <strong>en</strong> el período estudiado (1715-1788):<br />

87


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

FECHA NOMBRE DEL ABAD<br />

2-9-1715<br />

20-10-1718<br />

21-10-1721<br />

11-6-1725<br />

28-6-1728<br />

14-1-1733<br />

9-2-1736<br />

16-1-1738<br />

14-1-1742<br />

11-5-1745<br />

2-4-1748<br />

18-3-1751<br />

27-4-1754<br />

12-7-1757<br />

11-7-1760<br />

18-8-1763<br />

8-7-1766<br />

31-10-1769<br />

24-11-1772<br />

23-1-1774<br />

7-10-1777<br />

1780-1783<br />

1783-1786<br />

4-11-1786<br />

José Agustín Bover<br />

Cándido Coromines<br />

José Agustín Bover<br />

Gerónimo Serrano<br />

Daniel Finestres<br />

Pedro Juan Bover<br />

Pedro Trelles<br />

Cándido Coromines<br />

Pedro Juan Bover<br />

Antonio Trueta<br />

Gerónimo Comabel<strong>la</strong><br />

Antonio Trueta<br />

Jaime Caresmar<br />

Francisco Amell<br />

Antonio Trueta<br />

Francisco Amell<br />

Jaime Caresmar<br />

Francisco Amell<br />

Antonio Trueta<br />

Antonio Bellsol<strong>la</strong><br />

Francisco Amell<br />

Antonio Bellsoll<br />

(nota 142)<br />

José Rey<br />

Francisco Amell<br />

88<br />

A. H. N. «REGISTROS<br />

DEL REAL PATRONATO».<br />

Libro 280, f. 2v.<br />

Libro 280, f. l l 1v.<br />

Libro 280, f. 150v.<br />

Libro 280, f. 173v.<br />

Libro 280, f. 215v.<br />

Libro 280, f. 240v.<br />

Libro 280, f. 259v.<br />

Libro 280, f. 273.<br />

Libro 280, ff. 312v-314.<br />

Libro 280, ff. 371-372.<br />

Libro 281, ff. 119v-121.<br />

Libro 281, ff. 180v-182.<br />

Libro 281, ff. 319v-321v.<br />

Libro 282, ff. 10v-12.<br />

Libro 282, f. 58v.<br />

Libro 282, f.110.<br />

Libro 282, f.125.<br />

Libro 282, f. 148.<br />

Libro 282, f. 172v.<br />

Libro 282, f. 206.<br />

Libro 282, f. 247.<br />

Libro 283, f. 58v.


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

2.2.3. ORDEN CISTERCIENSE<br />

Esta ord<strong>en</strong> religiosa monacal nació <strong>de</strong>l gran tronco b<strong>en</strong>edictino<br />

a fi nes <strong>de</strong>l siglo XI. Fue fundada por San Roberto <strong>de</strong><br />

Molesmes <strong>en</strong> el monasterio <strong>de</strong> Ci taux o Cister, cerca <strong>de</strong> Dijon<br />

(Francia), el 21 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1098. <strong>El</strong> papa Pas cual II <strong>la</strong> aprobó<br />

<strong>en</strong> 1110.<br />

Debido a <strong>la</strong> dureza <strong>de</strong> <strong>la</strong> reg<strong>la</strong> estuvo a punto <strong>de</strong> extinguirse<br />

a los pocos años <strong>de</strong> su fundación. Pero <strong>la</strong> llegada al Cister <strong>de</strong><br />

San Bernardo con otros 30 compañeros <strong>en</strong> 1112 supuso el<br />

comi<strong>en</strong>zo <strong>de</strong> un <strong>de</strong>sarrollo espectacu<strong>la</strong>r que iba a convertir<strong>la</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> Ord<strong>en</strong> más importante <strong>de</strong> Europa. En muy pocos años<br />

se fundaron <strong>la</strong>s cuatro abadías madres que darían orig<strong>en</strong> a<br />

c<strong>en</strong>t<strong>en</strong>ares <strong>de</strong> monaste rios: La Ferté <strong>en</strong> 1113, Pontigny <strong>en</strong><br />

1114, C<strong>la</strong>raval y Morimond <strong>en</strong> 1124 (nota 143).<br />

Dieciséis <strong>de</strong> esos monasterios conformaban <strong>la</strong> Congregación<br />

Cisterci<strong>en</strong>se aragonesa-navarra. Se distribuían <strong>de</strong>l modo sigui<strong>en</strong>te:<br />

cuatro se hal<strong>la</strong>ban <strong>en</strong> <strong>Aragón</strong> (Verue<strong>la</strong>, Santa Fe,<br />

Piedra y Rueda), dos <strong>en</strong> Val<strong>en</strong>cia (Valldigna y B<strong>en</strong>ifaza),<br />

uno <strong>en</strong> Mallorca (Mallorca), cinco <strong>en</strong> Navarra (Fitero,<br />

Iranzu, Marci l<strong>la</strong>, Leyre y Oliva), y los cuatro restantes <strong>en</strong> el<br />

Principado <strong>de</strong> Cataluña (Santes Creus, Poblet, Escarpe y<br />

Labaix) (nota 144). No obstante, el rey sólo nombró aba<strong>de</strong>s<br />

89


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>en</strong> los monasterios cata<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> Escarpe y Santa María <strong>de</strong><br />

Labaix, ambos sitos <strong>en</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Lérida.<br />

<strong>El</strong> gobierno c<strong>en</strong>tral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Congregación se componía <strong>de</strong> un vicario<br />

g<strong>en</strong>eral asistido <strong>de</strong> un <strong>de</strong>fi nidor por cada reino. <strong>El</strong> cargo<br />

<strong>de</strong> vicario correspondía por turno sucesivo a los cinco reinos.<br />

Los <strong>de</strong>fi nidores elegían también, <strong>en</strong> el capítulo provincial, un<br />

visitador por cada reino. Todos estos cargos t<strong>en</strong>ían que recaer<br />

<strong>en</strong> aba<strong>de</strong>s o superiores <strong>de</strong> los monasterios.<br />

Una concordia establecida según real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 23 <strong>de</strong> agosto<br />

<strong>de</strong> 1649 fi r mada por Felipe IV <strong>de</strong>fi nía el sistema <strong>de</strong> provisión.<br />

Los aba<strong>de</strong>s serían elegidos 141 por el rey, tras el exam<strong>en</strong> y<br />

consulta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara (nota 145), cada cuatro años <strong>en</strong>tre los<br />

religiosos <strong>de</strong> los monasterios <strong>de</strong> <strong>la</strong> congregación propuestos<br />

<strong>en</strong> terna por el vi cario g<strong>en</strong>eral y los <strong>de</strong>fi nidores <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma<br />

(nota 146). Los propuestos <strong>de</strong>bían ser «indi viduos <strong>de</strong> virtud,<br />

letras y otras bu<strong>en</strong>as partes, que reún<strong>en</strong> <strong>la</strong>s calida<strong>de</strong>s necesarias<br />

para el bu<strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> su empleo».<br />

Durante <strong>la</strong> Guerra <strong>de</strong> Sucesión, el sistema <strong>de</strong> provisiones<br />

varió, pues <strong>en</strong> los territorios contro<strong>la</strong>dos por el Archiduque<br />

<strong>la</strong> presid<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Congregación <strong>la</strong> <strong>de</strong>t<strong>en</strong>taba el abad <strong>de</strong><br />

Poblet, y al <strong>de</strong>fi nitorio tan sólo podían asistir el <strong>de</strong>fi nidor <strong>de</strong><br />

Cataluña y el secretario <strong>de</strong> <strong>la</strong> Congregación por estar el resto<br />

<strong>de</strong> los monas terios <strong>en</strong> <strong>la</strong> obedi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l Borbón (nota 147).<br />

ÍNDICE<br />

90


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

De los monasterios cata<strong>la</strong>nes el único que prácticam<strong>en</strong>te permaneció<br />

bajo el dominio <strong>de</strong> Felipe V durante <strong>la</strong> conti<strong>en</strong> da fue<br />

el <strong>de</strong> Escarpe, y terminó am<strong>en</strong>azado <strong>de</strong> ruina (nota 148).<br />

Otra peculiaridad <strong>de</strong> <strong>la</strong> Congregación Cisterci<strong>en</strong>se era que<br />

cuando concluía el cuatri<strong>en</strong>io <strong>de</strong>l vicario g<strong>en</strong>eral, si éste<br />

era al mismo tiempo abad <strong>de</strong> algún monaste rio <strong>de</strong> <strong>la</strong> ord<strong>en</strong>,<br />

había <strong>de</strong> nombrarse un administrador para este monasterio<br />

(nota 149).<br />

La Congregación <strong>de</strong>sapareció prácticam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> 1835, si bi<strong>en</strong><br />

continuó nombrando sus vicarios g<strong>en</strong>erales hasta 1887.<br />

Monasterio <strong>de</strong> Escarpe<br />

La abadía fue fundada el 8 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1214 por el rey <strong>de</strong><br />

<strong>Aragón</strong>, Pedro II el Católico, qui<strong>en</strong> dispuso ser <strong>en</strong>terrado<br />

<strong>en</strong> el<strong>la</strong>, aunque lo fue <strong>en</strong> Sig<strong>en</strong>a. Sufrió di versas vicisitu<strong>de</strong>s<br />

y <strong>de</strong>strucciones, incluida <strong>la</strong> producida durante <strong>la</strong> Guerra<br />

<strong>de</strong> Sucesión. Su Iglesia, <strong>de</strong> tres altas naves, fue edifi cada<br />

<strong>en</strong> el siglo XVIII. Subsistió hasta <strong>la</strong> Desamortización <strong>de</strong><br />

M<strong>en</strong>dizábal. Actualm<strong>en</strong>te sólo quedan ruinas (nota 150). Los<br />

provistos por el rey para esta abadía <strong>en</strong> el período estudiado<br />

fueron:<br />

91


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

FECHA NOMBRE DEL ABAD<br />

16-2-1716<br />

11-10-1720<br />

1-7-1723<br />

1-2-1725<br />

30-6-1733<br />

15-12-1736<br />

19-12-1740<br />

6-10-1744<br />

3-9-1748<br />

13-10-1752<br />

28-9-1756<br />

13-1-1761<br />

11-10-1764<br />

12-1-1769<br />

7-3-1773<br />

26-9-1776<br />

19-8-1781<br />

23-9-1784<br />

4-9-1788<br />

José Borrues.<br />

Administrador.<br />

Miguel Escu<strong>de</strong>r.<br />

Manuel Más.<br />

Mauro Más.<br />

Administrador.<br />

Mauro Más.<br />

Administrador.<br />

Francisco Beltrán.<br />

Gerónimo Borrás.<br />

Pablo Vallés.<br />

Gerónimo Morgadas.<br />

José Salvador.<br />

Jaime Roca.<br />

Jacinto Albacar.<br />

Jaime Roca.<br />

Jacinto Albacar.<br />

Bernardo Vi<strong>la</strong>nova.<br />

José Escalona.<br />

Roberto Ravaseall.<br />

José Escalona.<br />

Luis Miret.<br />

92<br />

A. H. N. «REGISTROS<br />

DEL REAL PATRONATO».<br />

Libro 280, f. 35.<br />

Libro 280, f. 137.<br />

Libro 280, f. 162v.<br />

Libro 280, f. 170v.<br />

Libro 280, f. 240v.<br />

Libro 280, f. 263.<br />

Libro 280, ff. 297-297v.<br />

Libro 280, ff. 352v-353v.<br />

Libro 281, ff. 138v-140.<br />

Libro 281, ff. 288-289.<br />

Libro 281, ff. 377-378v.<br />

Libro 282, f. 59.<br />

Libro 282, ff. 116v-118.<br />

Libro 282, f. 139v.<br />

Libro 282, f.177.<br />

Libro 282, f. 233.<br />

Libro 282, f. 303v.<br />

Libro 282, f. 345v.<br />

Libro 283, f. 83.


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

Santa María <strong>de</strong> Labaix<br />

La abadía se hal<strong>la</strong> ubicada a 3 km. <strong>de</strong> Pont <strong>de</strong> Suert. En un<br />

primer mom<strong>en</strong> to fue b<strong>en</strong>edictina, l<strong>la</strong>mándose <strong>de</strong> San Martín.<br />

Consta su exist<strong>en</strong>cia a mediados <strong>de</strong>l siglo IX. Hacia 1100<br />

pasó a los canónigos <strong>de</strong> Aquisgrán, y <strong>en</strong> 1223 a abadía cisterci<strong>en</strong>se.<br />

Poseyó una antiquísima iglesia románica, así como<br />

el c<strong>la</strong>ustro y el capítulo, ambos <strong>de</strong>l siglo XI. Actualm<strong>en</strong>te sólo<br />

quedan ruinas informes <strong>de</strong> lo que fue un grandioso edifi cio.<br />

Después <strong>de</strong> <strong>la</strong> Desamortización <strong>de</strong> M<strong>en</strong>dizá bal fue convertido<br />

<strong>en</strong> cantera <strong>de</strong> <strong>la</strong> vecina pob<strong>la</strong>ción (nota 151).<br />

Los <strong>en</strong>cargados por el rey para <strong>la</strong> dirección <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía fueron:<br />

93


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

FECHA NOMBRE DEL ABAD<br />

10-11-1716<br />

11-10-1720<br />

1-2-1725<br />

30-7-1733<br />

15-12-1736<br />

19-12-1740<br />

3-10-1744<br />

5-9-1748<br />

26-9-1752<br />

11-11-1756<br />

26-5-1761<br />

11-10-1764<br />

12-1-1769<br />

7-3-1773<br />

26-9-1776<br />

19-8-1781<br />

23-9-1784<br />

4-9-1788<br />

Isidro Turno<br />

Joaquín Puyol<br />

Bernardo Gavá<br />

Francisco Abad<br />

Francisco Pericón<br />

José Gil<br />

José Piquer<br />

José Gil<br />

José Piquer<br />

José Gil<br />

Roberto Fur<strong>la</strong>n<br />

José Gil<br />

Miguel Doncel<br />

Juan Sanz<br />

Miguel Doncel<br />

Medardo Dorán<br />

Miguel Doncel<br />

Miguel Ferrer<br />

94<br />

A. H. N. «REGISTROS<br />

DEL REAL PATRONATO».<br />

Libro 280, f. 33v.<br />

Libro 280, f. 137v.<br />

Libro 280, f. 170v.<br />

Libro 280, f. 240v.<br />

Libro 280, f. 263.<br />

Libro 280, f. 297.<br />

Libro 280, ff. 351-352v.<br />

Libro 281, f. 140.<br />

Libro 281, ff. 207-208v.<br />

Libro 281, ff. 383v-385.<br />

Libro 282, f. 85v.<br />

Libro 282, f. 118.<br />

Libro 282, f. 139v.<br />

Libro 282, f. 176v.<br />

Libro 282, f. 233.<br />

Libro 282, f. 303v.<br />

Libro 282, f. 345v.<br />

Libro 283, f. 83.


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

Como ya se indicó, el acceso a <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> los otros dos<br />

monasterios - Santas Cruces y Nuestra Señora <strong>de</strong> Poblet- le<br />

estaba vedado a <strong>la</strong> <strong>Corona</strong>, por lo que su logro se convirtió <strong>en</strong><br />

uno <strong>de</strong> los objetivos c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> <strong>la</strong> ambiciosa po lítica regalista<br />

<strong>de</strong> Carlos III, <strong>en</strong> tomo a <strong>la</strong> ext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> su <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong><br />

(nota 152).<br />

Y aunque su reinado terminó sin que <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> ambos<br />

monasterios corriese a su cargo, excepcionalm<strong>en</strong>te pudo<br />

nombrar al abad <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> Poblet <strong>en</strong> dos ocasiones.<br />

Veamos el caso con <strong>de</strong>t<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to.<br />

Una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s primeras medidas tomadas por Carlos III <strong>en</strong> materia<br />

religiosa se ori<strong>en</strong>tó hacia <strong>la</strong> consecución <strong>de</strong> <strong>la</strong> concesión<br />

papal <strong>de</strong>l <strong>Patronato</strong> sobre dichos monasterios. Originó<br />

el proceso una petición <strong>de</strong> Miguel Cuyás, abad <strong>de</strong> Poblet, a<br />

comi<strong>en</strong>zos <strong>de</strong> 1761.<br />

Éste <strong>en</strong>vió a <strong>la</strong> Cámara un memorial acompañado por varios<br />

docum<strong>en</strong>tos y privilegios, con el fi n <strong>de</strong> <strong>de</strong>mostrar que dicha<br />

fundación era <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>, para que fuera aprobada<br />

su <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración como tal (nota 153).<br />

<strong>El</strong> fi scal <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara expresó que no cabía duda alguna<br />

<strong>de</strong> que dicho mo nasterio era <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>, como<br />

construido, fundado y dotado, <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> diversos indultos<br />

95


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

apostólicos (nota 154), por Ramón Ber<strong>en</strong>guer IV -con<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong> Barcelona- a mediados <strong>de</strong>l siglo XII. <strong>El</strong> fi scal reforzaba<br />

<strong>la</strong> «realeza» <strong>de</strong>l monasterio al afi rmar que fue amplifi cado<br />

y <strong>en</strong>riquecido por diversos reyes <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>,<br />

que lo eligieron como su panteón y sepulcro, colmándolo <strong>de</strong><br />

cuan tiosas r<strong>en</strong>tas, honores y jurisdicciones (nota 155). Y culminaba<br />

su interv<strong>en</strong>ción afi r mando sin tapujos que no existía<br />

razón alguna para que el rey no pudiera nominar aba<strong>de</strong>s <strong>en</strong><br />

este monasterio y <strong>en</strong> los <strong>de</strong>más <strong>de</strong> esa misma congregación.<br />

A<strong>de</strong>más, insistía <strong>en</strong> que sería muy conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te y po<strong>de</strong>rosa<br />

razón <strong>de</strong> estado que el rey pasara a proveer <strong>la</strong> abadía<br />

(nota 156) para una más acertada elección <strong>de</strong> los aba <strong>de</strong>s,<br />

para <strong>la</strong> quietud y observancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> disciplina monástica<br />

(nota 157), y para que <strong>la</strong>s abundantes riquezas <strong>de</strong>l monasterio<br />

no se disiparan <strong>la</strong>stimosam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> inopor tunos pleitos<br />

(nota 158).<br />

Por estas consi<strong>de</strong>raciones, <strong>la</strong> Cámara informó a Carlos III<br />

sobre los moti vos que asistían al monasterio para que fuera<br />

<strong>de</strong>c<strong>la</strong>rado <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>, in sinuándole al mismo tiempo<br />

los que también concurrían para que, haci<strong>en</strong>do uso <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho<br />

<strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tación, eligiese aba<strong>de</strong>s para él -a proposición y<br />

terna <strong>de</strong>l <strong>de</strong>fi nitorio- tal como se hacía <strong>en</strong> los otros cuatro <strong>de</strong><br />

96


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

los que también era pa trón. Y que lo mismo podría verifi carse<br />

para todos los cisterci<strong>en</strong>ses <strong>de</strong> <strong>la</strong> Coro na <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>.<br />

Dos años <strong>de</strong>spués, el 18 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1763, el rey<br />

mandó un <strong>de</strong>spacho a Manuel <strong>de</strong> Roda y Arrieta (nota 159)<br />

para que solicitase a Su Santidad, Clem<strong>en</strong>te XIII, <strong>la</strong> ansiada<br />

bu<strong>la</strong> que concediera a <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> el <strong>de</strong>recho a nombrar aba<strong>de</strong>s<br />

<strong>en</strong> varios monasterios <strong>de</strong> <strong>la</strong> Congregación Cisterci<strong>en</strong>se<br />

(nota 160). Pero <strong>la</strong> mediación <strong>de</strong> Roda sirvió <strong>de</strong> poco, y el<br />

rey siguió sin po<strong>de</strong>r proveer dichos establecimi<strong>en</strong>tos pese a<br />

estar pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te conv<strong>en</strong>cido <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>mostrar que pert<strong>en</strong>ecían<br />

a su <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>.<br />

Tuvieron que pasar dos décadas para que Carlos III pudiera<br />

<strong>de</strong>signar a un abad <strong>en</strong> Nuestra Señora <strong>de</strong> Poblet. No obstante,<br />

antes <strong>de</strong> conocer los <strong>de</strong>talles <strong>de</strong> este éxito regalista, hay<br />

que incidir sobre el estado <strong>de</strong>l monasterio.<br />

Poblet pue<strong>de</strong> ser consi<strong>de</strong>rado como un prototipo <strong>de</strong>l <strong>de</strong>terioro<br />

que sufrió <strong>la</strong> vida monástica <strong>en</strong> <strong>la</strong> España <strong>de</strong>l XVIII<br />

(nota 161). A su estéril rutina y su falta <strong>de</strong> vita lidad intelectual,<br />

se unía una irritante inobservancia <strong>de</strong> los preceptos<br />

eclesiásticos. Sus monjes no podían ocultar extramuros que<br />

su prescrita <strong>de</strong>dicación a <strong>la</strong> contemp<strong>la</strong>ción y al rezo no era<br />

más que una fi cción. Sus <strong>en</strong>ergías y recursos se consumían<br />

<strong>en</strong> asuntos más mundanos: una interminable lluvia <strong>de</strong> plei-<br />

97


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

tos. De este modo, Poblet, el gran monasterio cisterci<strong>en</strong>se<br />

-cuya fama sobrepasaba los límites <strong>de</strong> <strong>la</strong> nación-, poseedor<br />

<strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s propieda<strong>de</strong>s y múltiples <strong>de</strong>rechos señoriales y<br />

jurisdiccionales <strong>en</strong> <strong>la</strong> región circundante, a principios <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

década <strong>de</strong> los '70 se hal<strong>la</strong>ba al bor<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> más completa y<br />

triste bancarrota. Y aún más, intramuros, los monjes estaban<br />

divididos <strong>en</strong> facciones <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tadas, <strong>de</strong> modo que <strong>la</strong> casa refl<br />

ejaba un estado <strong>de</strong> guerra civil no <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rada. Las dispu tas,<br />

como veremos, surgieron cuando los superiores int<strong>en</strong>taron<br />

obligarles a ob servar <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> ord<strong>en</strong>, y también <strong>en</strong><br />

torno a <strong>la</strong> elección <strong>de</strong> los aba<strong>de</strong>s.<br />

Tras terminar <strong>en</strong> 1780 el cuatri<strong>en</strong>io <strong>de</strong> José Güell, se suscitó<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara un pleito sobre su sucesión. <strong>El</strong> 22 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong><br />

1780, como dictaban <strong>la</strong>s constitu ciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> ord<strong>en</strong>, el <strong>de</strong>fi -<br />

nitorio confeccionó <strong>la</strong> terna <strong>de</strong> <strong>la</strong> que había <strong>de</strong> salir el nuevo<br />

pre<strong>la</strong>do. La Cámara, para asegurar <strong>la</strong> tranquilidad y paz <strong>de</strong> los<br />

monjes <strong>de</strong>l monasterio, comunicó al rey que no <strong>de</strong>bía aceptar<br />

dicha terna, y dictaminó que el abad electo <strong>de</strong>bía proce<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />

una nómina <strong>de</strong> tres religiosos <strong>de</strong> dicho estableci mi<strong>en</strong>to propuesta<br />

por su comunidad <strong>de</strong> monjes. Ésta formalizó <strong>la</strong> terna y<br />

<strong>la</strong> remi tió al citado tribunal el 6 <strong>de</strong> octubre sigui<strong>en</strong>te. Al mismo<br />

tiempo, una «facción» <strong>de</strong> 17 monjes <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma casa <strong>en</strong>vió<br />

otra terna completam<strong>en</strong>te difer<strong>en</strong>te.<br />

98


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

Años más tar<strong>de</strong>, el 19 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1784, <strong>la</strong> Cámara, tras<br />

escuchar dos repre s<strong>en</strong>taciones <strong>de</strong>l Prior G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Congregación Cisterci<strong>en</strong>se, pasó al rey una consulta <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

que le recom<strong>en</strong>daba a José Salvador, propuesto <strong>en</strong> segundo<br />

lugar <strong>en</strong> <strong>la</strong> terna <strong>de</strong> toda <strong>la</strong> comunidad, para el cargo <strong>de</strong> abad.<br />

Carlos III se conformó con el parecer <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara, y sin perjuicio<br />

<strong>de</strong> lo que <strong>de</strong>cidiera ésta con el re ferido Prior G<strong>en</strong>eral<br />

<strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong>s vacantes y elecciones sucesivas, nom bró<br />

provisionalm<strong>en</strong>te y con <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> «por ahora» a José<br />

Salvador. Y <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong>l real <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> 23 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong>l<br />

mismo año se le puso <strong>en</strong> posesión <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía (nota 162).<br />

Pero el nombrami<strong>en</strong>to no supuso el fi n <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>sav<strong>en</strong><strong>en</strong>cias.<br />

Pronto se sus citaron nuevas difer<strong>en</strong>cias y parcialida<strong>de</strong>s -con<br />

grave perjuicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> disciplina regu<strong>la</strong>r-, que conducirían a <strong>la</strong><br />

segunda <strong>de</strong>signación real <strong>de</strong> un abad para el mo nasterio <strong>de</strong><br />

Poblet.<br />

En este estado <strong>de</strong> cosas, Carlos III, <strong>de</strong>seando <strong>la</strong> conservación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> paz <strong>en</strong> tre dichos súbditos regu<strong>la</strong>res, mandó dar<br />

noticia <strong>de</strong> ello a Pío VI, para que su interv<strong>en</strong>ción pusiese el<br />

más pronto y efi caz remedio.<br />

Su Santidad, con<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do con sus piadosos <strong>de</strong>seos,<br />

expidió un breve datado el 29 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1786, removi<strong>en</strong>do<br />

<strong>en</strong>teram<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> administra ción, gobierno y régim<strong>en</strong><br />

99


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>de</strong>l monasterio a José Salvador. Y lo que es realm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>stacable,<br />

concediéndole a Carlos III, <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> su autoridad<br />

apostólica, por esa so<strong>la</strong> vez, y «por gracia especial que nunca<br />

se pueda alegar por ejemp<strong>la</strong>r», y sin que hicieran pres<strong>en</strong>tación<br />

<strong>de</strong> tema ni el <strong>de</strong>fi nitorio ni <strong>la</strong> comunidad <strong>de</strong> monjes <strong>de</strong>l<br />

monasterio -con arreglo a sus constituciones y costumbres-,<br />

pl<strong>en</strong>a y amplia facultad para que nombrara nuevo abad para<br />

el sigui<strong>en</strong>te cuatri<strong>en</strong>io, con todos los <strong>de</strong>rechos y privilegios <strong>de</strong><br />

su pre<strong>la</strong>cía, aunque el sujeto electo no «estuviera adicto» a<br />

dicho monasterio ni a otros <strong>de</strong>l Principado.<br />

Tras ser el breve papal examinado por <strong>la</strong> Cámara, el fi scal<br />

comprobó que no perjudicaba <strong>la</strong>s regalías ni el patronato<br />

«que tal vez podrá fundar <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> al nombrami<strong>en</strong>to libre y<br />

absoluto <strong>de</strong> aba<strong>de</strong>s <strong>de</strong> dicho monasterio <strong>en</strong> lo sucesi vo». Y<br />

por real <strong>de</strong>creto <strong>de</strong>l 15 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1786, el rey le concedió<br />

el pase.<br />

Entonces, <strong>la</strong> Cámara com<strong>en</strong>zó <strong>la</strong> búsqueda <strong>de</strong> una persona<br />

digna <strong>de</strong> ocupar <strong>la</strong> pre<strong>la</strong>cía <strong>de</strong>l monasterio, y que a<strong>de</strong>más<br />

tuviera <strong>la</strong>s calida<strong>de</strong>s necesarias para hacerse con su gobierno,<br />

régim<strong>en</strong> y administración, pese a sus difíciles cir cunstancias.<br />

Y <strong>de</strong>spúes <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er los informes conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes, pasó<br />

a Carlos III su consulta el 29? <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1786.<br />

100


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

<strong>El</strong> rey resolvió nombrar abad a Agustín Vázquez Vare<strong>la</strong> -<strong>de</strong>fi<br />

nidor g<strong>en</strong>eral y ex-g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ord<strong>en</strong> Cisterci<strong>en</strong>se <strong>de</strong> los<br />

Reinos <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> y León-, y para que pudiera tomar posesión<br />

<strong>de</strong> su preb<strong>en</strong>da sin que mediase problema alguno, el 26<br />

<strong>de</strong> julio sigui<strong>en</strong>te le <strong>de</strong>spachó el correspondi<strong>en</strong>te título, junto<br />

a dos cartas dirigidas respectivam<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s secu<strong>la</strong>res<br />

<strong>de</strong>l Principado, y al prior y comunidad <strong>de</strong> monjes <strong>de</strong>l<br />

monasterio (nota 163).<br />

Des<strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1786, Vázquez empr<strong>en</strong>dió una serie <strong>de</strong><br />

medidas ori<strong>en</strong>ta das a recuperar <strong>la</strong> observancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> disciplina<br />

monástica. Dichas provisiones no fueron bi<strong>en</strong> vistas por<br />

los monjes. Vi<strong>en</strong>do que <strong>la</strong> situación se tornaba cada vez más<br />

<strong>de</strong>licada, el 8 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1788 el abad <strong>en</strong>vió a Carlos III una<br />

repre s<strong>en</strong>tación para comunicarle «<strong>la</strong>s revoluciones suscitadas<br />

por varios monjes <strong>de</strong> <strong>la</strong> casa», proponi<strong>en</strong>do los medios<br />

para atajar<strong>la</strong>s. Preocupado, el rey remitió di cho informe a <strong>la</strong><br />

Cámara para que ésta analizase <strong>en</strong> profundidad el asunto.<br />

Cuatro días <strong>de</strong>spúes, varios monjes <strong>de</strong>l citado monasterio se<br />

quejaron a Carlos III, por medio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara, <strong>de</strong>l referido<br />

abad y <strong>de</strong> su prior, pidi<strong>en</strong>do que se diese comisión a un «sujeto<br />

<strong>de</strong> carácter» para que realizara <strong>la</strong>s pesqui sas necesarias.<br />

Posteriorm<strong>en</strong>te, otros monjes repitieron <strong>la</strong>s quejas.<br />

101


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

La muerte impidió a Carlos III zanjar el tema. No obstante, <strong>la</strong><br />

misma incli nación g<strong>en</strong>eral hacia el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l ord<strong>en</strong><br />

eclesiástico propició que su hijo y sucesor int<strong>en</strong>tara esc<strong>la</strong>recerlo.<br />

Para ello, Carlos IV requirió a Vázquez un <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>do<br />

informe. <strong>El</strong> abad lo remitió el 15 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1789, junto con<br />

una copia <strong>de</strong> los reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tos, disposiciones y provid<strong>en</strong>cias<br />

que había tomado para restablecer el bu<strong>en</strong> ord<strong>en</strong> y <strong>la</strong> tranquilidad<br />

<strong>en</strong> el monasterio, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1786 hasta últimos<br />

<strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1789, poni<strong>en</strong>do a continuación <strong>de</strong> cada una <strong>de</strong><br />

di chas provid<strong>en</strong>cias una nota explicativa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s razones que<br />

<strong>la</strong> habían motivado.<br />

Tras estudiar <strong>la</strong> Cámara <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación aportada por el<br />

abad, el 12 <strong>de</strong> agos to sigui<strong>en</strong>te Carlos IV promulgó un real<br />

<strong>de</strong>creto <strong>en</strong> el que libraba al abad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s acusaciones y libelos<br />

<strong>de</strong> los difer<strong>en</strong>tes monjes <strong>de</strong> su monasterio, contra su conducta<br />

personal y su forma <strong>de</strong> gobierno, al haber merecido<br />

<strong>la</strong> aprobación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara todas <strong>la</strong>s provid<strong>en</strong>cias tomadas<br />

para el restablecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> disciplina monástica, «pues no<br />

son preceptos nuevos, sino remedios contra <strong>la</strong> re<strong>la</strong>jación experim<strong>en</strong>tada<br />

<strong>de</strong> muchos años a esta parte, cuyos abusos se<br />

califi can ser antiguos».<br />

Y para que dicho <strong>de</strong>creto tuviera su <strong>de</strong>bido efecto, el día 23<br />

<strong>de</strong>l referido mes le expidió una real cédu<strong>la</strong>, <strong>en</strong>cargándole<br />

ÍNDICE<br />

102


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

que reuniera a <strong>la</strong> comunidad <strong>de</strong> monjes y les hiciera saber<br />

<strong>la</strong> licitud <strong>de</strong> todas sus provid<strong>en</strong>cias (nota 164). A<strong>de</strong>más, es<br />

cribió a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s secu<strong>la</strong>res <strong>de</strong>l Principado, al arzobispo<br />

<strong>de</strong> Tarragona, y al vicario g<strong>en</strong>eral y <strong>de</strong>fi nitorio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Congregación Cisterci<strong>en</strong>se <strong>de</strong> los Reinos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>Aragón</strong> y Navarra, para que le disp<strong>en</strong>sas<strong>en</strong> <strong>la</strong> protección y<br />

au xilio que les requiriese.<br />

Vázquez permaneció al fr<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía hasta 1793<br />

(nota 165).<br />

Como pue<strong>de</strong> observarse, el pres<strong>en</strong>te caso, amén <strong>de</strong> ser<br />

signifi cativo por el acceso real a <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía<br />

<strong>de</strong> Poblet -sobre <strong>la</strong> que rec<strong>la</strong>maba el pa tronato-, es un c<strong>la</strong>ro<br />

expon<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> activa interv<strong>en</strong>ción real <strong>en</strong> los asuntos que<br />

podían poner <strong>en</strong> peligro <strong>la</strong> salud eclesiástica <strong>de</strong> sus reinos.<br />

2.2.4. CONGREGACIÓN BENEDICTINA CLAUSTRAL TARRACONENSE<br />

CAESARAUGUSTANA<br />

A principios <strong>de</strong>l siglo XIII, <strong>la</strong> Santa Se<strong>de</strong> mostró un c<strong>la</strong>ro interés<br />

por esta blecer vínculos <strong>en</strong>tre los monasterios <strong>de</strong> una<br />

misma región y ord<strong>en</strong>, mediante <strong>la</strong> celebración <strong>de</strong> capítulos<br />

o reuniones periódicas <strong>de</strong> aba<strong>de</strong>s. Aprovechando <strong>la</strong> celebración<br />

<strong>de</strong>l IV Concilio <strong>de</strong> Letrán <strong>en</strong> 1215, Inoc<strong>en</strong>cio IV los impuso<br />

a to dos los b<strong>en</strong>edictinos.<br />

103


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

En 1336, B<strong>en</strong>edicto XII dio un paso a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte al publicar <strong>la</strong><br />

bu<strong>la</strong> Summi magis tri, que <strong>de</strong>terminaba el funcionami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> los capítulos y agrupaba los monaste rios b<strong>en</strong>edictinos<br />

<strong>en</strong> 32 circunscripciones. Cuatro <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s correspondían a<br />

<strong>la</strong> P<strong>en</strong>ínsu<strong>la</strong> Ibérica: Composte<strong>la</strong>-Sevil<strong>la</strong>, Toledo, Braga y<br />

Tarragona-Zaragoza (nota 166).<br />

Así nació <strong>la</strong> Congregación Tarracon<strong>en</strong>se y Caesaraugustana,<br />

también l<strong>la</strong>mada Congregación C<strong>la</strong>ustral. Abarcó todos los<br />

monasterios in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes situados <strong>en</strong> Cataluña y <strong>Aragón</strong>,<br />

con sus respectivos prioratos y otras <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cias m<strong>en</strong>ores.<br />

En Cataluña, <strong>la</strong>s doce fundaciones b<strong>en</strong>edictinas c<strong>la</strong>ustrales<br />

se hal<strong>la</strong>ban repartidas por tres diócesis. En <strong>la</strong> <strong>de</strong> Barcelona:<br />

San Cugat <strong>de</strong>l Vallés (nota 167), San Pablo <strong>de</strong>l Campo<br />

(nota 168 )y San Pedro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Portel<strong>la</strong> (nota 169), y Santa<br />

María <strong>de</strong> Serrateix (nota 170). En <strong>la</strong> <strong>de</strong> Urgel: Santa María<br />

<strong>de</strong> Gerri (nota 171). Y <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong> Gerona, <strong>la</strong>s ocho restantes,<br />

esto es: Santa María <strong>de</strong> Amer (nota 172) y Rosas (nota 173),<br />

San Pedro <strong>de</strong> Besalú (nota 174), San Pedro <strong>de</strong> Camprodón<br />

(nota 175), San Esteban <strong>de</strong> Baño<strong>la</strong>s (nota 176), San Pedro<br />

<strong>de</strong> Galligans (nota 177), Santa María <strong>de</strong> Ripoll (nota 178),<br />

San Pedro <strong>de</strong> Rodas (nota 179) y San Salvador <strong>de</strong> Breda<br />

(nota 180).<br />

ÍNDICE<br />

104


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

En <strong>Aragón</strong>, tres eran los monasterios <strong>de</strong> esta Congregación:<br />

San Juan <strong>de</strong> <strong>la</strong> Peña, Nuestra Señora <strong>de</strong> <strong>la</strong> O, y San<br />

Victorián.<br />

Fundada y originada <strong>en</strong> una época <strong>de</strong> gran <strong>de</strong>cad<strong>en</strong>cia monástica,<br />

<strong>la</strong> Con gregación C<strong>la</strong>ustral nunca llegó a restablecer<br />

<strong>en</strong> sus monasterios <strong>la</strong> pl<strong>en</strong>a ob servancia <strong>de</strong> los puntos<br />

es<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> <strong>la</strong> reg<strong>la</strong> b<strong>en</strong>edictina. Sus presid<strong>en</strong>tes, aba<strong>de</strong>s<br />

y monjes se distinguieron por su habilidad para esquivar cualquier<br />

ama go <strong>de</strong> reforma. Sus comunida<strong>de</strong>s parecían más cabildos<br />

secu<strong>la</strong>res que verda<strong>de</strong> ras comunida<strong>de</strong>s b<strong>en</strong>edictinas.<br />

La Congregación estaba sujeta al <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>, <strong>de</strong> modo<br />

que el rey goza ba <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tación sobre todas<br />

sus abadías. Éstas se proveían co mo los obispados, previa<br />

consulta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara -antes, <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>-, y sus<br />

vacantes se producían con el fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l abad, o -lo<br />

que era también bastante frecu<strong>en</strong>te- con su promoción a otra<br />

abadía. Como contra partida al hecho <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er que at<strong>en</strong><strong>de</strong>r al<br />

mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l monasterio (nota 181), el monarca podía<br />

disponer <strong>de</strong> una parte <strong>de</strong> los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> éste (que no<br />

<strong>de</strong> bía superar el tercio <strong>de</strong> su valor líquido) para otorgar<strong>la</strong>s a<br />

modo <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones según su libre voluntad.<br />

<strong>El</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>Real</strong> le permitía, asimismo, crear unos <strong>la</strong>zos <strong>de</strong><br />

inter<strong>de</strong>p<strong>en</strong> d<strong>en</strong>cia muy sólidos puesto que, cuando promovía<br />

105


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

a un religioso al cargo <strong>de</strong> abad -<strong>en</strong> virtud <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tación<br />

que le correspondía-, conseguía por el ya <strong>de</strong>fi nido<br />

anteriorm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>za u<br />

ofi cio que el religioso <strong>de</strong>t<strong>en</strong>taba (nota 182). Este procedimi<strong>en</strong>to<br />

se convirtió <strong>en</strong> un útil instrum<strong>en</strong>to para ext<strong>en</strong><strong>de</strong>r a<br />

sus a<strong>de</strong>ptos por <strong>la</strong>s piezas eclesiásticas más impor tantes <strong>de</strong><br />

los monasterios (limosneros, <strong>en</strong>fermeros, pavor<strong>de</strong>s, obreros,<br />

<strong>de</strong>sp<strong>en</strong> seros, camareros, chantres, etc.) (nota 183), pues<br />

frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te un nombrami<strong>en</strong>to iniciaba una cad<strong>en</strong>a que<br />

podía implicar a tres o cuatro piezas eclesiásticas más, que<br />

evid<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te no tocaban al <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>. Por ello, <strong>en</strong> no<br />

pocas ocasio nes fue causa <strong>de</strong> disputas y cont<strong>en</strong>ciosos con<br />

Roma. A<strong>de</strong>más, hay que t<strong>en</strong>er muy <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que el uso<br />

sistemático <strong>de</strong> esta prerrogativa fue exclusivo, d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> los<br />

límites <strong>de</strong> clero regu<strong>la</strong>r, <strong>de</strong> <strong>la</strong> religión <strong>de</strong> San B<strong>en</strong>ito <strong>de</strong> los<br />

C<strong>la</strong>ustrales, pues no <strong>la</strong> observamos ni <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cisterci<strong>en</strong>se ni<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> Premonstrat<strong>en</strong>se.<br />

A continuación se incluy<strong>en</strong> por ord<strong>en</strong> cronológico y <strong>de</strong> forma<br />

esquemática los ofi cios <strong>de</strong> los distintos monasterios a<br />

los que el rey tuvo acceso <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta.<br />

Observaremos también <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cad<strong>en</strong>as <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>tos.<br />

La docum<strong>en</strong>tación aporta casi siempre refer<strong>en</strong>cias<br />

sobre <strong>la</strong> causa <strong>de</strong> <strong>la</strong> vacante y el cariz <strong>de</strong> <strong>la</strong> provisión.<br />

106


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

No obstante, <strong>en</strong> algunos -pocos casos, este dato no aparece,<br />

aunque <strong>la</strong> casuística g<strong>en</strong>eral nos hace inferir que los ofi cios<br />

<strong>en</strong> cuestión no correspond<strong>en</strong> al <strong>Patronato</strong> <strong>Real</strong>, sino que más<br />

bi<strong>en</strong> el rey los provee gracias al citado <strong>de</strong>recho.<br />

22-12-1715. Limosnero <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Rodas. Vacante:<br />

promoción <strong>de</strong> Francisco Guanter a <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong><br />

Santa María <strong>de</strong> Amer y Rosas. Nombrami<strong>en</strong>to:<br />

José Dom<strong>en</strong>ech, monje <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Rodas<br />

(1. 280, ff. 5v-6).<br />

9-1-1716. Hospitalero y hostalero <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Rodas.<br />

Vacante: promoción <strong>de</strong> Francisco Pastor a <strong>la</strong><br />

abadía <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Besalú. Nombrami<strong>en</strong>to:<br />

Miguel Bergés, clérigo <strong>de</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Gerona<br />

(1. 280, ff. 6v-7).<br />

18-7-1716. Obrero <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l Vallés. Vacante:<br />

promoción <strong>de</strong> Félix Taberner a <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong><br />

San Salvador <strong>de</strong> Breda. Nombrami<strong>en</strong>to: José<br />

Grimau, monje <strong>de</strong>l mismo monasterio (l. 280, ff.<br />

30-31).<br />

8-6-1720. Enfermero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l<br />

Vallés. Vacante: promo ción <strong>de</strong> Onofre Nogués<br />

a <strong>la</strong> Abadía <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong><br />

107


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Serrateix. Nombrami<strong>en</strong>to: Antonio Ameller (1.<br />

280, ff. 132-132v).<br />

6-3-1721. Limosnero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong><br />

Rodas. Vacante: promoción <strong>de</strong> José Gayo<strong>la</strong> a <strong>la</strong><br />

Abadía <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Rodas.<br />

Nombrami<strong>en</strong>to: Juan Vi<strong>la</strong>, monje profeso y sacerdote<br />

<strong>de</strong>l mismo monas terio, elegido por su<br />

fi <strong>de</strong>lidad y <strong>de</strong>dicación (1. 280, ff. 144v-145).<br />

30-5-1721. Enfermero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Esteban<br />

<strong>de</strong> Baño<strong>la</strong>s. Vacante: promo ción <strong>de</strong> José<br />

Puigdoura a <strong>la</strong> Abadía <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San<br />

Pablo <strong>de</strong>l Campo y San Pedro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Portel<strong>la</strong>.<br />

Nombrami<strong>en</strong>to: Francisco Vileta y Portell, monje<br />

y <strong>en</strong>fermero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa María<br />

<strong>de</strong> Amer y Rosas (1. 280, ff. 142-143).<br />

30-5-1721. Enfermero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa María<br />

<strong>de</strong> Amer y Rosas. Vacante: promoción <strong>de</strong><br />

Francisco Vileta y Portell al empleo <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermero<br />

<strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Esteban <strong>de</strong> Baño<strong>la</strong>s.<br />

Nombrami<strong>en</strong>to: Raimundo Pas tor y Descal<strong>la</strong>r<br />

(1. 280, ff. 141-142).<br />

108


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

10-11-1727. Pavor<strong>de</strong> mayor <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Cugat<br />

<strong>de</strong>l Vallés. Vacante: pro moción <strong>de</strong> José <strong>de</strong><br />

Lupia a <strong>la</strong> Abadía <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l Vallés.<br />

Nombra mi<strong>en</strong>to: Antonio Ameller (nota 184), <strong>en</strong>fermero<br />

<strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l Vallés<br />

(1. 280, ff. 205v-206v).<br />

10-11-1727. Enfermero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l<br />

Vallés. Vacante: promoción <strong>de</strong> Antonio Ameller.<br />

Nombrami<strong>en</strong>to: Francisco <strong>de</strong> Cortada y Bru (1.<br />

280, f. 206v).<br />

10-11-1727. Refi tolería <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l<br />

Vallés. Nombrami<strong>en</strong>to: Gaspar Suñer y <strong>de</strong><br />

Bastero (l. 280, f. 206v) (nota 185).<br />

?-9-1735. Pavor<strong>de</strong> <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l Vallés.<br />

Vacante: promoción <strong>de</strong> Antonio Ameller a <strong>la</strong><br />

Abadía <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Besalú. Nombrami<strong>en</strong>to:<br />

Antonio <strong>de</strong> Grimau y Grimau, <strong>de</strong>sp<strong>en</strong>sero<br />

<strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l Vallés (1. 280,<br />

ff. 252-253v).<br />

24-10-1735. Desp<strong>en</strong>sero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Cugat<br />

<strong>de</strong>l Vallés. Vacante: promo ción <strong>de</strong> Antonio <strong>de</strong><br />

Grimau y Grimau a <strong>la</strong> Pavordía <strong>de</strong>l mismo<br />

109


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

monaste rio. Nombrami<strong>en</strong>to: Jaime P<strong>la</strong>nel<strong>la</strong> (1.<br />

280, f. 263v).<br />

7-10-1735. Pavordía <strong>de</strong> Berga <strong>en</strong> el Monasterio <strong>de</strong> Santa<br />

María <strong>de</strong> Ripoll, diócesis <strong>de</strong> Gerona. Vacante:<br />

promoción <strong>de</strong> Pedro Copons y <strong>de</strong> Copons a<br />

<strong>la</strong> Aba día <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong><br />

Camprodón. Nombrami<strong>en</strong>to: José Garnés<br />

Castel<strong>la</strong> <strong>de</strong> Magaro<strong>la</strong>, monje <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong><br />

San Cugat <strong>de</strong>l Vallés (1. 280, ff. 259v-260v).<br />

24-11-1740. Enfermero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l<br />

Vallés. Vacante: promoción <strong>de</strong> Francisco <strong>de</strong><br />

Cortada y Bru a <strong>la</strong> Abadía <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong><br />

San Pedro <strong>de</strong> Rodas. Nombrami<strong>en</strong>to: Antonio<br />

Ignacio <strong>de</strong> Beralt (1. 280, ff. 290v-291).<br />

4-12-1740. Desp<strong>en</strong>sero mayor <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa<br />

María <strong>de</strong> Ripoll. Vacante: promoción <strong>de</strong> Gaspar<br />

<strong>de</strong> Queralt a <strong>la</strong> Abadía <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa<br />

María <strong>de</strong> Amer y Rosas. Nombrami<strong>en</strong>to: Antonio<br />

Graell y Ang<strong>la</strong>sell (1. 280, ff. 293v-294).<br />

12-2-1741. Enfermero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Salvador<br />

<strong>de</strong> Breda. Vacante: promo ción <strong>de</strong> Antonio<br />

Graell y Ang<strong>la</strong>sell al ofi cio <strong>de</strong> <strong>de</strong>sp<strong>en</strong>sero ma-<br />

110


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

yor <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Ripoll.<br />

Nombrami<strong>en</strong>to: Pablo <strong>de</strong> Salva dor, monje <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

misma congregación (l. 280, f. 299).<br />

22-10-1741. Camarero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa María<br />

<strong>de</strong> Ripoll. Vacante: promo ción <strong>de</strong> Francisco<br />

O<strong>la</strong>guer <strong>de</strong> Marles a <strong>la</strong> Abadía <strong>de</strong>l Monasterio<br />

<strong>de</strong> San Pablo <strong>de</strong>l Campo y San Pedro <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Portel<strong>la</strong>. Nombrami<strong>en</strong>to: Manuel <strong>de</strong> Brazó y<br />

Serra, monje b<strong>en</strong>edictino c<strong>la</strong>ustral (1. 280, ff.<br />

312-312v). 22-2- 1742. Ejecutorial (1. 280, ff.<br />

315-316).<br />

25-4-1743. Enfermero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong><br />

Besalú. Vacante: promoción <strong>de</strong> José Romá a <strong>la</strong><br />

Abadía <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Nuestra Señora <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

O (nota 186). Nombrami<strong>en</strong>to: Antonio Barrera,<br />

monje <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma congregación (I. 280, ff.<br />

328v-329). 3-10-1743. Ejecutorial (280, ff. 334v-<br />

335v).<br />

28-9-1745. Desp<strong>en</strong>sero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Esteban<br />

<strong>de</strong> Baño<strong>la</strong>s. Vacante: pro moción <strong>de</strong>l doctor<br />

Raimundo Padró a <strong>la</strong> Abadía <strong>de</strong>l mismo monasterio.<br />

Nombrami<strong>en</strong>to: Guillermo Borrás, doctor,<br />

monje b<strong>en</strong>edictino c<strong>la</strong>ustral, limosnero <strong>de</strong> San<br />

111


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Pedro <strong>de</strong> Galligans (l. 281, ff. 31-31v). 27-1-<br />

1746. Ejecutorial (l. 281, ff. 52v-53v).<br />

16-1-1746. Limosnero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong><br />

Galligans. Vacante: promo ción <strong>de</strong> Guillermo<br />

Borrás al ofi cio <strong>de</strong> <strong>de</strong>sp<strong>en</strong>sero <strong>de</strong>l Monasterio<br />

<strong>de</strong> San Esteban <strong>de</strong> Baño<strong>la</strong>s. Nombrami<strong>en</strong>to:<br />

Manuel Pascual y <strong>de</strong> Regás, monje b<strong>en</strong>edictino<br />

c<strong>la</strong>ustral (1. 281, ff. 48v-49v). 26-5-1746.<br />

Ejecutorial (1. 281, ff. 75v-76v).<br />

4-3-1747. Obrero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Rodas.<br />

Vacante: promoción <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>av<strong>en</strong>tura Gayo<strong>la</strong> a<br />

<strong>la</strong> Abadía <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l Vallés.<br />

Nombrami<strong>en</strong>to: Antonio <strong>de</strong> Bru y Descal<strong>la</strong>r,<br />

sacristán <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Esteban <strong>de</strong><br />

Baño<strong>la</strong>s, monje b<strong>en</strong>edictino c<strong>la</strong>ustral (1. 281,<br />

ff. 90-90v). 13-4-1747. Súplica al papa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

bu<strong>la</strong>s (l. 281, ff. 94-95). 25 7-1747. Ejecutorial<br />

(1. 281, ff. 102v-103v).<br />

13-4-1747. Sacristán <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Esteban <strong>de</strong><br />

Baño<strong>la</strong>s. Vacante: promo ción <strong>de</strong> Antonio <strong>de</strong> Bru<br />

y Descal<strong>la</strong>r al ofi cio <strong>de</strong> obrero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong><br />

San Pedro <strong>de</strong> Rodas. Nombrami<strong>en</strong>to: Narciso<br />

Pascual, monje b<strong>en</strong>edictino c<strong>la</strong>ustral (1. 281, ff.<br />

112


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

95-96). 8-8-1747. Ejecutorial (1. 281, ff. 105v-<br />

107).<br />

14-2-1749. Pavor<strong>de</strong> <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l<br />

Vallés. Vacante: promoción <strong>de</strong> Antonio Grimau<br />

y Grimau a <strong>la</strong> Abadía <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San<br />

Pedro <strong>de</strong> Galligans. Nombrami<strong>en</strong>to: Francisco<br />

Guanter, monje <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa María<br />

<strong>de</strong> Ripoll (1. 281, ff. 147v-148v). 9-7-1749.<br />

Ejecutorial (1. 281, ff. 154v-155v).<br />

9-11-1756. Desp<strong>en</strong>sero mayor <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa<br />

María <strong>de</strong> Ripoll. Vacante: promoción <strong>de</strong> Antonio<br />

Graell y Ang<strong>la</strong>sell a <strong>la</strong> Pavordía <strong>de</strong> Aja <strong>de</strong>l mismo<br />

monasterio. Nombrami<strong>en</strong>to: Francisco <strong>de</strong><br />

Val<strong>en</strong>cia y Segrera (1. 281, ff. 381v-382v).<br />

11-11-1756. Chantre <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong><br />

Ripoll. Vacante: promoción al ofi cio <strong>de</strong> <strong>de</strong>sp<strong>en</strong>sero<br />

mayor <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> Francisco<br />

<strong>de</strong> Val<strong>en</strong>cia. Nombrami<strong>en</strong>to: Francisco Jalpi y<br />

Vil<strong>la</strong>lba (l. 281, ff. 382v-383v).<br />

26-5-1757. Pavordía <strong>de</strong> Aja <strong>en</strong> el Monasterio <strong>de</strong> Santa<br />

María <strong>de</strong> Ripoll. Vacante: promoción <strong>de</strong> José <strong>de</strong><br />

Oriol y Tord a <strong>la</strong> Abadía <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa<br />

113


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

María <strong>de</strong> Ripoll. Nombrami<strong>en</strong>to: Francisco <strong>de</strong><br />

Val<strong>en</strong>cia y Segrera, <strong>de</strong>s p<strong>en</strong>sero <strong>de</strong>l mismo monasterio<br />

(1. 281, ff. 395v-396v).<br />

16-6-1757. Desp<strong>en</strong>sero mayor <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa<br />

María <strong>de</strong> Ripoll. Vacante: promoción <strong>de</strong><br />

Francisco <strong>de</strong> Val<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> Pavordía <strong>de</strong> Aja.<br />

Nombra mi<strong>en</strong>to: B<strong>en</strong>ito Jaime Romeo y Cerezo,<br />

monje <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> Nues tra Señora <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

O (1. 282, ff. 3-4).<br />

2-8-1757. Pavor<strong>de</strong> mayor <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Cugat<br />

<strong>de</strong>l Vallés. Vacante: pro moción <strong>de</strong> Francisco<br />

Guanter y <strong>de</strong> Pi a <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong><br />

Ro das. Nombrami<strong>en</strong>to: Antonio Despujols y <strong>de</strong><br />

Pons, prior y sacristán mayor <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong><br />

San Cugat <strong>de</strong>l Vallés (l. 282, ff. 16-17).<br />

20-12-1757. Sacristán mayor y prior <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San<br />

Cugat <strong>de</strong>l Vallés. Vacan te: promoción <strong>de</strong> Antonio<br />

Despujols y <strong>de</strong> Pons a <strong>la</strong> Pavordía <strong>de</strong>l Monasterio<br />

<strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l Vallés. Nombrami<strong>en</strong>to:<br />

Antonio Dorí y Basols (1. 282, ff. 41-42).<br />

8-9-1757. Prepositura <strong>de</strong> Pa<strong>la</strong>u, <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> San<br />

Cugat <strong>de</strong>l Vallés. Vacante: promoción <strong>de</strong><br />

114


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

Antonio Ravirra a <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong> San Salvador<br />

<strong>de</strong> Breda. Nombrami<strong>en</strong>to: Antonio <strong>de</strong> Sabater y<br />

Oriol, prepósito <strong>de</strong> Panadés (1. 282, ff.19v-20).<br />

8-9-1757. Prepositura <strong>de</strong> Panadés, <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong><br />

San Cugat <strong>de</strong>l Vallés, dióce sis <strong>de</strong> Barcelona.<br />

Vacante: promoción <strong>de</strong> Antonio <strong>de</strong> Sabater y<br />

Oriol a <strong>la</strong> prepositura <strong>de</strong> Pa<strong>la</strong>u. Nombrami<strong>en</strong>to:<br />

León <strong>de</strong> Vilosa, refi tolero <strong>de</strong>l mismo monasterio<br />

(1. 282, f. 20v).<br />

18-9-1757. Refi tolería <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l<br />

Vallés. Vacante: promo ción <strong>de</strong> León <strong>de</strong> Vilosa a<br />

<strong>la</strong> prepositura <strong>de</strong> Panadés <strong>en</strong> el mismo monasterio.<br />

Nombrami<strong>en</strong>to: Antonio <strong>de</strong> Dorí y Basols<br />

(282, ff. 21v-22v). 6-12-1757. Desp<strong>en</strong>sero<br />

y can<strong>de</strong>lero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Esteban<br />

<strong>de</strong> Baño<strong>la</strong>s. Va cante: promoción <strong>de</strong> José<br />

Ar<strong>en</strong>y y Castell a <strong>la</strong> Abadía <strong>de</strong>l monasterio.<br />

Nombrami<strong>en</strong>to: Peregrín <strong>de</strong> Verthamón, monje<br />

<strong>de</strong>l monasterio (1. 282, ff. 37-37v).<br />

26-6-1760. Enfermero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong><br />

Ripoll. Vacante: muerte <strong>de</strong> Juan <strong>de</strong> Fluviá.<br />

Nombrami<strong>en</strong>to: Juan Ford y <strong>de</strong> Morer (1. 282, f.<br />

58).<br />

115


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

2-8-1761. Desp<strong>en</strong>sero m<strong>en</strong>or <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa<br />

María <strong>de</strong> Ripoll. Nombra mi<strong>en</strong>to: Jacinto <strong>de</strong><br />

Montel<strong>la</strong> (1. 282, f. 88v).<br />

2-8-1761. Camarero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong><br />

Amer y Rosas. Nombra mi<strong>en</strong>to: Juan Biño<strong>la</strong>s,<br />

<strong>en</strong>fermero <strong>de</strong>l mismo monasterio (1. 282, f.<br />

89).<br />

14-3-1762. Enfermero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong><br />

Amer y Rosas. Vacante: promoción <strong>de</strong> Juan<br />

Biño<strong>la</strong>s a <strong>la</strong> camarería <strong>de</strong>l mismo monasterio.<br />

Nom brami<strong>en</strong>to: Jaime Coll, sacristán m<strong>en</strong>or <strong>de</strong>l<br />

mismo monasterio (1. 282, ff. 97v-98).<br />

12-7-1762. Sacristán m<strong>en</strong>or <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa María<br />

<strong>de</strong> Amer y Rosas. Va cante: promoción <strong>de</strong> Jaime<br />

Coll al ofi cio <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong><br />

Santa María <strong>de</strong> Amer y Rosas. Nombrami<strong>en</strong>to:<br />

Antonio Listocel<strong>la</strong> (1. 282, f. 101).<br />

11-1-1763. Enfermero <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> Rosas. Vacante:<br />

promoción <strong>de</strong> Jaime Fus ter para el ofi -<br />

cio <strong>de</strong> camarero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Rosas.<br />

Nombrami<strong>en</strong>to: Francisco Codina (1. 282, f.<br />

105).<br />

ÍNDICE<br />

116


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

11-3-1764. Limosnero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong><br />

Gerri. Nombrami<strong>en</strong>to: Francisco Llobet, monje<br />

<strong>de</strong>l mismo monasterio (l. 282, f. 113v).<br />

29-9-1767. Cellerero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong><br />

Rodas. Vacante: promoción <strong>de</strong> Pedro Azcón y<br />

<strong>de</strong> Potau al ofi cio <strong>de</strong> obrero <strong>de</strong>l mismo monasterio.<br />

Nombrami<strong>en</strong>to: Francisco <strong>de</strong> Paz y So<strong>la</strong><br />

(1. 282, f. 131).<br />

2-2-1769. Refectoría o refi tolería <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San<br />

Cugat <strong>de</strong>l Vallés. Nom brami<strong>en</strong>to: Manuel <strong>de</strong><br />

Verthamón (1. 282, f. 139v).<br />

11-3-1773. Camarero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l<br />

Vallés. Nombrami<strong>en</strong>to: José Gregorio Montero<br />

y <strong>de</strong> Alós, limosnero <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Besalú<br />

(1. 282, f. 177).<br />

10-8-1773. Limosnero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong><br />

Besalú. Vacante: promoción <strong>de</strong> José Gregorio<br />

<strong>de</strong> Montero al ofi cio <strong>de</strong> camarero <strong>de</strong>l Monasterio<br />

<strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l Vallés. Nombrami<strong>en</strong>to:<br />

Francisco <strong>de</strong> Codol y <strong>de</strong> Mingue l<strong>la</strong> (1. 282, f.<br />

200).<br />

117


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

10-5-1774. Pavor<strong>de</strong> <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Salvador <strong>de</strong><br />

Breda. Vacante: falleci mi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Miguel Trelles.<br />

Nombrami<strong>en</strong>to: Cristóbal <strong>de</strong> Ford y Morer (1.<br />

282, f. 210).<br />

26-1-1779. Pavordía mayor <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Cugat<br />

<strong>de</strong>l Vallés. Vacante: pro moción <strong>de</strong> Gaspar <strong>de</strong><br />

Sal<strong>la</strong> y <strong>de</strong> Tarau a <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong><br />

San Salvador <strong>de</strong> Breda. Nombrami<strong>en</strong>to: José<br />

Ignacio <strong>de</strong> Figueras (1. 282, f. 272v).<br />

8-8-1779. Pavordía <strong>de</strong> Panadés <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San<br />

Cugat <strong>de</strong>l Vallés. Vacante: promoción <strong>de</strong> José<br />

Ignacio <strong>de</strong> Figueras a <strong>la</strong> pavordía mayor <strong>de</strong>l<br />

mismo monasterio. Nombrami<strong>en</strong>to: Ignacio <strong>de</strong><br />

Vil<strong>la</strong>lva y Fivaller (1. 282, f. 279).<br />

27-6-1780. Desp<strong>en</strong>sero mayor <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Cugat<br />

<strong>de</strong>l Vallés. Vacante: promoción <strong>de</strong> Ignacio <strong>de</strong><br />

Vil<strong>la</strong>lva y Fivaller a <strong>la</strong> pavordía <strong>de</strong> Panadés <strong>de</strong>l<br />

mismo monasterio. Nombrami<strong>en</strong>to: Raimundo<br />

<strong>de</strong> Orio<strong>la</strong> y Mir (1. 282, f. 288).<br />

14-1-1787. Desp<strong>en</strong>sero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San estean <strong>de</strong><br />

Baño<strong>la</strong>s. Vacante: promo ción <strong>de</strong> Peregrín <strong>de</strong><br />

Verthamón a <strong>la</strong> pavordía mayor <strong>de</strong>l Monasterio<br />

ÍNDICE<br />

118


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

<strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l Vallés. Nombrami<strong>en</strong>to: Juan<br />

Padró y Argullol (1. 283, f. 63).<br />

11-10-1787. Pavordía mayor <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Cugat<br />

<strong>de</strong>l Vallés. Vacante: pro moción <strong>de</strong> Peregrín <strong>de</strong><br />

Verthamón a <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa<br />

María <strong>de</strong> Serrateix. Nombrami<strong>en</strong>to: Raimundo<br />

<strong>de</strong> Orio<strong>la</strong> y Mir (1. 283, f. 70v).<br />

1-3-1788. Desp<strong>en</strong>sero mayor <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San<br />

Cugat <strong>de</strong>l Vallés. Vacante: promoción <strong>de</strong><br />

Raimundo <strong>de</strong> Orio<strong>la</strong> y Mir a <strong>la</strong> pavordía mayor<br />

<strong>de</strong>l mis mo monasterio. Nombrami<strong>en</strong>to: Diego<br />

<strong>de</strong> Pedrolo y Castelví (1. 283, f. 76).<br />

8-5-1785. Enfermero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong><br />

Ripoll. Vacante: promo ción <strong>de</strong> Juan Bautista<br />

Olmera para <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Gerri.<br />

Nombrami<strong>en</strong>to: Francisco <strong>de</strong> Peguera y <strong>de</strong> Sa<strong>la</strong><br />

(1. 282, f. 358v).<br />

4-9-1785. Refi tolero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong><br />

Ripoll. Vacante: promo ción <strong>de</strong> Francisco <strong>de</strong><br />

Peguera a <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermería <strong>de</strong>l mismo monasterio.<br />

Nombrami<strong>en</strong>to: Antonio Burgues y Corominas<br />

(1. 283, f. 24).<br />

119


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

29-6-1785. Camarero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l<br />

Vallés. Vacante: promoción <strong>de</strong> Antonio Dou a<br />

<strong>la</strong> pavordía <strong>de</strong> Pa<strong>la</strong>u <strong>de</strong>l mismo monasterio.<br />

Nombra mi<strong>en</strong>to: Ignacio Gras (1. 282, f. 363v).<br />

10-1-1786. Sacristán <strong>de</strong>l antiguo monasterio <strong>de</strong> San Miguel<br />

<strong>de</strong> Cruilles, pert<strong>en</strong>e ci<strong>en</strong>te al Monasterio <strong>de</strong> San<br />

Pedro <strong>de</strong> Galligans. Vacante: promoción <strong>de</strong><br />

Ignacio Gras a <strong>la</strong> camarería <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong><br />

San Cugat <strong>de</strong>l Vallés. Nombrami<strong>en</strong>to: Antonio<br />

<strong>de</strong> Canal <strong>de</strong> Gible (1. 283, f. 39).<br />

11-10-1787. Camarero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l<br />

Vallés. Vacante: promoción <strong>de</strong> Ignacio Gras a<br />

<strong>la</strong> abadía <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

O -<strong>de</strong> <strong>la</strong> misma congregación-. Nombrami<strong>en</strong>to:<br />

Cayetano Xatmar (1. 283, f. 70).<br />

30-10-1787. Refi tolero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l<br />

Vallés. Vacante: promoción <strong>de</strong> Cayetano<br />

Xatmar a <strong>la</strong> camarería <strong>de</strong>l mismo monasterio.<br />

Nombra mi<strong>en</strong>to: Manuel <strong>de</strong> Regás (1. 283, ff.<br />

70v-71).<br />

18-9-1785. Enfermero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong><br />

Camprodón. Vacante: pro moción <strong>de</strong> José <strong>de</strong><br />

ÍNDICE<br />

120


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

Cruil<strong>la</strong>s y <strong>de</strong> Tord a <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong><br />

San ta María <strong>de</strong> Amer y Rosas. Nombrami<strong>en</strong>to:<br />

Ignacio V<strong>en</strong>tós (1. 283, f. 26v).<br />

6-7-1786. Sacristán <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong><br />

Camprodón. Vacante: pro moción <strong>de</strong> Ignacio<br />

V<strong>en</strong>tós al ofi cio <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermero <strong>de</strong>l Monasterio<br />

<strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Camprodón. Nombrami<strong>en</strong>to:<br />

Ignacio P<strong>la</strong> y Guardia (283, f. 49).<br />

14-1-1787. Pavordía <strong>de</strong> Aja <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa María<br />

<strong>de</strong> Ripoll. Vacante: pro moción <strong>de</strong> Francisco<br />

<strong>de</strong> Val<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong>l citado monasterio.<br />

Nombrami<strong>en</strong>to: Antonio Pastors y <strong>de</strong> Gible (1.<br />

283, f. 63).<br />

18-10-1787. Pavordía <strong>de</strong> Pa<strong>la</strong>u <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa<br />

María <strong>de</strong> Ripoll. Vacante: promoción <strong>de</strong> Antonio<br />

Pastors y <strong>de</strong> Gible a <strong>la</strong> pavordía <strong>de</strong> Aja <strong>de</strong>l mismo<br />

monasterio. Nombrami<strong>en</strong>to: Magín Moxó (1.<br />

283, f. 70v).<br />

24-6-1788. Obrero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong><br />

Ripoll. Vacante: promoción <strong>de</strong> Magín Moxó a<br />

<strong>la</strong> pavordía <strong>de</strong> Pa<strong>la</strong>u <strong>de</strong>l mismo monasterio.<br />

121


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Nombra mi<strong>en</strong>to: Jacinto <strong>de</strong> Montel<strong>la</strong> y Canal (1.<br />

283, f. 82) (nota 187).<br />

20-7-1788. Priorato <strong>de</strong> Santo Domingo <strong>de</strong> Palera. Vacante:<br />

promoción <strong>de</strong> Magín Moxó a <strong>la</strong> pavordía <strong>de</strong><br />

Pa<strong>la</strong>u <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Ripoll.<br />

Nombrami<strong>en</strong>to: Ignacio <strong>de</strong> Orio<strong>la</strong> y Guanter (1.<br />

283, f. 82v).<br />

14-10-1788. Desp<strong>en</strong>sero mayor <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa<br />

María <strong>de</strong> Ripoll. Vacante: promoción <strong>de</strong> Jacinto<br />

<strong>de</strong> Montel<strong>la</strong> y Canal a <strong>la</strong> obrería <strong>de</strong>l mismo monasterio.<br />

Nombrami<strong>en</strong>to: Isidro <strong>de</strong> Rocabruna<br />

(1. 283, f. 84v).<br />

14-1-1787. Camarero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong><br />

Camprodón. Vacante: pro moción <strong>de</strong> Joaquín <strong>de</strong><br />

Parrel<strong>la</strong> a <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong>l mismo monasterio. Nombrami<strong>en</strong>to:<br />

Silvestre Miguel (1. 283, f. 63).<br />

13-2-1787. Cellero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong><br />

Camprodón. Nombrami<strong>en</strong>to: Antonio Fanges y<br />

Sanz (1. 283, f. 63).<br />

Po<strong>de</strong>mos, pues, concluir que el <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta fue un<br />

precioso instru m<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong>s manos <strong>de</strong>l monarca. Asimismo,<br />

pue<strong>de</strong> afi rmarse que el provisto <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> este <strong>de</strong>recho<br />

122


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

para un <strong>de</strong>terminado ofi cio t<strong>en</strong>ía muchas posibilida <strong>de</strong>s <strong>de</strong> ser<br />

promovido a otro <strong>de</strong> superior cualifi cación, y con el tiempo, a<br />

una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s apetecibles abadías <strong>de</strong> esta religión <strong>en</strong> Cataluña<br />

o <strong>Aragón</strong>.<br />

Pero no sólo disponía el rey <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta para proce<strong>de</strong>r<br />

a <strong>la</strong> pro visión <strong>de</strong> piezas eclesiásticas que quedaban<br />

fuera <strong>de</strong> su patronato. De hecho, el monarca podía nombrar<br />

a los preb<strong>en</strong>dados <strong>de</strong> los b<strong>en</strong>efi cios que por cualquier motivo<br />

confi scaba (nota 188). Este procedimi<strong>en</strong>to es m<strong>en</strong>os frecu<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> los b<strong>en</strong>efi cios regu<strong>la</strong>res que <strong>en</strong> los secu<strong>la</strong>res. No<br />

obstante, sí exist<strong>en</strong> casos.<br />

Pujol hab<strong>la</strong> <strong>en</strong> su memoria <strong>de</strong> lic<strong>en</strong>ciatura <strong>de</strong> un caso que no<br />

aparece <strong>en</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación estudiada. Se trata <strong>de</strong>l patronato<br />

sobre un b<strong>en</strong>efi cio <strong>en</strong> el mo nasterio <strong>de</strong> Ripoll que <strong>de</strong>t<strong>en</strong>taba<br />

Jaime Descal<strong>la</strong>r, tras <strong>la</strong> muerte <strong>en</strong> Roma <strong>de</strong> su hermano<br />

Pedro. Al hal<strong>la</strong>rse el m<strong>en</strong>cionado Jaime con el <strong>en</strong>emigo, <strong>en</strong><br />

marzo <strong>de</strong> 1718 le fueron confi scados sus bi<strong>en</strong>es y, con ellos,<br />

el <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tación sobre los b<strong>en</strong>efi cios <strong>de</strong> su patronato.<br />

<strong>El</strong> que nos ocupa t<strong>en</strong>ía una r<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> 25 libras cata<strong>la</strong>nas<br />

anuales y sus obt<strong>en</strong>tores pret<strong>en</strong>dían <strong>en</strong>trar <strong>en</strong> <strong>la</strong>s distribuciones<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia Parroquial <strong>de</strong> Ripoll. Fue nombrado para<br />

el mismo Pedro Aliot, que había servido <strong>en</strong> Roma durante <strong>la</strong><br />

123


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

guerra y había procurado <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> algunos b<strong>en</strong>efi cios<br />

eclesiásticos como ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> corona (nota 189).<br />

Sí aparece <strong>en</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación tratada un caso simi<strong>la</strong>r, el<br />

<strong>de</strong>l b<strong>en</strong>efi cio <strong>de</strong> San Francisco sito <strong>en</strong> el conv<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Santa<br />

María <strong>de</strong> Belloc, <strong>en</strong> Santa Coloma <strong>de</strong> Queralt, cuyo valor asc<strong>en</strong>día<br />

a 25 libras anuales, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> 2 libras y 5 sueldos<br />

por cargos anexos. Al serle confi scada <strong>la</strong> haci<strong>en</strong>da al patrón,<br />

el con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Zaval<strong>la</strong>, el rey procedió el 25 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong><br />

1718 al nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> José Febrer, que aparecía <strong>en</strong><br />

primer lugar <strong>en</strong> <strong>la</strong> terna <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara y <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>l Capitán<br />

G<strong>en</strong>eral, Marqués <strong>de</strong> Castelrodrigo (nota 190).<br />

<strong>El</strong> rey aún se sirvió <strong>de</strong> otro artifi cio para po<strong>de</strong>r, si no elegir<br />

directam<strong>en</strong>te según su voluntad a los b<strong>en</strong>efi ciados, al m<strong>en</strong>os<br />

contro<strong>la</strong>r los nombrami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminadas piezas<br />

eclesiásticas: <strong>la</strong>s <strong>de</strong> los donatarios <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong>. En una<br />

real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 5 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1754 aparec<strong>en</strong> unas líneas<br />

que por su trasc<strong>en</strong>d<strong>en</strong> cia transcribimos literalm<strong>en</strong>te: «En<br />

virtud <strong>de</strong> <strong>la</strong>s regalías que pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong> al <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>, por<br />

ord<strong>en</strong> <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1753<br />

se previno a los donatarios <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> que para todos los<br />

b<strong>en</strong>efi cios simples que vacas<strong>en</strong>, <strong>en</strong> los que tuvieran <strong>la</strong> posesión<br />

<strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tar, nombras<strong>en</strong> y pidies<strong>en</strong> <strong>la</strong> real aprobación»<br />

(nota 191). Es <strong>de</strong>cir, que antes <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>r a <strong>la</strong> co<strong>la</strong>ción <strong>de</strong><br />

ÍNDICE<br />

124


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

cualquier b<strong>en</strong>efi cio simple sobre el que tuvieran el patronato,<br />

los donatarios <strong>de</strong> <strong>la</strong> corona <strong>de</strong>bían esperar <strong>la</strong> confi rmación<br />

real (nota 192).<br />

Cuatro b<strong>en</strong>efi ciados necesitaron <strong>la</strong> confi rmación real para<br />

po<strong>de</strong>r acce<strong>de</strong>r a su preb<strong>en</strong>da:<br />

Miguel Albert al b<strong>en</strong>efi cio simple porcionero <strong>de</strong>l monasterio<br />

<strong>de</strong> Santa Ma ría <strong>de</strong> Amer y Rosas, vacante por fallecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> Juan Cadirach, con fecha <strong>de</strong> 5 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1754<br />

(nota 193).<br />

José R<strong>en</strong>art, clérigo <strong>de</strong> prima tonsura, al b<strong>en</strong>efi cio simple <strong>de</strong><br />

Santa María <strong>en</strong> <strong>la</strong> Iglesia Parroquial <strong>de</strong> San Lor<strong>en</strong>zo <strong>de</strong> Sous,<br />

l<strong>la</strong>mado comúnm<strong>en</strong>te San Lo r<strong>en</strong>zo <strong>de</strong>l Monte, pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>te<br />

al monasterio <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Besalú, vacante por muerte<br />

<strong>de</strong>l doctor Antonio Álvarez y Castrillón, y cuya nominación<br />

corres pon<strong>de</strong> al abad <strong>de</strong> este monasterio, con fecha <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong><br />

julio <strong>de</strong> 1754 (nota 194). Antonio Saballé al b<strong>en</strong>efi cio l<strong>la</strong>mado<br />

reviscolería <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> San Esteban <strong>de</strong> Baño<strong>la</strong>s,<br />

vacante por muerte <strong>de</strong> José Casa<strong>de</strong>vall, correspondiéndole<br />

<strong>la</strong> nominación al sacristán mayor <strong>de</strong>l monasterio, Narciso<br />

Pascual y <strong>de</strong> Regás, con fecha <strong>de</strong> 29 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1756<br />

(nota 195).<br />

125


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Y, por último, Juan Sayrol y Carreras al b<strong>en</strong>efi cio <strong>de</strong> San<br />

Miguel <strong>en</strong> el al tar <strong>de</strong> San Miguel <strong>en</strong> el monasterio <strong>de</strong> San<br />

Esteban <strong>de</strong> Baño<strong>la</strong>s, correspondi<strong>en</strong> do <strong>la</strong> nominación al prior y<br />

vicario g<strong>en</strong>eral, Guillermo Borrás y <strong>de</strong> Riba, por estar vacante<br />

<strong>la</strong> abadía, con fecha <strong>de</strong> 27 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1757 (nota 196).<br />

Aún t<strong>en</strong>ía el rey un último recurso cuando el <strong>de</strong>recho <strong>de</strong><br />

pres<strong>en</strong>tación so bre <strong>la</strong>s abadías <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> no era<br />

respetado, era viol<strong>en</strong>tado por <strong>la</strong> pre s<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> «intrusos», o<br />

susp<strong>en</strong>dido por <strong>la</strong>s difi culta<strong>de</strong>s interpuestas por Roma a <strong>la</strong><br />

hora <strong>de</strong> expedir <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s pertin<strong>en</strong>tes para <strong>la</strong> confi rmación<br />

<strong>de</strong>l nombrami<strong>en</strong> to. <strong>El</strong> monarca, <strong>en</strong> estos casos, procedía al<br />

secuestro <strong>de</strong> los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía <strong>en</strong> cuestión y, si<br />

existiere, al extrañami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l <strong>en</strong>emigo.<br />

No obstante, los secuestros también solían <strong>de</strong>cretarse al<br />

quedar vacante una abadía por muerte <strong>de</strong>l titu<strong>la</strong>r, hasta que<br />

el nuevo abad electo tomase pose sión <strong>de</strong> su cargo. Como <strong>en</strong><br />

tiempos forales estos secuestradores eran nombra dos por<br />

los virreyes, el Marqués <strong>de</strong> Castelrodrigo, Capitán G<strong>en</strong>eral<br />

<strong>de</strong> Cataluña, pret<strong>en</strong>dió arrogarse semejantes prerrogativas.<br />

Sin embargo, el mo narca se reservó <strong>la</strong> nominación <strong>de</strong> los<br />

mismos con ocasión <strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> Juan Soler, abad <strong>de</strong> San<br />

Pablo <strong>de</strong>l Campo y San Pedro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Portel<strong>la</strong>, nombran do el<br />

20 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1718 al doctor José Ciurana secuestrador<br />

ÍNDICE<br />

126


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

<strong>de</strong> sus r<strong>en</strong>tas sobre una terna pres<strong>en</strong>tada por el Marqués y<br />

confi rmada por <strong>la</strong> Cámara (nota 197). Posteriorm<strong>en</strong>te, el 23<br />

<strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1739, el rey volvió a escribir al Capitán G<strong>en</strong>eral,<br />

Marqués <strong>de</strong> <strong>la</strong> Mina, para que se respetara <strong>la</strong> regalía <strong>de</strong><br />

nombrar secuestrado res <strong>en</strong> <strong>la</strong>s vacantes m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong>l <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong>, pues <strong>en</strong> estas nominaciones se habían producido<br />

abusos. Asimismo, le ord<strong>en</strong>ó que no nombrara secuestradores<br />

ni consintiera que lo hicieran los int<strong>en</strong>d<strong>en</strong>tes, bajo ningún<br />

pretexto (nota 198).<br />

Como ya se ha indicado, el <strong>Patronato</strong> <strong>Real</strong> sobre <strong>la</strong><br />

Congregación B<strong>en</strong>edic tina C<strong>la</strong>ustral Tarracon<strong>en</strong>se Caesaraugustana<br />

t<strong>en</strong>ía su principal manifestación <strong>en</strong> el nombrami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> los aba<strong>de</strong>s <strong>de</strong> todos sus monasterios. Por ello,<br />

int<strong>en</strong>ta remos ofrecer un puntual seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> evolución<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s nomnaciones <strong>en</strong> cada uno <strong>de</strong> ellos, sin <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> hacer<br />

constar otras circunstancias como <strong>la</strong>s va cantes o los secuestros.<br />

127


DIÓSESIS DE BARCELONA<br />

SANTA MARÍA DE SERRATEIX<br />

ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

DATOS<br />

BIOGRÁFICOS<br />

FECHA DE LA<br />

OBTENCIÓN DEL<br />

EJECUTORIAL<br />

FECHA DE LA<br />

PRESENTACIÓN<br />

EN LA SANTA<br />

SEDE<br />

NOMBRE DEL<br />

NUEVO ABAD<br />

FUENTES CAUSA DE LA<br />

VACANTE<br />

Onofre Nogués 23-4-1717 13-5-1721 Enfermero <strong>de</strong><br />

29-5-1720<br />

San Cugat <strong>de</strong>l<br />

(nota 199)<br />

Vallés<br />

Juan Bautista 20-5-1727 20-5-1728 Refi tolero <strong>de</strong> San<br />

Berart<br />

Cugat <strong>de</strong>l Vallés<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Jaime Ginestar<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Onofre Nogués<br />

18-12-1761 28-3-1762<br />

Martín Martínez<br />

<strong>de</strong> Aspurz<br />

Libro 280,<br />

ff. 46v-47v, 129v,<br />

139<br />

Libro 280<br />

ff.203v-204v,<br />

213v<br />

Libro 282,<br />

ff.91v. 98-99<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Juan Bautista<br />

Berart (nota 200)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Martín Martínez<br />

<strong>de</strong> Aspurz<br />

(nota 203)<br />

Promoción <strong>de</strong><br />

Escofet a <strong>la</strong><br />

abadía <strong>de</strong> S.<br />

Pablo<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

José Ignacio <strong>de</strong><br />

Figueras<br />

(nota 205)<br />

128<br />

27-5-1781<br />

(nota 202)<br />

21-12-1780<br />

(nota 201)<br />

Francisco <strong>de</strong><br />

Escofet y Roger<br />

Libro 282,<br />

f.295v,<br />

300v-303v<br />

27-3-1785 5-6-1785 Pavor<strong>de</strong> mayor<br />

<strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l<br />

Vallés<br />

José Ignacio <strong>de</strong><br />

Figueras<br />

Libro 282,<br />

ff.353, 360-363<br />

23-6-1787 Pavor<strong>de</strong> mayor<br />

<strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l<br />

Vallés<br />

17-2-1787<br />

(nota 204)<br />

Peregrín <strong>de</strong><br />

Verthamón<br />

Libro 283,<br />

ff.63v, 65v-68


SAN PABLO DEL CAMPO Y SAN PEDRO DE LA PORTELLA<br />

ÍNDICE<br />

DATOS<br />

BIOGRÁFICOS<br />

FECHA DE LA<br />

OBTENCIÓN DEL<br />

EJECUTORIAL<br />

NOMBRE DEL<br />

NUEVO ABAD<br />

FUENTES CAUSA DE LA<br />

VACANTE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

FECHA DE LA<br />

PRESENTACIÓN<br />

EN LA SANTA<br />

SEDE<br />

13-8-1720 Doctor<br />

Enfermero <strong>de</strong><br />

San Esteban <strong>de</strong><br />

Baño<strong>la</strong>s<br />

José Puigdoura ?-?-1720<br />

(nota 206)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Juan Soler<br />

(nota 207)<br />

Libro 280,<br />

ff. 126v-127,<br />

135v<br />

- Antonio Portell - 2-4-1730<br />

3-9-1732 Desp<strong>en</strong>sero<br />

mayor <strong>de</strong> San<br />

Cugat <strong>de</strong> Vallés<br />

?-?-1732<br />

(nota 208)<br />

Francisco <strong>de</strong><br />

Rius<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Antonio Portell<br />

Libro 280,<br />

f. 221v<br />

Libro 280,<br />

ff. 229v.-231, 238<br />

Camarero <strong>de</strong><br />

22-10-1741 15-2-1742<br />

(nota 209)<br />

Francisco<br />

O<strong>la</strong>guer <strong>de</strong><br />

Marles<br />

Libro 280,<br />

ff. 310v-311v,<br />

314-315<br />

129<br />

Santa María <strong>de</strong><br />

Ripoll<br />

Pablo Fuster 23-12-1762 6-3-1763 Monje<br />

cisterci<strong>en</strong>se<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> Francisco <strong>de</strong><br />

Rius<br />

(nota 210)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> Francisco<br />

O<strong>la</strong>guer <strong>de</strong><br />

Marles<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Pablo Fuster<br />

Libro 282,<br />

ff. 104, 105v-<br />

106v<br />

15-7-1784 18-11-1784 Abad <strong>de</strong> Santa<br />

María <strong>de</strong><br />

Serrateix<br />

Francisco <strong>de</strong><br />

Escofet y Roger<br />

Libro 282,<br />

ff. 340, 348


SAN CUGAT DEL VALLÉS<br />

ÍNDICE<br />

DATOS<br />

BIOGRÁFICOS<br />

FECHA DE LA<br />

OBTENCIÓN DEL<br />

EJECUTORIAL<br />

FECHA DE LA<br />

PRESENTACIÓN<br />

EN LA SANTA<br />

SEDE<br />

NOMBRE DEL<br />

NUEVO ABAD<br />

FUENTES CAUSA DE LA<br />

VACANTE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Libro 280, Fallecimi<strong>en</strong>to Jaime Oliver 23-4-1717 ? Monje<br />

ff. 45-46 <strong>de</strong> Baltasar<br />

cisterci<strong>en</strong>se <strong>de</strong><br />

Montaner<br />

Stas. Cruces<br />

- ? (nota 211) Antón So<strong>la</strong>nell ? (nota 212) ?<br />

Libro 280, Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> José <strong>de</strong> Lupia 12-10-1727 8-4-1728 Pavor<strong>de</strong> mayor<br />

ff. 204v-205v, Antón So<strong>la</strong>nell<br />

<strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l<br />

213<br />

Vallés<br />

- ? Francisco Serra Probablem<strong>en</strong>te ? Abad <strong>de</strong> San<br />

y Portell fi n 1737 - inicio<br />

Salvador <strong>de</strong><br />

1738<br />

Breda (nota 213)<br />

Libro 281, Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Gaspar <strong>de</strong> 12-8-1746 No obti<strong>en</strong>e<br />

f. 80v Serra y Portell Queralt<br />

ejecutorial<br />

(nota 214)<br />

Libro 281, <strong>El</strong> nombrami<strong>en</strong>to Bu<strong>en</strong>av<strong>en</strong>tura 31-1-1747 22-6-1747 Obrero <strong>de</strong> San<br />

ff. 87-87v, 96-97 <strong>de</strong>l abad anterior Gayo<strong>la</strong><br />

Pedro <strong>de</strong> Rodas<br />

no tuvo efecto (nota 215)<br />

Libro 282, Bu<strong>en</strong>av<strong>en</strong>tura Eustaquio <strong>de</strong> 25-4-1784 15-8-1784 Abad <strong>de</strong> Santa<br />

ff. 337v, 342v- Gayo<strong>la</strong><br />

Azara<br />

(nota 216) María <strong>de</strong> Amer y<br />

345v (nota 217)<br />

Rosas<br />

130<br />

8-11-1788 19-2-1789 Abad <strong>de</strong> San<br />

Esteban <strong>de</strong><br />

Baño<strong>la</strong>s<br />

José Gregorio <strong>de</strong><br />

Montero y Alós<br />

Promoción<br />

<strong>de</strong> Azara al<br />

obispado <strong>de</strong><br />

Ibiza<br />

Libro 283,<br />

ff. 84v-86


DIÓSESIS DE URGEL<br />

SANTA MARÍA DE GERRI<br />

ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

DATOS<br />

BIOGRÁFICOS<br />

FECHA DE LA<br />

OBTENCIÓN DEL<br />

EJECUTORIAL<br />

FECHA DE LA<br />

PRESENTACIÓN<br />

EN LA SANTA<br />

SEDE<br />

NOMBRE DEL<br />

NUEVO ABAD<br />

FUENTES CAUSA DE LA<br />

VACANTE<br />

- -<br />

4-12-1740 19-3-1741 Abad <strong>de</strong> Santa<br />

María <strong>de</strong> Amer y<br />

Rosas<br />

20-4-1761 -<br />

- ? Francisco <strong>de</strong><br />

Cor<strong>de</strong>l<strong>la</strong>s<br />

Libro 280, Fallecimi<strong>en</strong>to Francisco <strong>de</strong><br />

ff. 291v-293, 301 <strong>de</strong> Francisco <strong>de</strong> Miranda y Testa<br />

Cor<strong>de</strong>l<strong>la</strong>s (nota 219)<br />

(nota 218)<br />

Libro 282, Fallecimi<strong>en</strong>to José <strong>de</strong> Ar<strong>en</strong>y y<br />

f. 82v <strong>de</strong> Francisco <strong>de</strong> <strong>de</strong> Castel<strong>la</strong><br />

Miranda<br />

(nota 220)<br />

Libro 282, Promoción <strong>de</strong> Juan Bautista<br />

ff. 340, 348 José <strong>de</strong> Ar<strong>en</strong>y a Olmera<br />

<strong>la</strong> abadía <strong>de</strong> S.<br />

Pedro <strong>de</strong> Besalú<br />

131<br />

15-7-1784 18-11-1784


DIÓSESIS DE GERONA<br />

SANTA MARÍA DE AMER Y ROSAS<br />

ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

DATOS<br />

BIOGRÁFICOS<br />

FECHA DE LA<br />

OBTENCIÓN DEL<br />

EJECUTORIAL<br />

FECHA DE LA<br />

PRESENTACIÓN<br />

EN LA SANTA<br />

SEDE<br />

NOMBRE DEL<br />

NUEVO ABAD<br />

FUENTES CAUSA DE LA<br />

VACANTE<br />

- -<br />

1702 No existió<br />

19-8-1715 10-9-1716 Limosnero <strong>de</strong><br />

San Pedro <strong>de</strong><br />

Rodas<br />

132<br />

- 28-4-1735<br />

4-12-1740 23-3-1741 Desp<strong>en</strong>sero<br />

mayor <strong>de</strong> Santa<br />

María <strong>de</strong> Ripoll<br />

- - Juan Antonio<br />

Clem<strong>en</strong>te<br />

- Fallecimi<strong>en</strong>to Gal<strong>de</strong>rich Sant<br />

<strong>de</strong> Juan Antonio Just<br />

Clem<strong>en</strong>te (nota 221)<br />

(nota 222)<br />

Libro 280, No aceptación Fransisco<br />

ff. 1-2, 31v-33 por el papa <strong>de</strong>l Guanter<br />

propuesto por (nota 223)<br />

Felipe V<br />

Libro 280,<br />

? Francisco <strong>de</strong><br />

f. 247.<br />

Miranda y Testa<br />

Libro 280, Promoción <strong>de</strong> Gaspart <strong>de</strong><br />

ff. 293v, 301v Miranda a <strong>la</strong> Queralt<br />

abadía <strong>de</strong> Santa<br />

María <strong>de</strong> Gerri<br />

Libro 282,<br />

?<br />

Eustaquio <strong>de</strong><br />

ff. 171, (nota 224) Azara y Perera<br />

175v-176v<br />

Libro 282, Promoción José <strong>de</strong> Cruil<strong>la</strong>s<br />

ff. 347, 351-352v <strong>de</strong> Azara a <strong>la</strong> y <strong>de</strong> Tord<br />

abadía <strong>de</strong> San<br />

Cugat<br />

11-10-1772 7-2-1773<br />

31-10-1784 17-3-1785


SANTA PEDRO DE CAMPRODÓN<br />

ÍNDICE<br />

DATOS<br />

BIOGRÁFICOS<br />

FECHA DE LA<br />

OBTENCIÓN DEL<br />

EJECUTORIAL<br />

NOMBRE DEL<br />

NUEVO ABAD<br />

FUENTES CAUSA DE LA<br />

VACANTE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

FECHA DE LA<br />

PRESENTACIÓN<br />

EN LA SANTA<br />

SEDE<br />

?-?-1709 No existió<br />

Pavor<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />

Berga <strong>de</strong> Santa<br />

María <strong>de</strong> Ripoll<br />

23-4-1717 20-2-1736<br />

(nota 226)<br />

19-2-1743 11-7-1743 Abad <strong>de</strong> Santa<br />

María <strong>de</strong> <strong>la</strong> O<br />

- - Félix Taberner<br />

(nota 225)<br />

Libro 280, No aceptación Francisco<br />

ff. 49-50, 259v por el papa <strong>de</strong>l Copons y <strong>de</strong><br />

propuesto por Copons<br />

Felipe V (nota 227)<br />

Libro 280, Promoción <strong>de</strong> Pedro Trelles<br />

ff. 325-326, Copons a <strong>la</strong> (nota 228)<br />

331-331v abadía <strong>de</strong> Santa<br />

María <strong>de</strong> Ripoll<br />

Libro 282,<br />

?<br />

Ignacio <strong>de</strong><br />

f. 298 (nota 229) Francolí y <strong>de</strong><br />

Sabater<br />

Libro 283, Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Joaquín <strong>de</strong><br />

ff. 43v-46 Francoli Parrel<strong>la</strong><br />

(nota 231)<br />

133<br />

27-3-1781 -<br />

Camarero<br />

<strong>de</strong>l mismo<br />

monasterio<br />

- 18-5-1786<br />

(nota 230)


SAN ESTEBAN DE BAÑOLAS<br />

ÍNDICE<br />

DATOS<br />

BIOGRÁFICOS<br />

FECHA DE LA<br />

OBTENCIÓN DEL<br />

EJECUTORIAL<br />

FECHA DE LA<br />

PRESENTACIÓN<br />

EN LA SANTA<br />

SEDE<br />

NOMBRE DEL<br />

NUEVO ABAD<br />

FUENTES CAUSA DE LA<br />

VACANTE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

- -<br />

15-7-1745 17-1-1746 Doctor.<br />

Desp<strong>en</strong>sero<br />

<strong>de</strong>l mismo<br />

monasterio<br />

- - Juan Bautista<br />

Descal<strong>la</strong>r y Fort<br />

Libro 281, Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Raimundo Padró<br />

ff. 26v-27, Descal<strong>la</strong>r (nota 232)<br />

47v-48v, 50-51 (nota 233)<br />

2-6-1757 28-8-1757<br />

Antonio Salvador<br />

<strong>de</strong> Otam<strong>en</strong>di<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Padró<br />

(nota 234)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Otam<strong>en</strong>di<br />

(nota 235)<br />

Promoción<br />

<strong>de</strong> Francolí a<br />

<strong>la</strong> abadía <strong>de</strong><br />

Camprodón<br />

Libro 282,<br />

ff 2v, 19<br />

20-4-1761 20-7-1761<br />

Ignacio Francolí<br />

y <strong>de</strong> Sabater<br />

Libro 282,<br />

ff 82v, 86-86v<br />

134<br />

15-12-1781 -<br />

José Gregorio <strong>de</strong><br />

Montero y Alós<br />

Libro 282,<br />

f. 311v


SAN PEDRO DE GALLIGANS<br />

ÍNDICE<br />

DATOS<br />

BIOGRÁFICOS<br />

FECHA DE LA<br />

OBTENCIÓN DEL<br />

EJECUTORIAL<br />

FECHA DE LA<br />

PRESENTACIÓN<br />

EN LA SANTA<br />

SEDE<br />

NOMBRE DEL<br />

NUEVO ABAD<br />

FUENTES CAUSA DE LA<br />

VACANTE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

- -<br />

?-12-1735 - Monje<br />

b<strong>en</strong>edictino<br />

observante<br />

(nota 237)<br />

12-2-1749 5-8-1749 Pavor<strong>de</strong> mayor<br />

<strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong><br />

Galligans<br />

- - Manuel Mir y<br />

Cad<strong>en</strong>a<br />

Libro 280, Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Bernardo <strong>de</strong><br />

ff. 253v-254v Mir y Cad<strong>en</strong>a Urtusustegui<br />

(nota 236)<br />

Antonio Grimau<br />

y Grimau<br />

Urtusaustegui a<br />

<strong>la</strong> abadía <strong>de</strong> S.<br />

Pedro Basalú<br />

Libro 281,<br />

ff. 129v, 146v-<br />

147v, 155v-156v<br />

135


SANTA MARÍA DE RIPOLL<br />

ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

FUENTES CAUSA DE LA NOMBRE DEL FECHA DE LA FECHA DE LA DATOS<br />

VACANTE NUEVO ABAD PRESENTACIÓN OBTENCIÓN DEL BIOGRÁFICOS<br />

EN LA SANTA EJECUTORIAL<br />

SEDE<br />

- - Félix Vi<strong>la</strong>p<strong>la</strong>na 1712 -<br />

Libro 280, Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Fernando <strong>de</strong> 11-11-1734 30-3-1735<br />

ff. 242v-243v, Vi<strong>la</strong>p<strong>la</strong>na Zúñiga<br />

247<br />

Libro 280, Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Francisco 14-2-1743 11-7-1743 Abad <strong>de</strong> San<br />

ff. 324-325, Zúñiga Copons y<br />

Pedro <strong>de</strong><br />

330-331 (nota 238) Copons<br />

Camprodón<br />

(nota 239)<br />

Libro 281, Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Martín Sarmi<strong>en</strong>to 21-10-1755 No existió Doctor.<br />

ff. 339-341 Copons (nota 340)<br />

B<strong>en</strong>edictino<br />

(nota 341)<br />

observante<br />

Libro 281, R<strong>en</strong>uncia <strong>de</strong> José <strong>de</strong> Oriol y - 21-10-1756 Pavor<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />

ff. 378v-380 Sarmi<strong>en</strong>to<br />

Tord<br />

Aja <strong>de</strong>l mismo<br />

(nota 242)<br />

monasterio<br />

Libro 282, Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Francisco <strong>de</strong> 21-11-1784 9-4-1785<br />

ff. 349v, 353 Oriol<br />

Val<strong>en</strong>cia y<br />

(nota 243) Segrera<br />

136


SAN PEDRO DE BESALÚ<br />

ÍNDICE<br />

DATOS<br />

BIOGRÁFICOS<br />

FECHA DE LA<br />

OBTENCIÓN DEL<br />

EJECUTORIAL<br />

FECHA DE LA<br />

PRESENTACIÓN<br />

EN LA SANTA<br />

SEDE<br />

NOMBRE DEL<br />

NUEVO ABAD<br />

FUENTES CAUSA DE LA<br />

VACANTE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

31-8-1735 - Pavor<strong>de</strong> <strong>de</strong> San<br />

Cugat <strong>de</strong>l Vallés<br />

28-5-1748 16-1-1749 Abad <strong>de</strong> San<br />

Pedro <strong>de</strong><br />

Galligans<br />

2-6-1757 28-8-1757 Abad <strong>de</strong> San<br />

Pedro <strong>de</strong> Rodas<br />

Antonio <strong>de</strong><br />

Ameller<br />

Bernardo <strong>de</strong><br />

Urtusaustegui<br />

(nota 245)<br />

Francisco <strong>de</strong><br />

Cortada y Bru<br />

Anselmo Rubio 20-4-1761 20-7-1761<br />

Libro 280, Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

ff. 250v-252 Francisco Pastor<br />

Libro 281, Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

ff. 129v, 145-146, Ameller<br />

149v-151 (nota 244)<br />

Libro 282, Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

ff. 1-2v, 19 Urtusaustegui<br />

(nota 246)<br />

- Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Cortada<br />

(nota 247)<br />

Libro 282, Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

ff. 315v-316v, Rubio<br />

322-325 (nota 249)<br />

Libro 283, Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

ff. 71-74<br />

Ar<strong>en</strong>y<br />

(nota 250)<br />

137<br />

Abad <strong>de</strong> Santa<br />

María <strong>de</strong> Gerri<br />

17-10-1782 6-2-1783<br />

(nota 248)<br />

José <strong>de</strong> Ar<strong>en</strong>y y<br />

<strong>de</strong> Castel<strong>la</strong><br />

8-11-1787<br />

Mediados <strong>de</strong><br />

1787<br />

Iñigo Abad y<br />

Lasierra


SAN PEDRO DE RODAS<br />

ÍNDICE<br />

DATOS<br />

BIOGRÁFICOS<br />

FECHA DE LA<br />

OBTENCIÓN DEL<br />

EJECUTORIAL<br />

FECHA DE LA<br />

PRESENTACIÓN<br />

EN LA SANTA<br />

SEDE<br />

NOMBRE DEL<br />

NUEVO ABAD<br />

FUENTES CAUSA DE LA<br />

VACANTE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

José Gayo<strong>la</strong> 23-4-1717 20-2-1721 Limosnero <strong>de</strong><br />

(nota 251)<br />

San Pedro <strong>de</strong><br />

Camrodón<br />

Francisco 24-11-1740 5-2-1741 Enfermero <strong>de</strong><br />

Cortada y Bru (nota 252)<br />

San Cugat <strong>de</strong>l<br />

Vallés<br />

Francisco <strong>de</strong> 14-7-1757 25-10-1757 Pavor<strong>de</strong> mayor<br />

Guanter y <strong>de</strong> Pi<br />

<strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l<br />

Vallés<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Félix Piñana<br />

Libro 280,<br />

ff. 47v-48v,<br />

106-106v, 138<br />

Libro 280,<br />

ff. 287-287v, 301<br />

Promoción <strong>de</strong><br />

Gayo<strong>la</strong> a <strong>la</strong><br />

abadía <strong>de</strong> Breda<br />

Promoción<br />

<strong>de</strong> Cortada a<br />

<strong>la</strong> abadía <strong>de</strong><br />

Besalú<br />

Libro 282,<br />

ff. 12-13v,<br />

30v-32v<br />

138


SAN SALVADOR DE BREDA<br />

ÍNDICE<br />

DATOS<br />

BIOGRÁFICOS<br />

FECHA DE LA<br />

OBTENCIÓN DEL<br />

EJECUTORIAL<br />

FECHA DE LA<br />

PRESENTACIÓN<br />

EN LA SANTA<br />

SEDE<br />

NOMBRE DEL<br />

NUEVO ABAD<br />

FUENTES CAUSA DE LA<br />

VACANTE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Félix Taberner - 3-12-1716 Abad <strong>de</strong> San<br />

Gerónimo Nadal<br />

Pedro<br />

? Francisco Serra - 13-12-1730<br />

y Portell<br />

Promoción <strong>de</strong> José Gal<strong>la</strong>rt y <strong>de</strong> - 29-1-1738<br />

Serra a <strong>la</strong> abadía Pastor<br />

<strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l<br />

Libro 280,<br />

f. 33v<br />

Libro 280,<br />

f. 221v<br />

Libro 280,<br />

f. 265v<br />

17-11-1739 17-11-1740 Abad <strong>de</strong> San<br />

Pedro <strong>de</strong> Rodas<br />

José Gayo<strong>la</strong><br />

(nota 253)<br />

Vallés<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Gal<strong>la</strong>rt<br />

(nota 254)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Gayo<strong>la</strong><br />

(nota 255)<br />

Libro 280,<br />

ff. 282-282v,<br />

289v-290v<br />

Libro 281,<br />

ff. 115v, 121-122,<br />

136v-138<br />

139<br />

24-1-1748 23-8-1748<br />

2-6-1757 28-8-1748<br />

Francisco<br />

Montaner y <strong>de</strong><br />

Ramón<br />

(nota 256)<br />

Antonio Ravirra y<br />

<strong>de</strong> Montaner<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Montaner<br />

(nota 257)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Ravirra<br />

(nota 258)<br />

Libro 282,<br />

ff. 2v-3, 17v-18v.<br />

1-1-1777 17-5-1778<br />

Gaspar <strong>de</strong> Sal<strong>la</strong><br />

y <strong>de</strong> Tarau<br />

Libro 282,<br />

ff. 247, 260-261


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

2.3. PROVISIONES DE BENEFICIOS SECULARES<br />

2.3.1. INTRODUCCIÓN<br />

Sin duda, el grueso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>en</strong> materia<br />

<strong>de</strong> Patrona to <strong>Real</strong> se referían a b<strong>en</strong>efi cios y preb<strong>en</strong>das<br />

secu<strong>la</strong>res. <strong>El</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>Real</strong> no se limitaba únicam<strong>en</strong>te al<br />

<strong>de</strong>recho <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pre<strong>la</strong>turas. En casi todas<br />

<strong>la</strong>s catedrales, el monarca disponía <strong>de</strong> una o varias piezas<br />

eclesiásticas. Lo mismo sucedía <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Iglesias Colegiales<br />

(nota 259). Y también <strong>en</strong> el nivel inferior, pues algunos c<strong>en</strong>t<strong>en</strong>ares<br />

<strong>de</strong> parroquias diseminadas por <strong>la</strong> geografía <strong>de</strong>l país<br />

aseguraban <strong>la</strong> puntual pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l <strong>Patronato</strong> <strong>Real</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

mayor parte <strong>de</strong>l terri torio (nota 260).<br />

Bi<strong>en</strong> conocida era por <strong>la</strong> monarquía <strong>la</strong> <strong>en</strong>orme infl u<strong>en</strong>cia que<br />

ejercía el cle ro secu<strong>la</strong>r sobre todo el pueblo l<strong>la</strong>no. Por ello<br />

cobraba gran valor el <strong>Patronato</strong> <strong>Real</strong>, pues <strong>la</strong>s nominaciones<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes piezas eclesiásticas proporcionaban a<br />

<strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> p<strong>en</strong>etrar y <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er un cierto<br />

control so bre estratos sociales que, <strong>de</strong> cualquier otra forma,<br />

habrían escapado <strong>de</strong> éste. A<strong>de</strong>más, el <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tación<br />

<strong>de</strong> los obispos le permitía contar con el apoyo <strong>de</strong> los<br />

más altos jerarcas canónicos y espirituales a esca<strong>la</strong> nacional,<br />

que veían gustosos cómo <strong>la</strong> comunión con los p<strong>la</strong>nes rega-<br />

ÍNDICE<br />

140


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

listas <strong>de</strong> <strong>la</strong> monar quía podía traducirse indirectam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el<br />

refuerzo <strong>de</strong> sus posiciones fr<strong>en</strong>te al po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> los cabildos,<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> puesta <strong>en</strong> práctica <strong>de</strong> sus i<strong>de</strong>ales reformistas, y también,<br />

<strong>en</strong> una cierta protección <strong>de</strong> su más o m<strong>en</strong>os emerg<strong>en</strong>te<br />

episcopalismo. Y aún más, <strong>la</strong> política <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />

sujetos afi nes a <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> servía para asegurar<br />

lealta<strong>de</strong>s y recomp<strong>en</strong>sar fi <strong>de</strong>lida<strong>de</strong>s sin t<strong>en</strong>er que acudir a<br />

sangrar el erario público.<br />

Por consigui<strong>en</strong>te, pue<strong>de</strong> compr<strong>en</strong><strong>de</strong>rse sin mucha difi cultad<br />

el interés real por fi jar los mecanismos <strong>de</strong> provisión <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi<br />

cios eclesiásticos y por contro <strong>la</strong>r <strong>la</strong>s apetecibles r<strong>en</strong>tas<br />

eclesiásticas.<br />

Mant<strong>en</strong>dremos <strong>la</strong> triple división esbozada -pre<strong>la</strong>turas, b<strong>en</strong>efi<br />

cios capitu<strong>la</strong> res, b<strong>en</strong>efi cios extracapitu<strong>la</strong>res- <strong>en</strong> esta introducción,<br />

para proce<strong>de</strong>r al <strong>de</strong>sarro llo <strong>de</strong>l <strong>Patronato</strong> <strong>Real</strong> por<br />

diócesis.<br />

2.3.2. ARCHIDIÓCESIS DE TARRAGONA<br />

Aunque el único <strong>de</strong>recho real sobre esta archidiócesis era el<br />

<strong>de</strong> pres<strong>en</strong>ta ción <strong>de</strong>l arzobispo, el monarca pudo proveer <strong>en</strong><br />

cad<strong>en</strong>a, <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta dos b<strong>en</strong>efi cios: el<br />

arcedianato mayor y canonjía <strong>de</strong> <strong>la</strong> Metropolitana, y el curato<br />

o rectoría <strong>en</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> Valls.<br />

141


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

La dignidad <strong>de</strong> arcediano mayor <strong>de</strong> <strong>la</strong> Metropolitana <strong>de</strong><br />

Tarragona, y su canonjía anexa, eran <strong>de</strong> patronato pontifi cio.<br />

No obstante, tradicionalm<strong>en</strong>te és te v<strong>en</strong>ía si<strong>en</strong>do sorteado<br />

mediante el <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta (nota 261). Así, al vacar por<br />

promoción <strong>de</strong> Raimundo <strong>de</strong> Marimón al obispado <strong>de</strong> Vic, fue<br />

nombrado el 6 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1721 el doctor José Gisbert y<br />

Velásquez (nota 262), que <strong>de</strong>jaba a <strong>la</strong> real provisión el curato<br />

o rectoría que <strong>de</strong>t<strong>en</strong>taba <strong>en</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Valls.<br />

Éste recayó el 11 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong>l mismo año <strong>en</strong> <strong>la</strong> persona<br />

<strong>de</strong>l doctor Pedro Rovira, que a su vez <strong>de</strong>jó a <strong>la</strong> real<br />

provisión por <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta el priorato que obt<strong>en</strong>ía <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Castellón <strong>de</strong> Farfaña, <strong>en</strong> el arciprestazgo <strong>de</strong> Ager<br />

(nota 263).<br />

Aunque pert<strong>en</strong>ezca a <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Urgel, incluimos <strong>la</strong> provisión<br />

<strong>de</strong> este priorato con el espíritu <strong>de</strong> no romper <strong>la</strong> cad<strong>en</strong>a<br />

<strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>tos. Con fecha <strong>de</strong> 20 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1722, fue<br />

nombrado el doctor Raimundo Closa, catedrático <strong>de</strong> Filosofía<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Cervera (nota 264).<br />

Pero lo realm<strong>en</strong>te importante <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista <strong>de</strong><br />

nuestro estudio es <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong>l arzobispado.<br />

142


ARZOBISPADO DE TARRAGONA<br />

ÍNDICE<br />

DATOS<br />

BIOGRÁFICOS<br />

NOMBRE DEL<br />

NUEVO ABAD<br />

FUENTES CAUSA DE LA<br />

VACANTE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

FECHA DE LA<br />

OBTENCIÓN DEL<br />

EJECUTORIAL<br />

FECHA DE LA<br />

PRESENTACIÓN<br />

EN LA SANTA<br />

SEDE<br />

23-4-1720 20-2-1721 Obispo <strong>de</strong><br />

Gerona<br />

Miguel Juan<br />

Taberner y Rubí<br />

Libro 280,<br />

ff. 127v-128v,<br />

151v<br />

- 14-1-1722 Convocó los<br />

concilios <strong>de</strong><br />

1722 y 1727<br />

Manuel <strong>de</strong><br />

Samaniego y<br />

Jaca<br />

Libro 280,<br />

f. 151v<br />

143<br />

26-10-1728 29-1-1729 Obispo <strong>de</strong><br />

Gerona<br />

Pedro Copons y<br />

<strong>de</strong> Copons<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> José Linás<br />

(1710)<br />

No aceptación<br />

<strong>de</strong>l austracista<br />

Isidro Beltrán<br />

(nota 265)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> Miguel Juan<br />

Taberner y Rubí<br />

(24-3-1721)<br />

Tras<strong>la</strong>do <strong>de</strong><br />

Samaniego al<br />

arzobispado <strong>de</strong><br />

Burgos<br />

(26-10-1728)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Pedro Copons y<br />

<strong>de</strong> Copons<br />

(19-4-1753)<br />

Libro 280,<br />

ff. 217-218v,<br />

219v<br />

2-9-1753 30-10-1753 Obispo <strong>de</strong><br />

Zamora<br />

Jaime Cortada<br />

y Bru<br />

Libro 281,<br />

ff. 305v-307v,<br />

309v-312


10-5-1763 14-8-1763 Obispo <strong>de</strong><br />

Mallorca<br />

Lor<strong>en</strong>zo Despuig<br />

y Cotoner<br />

Libro 282,<br />

ff. 1108-109,<br />

109v<br />

ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

6-7-1764 18-9-1764 Obispo <strong>de</strong> Leta<br />

Juan Lario y<br />

Lancis<br />

Libro 282,<br />

ff. 113v-114,<br />

114-116v<br />

Obispo <strong>de</strong> Urgel<br />

24-11-1778 22-4-1779<br />

(nota 266)<br />

Joaquín <strong>de</strong><br />

Santiyán y<br />

Valdivieso<br />

Libro 282,<br />

ff. 272v-272v,<br />

273v-275v<br />

11-1-1785 17-4-1785 Obispo <strong>de</strong> Lugo<br />

Francisco<br />

Armanyá<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Jaime Cortada<br />

y Bru<br />

(27-4-1762)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Lor<strong>en</strong>zo Despuig<br />

y Cotoner<br />

(22-2-1764)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> Juan Lario y<br />

Lancis<br />

(6-9-1777)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> Joaquín <strong>de</strong><br />

Santiyán<br />

Libro 282,<br />

ff. 351,<br />

353v-356v<br />

144


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

2.3.3. DIÓCESIS DE BARCELONA<br />

Es, junto con <strong>la</strong> <strong>de</strong> Gerona, <strong>la</strong> diócesis <strong>en</strong> <strong>la</strong> que el <strong>Patronato</strong><br />

<strong>Real</strong> estaba más ext<strong>en</strong>dido. Lo conformaban el obispado; <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> Catedral, tres dignida<strong>de</strong>s (los arcedianatos <strong>de</strong> Lobregat y<br />

Badalona, y <strong>la</strong> tesorería) y dos b<strong>en</strong>efi cios (el b<strong>en</strong>efi cio segundo<br />

<strong>de</strong> S. B<strong>la</strong>s, y el b<strong>en</strong>efi cio <strong>de</strong> Santa Espina <strong>en</strong> <strong>la</strong> capil<strong>la</strong> <strong>de</strong>l<br />

Santo Sepulcro); el b<strong>en</strong>efi cio <strong>de</strong> San Francisco y San Juan<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> Iglesia Parroquial <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Barcelona; un b<strong>en</strong>efi<br />

cio <strong>en</strong> el monasterio <strong>de</strong> Santa C<strong>la</strong>ra <strong>de</strong> Bar celona; y una<br />

capel<strong>la</strong>nía <strong>en</strong> <strong>la</strong> Parroquia <strong>de</strong> Nuestra Señora <strong>de</strong>l Pino <strong>de</strong><br />

Barcelona.<br />

Al igual que estaba ext<strong>en</strong>dido el <strong>Patronato</strong> <strong>Real</strong>, <strong>la</strong>s interv<strong>en</strong>ciones<br />

directas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Monarquía sobre el territorio catalán<br />

fueron harto frecu<strong>en</strong>tes. Tras <strong>la</strong> Guerra <strong>de</strong> Sucesión,<br />

com<strong>en</strong>zó un período <strong>de</strong> <strong>de</strong>s<strong>en</strong>fr<strong>en</strong>o regalista, que persistió<br />

durante todo el siglo XVIII, y se manifestó <strong>en</strong> <strong>la</strong> susp<strong>en</strong>sión<br />

gubernativa <strong>de</strong> los sínodos diocesanos, el control absoluto<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s episcopales, <strong>la</strong> inter v<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> los nombrami<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong> los vicarios g<strong>en</strong>erales, reduci<strong>en</strong>do al mínimo<br />

<strong>la</strong> jurisdicción episcopal y su prestigio.<br />

A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s piezas eclesiásticas seña<strong>la</strong>das, el rey<br />

pudo proveer otras <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> dos mecanismos ya com<strong>en</strong>tados<br />

con motivo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s provisio nes <strong>de</strong>l clero regu<strong>la</strong>r: el <strong>de</strong>-<br />

145


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

recho <strong>de</strong> resulta y <strong>la</strong> confi scación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s haci<strong>en</strong>das <strong>de</strong> los<br />

acusados <strong>de</strong> austracismo.<br />

Al primer grupo pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong> el arcediano <strong>de</strong> Vallés y seis<br />

canonjías perte neci<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> Canonica (nota 267), una canonjía<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> Iglesia Colegial <strong>de</strong> Santa Ana <strong>de</strong> Barcelona, un<br />

b<strong>en</strong>efi cio <strong>en</strong> <strong>la</strong> capil<strong>la</strong> <strong>de</strong> San Lor<strong>en</strong>zo <strong>en</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> Arg<strong>en</strong>tona,<br />

y el curato <strong>de</strong> Santa Cruz <strong>de</strong>l Ord<strong>en</strong>.<br />

Las seis canonjías <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral, provistas por el monarca<br />

<strong>en</strong> virtud <strong>de</strong>l m<strong>en</strong>cionado <strong>de</strong>recho, fueron por ord<strong>en</strong> cronológico<br />

<strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes.<br />

<strong>El</strong> 30 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1721 vacó <strong>la</strong> primera por promoción <strong>de</strong><br />

José Tabemer al obispado <strong>de</strong> Gerona; fue nombrado <strong>en</strong> su<br />

lugar Francisco Esteban Bellet (nota 268).<br />

La segunda vacó por promoción <strong>de</strong> Pedro Copons y <strong>de</strong><br />

Copons (nota 269) al obis pado <strong>de</strong> Gerona, nombrándose el<br />

22 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1726 a Antonio Rius (nota 270).<br />

Para el tercer canonicato fue nombrado el 9 <strong>de</strong> diciembre<br />

<strong>de</strong> 1731 José <strong>de</strong> Quintana, presbítero <strong>de</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong><br />

Zaragoza, catedrático <strong>de</strong> Artes <strong>en</strong> <strong>la</strong> Uni versidad <strong>de</strong> Cervera,<br />

<strong>en</strong> sustitución <strong>de</strong> Narciso <strong>de</strong> Queralt, promovido a <strong>la</strong> dignidad<br />

<strong>de</strong> maestrescue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Lérida, cance<strong>la</strong>rio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Universidad <strong>de</strong> Cervera (nota 271).<br />

ÍNDICE<br />

146


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

<strong>El</strong> cuarto vacó el 23 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1751 por promoción <strong>de</strong><br />

Esteban Vi <strong>la</strong>nova al obispado <strong>de</strong> Jaca. En su lugar, fue nombrado<br />

Juan <strong>de</strong> Alós y Fonta ner, presbítero <strong>de</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong><br />

Barcelona (nota 272).<br />

Vi<strong>la</strong>nova <strong>de</strong>jó, asimismo, a <strong>la</strong> real provisión por <strong>de</strong>recho <strong>de</strong><br />

resulta, el ar cedianato <strong>de</strong> Vallés, que el 25 <strong>de</strong> noviembre<br />

<strong>de</strong>l mismo año fue cubierto con <strong>la</strong> <strong>de</strong>signación <strong>de</strong> un tal<br />

«Esteban Bellet <strong>de</strong> Val<strong>en</strong>cia», que probablem<strong>en</strong>te fuera el<br />

«Francisco Esteban Bellet» que obtuvo una canonjía <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

misma Catedral treinta años antes (nota 273).<br />

La quinta canonjía provista por el rey recayó <strong>en</strong> el catedrático<br />

<strong>de</strong> Prima <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Cervera, Manuel Job<strong>en</strong> el 31<br />

<strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1752, ante <strong>la</strong> va cante por promoción <strong>de</strong> Jaime<br />

Cortada al obispado <strong>de</strong> Zamora (nota 274).<br />

La promoción <strong>de</strong> Jaime Cortada también afectó a un b<strong>en</strong>efi cio<br />

que <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ta ba <strong>en</strong> <strong>la</strong> capil<strong>la</strong> <strong>de</strong> San Lor<strong>en</strong>zo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial<br />

<strong>de</strong> Arg<strong>en</strong>tona. En su lugar, el rey nombró a Francisco Puig,<br />

clérigo <strong>de</strong> prima tonsura <strong>de</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Gero na, el 23 <strong>de</strong><br />

noviembre <strong>de</strong> 1752 (nota 275).<br />

La sexta y última canonjía que fue objeto <strong>de</strong> <strong>la</strong> provisión real<br />

vacó por pro moción <strong>de</strong> B<strong>la</strong>s Rafael <strong>de</strong> Quintana a <strong>la</strong> dignidad<br />

<strong>de</strong> maestrescue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cate dral <strong>de</strong> Lérida-cance<strong>la</strong>rio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

147


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Universidad <strong>de</strong> Cervera. Un personaje conocido <strong>en</strong> los ámbitos<br />

ilustrados val<strong>en</strong>cianos fue nombrado <strong>en</strong> su lugar el 7<br />

<strong>de</strong> sep tiembre <strong>de</strong> 1752: el presbítero y catedrático <strong>de</strong> l<strong>en</strong>gua<br />

hebrea <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Sa<strong>la</strong>manca, Francisco Pérez<br />

Bayer (nota 276).<br />

<strong>El</strong> rey dispuso <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> otra canonjía, pero ésta <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

Iglesia Cole gial <strong>de</strong> Santa Ana <strong>de</strong> Barcelona. Vacó por promoción<br />

<strong>de</strong>l doctor Jaime Olsina a <strong>la</strong> dignidad <strong>de</strong> arcipreste <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Iglesia Colegial <strong>de</strong> Vil<strong>la</strong>beltrán. Y <strong>en</strong> su lugar fue nombrado el<br />

doctor Juan Bautista Romeu y Perelló el 21 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1744<br />

(nota 277), obt<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do ejecutorial el 12 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong>l<br />

mismo año (nota 278).<br />

La última pieza eclesiástica <strong>de</strong> esta diócesis que cayó <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

real provisión por el <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta fue el curato <strong>de</strong> Santa<br />

Cruz <strong>de</strong>l Ord<strong>en</strong>, que vacó el 20 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1757, por<br />

promoción <strong>de</strong> Manuel <strong>de</strong> <strong>la</strong> Fu<strong>en</strong>te y Caro a tres b<strong>en</strong>efi cios<br />

simples sitos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s diócesis <strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong>, Zamora y Córdoba,<br />

y cuyo nombrami<strong>en</strong>to b<strong>en</strong>efi ció a Juan Fernán<strong>de</strong>z Cal<strong>de</strong>rón<br />

(nota 279).<br />

<strong>El</strong> segundo grupo <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos provistos por<br />

el rey sin ser <strong>de</strong> su patronato lo conforman dos b<strong>en</strong>efi cios<br />

cuyos patronos fueron acusados <strong>de</strong> austracismo: el b<strong>en</strong>efi cio<br />

simple <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> Vil<strong>la</strong>mor, y el b<strong>en</strong>efi cio<br />

ÍNDICE<br />

148


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

<strong>de</strong> San Salvador y Santa Magdal<strong>en</strong>a <strong>en</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> San<br />

Esteban <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Granollers.<br />

Como <strong>en</strong> parte se a<strong>de</strong><strong>la</strong>ntó al hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong>s confi scaciones <strong>de</strong><br />

b<strong>en</strong>efi cios re gu<strong>la</strong>res, <strong>de</strong> forma coyuntural, <strong>la</strong> corona procedió<br />

al nombrami<strong>en</strong>to y provisión <strong>de</strong> ciertos cargos eclesiásticos<br />

que, si<strong>en</strong>do <strong>de</strong> patronato particu<strong>la</strong>r, se agregaron a <strong>la</strong> monarquía<br />

al confi scar ésta los bi<strong>en</strong>es <strong>de</strong> sus legítimos propietarios<br />

por militar <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fi <strong>la</strong>s <strong>de</strong>l archiduque. Se trataba <strong>de</strong> una<br />

apropiación temporal que, <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los casos, sería<br />

restituida a sus primitivos obt<strong>en</strong>tores una vez fi rmados los<br />

armisticios <strong>de</strong> Utrecht y Vi<strong>en</strong>a. G<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te, estos bi<strong>en</strong>es<br />

con fi scados fueron puestos bajo <strong>la</strong> custodia <strong>de</strong> un Juez <strong>de</strong><br />

bi<strong>en</strong>es secuestrados o confi scados, qui<strong>en</strong> se ocupaba <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

administración <strong>de</strong> los mismos <strong>en</strong> tanto se mant<strong>en</strong>ía <strong>la</strong> situación<br />

<strong>de</strong> irregu<strong>la</strong>ridad jurídica interpuesta por <strong>la</strong> conti<strong>en</strong>da. Sin<br />

embargo, se suscitaron algunas dudas sobre <strong>la</strong> legitimidad<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>trar <strong>en</strong> <strong>la</strong> co<strong>la</strong> ción <strong>de</strong> cargos eclesiásticos sobre los que<br />

no se t<strong>en</strong>ía ningún patronato ofi cial m<strong>en</strong>te reconocido.<br />

<strong>El</strong> b<strong>en</strong>efi cio simple <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> Vil<strong>la</strong>mor t<strong>en</strong>ía<br />

como pa trón a Francisco Sanz y Monrodón, dueño <strong>de</strong>l castro<br />

<strong>de</strong> Monrodón. Al estar se cuestrado y confi scado, el nombrami<strong>en</strong>to<br />

real recayó el 9 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1716 <strong>en</strong> Francisco <strong>de</strong><br />

149


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Alós y Rius, <strong>en</strong> cuya elección se tuvieron <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración<br />

los méritos y servicios <strong>de</strong> su padre José Alós (nota 280).<br />

<strong>El</strong> b<strong>en</strong>efi cio <strong>de</strong> San Salvador y Santa Magdal<strong>en</strong>a <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia<br />

<strong>de</strong> San Este ban <strong>en</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Granollers t<strong>en</strong>ía como legítimo<br />

patrón a José Galcerán <strong>de</strong> Pi ñós y Rocabertí, qui<strong>en</strong> se distinguió<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> conti<strong>en</strong>da como uno <strong>de</strong> los principa les jefes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

alteraciones y <strong>de</strong> <strong>la</strong> obstinada <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> Barcelona. Por este<br />

motivo le fue confi scada <strong>la</strong> haci<strong>en</strong>da. En esta situación vacó<br />

el b<strong>en</strong>efi cio por fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l lic<strong>en</strong>ciado y presbítero Juan<br />

Masagur. En un principio, el rey no quiso proveer el b<strong>en</strong>efi cio,<br />

mostrándose especialm<strong>en</strong>te escrupuloso <strong>en</strong> el cumplimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s condiciones fundacionales <strong>de</strong>l mismo, que <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raban<br />

que <strong>de</strong>bía ser provisto <strong>en</strong> el p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> un mes <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el mom<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> vacante por un individuo <strong>de</strong>l linaje <strong>de</strong>l fundador.<br />

Pero posteriorm<strong>en</strong>te, conv<strong>en</strong>cido por <strong>la</strong> Cámara y el Capitán<br />

G<strong>en</strong>eral, marqués <strong>de</strong> Castelrodrigo, <strong>de</strong>cidió nombrar por real<br />

cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 13 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1717 a José Roqueta (nota 281).<br />

Una vez <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos los casos especiales <strong>en</strong> los que el<br />

monarca pudo ac ce<strong>de</strong>r a <strong>la</strong> provisión, nos introducimos <strong>en</strong> el<br />

<strong>Patronato</strong> <strong>Real</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Barcelona. Com<strong>en</strong>zaremos<br />

por los b<strong>en</strong>efi cios y capel<strong>la</strong>nías parroquiales, para terminar<br />

con los capitu<strong>la</strong>res y <strong>la</strong> pieza más preciada, el obispado.<br />

Tres eran los b<strong>en</strong>efi cios extracapitu<strong>la</strong>res <strong>de</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>Real</strong>.<br />

ÍNDICE<br />

150


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

<strong>El</strong> <strong>de</strong> San Francisco y San Juan <strong>en</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> San<br />

Pedro vacó por falle cimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Pedro Vidal, si<strong>en</strong>do nombrado<br />

Ramón Miguel, que perdió <strong>la</strong> cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>to.<br />

Por ello pidió al rey el <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> un duplicado el 16 <strong>de</strong><br />

marzo <strong>de</strong> 1718 (nota 282), y otro el 28 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong>l mismo<br />

año, por <strong>la</strong> misma causa (nota 283).<br />

La capel<strong>la</strong>nía <strong>de</strong> Nuestra Señora <strong>de</strong> Gracia y Santa<br />

Magdal<strong>en</strong>a <strong>en</strong> <strong>la</strong> Parro quia <strong>de</strong> Nuestra Señora <strong>de</strong>l Pino<br />

(nota 284) vacó durante el tiempo <strong>en</strong> que el emperador<br />

ocupaba el Principado, nombrando al doctor Agustín Rovira.<br />

Éste fue removido y apartado <strong>de</strong> <strong>la</strong> capel<strong>la</strong>nía por Felipe V el<br />

28 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1718 (nota 285). En su lu gar colocó al doctor<br />

Domingo Soler. Pero con <strong>la</strong> Paz <strong>de</strong> Vi<strong>en</strong>a (nota 286), el rey<br />

tuvo que reintegrar a Rovira, por lo que el 23 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong><br />

1726 <strong>en</strong>cargó al obispo que apartara a Soler y volviera a darle<br />

co<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> capel<strong>la</strong>nía a Rovira (nota 287).<br />

Y por último, el b<strong>en</strong>efi cio <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> Santa C<strong>la</strong>ra <strong>de</strong><br />

Barcelona, que vacó por muerte <strong>de</strong> Jaime Flotats, si<strong>en</strong>do nombrado<br />

el 20 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1763 Jo sé Ba<strong>la</strong>guer (nota 288).<br />

En <strong>la</strong> Catedral, dos nuevos b<strong>en</strong>efi cios pert<strong>en</strong>ecían al <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong>.<br />

151


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Por un <strong>la</strong>do, el b<strong>en</strong>efi cio segundo <strong>de</strong> San B<strong>la</strong>s, vacante <strong>en</strong><br />

1718, para el que fue nombrado el doctor Ramón Rovira por<br />

cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 14 <strong>de</strong> junio (nota 289), qui<strong>en</strong> falleció <strong>en</strong> 1741. <strong>El</strong> rey<br />

nombró el 4 <strong>de</strong> junio al lic<strong>en</strong>ciado José Curas (nota 290), que<br />

vivió hasta 1756, fecha <strong>en</strong> que fue sustituido por Clem<strong>en</strong>te<br />

Navarro, si<strong>en</strong>do nombrado el 14 <strong>de</strong> marzo (nota 291).<br />

Y por otro, el b<strong>en</strong>efi cio <strong>de</strong> Santa Espina <strong>en</strong> <strong>la</strong> capil<strong>la</strong> <strong>de</strong>l Santo<br />

Sepulcro. Éste vacó por fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Juan Foch, si<strong>en</strong>do<br />

nombrado el 7 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1719 el doctor Salvador<br />

Vilel<strong>la</strong>, por sus méritos y bu<strong>en</strong>as pr<strong>en</strong>das (nota 292). A<br />

<strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> Vilel<strong>la</strong>, el rey <strong>de</strong>signó el 24 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1743,<br />

también por sus méri tos y bu<strong>en</strong>as pr<strong>en</strong>das, a Juan Gibert y<br />

Rabasa (nota 293).<br />

Asimismo, tres dignida<strong>de</strong>s fueron provistas regu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te por<br />

el monarca: los arcedianatos <strong>de</strong> Lobregat y Badalona, y <strong>la</strong><br />

tesorería.<br />

<strong>El</strong> arcedianato <strong>de</strong> Lobregat fue provisto por el rey <strong>en</strong> tres<br />

ocasiones durante el período estudiado. <strong>El</strong> 22 <strong>de</strong> febrero<br />

<strong>de</strong> 1724, nombrando a Jaime Cortada, an tes citado, que ya<br />

era canónigo <strong>de</strong> <strong>la</strong> catedral, para cubrir <strong>la</strong> vacante producida<br />

por el óbito <strong>de</strong> Antonio Frías (nota 294). <strong>El</strong> 12 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong><br />

1745, cuando a <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong>l doctor Onofre Rovira, nombró<br />

a Narciso Amat y Juñ<strong>en</strong>t por su virtud, le tras y otras bu<strong>en</strong>as<br />

ÍNDICE<br />

152


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

partes (nota 295), expidi<strong>en</strong>do un ext<strong>en</strong>so ejecutorial con fecha<br />

<strong>de</strong> 27 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong>l año sigui<strong>en</strong>te (nota 296). Y por último,<br />

tras <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> Narciso Amat, el 10 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1776<br />

b<strong>en</strong>efi ciando por <strong>la</strong> provisión a Cayetano Moxó (nota 297).<br />

En <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong>l arcedianato <strong>de</strong> Badalona aparec<strong>en</strong> dos<br />

sujetos que, con el tiempo, llegaron al arzobispado. Antes <strong>de</strong>l<br />

22 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1726, ocupaba <strong>la</strong> dignidad Pedro Copons y <strong>de</strong><br />

Copons, que fue promovido, como ya sabemos, al obispado<br />

<strong>de</strong> Gerona. Su sustituto fue Jaime Cortada (nota 298). Al ser<br />

éste promociona do a <strong>la</strong> mitra <strong>de</strong> Zamora, el nombrami<strong>en</strong>to<br />

real recayó <strong>en</strong> Manuel Salvador y <strong>de</strong>l Olmo, presbítero <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

diócesis <strong>de</strong> Val<strong>en</strong>cia, el 28 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1752 (nota 299).<br />

La última provisión real <strong>de</strong> este arcedianato sobrevino cuando<br />

Salvador volvió a Val<strong>en</strong>cia para ocupar el <strong>de</strong>anato <strong>de</strong> su<br />

catedral. Fue sucedido el 14 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1760 por Mariano<br />

Joaquín <strong>de</strong> Huerta (nota 300).<br />

La provisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> tesorería <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Barcelona se<br />

vio complicada por <strong>la</strong> coyuntura bélica. Puesto que al principio<br />

<strong>de</strong>l período estudiado estaba ocupada por el doctor<br />

Tomás Llor<strong>en</strong>s, sujeto nombrado por el gobierno intruso, se<br />

procedió al nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un secuestrador a satisfacción<br />

<strong>de</strong>l electo por Felipe V. Así, tras el nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> José<br />

Taberner y Dárd<strong>en</strong>a, canónigo <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma catedral, el 23 <strong>de</strong><br />

153


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

abril <strong>de</strong> 1717 (nota 301), <strong>en</strong> sustitución <strong>de</strong>l fallecido Ma nuel<br />

<strong>de</strong> Agulló, fue su hermano, Francisco Taberner y Dárd<strong>en</strong>a, el<br />

<strong>de</strong>signado por el rey para secuestrar los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

tesorería el 13 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1718 (nota 302). No obstante, al<br />

no po<strong>de</strong>r tomar posesión <strong>de</strong> dicho cargo, suplicó al rey que le<br />

exonerara <strong>de</strong> él y nombrara a otro sujeto. Por ello, eligió, por<br />

resolución a consulta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1720,<br />

a Antonio <strong>de</strong> Rius (nota 303). A José Taberner, promovido al<br />

obispado <strong>de</strong> Gerona, le sucedió <strong>en</strong> <strong>la</strong> dignidad Lor<strong>en</strong>zo Tomás<br />

Costa, qui<strong>en</strong> falleció <strong>en</strong> 1739, pasando el rey a nombrar el<br />

12 <strong>de</strong> mayo a José <strong>de</strong> Rius, hermano <strong>de</strong> Antonio <strong>de</strong> Rius e<br />

inquisidor más antiguo <strong>de</strong>l tribu nal <strong>de</strong> Cu<strong>en</strong>ca (nota 304).<br />

Rius estuvo <strong>en</strong> el cargo hasta su muerte, si<strong>en</strong>do sucedido por<br />

<strong>de</strong>signación real <strong>de</strong>l 20 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1739 por Manuel Güell,<br />

clérigo <strong>de</strong> prima tonsura <strong>de</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Barcelona, <strong>de</strong>stacado<br />

por su virtud, letras y otras bue nas partes (nota 305).<br />

Güell ocupó <strong>la</strong> tesorería durante muchas décadas, hasta <strong>la</strong><br />

fecha <strong>de</strong> su muerte. Fue sucedido por José G<strong>en</strong>eres y Mateu<br />

qui<strong>en</strong> obtuvo el título para <strong>la</strong> dignidad el 21 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong><br />

1787 (nota 306).<br />

Resta <strong>la</strong> pieza más codiciada, <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong>l obispado <strong>de</strong><br />

Barcelona.<br />

154


OBISPADO DE BARCELONA<br />

ÍNDICE<br />

NOMBRE DEL<br />

NUEVO ABAD<br />

FUENTES CAUSA DE LA<br />

VACANTE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

FECHA DE LA FECHA DE LA DATOS<br />

PRESENTACIÓN OBTENCIÓN DEL BIOGRÁFICOS<br />

EN LA SANTA EJECUTORIAL<br />

SEDE<br />

4-2-1716 4-6-1716 Inquisidor <strong>en</strong><br />

el Tribunal <strong>de</strong><br />

Murcia<br />

Diego <strong>de</strong> Astorga<br />

y Céspe<strong>de</strong>s<br />

Libro 280,<br />

ff. 8-14, 16-16v,<br />

20v-22<br />

22-9-1720 17-1-1721 Inquisidor <strong>en</strong><br />

el Tribunal <strong>de</strong><br />

Cu<strong>en</strong>ca<br />

Andrés Orbe y<br />

Larreategui<br />

(nota 308)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />

austracista<br />

(nota 307)<br />

b<strong>en</strong>edictino<br />

B<strong>en</strong>ito Sa<strong>la</strong><br />

Promoción<br />

<strong>de</strong> Astorga al<br />

arzobispado <strong>de</strong><br />

Astorga<br />

Promoción<br />

<strong>de</strong> Orbe al<br />

arzobispado <strong>de</strong><br />

Val<strong>en</strong>cia<br />

(18-4-1725)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Jiménez<br />

(13-12-1730)<br />

Promoción<br />

Libro 280,<br />

ff. 135v-137<br />

155<br />

- -<br />

Bernardo<br />

Jiménez <strong>de</strong><br />

Cascante<br />

-<br />

(nota 309)<br />

22-4-1731 5-8-1731 Obispo <strong>de</strong><br />

Santiago <strong>de</strong><br />

Cuba<br />

Gaspar <strong>de</strong><br />

Molina<br />

Libro 280,<br />

ff. 223-224v<br />

20-5-1735 - Doctoral <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Felipe Aguado<br />

Requejo<br />

<strong>de</strong> Molina al<br />

obispado <strong>de</strong><br />

Má<strong>la</strong>ga<br />

(28-4-1733)<br />

Libro 280,<br />

ff. 245-246v<br />

Catedral <strong>de</strong><br />

Sevil<strong>la</strong>


20-6-1738 20-9-1738<br />

Francisco<br />

<strong>de</strong>l Castillo y<br />

Vintimil<strong>la</strong><br />

Francisco Díaz<br />

Santos <strong>de</strong> Bullón<br />

Libro 280,<br />

ff. 271v-272v<br />

ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

18-1-1748 9-5-1748 P<strong>en</strong>it<strong>en</strong>ciario<br />

Catedral <strong>de</strong><br />

Sa<strong>la</strong>manca.<br />

Miembro <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Cámara<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Aguado<br />

(3-11-1737)<br />

Tras<strong>la</strong>do <strong>de</strong><br />

Castillo al<br />

obispado <strong>de</strong><br />

Jaén<br />

(31-6-1747)<br />

Tras<strong>la</strong>do <strong>de</strong> Díaz<br />

al obispado <strong>de</strong><br />

Sigü<strong>en</strong>za<br />

Libro 281,<br />

ff. 114v-115v,<br />

124-127<br />

18-8-1750 Cura <strong>de</strong> San<br />

21-4-1750<br />

1-5-1750<br />

Manuel López<br />

Aguirre<br />

Justo y Pastor <strong>de</strong><br />

Madrid<br />

Libro 281,<br />

ff. 160v-162,<br />

165-167v<br />

(nota 310)<br />

As<strong>en</strong>cio Sales 27-8-1754 14-1-1755 Dignidad <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong><br />

Val<strong>en</strong>cia<br />

(nota 311)<br />

José Clim<strong>en</strong>t 3-6-1766 28-8-1766 Magistral <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong><br />

Val<strong>en</strong>cia<br />

Gabino <strong>de</strong> 18-7-1775 22-10-1775 Carmelita<br />

Val<strong>la</strong>dares y<br />

Mesía<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

López<br />

(7-2-1754)<br />

Libro 281,<br />

ff. 329-331v<br />

156<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Sales<br />

(17-1-1766)<br />

R<strong>en</strong>uncia <strong>de</strong><br />

Clim<strong>en</strong>t<br />

(18-5-1774)<br />

(nota 312)<br />

Libro 282,<br />

ff. 124-125, 127<br />

Libro 282,<br />

ff. 217-218v,<br />

222-223<br />

(nota 313)


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

2.3.4. DIÓCESIS DE GERONA<br />

En esta diócesis, el <strong>Patronato</strong> <strong>Real</strong> estaba muy ext<strong>en</strong>dido.<br />

Ya lo comproba mos con ocasión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s provisiones re<strong>la</strong>tivas<br />

al clero regu<strong>la</strong>r, con ocho abadías b<strong>en</strong>edictinas c<strong>la</strong>ustrales.<br />

Las piezas secu<strong>la</strong>res cuyo nombrami<strong>en</strong>to tocaba al monarca<br />

eran <strong>la</strong> dignidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>án, el arciprestazgo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Colegial <strong>de</strong><br />

Vil<strong>la</strong>bel trán, un sinfín <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios parroquiales y <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación<br />

para el obispado,<br />

A<strong>de</strong>más, Su Majestad se sirvió <strong>de</strong> los subterfugios habituales<br />

para acce<strong>de</strong>r a <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> otros b<strong>en</strong>efi cios aj<strong>en</strong>os a su<br />

patronato.<br />

En virtud <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta, nombró a sus candidatos<br />

para <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong> San Feliu -que era una dignidad <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Catedral-, el b<strong>en</strong>efi cio <strong>de</strong> Santo Domingo -también <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

Catedral-, y <strong>la</strong> doma simple <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> San Juan <strong>de</strong><br />

Bellcaire.<br />

La promoción <strong>de</strong> Jaime Cortada al obispado <strong>de</strong> Zamora <strong>de</strong>jó<br />

a <strong>la</strong> real pro visión <strong>la</strong>s dos piezas eclesiásticas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral<br />

(nota 314). Por un <strong>la</strong>do, el 22 <strong>de</strong> agos to <strong>de</strong> 1752 el monarca<br />

nombró a Luis <strong>de</strong> Mergelina, presbítero <strong>de</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong><br />

Cartag<strong>en</strong>a para <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong> San Feliu (nota 315). Y por otro,<br />

dos días más tar<strong>de</strong>, nombró a Andrés <strong>de</strong> Sales, presbítero <strong>de</strong><br />

157


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Val<strong>en</strong>cia para el b<strong>en</strong>efi cio <strong>de</strong> Santo Domingo<br />

(nota 316).<br />

La doma simple <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> San Juan <strong>de</strong> Bellcaire<br />

también cayó a <strong>la</strong> real provisión por promoción <strong>de</strong> su obt<strong>en</strong>tor<br />

a un obispado (Narciso <strong>de</strong> Que ralt al <strong>de</strong> Ávi<strong>la</strong>). Por ello, el rey<br />

nombró el 16 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1738 a Ignacio Co nill (nota 317).<br />

Gracias a <strong>la</strong> confi scación <strong>de</strong> haci<strong>en</strong>das <strong>de</strong> austracistas, el<br />

monarca pudo ac ce<strong>de</strong>r al nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un b<strong>en</strong>efi cio<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> San Julián y Santa Basilisa <strong>de</strong> Llers,<br />

cuyo patronato correspondía a Gaspar <strong>de</strong> Verart, barón <strong>de</strong><br />

Esponel<strong>la</strong>. <strong>El</strong> 28 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1718 fue b<strong>en</strong>efi ciado Miguel <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Vall y Potau (nota 318). Entre <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación re<strong>la</strong>tiva a<br />

<strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Gerona <strong>en</strong>contramos un par <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos <strong>en</strong><br />

los que <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> provee b<strong>en</strong>efi cios <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong>l Con cordato<br />

<strong>de</strong> 1753.<br />

<strong>El</strong> primero <strong>de</strong> ellos ti<strong>en</strong>e por fecha el 26 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> ese año<br />

(nota 319). En él, el b<strong>en</strong>efi cio diaconil <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia <strong>de</strong> San<br />

Esteban <strong>de</strong> Baño<strong>la</strong>s, vacante por dimi sión <strong>de</strong> Bu<strong>en</strong>av<strong>en</strong>tura<br />

Calsa, fue provisto por Fernando VI <strong>en</strong> <strong>la</strong> persona <strong>de</strong> Antonio<br />

Girabanes. <strong>El</strong> monarca explica su modo <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>r <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

misma real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>to: «Por el Concordato<br />

concluido y ratifi cado <strong>en</strong> día 20 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1753 <strong>en</strong>tre <strong>la</strong><br />

Santa Se<strong>de</strong> y <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> españo<strong>la</strong> se le concedió perpetua-<br />

ÍNDICE<br />

158


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

m<strong>en</strong>te al rey el <strong>de</strong>recho universal <strong>de</strong> nombrar y pres<strong>en</strong>tar<br />

indistinta m<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s preb<strong>en</strong>das y b<strong>en</strong>efi cios y <strong>de</strong>más piezas<br />

eclesiásticas que por cual quier motivo vacar<strong>en</strong> <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s<br />

Iglesias <strong>de</strong>l Principado, <strong>en</strong> los ocho meses apostólicos».<br />

Asimismo, <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong>l citado concordato, Carlos III pudo<br />

acce<strong>de</strong>r por primera vez a <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera dignidad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral: el arcedianato mayor. Tras el fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Isidoro Horteu, por real <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong>l 21 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1782<br />

(nota 320), el rey eligió a Felipe <strong>de</strong> Bojons, con tres condiciones.<br />

Por un <strong>la</strong>do, que pasara a servir y residir <strong>la</strong> dignidad<br />

como estaba obligado (nota 321). Por otro, que <strong>de</strong>jase a <strong>la</strong><br />

real provisión <strong>la</strong> canonjía que obt<strong>en</strong>ía <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma cate dral.<br />

Y <strong>en</strong> tercer lugar, que aceptara <strong>la</strong> resolución real <strong>en</strong> el pleito<br />

p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara sobre el tras<strong>la</strong>do al cabildo <strong>de</strong> canónigos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> jurisdicción ordinaria eclesiástica <strong>de</strong>l obispado<br />

durante los períodos <strong>de</strong> se<strong>de</strong> vacante, que antes ejer cía el<br />

arcediano mayor (nota 322).<br />

Com<strong>en</strong>zaremos el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l Patronazgo <strong>Real</strong> por los<br />

b<strong>en</strong>efi cios simples.<br />

<strong>El</strong> 17 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1731 fue nombrado el lic<strong>en</strong>ciado<br />

Raimundo Fogueres para ocupar el b<strong>en</strong>efi cio sito <strong>en</strong> <strong>la</strong> capil<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>l Castillo <strong>de</strong> Tomells (nota 323). Treinta y seis años<br />

<strong>de</strong>spués, el 30 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1767, <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> volvió a proveer<br />

159


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

este b<strong>en</strong>efi cio, vacante por muerte <strong>de</strong> Mateo Ditró y Lloras,<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> persona <strong>de</strong> Ignacio Narciso Puig (nota 324).<br />

La <strong>Corona</strong> también proveyó el b<strong>en</strong>efi cio <strong>de</strong> Nuestra Señora<br />

Antigua <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Pals el 20 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong><br />

1756, vacante por muerte <strong>de</strong> Ig nacio Garriga, <strong>en</strong> favor <strong>de</strong><br />

Pedro Dalmau (nota 325).<br />

Del mismo modo procedió al proveer nueve días <strong>de</strong>spués el<br />

<strong>de</strong> San Quintín <strong>en</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Ripoll para José<br />

Antonio Peraller (nota 326).<br />

Los tres sigui<strong>en</strong>tes b<strong>en</strong>efi cios <strong>de</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>Real</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> diócesis<br />

<strong>de</strong> Gerona se hal<strong>la</strong>n <strong>en</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> San G<strong>en</strong>ís <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Torroel<strong>la</strong> <strong>de</strong> Montgrí.<br />

Un b<strong>en</strong>efi cio -sin advocación- vacó el 26 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong><br />

1727 por re nuncia <strong>de</strong>l doctor Gaspar Rovira, qui<strong>en</strong> suplicó al<br />

rey el nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su sobrino Pedro Rovira. <strong>El</strong> monarca<br />

accedió a <strong>la</strong> petición (nota 327).<br />

<strong>El</strong> b<strong>en</strong>efi cio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Virg<strong>en</strong> María fue provisto por el rey el 18 <strong>de</strong><br />

octubre <strong>de</strong> 1757 <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> Cristóbal Ros, at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a sus<br />

méritos y circunstancias. Ha bía vacado por fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

José Buscarons (nota 328).<br />

<strong>El</strong> tercero, el b<strong>en</strong>efi cio simple servi<strong>de</strong>ro <strong>de</strong> Santiago o San<br />

Jaime, fue pro visto el 26 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1732 <strong>en</strong> el persona <strong>de</strong><br />

ÍNDICE<br />

160


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

Pedro <strong>de</strong> Pujol y Litró (nota 329). A su muerte, le sucedió, por<br />

elección real <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1741, Clem<strong>en</strong>te Fuster, que lo<br />

sirvió durante diez años, hasta su muerte (nota 330). En su<br />

sustitución, el rey nombró el 15 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1751, <strong>en</strong> at<strong>en</strong>ción<br />

a sus méritos, a Pablo Ver<strong>de</strong>guer (nota 331). Asimismo, otros<br />

trece b<strong>en</strong>efi cios extracapitu<strong>la</strong>res fueron provistos por Car los<br />

III el 6 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1780 (nota 332). A saber:<br />

- <strong>El</strong> curato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> Sols -vacante por fallecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> Antonio Moner- <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> Juan Trull.<br />

- <strong>El</strong> curato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> Cistel<strong>la</strong> -vacante<br />

por falleci mi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Vic<strong>en</strong>te Pi- <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> Bartolomé<br />

Carreras.<br />

- La sacristía curada <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> San Feliu <strong>de</strong> Boada<br />

-vacante por fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> B<strong>en</strong>ito Ridal- <strong>en</strong> favor <strong>de</strong><br />

Tomás L<strong>la</strong>ch.<br />

- <strong>El</strong> curato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> San Martín Vell -vacante<br />

por fa llecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> José Moregas- <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> José<br />

Martinil<strong>la</strong>.<br />

- La doma curada l<strong>la</strong>mada segunda <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong> Pa<strong>la</strong>frugell -vacante por muerte <strong>de</strong> José Fina- <strong>en</strong> favor<br />

<strong>de</strong> Francisco Pujol y Galcerán.<br />

161


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

- <strong>El</strong> curato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> San Aciscle <strong>de</strong><br />

Ampurdán -va cante por muerte <strong>de</strong> Pedro Palmada- <strong>en</strong> favor<br />

<strong>de</strong> Poncio Moret.<br />

- <strong>El</strong> curato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> Santa Pe<strong>la</strong>ya -vacante<br />

por falle cimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> José Mir-<strong>en</strong> favor <strong>de</strong> José Geronés.<br />

- La doma curada <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> Bergés -<br />

vacante por fa llecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> José Comel<strong>la</strong>s- <strong>en</strong> favor <strong>de</strong><br />

Gregorio Santaló.<br />

- La sacristía curada <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> Batet -<br />

vacante por fa llecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Juan Codina- <strong>en</strong> favor <strong>de</strong><br />

Francisco Coromina.<br />

- <strong>El</strong> curato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> Bagur <strong>en</strong> favor <strong>de</strong><br />

José Bonet.<br />

- <strong>El</strong> curato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> Dosquers -vacante<br />

por falleci mi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> José Deu- <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> Miguel Ferres.<br />

- <strong>El</strong> curato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> Aviñonet -vacante<br />

por falleci mi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Gerónimo Ros- <strong>en</strong> favor, primero <strong>de</strong><br />

Raimundo Serna y Orri, y más tar<strong>de</strong> <strong>de</strong> Ramón Ferrol.<br />

- Y fi nalm<strong>en</strong>te, el curato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong><br />

Vi<strong>la</strong>v<strong>en</strong>iot -vacan te por fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Ramón Comas- <strong>en</strong><br />

favor <strong>de</strong> Pedro Godó.<br />

ÍNDICE<br />

162


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

Y otros ocho fueron provistos por el mismo Carlos III el 9 <strong>de</strong><br />

julio <strong>de</strong> 1780, cubri<strong>en</strong>do algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s promociones anteriores<br />

(nota 333):<br />

- <strong>El</strong> curato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> Sa<strong>de</strong>rnas -vacante<br />

por promo ción <strong>de</strong> Francisco Coromina a <strong>la</strong> sacristía curada<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> Batet- <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> Jaime Bruci.<br />

- <strong>El</strong> curato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> Tuya -vacante por<br />

promoción <strong>de</strong> Francisco Pujol y Galcerán a <strong>la</strong> doma curada<br />

<strong>de</strong> Pa<strong>la</strong>frugell- <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> Juan Bru.<br />

- La doma curada <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> Borrosa -vacante<br />

por pro moción <strong>de</strong> Bartolomé Carreras al curato <strong>de</strong>l<br />

lugar <strong>de</strong> Cistel<strong>la</strong>-<strong>en</strong> favor <strong>de</strong> Juan Moret.<br />

- <strong>El</strong> curato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> Faya<strong>la</strong> -vacante por<br />

promoción <strong>de</strong> José Bonet al curato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong><br />

Bagur- <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> Francisco Mauri.<br />

- <strong>El</strong> curato <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> Sa<strong>la</strong> -vacante por promoción <strong>de</strong> Poncio<br />

Moret al <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> San Aciscle <strong>de</strong> Ampurdán- <strong>en</strong><br />

favor <strong>de</strong> Juan Joany y Ga creu.<br />

- <strong>El</strong> curato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> Rocacorba -vacante<br />

por promo ción <strong>de</strong> Gregorio Santaló a <strong>la</strong> doma curada <strong>de</strong>l<br />

lugar <strong>de</strong> Bergés- <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> Pedro Pagues.<br />

163


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

- <strong>El</strong> curato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> Foyxa -vacante por<br />

promoción <strong>de</strong> Tomás L<strong>la</strong>ch a <strong>la</strong> sacristía curada <strong>de</strong> San<br />

Feliu <strong>de</strong> Boada- <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> Anto nio Rovira.<br />

Y por último, para el curato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong><br />

Bolós, vacante por promoción <strong>de</strong> Ramón Ferrol al curato <strong>de</strong><br />

Aviñonet, <strong>de</strong>signó a José Font.<br />

En <strong>la</strong> Catedral, <strong>la</strong> dignidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>án pert<strong>en</strong>ecía al <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong>. <strong>El</strong> 22 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1721 fue nombrado Miguel<br />

Goncer, sujeto <strong>de</strong> virtud, letras y bu<strong>en</strong>as partes, al igual<br />

que era el fallecido <strong>de</strong>án, Antonio <strong>de</strong> Marimón (nota 334).<br />

Goncer fue promovido el 20 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1738 a <strong>la</strong> dignidad<br />

<strong>de</strong> maestrescue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Lérida y cance<strong>la</strong>rio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Universidad <strong>de</strong> Cervera. <strong>El</strong> rey nombró para cubrir <strong>la</strong> vacante<br />

a otro individuo <strong>de</strong> virtud y letras, Narciso Amat y Juñ<strong>en</strong>t<br />

(nota 335), a qui<strong>en</strong> otorgó el ejecutorial el 4 <strong>de</strong> septiembre<br />

<strong>de</strong>l mismo año (nota 336). Como se in dicó, Amat fue promocionado<br />

<strong>en</strong> 1745 al arcedianato <strong>de</strong> Lobregat. <strong>El</strong> rey nom bró<br />

nuevo <strong>de</strong>án el 28 <strong>de</strong> octubre a Fernando Diern (nota 337),<br />

confi rmándolo el 20 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong>l año sigui<strong>en</strong>te (nota 338).<br />

Diern se mantuvo <strong>en</strong> <strong>la</strong> dignidad hasta su muerte. Lo sustituyó<br />

el rey, el 20 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1772, por el doctor Miguel <strong>de</strong><br />

Castellón y Vi<strong>la</strong> (nota 339).<br />

164


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

Pieza codiciada y <strong>de</strong> gran valor fue el arciprestazgo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Iglesia Colegial <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Vil<strong>la</strong>beltrán (nota 340). <strong>El</strong> rey<br />

ejerció su <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> patronato ya <strong>en</strong> 1715, <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong><br />

muerte <strong>de</strong> José Sanz. Nombró arcipreste por real cédu<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1715 al clérigo presbítero Gerónimo<br />

Llovera, <strong>de</strong> virtud, letras y otras bu<strong>en</strong>as partes (nota 341), a<br />

qui<strong>en</strong> confi rmó mediante <strong>la</strong> expedición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s «cartas executoriales»<br />

el 4 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1716 (nota 342).<br />

A su muerte, el rey dio comisión el 15 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1720 a<br />

Gerónimo Más y Gabell para secuestrar sus frutos y r<strong>en</strong>tas<br />

(nota 343), hasta que <strong>de</strong>cidió nom brar arcipreste a Manuel<br />

<strong>de</strong> Alós y Rius el 25 <strong>de</strong> julio (nota 344), con ejecutorial <strong>de</strong>l 31<br />

<strong>de</strong> octubre (nota 345).<br />

Alós ocupó <strong>la</strong> dignidad sin ninguna alteración hasta el 10 <strong>de</strong><br />

septiembre <strong>de</strong> 1726 (nota 346). Ese día, Jaime <strong>de</strong> Orio<strong>la</strong> y<br />

Tord, amparándose <strong>en</strong> el artículo nono <strong>de</strong> <strong>la</strong> Paz <strong>de</strong> Vi<strong>en</strong>a,<br />

rec<strong>la</strong>mó para sí <strong>la</strong> dignidad arciprestal puesto que para el<strong>la</strong><br />

obtuvo bu<strong>la</strong>s fechadas el 10 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1712 y el 14 <strong>de</strong><br />

junio <strong>de</strong> 1713 tras pres<strong>en</strong>tación por el emperador. Objetó<br />

también que tomó posesión <strong>de</strong>l arci prestazgo <strong>en</strong> 1719. <strong>El</strong> rey<br />

inició unas pesquisas que le llevaron a conocer que <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

Vil<strong>la</strong>beltrán estuvo bajo <strong>la</strong> dominación <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>za <strong>de</strong> Rojas,<br />

que nunca ocupó el emperador, y que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1711 -antes <strong>de</strong><br />

165


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>la</strong> expedición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s- estaba reducida a <strong>la</strong> obedi<strong>en</strong>cia<br />

real <strong>la</strong> p<strong>la</strong>za <strong>de</strong> Gerona y el Ampurdán, don<strong>de</strong> se hal<strong>la</strong> sita <strong>la</strong><br />

citada vil<strong>la</strong>. Y a<strong>de</strong>más <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ró nu<strong>la</strong> <strong>la</strong> toma <strong>de</strong> posesión que<br />

Orio<strong>la</strong> hizo <strong>en</strong> 1719, «cuando <strong>la</strong>s armas <strong>de</strong> Francia <strong>en</strong>traron<br />

<strong>en</strong> este terri torio» por no estar aprobada por <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong>l<br />

cabildo colegial. Por todo ello, <strong>de</strong>sestimó <strong>la</strong> pret<strong>en</strong>sión <strong>de</strong><br />

Orio<strong>la</strong> quedando <strong>en</strong> posesión <strong>de</strong>l arciprestazgo Ma nuel <strong>de</strong><br />

Alós y Rius.<br />

Alós ocupó el cargo hasta el 10 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1744, fecha<br />

<strong>en</strong> que fue pro mocionado a <strong>la</strong> dignidad <strong>de</strong> maestrescue<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Lérida y cance<strong>la</strong> rio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong><br />

Cervera (nota 347). Le sustituyó el doctor Jaime Olsina, que<br />

obtuvo el necesario ejecutorial el 4 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong>l mismo año<br />

(nota 348).<br />

Olsina murió <strong>en</strong> 1760, por lo que el rey se vio obligado a<br />

nombrar a Cos me Mascaró el 20 <strong>de</strong> mayo (nota 349). La real<br />

cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> su nombrami<strong>en</strong>to incluye un interesante párrafo<br />

re<strong>la</strong>cionado con el Concordato <strong>de</strong> 1753. Dice literalm<strong>en</strong>te:<br />

«En virtud <strong>de</strong>l último Concordato ajustado <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Santa<br />

Se<strong>de</strong> y <strong>la</strong> Coro na sobre <strong>la</strong> gran controversia <strong>de</strong>l <strong>Patronato</strong><br />

Universal, y otros puntos, está dispuesto que los sujetos pres<strong>en</strong>tados<br />

por el rey o sus sucesores para cuales quiera dignida<strong>de</strong>s,<br />

preb<strong>en</strong>das, b<strong>en</strong>efi cios y otras piezas eclesiásticas<br />

ÍNDICE<br />

166


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

para cu ya obt<strong>en</strong>ción y goce se necesitaban antes bu<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

Su Santidad, <strong>de</strong>ban <strong>en</strong> el futuro recibir <strong>la</strong>s instituciones y co<strong>la</strong>ciones<br />

canónicas <strong>de</strong> sus respectivos ordi narios sin expedición<br />

alguna <strong>de</strong> bu<strong>la</strong>s apostólicas exceptuando so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te los<br />

Arzobispados, Obispados, Monasterios y b<strong>en</strong>efi cios consistoriales,<br />

<strong>en</strong> los cua les se convino que hubiese continuación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> expedición <strong>de</strong> sus respectivas bu<strong>la</strong>s, <strong>de</strong>l mismo modo<br />

practicado hasta <strong>en</strong>tonces».<br />

Por tanto, tras el Concordato sólo requerirán bu<strong>la</strong>s confi rmatorias<br />

los arzo bispados, obispados, abadías y b<strong>en</strong>efi cios<br />

consistoriales.<br />

La última provisión real <strong>de</strong>l arciprestazgo <strong>de</strong> Vil<strong>la</strong>beltrán que<br />

aparece <strong>en</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación manejada es <strong>de</strong>l 29 <strong>de</strong> marzo<br />

<strong>de</strong> 1767, cuando a <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> Cosme Mascaró, fue nombrado<br />

José Campins y Barno<strong>la</strong> (nota 350). No se <strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tra<br />

ya el ejecutorial, antes necesario tras <strong>la</strong> comprobación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

bu<strong>la</strong>s pontifi cias por <strong>la</strong> Cámara.<br />

167


OBISPADO DE GERONA<br />

DATOS<br />

BIOGRÁFICOS<br />

NOMBRE DEL<br />

NUEVO ABAD<br />

FUENTES CAUSA DE LA<br />

VACANTE<br />

ÍNDICE<br />

FECHA DE LA<br />

OBTENCIÓN DEL<br />

EJECUTORIAL<br />

FECHA DE LA<br />

PRESENTACIÓN<br />

EN LA SANTA<br />

SEDE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

José Taberner - 20-2-1721 Canónigo y<br />

tesorero <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Catedral <strong>de</strong><br />

Barcelona<br />

Promoción <strong>de</strong><br />

Miguel Juan<br />

Taberner y Rubí<br />

al arzobispado<br />

<strong>de</strong> Tarragona<br />

(23-4-1720)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Taberner<br />

(16-1-1726)<br />

Libro 280,<br />

ff. 128v-129v,<br />

138<br />

22-7-1726 15-10-1726 Canónigo <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong><br />

Barcelona y<br />

arcediano <strong>de</strong><br />

Badalona<br />

Pedro Copons y<br />

<strong>de</strong> Copons<br />

Libro 280,<br />

ff. 187-188,<br />

197-198<br />

168<br />

- 29-1-1729<br />

Baltasar <strong>de</strong><br />

Bastero y L<strong>la</strong>dó<br />

Promoción<br />

<strong>de</strong> Copons al<br />

arzobispado <strong>de</strong><br />

Tarragona<br />

(26-10-1728)<br />

R<strong>en</strong>uncia <strong>de</strong><br />

Bastero<br />

(8-9-1744)<br />

(nota 351)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Taranco<br />

(3-2-1756)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Palmero<br />

(7-5-1774)<br />

Libro 280,<br />

f. 220<br />

22-12-1744 8-4-1745 Obispo <strong>de</strong><br />

Avar<strong>en</strong><br />

(nota 352)<br />

Lor<strong>en</strong>zo y<br />

Taranco y<br />

Mazaurieta<br />

Libro 280,<br />

ff. 347, 363-364,<br />

367-369v<br />

20-5-1756 12-8-1756 Doctoral <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Catedral <strong>de</strong><br />

Manuel Antonio<br />

Palmero y Rallo<br />

Zamora<br />

Deán <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Catedral <strong>de</strong><br />

Zaragoza<br />

18-12-1774 27-4-1775<br />

30-4-1775<br />

Tomás <strong>de</strong><br />

Lor<strong>en</strong>zana<br />

(nota 353)<br />

Libro 281,<br />

ff. 359-360v,<br />

367-369v<br />

Libro 282,<br />

ff. 214-216v


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

DIÓCESIS DE LÉRIDA<br />

Sufrió trastornos y graves perjuicios con ocasión <strong>de</strong> <strong>la</strong> Guerra<br />

<strong>de</strong> Sucesión, ya que fue ocupada primero por <strong>la</strong>s tropas <strong>de</strong>l<br />

archiduque, y <strong>de</strong>spués, tras he roica lucha, por <strong>la</strong>s <strong>de</strong>l rey<br />

Felipe (nota 354). Durísimas fueron <strong>la</strong>s consecu<strong>en</strong>cias: pérdida<br />

<strong>de</strong> los privilegios, cierre <strong>de</strong> <strong>la</strong> catedral al culto (noviembre<br />

<strong>de</strong> 1707), <strong>de</strong>rribo <strong>de</strong>l pa<strong>la</strong>cio episcopal para dar lugar a<br />

un fortín, supresión <strong>de</strong> <strong>la</strong> Univer sidad y tras<strong>la</strong>do a Cervera <strong>en</strong><br />

1717.<br />

Todos los b<strong>en</strong>efi cios provistos por el rey a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> <strong>la</strong> secu<strong>en</strong>cia<br />

crono lógica estudiada lo fueron <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> su Regio<br />

Patronazgo.<br />

Com<strong>en</strong>zaremos por los b<strong>en</strong>efi cios extracapitu<strong>la</strong>res.<br />

<strong>El</strong> 14 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1750, ante <strong>la</strong> vacante <strong>de</strong> <strong>la</strong> rectoría <strong>de</strong> los<br />

lugares <strong>de</strong> Er das y C<strong>en</strong>t<strong>en</strong>era por fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Sebastián<br />

<strong>de</strong> Eu<strong>la</strong>cia, el rey nombró a Antonio Faro -sujeto <strong>de</strong> literatura,<br />

celo y <strong>de</strong>más requisitos-, que <strong>la</strong> t<strong>en</strong>ía <strong>en</strong> sustitución e interinidad<br />

por resolución <strong>de</strong>l 9 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1750 (nota 355).<br />

También dispuso <strong>de</strong> <strong>la</strong> rectoría o b<strong>en</strong>efi cio curado <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Parroquial <strong>de</strong> San ta Cecilia <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> Tortosa (nota 356),<br />

vacante por muerte <strong>de</strong> Sebastián López <strong>de</strong> Boltaña. Nombró<br />

169


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>en</strong> su lugar a Francisco Llored, por su sufi ci<strong>en</strong>cia, letras y<br />

bu<strong>en</strong>as costumbres (nota 357).<br />

La capel<strong>la</strong>nía <strong>de</strong>l Pu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> Monzón fue provista por el rey <strong>en</strong><br />

dos ocasio nes. La primera, el 1 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1756, al vacar por<br />

matrimonio <strong>de</strong> Próspero Xi ménez, si<strong>en</strong>do el b<strong>en</strong>efi ciado el<br />

doctor Agustín Montull (nota 358). La segunda, tras el asc<strong>en</strong>so<br />

<strong>de</strong> Montull a una canonjía <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Lérida, si<strong>en</strong>do<br />

nombrado el 20 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1760, José Nadal (nota 359).<br />

<strong>El</strong> último b<strong>en</strong>efi cio extracapitu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>Real</strong> era el<br />

curato <strong>de</strong> Via camp, que quedó vacante por r<strong>en</strong>uncia <strong>de</strong><br />

Francisco <strong>de</strong> Torres y Castro, si<strong>en</strong>do nombrado por su sufi -<br />

ci<strong>en</strong>cia, letras y bu<strong>en</strong>as partes, el 14 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1752, Juan<br />

Francisco <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ruy (nota 360).<br />

Una dignidad <strong>de</strong>l cabildo catedralicio ilerd<strong>en</strong>se pert<strong>en</strong>ecía al<br />

<strong>Real</strong> Patrona to: <strong>la</strong> <strong>de</strong> maestrescue<strong>la</strong>, que al mismo tiempo<br />

era el cance<strong>la</strong>rio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universi dad <strong>de</strong> Cervera.<br />

<strong>El</strong> primer docum<strong>en</strong>to que hace refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> dignidad ca pitu<strong>la</strong>r está fechado el 17 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1716,<br />

por lo que hace refer<strong>en</strong>cia no a <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Cervera<br />

-creada <strong>en</strong> 1717-, sino a <strong>la</strong> Universidad y estudio g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> misma ciudad <strong>de</strong> Lérida (nota 361). Vacante por muerte<br />

<strong>de</strong> Jaime Alós, <strong>la</strong> dignidad recayó por su virtud, letras y otras<br />

ÍNDICE<br />

170


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

bu<strong>en</strong>as partes <strong>en</strong> el doctor Francis co <strong>de</strong> Queralt, que recibió<br />

el ejecutorial el 2 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1716 (nota 362).<br />

Francisco <strong>de</strong> Queralt falleció <strong>en</strong> 1731, por lo que el rey nombró<br />

maestres cue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Lérida y cance<strong>la</strong>rio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Universidad <strong>de</strong> Cervera a Narciso <strong>de</strong> Queralt el 9 <strong>de</strong> diciembre<br />

(nota 363).<br />

Éste fue promovido al obispado <strong>de</strong> Ávi<strong>la</strong> (nota 364), si<strong>en</strong>do<br />

sustituido el 30 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1738 por el doctor Miguel Goncer<br />

(nota 365), con ejecutorial <strong>de</strong>l 13 <strong>de</strong> junio (nota 366). Goncer<br />

falleció <strong>en</strong> 1743, por lo que el rey nombró por su virtud y letras<br />

a Manuel <strong>de</strong> Alós y Rius el 21 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong>l mismo<br />

año (nota 367). En real cédu<strong>la</strong> con <strong>la</strong> misma fecha le <strong>en</strong>cargó<br />

que pasase al gobierno político, directivo y eco nómico <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Universidad con <strong>la</strong> mayor brevedad posible, sin esperar a<br />

que lle gas<strong>en</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s (nota 368). <strong>El</strong> ejecutorial fue expedido<br />

el 4 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1744, por lo que Alós gobernó <strong>la</strong> universidad<br />

sin <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s necesarias durante más <strong>de</strong> ocho meses<br />

(nota 369).<br />

Tras una azarosa exist<strong>en</strong>cia, ro<strong>de</strong>ada <strong>de</strong> pleitos, Manuel <strong>de</strong><br />

Alós y Rius fa lleció <strong>en</strong> 1752. <strong>El</strong> 22 <strong>de</strong> agosto el rey nombró sucesor<br />

<strong>en</strong> ta persona <strong>de</strong> B<strong>la</strong>s Rafael <strong>de</strong> Quintana (nota 370),<br />

qui<strong>en</strong> tras pedir disp<strong>en</strong>sa para residir <strong>en</strong> Cervera, obtuvo ejecutorial<br />

el 24 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong>l mismo año (nota 371).<br />

171


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Unos diez años transcurrieron con Quintana <strong>en</strong> el cargo,<br />

hasta su muerte. <strong>El</strong> rey nombró el 13 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1762 a<br />

Francisco Fuertes Piquer (nota 372), que <strong>en</strong> 1788 aún era<br />

maestrescue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Lérida y cance<strong>la</strong>rio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Univer sidad <strong>de</strong> Cervera.<br />

ÍNDICE<br />

172


OBISPADO DE LÉRIDA<br />

DATOS<br />

BIOGRÁFICOS<br />

NOMBRE DEL<br />

NUEVO ABAD<br />

FUENTES CAUSA DE LA<br />

VACANTE<br />

ÍNDICE<br />

FECHA DE LA<br />

OBTENCIÓN DEL<br />

EJECUTORIAL<br />

FECHA DE LA<br />

PRESENTACIÓN<br />

EN LA SANTA<br />

SEDE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

Gregorio Galindo - 17-5-1736 Obispado <strong>de</strong><br />

Aulona<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l agustino<br />

Francisco <strong>de</strong><br />

O<strong>la</strong>sa Hip<strong>en</strong>za<br />

(6-5-1735)<br />

(nota 373)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Libro 280,<br />

f. 260v<br />

31-3-1757 16-6-1757 Cura <strong>de</strong> San<br />

Justo y Pastor <strong>de</strong><br />

Madrid<br />

Manuel Macías<br />

Pedrejón<br />

Galindo<br />

(11-12-1756)<br />

173<br />

11-4-1771 21-7-1771 Doctoral <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Catedral <strong>de</strong><br />

Joaquín Antonio<br />

Sánchez<br />

Ferragudo<br />

Gerónimo María<br />

<strong>de</strong> Torres<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Macías<br />

Santiago<br />

Canónigo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Iglesia <strong>de</strong> Tolego<br />

(27-12-1770)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

28-11-1783 28-1-1784<br />

(nota 374)<br />

Sánchez<br />

(1783)<br />

Libro 281,<br />

ff. 392v-394<br />

Libro 282,<br />

ff. 4-6v<br />

Libro 282,<br />

ff. 150,<br />

153-154v<br />

Libro 282,<br />

ff. 333-334,<br />

335-337


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

2.3.6. DIÓCESIS DE URGEL<br />

Amén <strong>de</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los obispos, el rey t<strong>en</strong>ía a su<br />

disposición <strong>en</strong> es ta diócesis piezas eclesiásticas <strong>en</strong> dos importantes<br />

iglesias: <strong>la</strong> Colegial <strong>de</strong> <strong>la</strong> vi l<strong>la</strong> <strong>de</strong> Ager y <strong>la</strong> Colegial<br />

<strong>de</strong> Castelbó. A<strong>de</strong>más, también era <strong>de</strong> su patronato <strong>la</strong> rectoría<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> San Cosme y San Damián <strong>en</strong> el lugar <strong>de</strong><br />

Cairans.<br />

Por mediación <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta, pudo el monarca nombrar<br />

sus candi datos <strong>en</strong> tres preb<strong>en</strong>das: una canonjía <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Catedral <strong>de</strong> Urgel; y el Priorato <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Castellón <strong>de</strong><br />

Farfaña, y el curato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> Mil<strong>la</strong>, ambos b<strong>en</strong>efi -<br />

cios <strong>en</strong> los límites <strong>de</strong>l arciprestazgo <strong>de</strong> Ager.<br />

La canonjía <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral urgelitana fue provista por el rey el<br />

20 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1738 por <strong>la</strong> promoción que hizo <strong>de</strong> Narciso<br />

Amat y Juñ<strong>en</strong>t al <strong>de</strong>anato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Gerona que,<br />

como hemos visto antes, era <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>. En su lugar<br />

quedó Francisco Borrás y Viñals (nota 375).<br />

<strong>El</strong> priorato <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Castellón <strong>de</strong> Farfaña fue provisto por<br />

<strong>la</strong> promo ción <strong>de</strong> Pedro Rovira al curato o rectoría <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia<br />

Parroquial <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Valls, <strong>en</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Tarragona. <strong>El</strong><br />

20 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1722, el rey nombró pa ra este priorato al<br />

doctor Raimundo Closa (nota 376).<br />

ÍNDICE<br />

174


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

<strong>El</strong> curato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> Mil<strong>la</strong>, vacante por <strong>la</strong> promoción<br />

<strong>de</strong> Pedro Fargas al curato <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> Bisfret -igualm<strong>en</strong>te<br />

inserto <strong>en</strong> los límites <strong>de</strong>l arci prestazgo-, recayó <strong>en</strong> Francisco<br />

Siso, a qui<strong>en</strong> se le expidió el conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te títu lo el 27 <strong>de</strong> septiembre<br />

<strong>de</strong> 1785 (nota 377).<br />

Para <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong>l b<strong>en</strong>efi cio <strong>de</strong> San Simón y Judas <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Ur gel compartían el patronato Juan Bautista<br />

Rosell (nota 378) y María Inés <strong>de</strong> <strong>la</strong> P<strong>la</strong>za y Gili (nota 379).<br />

Al t<strong>en</strong>er ésta secuestrados sus bi<strong>en</strong>es y castros, juntam<strong>en</strong>te<br />

con el <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> compatrón, el rey procedió a nombrar al<br />

lic<strong>en</strong>ciado Paulo Casan¡, <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as partes y calida<strong>de</strong>s, el l l<br />

<strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1717 (nota 380).<br />

Del <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> era <strong>la</strong> rectoría o curato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia<br />

Parroquial <strong>de</strong> San Cosme y San Damián, <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong><br />

Cairans. Al quedar vacante, el rey nombró el 18 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong><br />

1748 al presbítero <strong>de</strong>stacado por sus bu<strong>en</strong>as pr<strong>en</strong>das, Pedro<br />

Martí Suñer (nota 381).<br />

También era <strong>de</strong>l Regio Patronazgo el canonicato l<strong>la</strong>mado sacristía<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia Colegial <strong>de</strong> Castelbó. <strong>El</strong> 18 <strong>de</strong> noviembre<br />

<strong>de</strong> 1717 fue nombrado Juan B<strong>la</strong>si (nota 382). Éste murió durante<br />

el tiempo <strong>en</strong> que el emperador ocupaba el Principado,<br />

por lo que <strong>la</strong> nueva nominación recayó <strong>en</strong> el lic<strong>en</strong>ciado<br />

Gerónimo Ta rrull. <strong>El</strong> rey le mandó remover, nombrando <strong>en</strong><br />

175


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

su sustitución al lic<strong>en</strong>ciado Antonio Rui. Por r<strong>en</strong>uncia <strong>de</strong> este<br />

último, el 13 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1723 fue <strong>de</strong>sig nado el lic<strong>en</strong>ciado<br />

Manuel Campí (nota 383). Pero con motivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Paz fi rmada<br />

con el emperador <strong>en</strong> Vi<strong>en</strong>a, por su artículo nono, «cuya observancia<br />

<strong>de</strong>be ser puntual y efectiva», el rey se vio obligado<br />

a reintegrar <strong>la</strong> sacristía el 23 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1526 a Gerónimo<br />

Tarrull, apartando a Campí (nota 384). Tarrull falleció <strong>en</strong><br />

1735, por lo que el monarca dispuso librem<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l canonicato<br />

para b<strong>en</strong>efi ciar a Miguel Gisbert el 18 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong><br />

ese año (nota 385). Éste murió <strong>en</strong> 1760, por lo que Ramón<br />

Boxa<strong>de</strong>ll le sustituyó con real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> 20<br />

<strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1760 (nota 386).<br />

En <strong>la</strong> Iglesia Colegial <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Ager, el rey nombró a<br />

Pedro Ezpeleta com<strong>en</strong>sal el 14 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1762, pues <strong>la</strong> dignidad<br />

se hal<strong>la</strong>ba vacante por falle cimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Mateo Cónsul<br />

(nota 387). Pero <strong>la</strong> pieza realm<strong>en</strong>te interesante <strong>de</strong> esta colegial<br />

es su arciprestazgo.<br />

<strong>El</strong> Arciprestazgo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Colegial <strong>de</strong> Ager, que era <strong>de</strong>l <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong>, se ha l<strong>la</strong>ba <strong>en</strong> los límites <strong>de</strong>l obispado, con jurisdicción<br />

sobre más <strong>de</strong> 70 parroquias <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que el arcipreste<br />

ejercía jurisdicción «casi episcopal», circunstancia que el<br />

obispo estimaba contraria a <strong>la</strong>s disposiciones conciliares y<br />

era motivo <strong>de</strong> pleitos <strong>en</strong>tre ambas autorida<strong>de</strong>s.<br />

ÍNDICE<br />

176


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

Ya <strong>en</strong> 1679 y 1680, los canónigos <strong>de</strong> Ager y sus lugares suplicaron<br />

<strong>la</strong> erec ción <strong>de</strong> obispado propio, aduci<strong>en</strong>do <strong>la</strong> sufi ci<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> su <strong>de</strong>marcación territorial y el hecho <strong>de</strong> haber gozado<br />

<strong>de</strong> tal consi<strong>de</strong>ración antes <strong>de</strong> <strong>la</strong> pérdida <strong>de</strong> España a manos<br />

<strong>de</strong> los musulmanes.<br />

<strong>El</strong> arcipreste ejercía a<strong>de</strong>más <strong>la</strong> omnímoda jurisdicción ordinaria<br />

<strong>en</strong> dicho arciprestazgo (conce<strong>de</strong>r dimisorias para ord<strong>en</strong>ar,<br />

convocar concursos para rec torías, realizar <strong>la</strong> co<strong>la</strong>ción<br />

<strong>en</strong> los meses ordinarios, visitar, convocar sínodos, dar <strong>la</strong><br />

b<strong>en</strong>dición solemne, conce<strong>de</strong>r cuar<strong>en</strong>ta días <strong>de</strong> indulg<strong>en</strong>cia.<br />

..) (nota 388).<br />

La Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> <strong>de</strong>sestimaba radicalm<strong>en</strong>te <strong>la</strong> petición<br />

<strong>de</strong>l obispo al consi<strong>de</strong>rar que no interesaba <strong>de</strong>spr<strong>en</strong><strong>de</strong>rse <strong>de</strong><br />

una pieza <strong>de</strong>l <strong>Patronato</strong> <strong>Real</strong> co mo el arciprestazgo <strong>de</strong> Ager,<br />

<strong>de</strong> gran lustre, sólo para acrecer <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong>l obispado, parecer<br />

que era confi rmado por el monarca.<br />

Tras <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> Miguel <strong>de</strong> Marimón, el arciprestazgo lo<br />

<strong>de</strong>t<strong>en</strong>taba un su jeto intruso, el doctor B<strong>en</strong>ito Viñals <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Torre. Tras <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rar nu<strong>la</strong> esta nomi nación, Felipe V nombró<br />

el 23 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1717 por su virtud y letras a Pedro Descal<strong>la</strong>r<br />

(nota 389). Pero éste murió poco antes <strong>de</strong> tomar posesión<br />

<strong>de</strong>l cargo.<br />

177


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Hasta <strong>la</strong> elección <strong>de</strong>l nuevo arcipreste, el 28 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1718<br />

fue nom brado secuestrador y ecónomo <strong>de</strong> los frutos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

dignidad el doctor Antonio Pairo (nota 390).<br />

Aunque el docum<strong>en</strong>to no aparece <strong>en</strong> los registros, suponemos<br />

que se pro dujo <strong>en</strong> 1726 <strong>la</strong> restitución <strong>de</strong>l arciprestazgo<br />

al doctor Viñals <strong>de</strong> <strong>la</strong> Torre con motivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> amnistía <strong>de</strong>cretada<br />

a raíz <strong>de</strong> <strong>la</strong> Paz <strong>de</strong> Vi<strong>en</strong>a con el emperador.<br />

En 1735 falleció el citado Viñals, pasando el rey a sustituirle<br />

nombrando el 26 <strong>de</strong> mayo por su virtud, letras y otras bu<strong>en</strong>as<br />

partes a Nicolás Estáun (nota 391).<br />

La muerte le acaeció a Estáun <strong>en</strong> 1745. <strong>El</strong> rey <strong>de</strong>signó <strong>en</strong>tonces<br />

el 7 <strong>de</strong> di ciembre <strong>de</strong> ese año a un secuestrador y<br />

ecónomo, el doctor Felipe Soler, hasta el nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />

arcipreste (nota 392). Esto ocurrió el 11 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero sigui<strong>en</strong>te,<br />

con el nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Juan Gerónimo Mateu y Mora<br />

(nota 393). Éste pidió al rey que le concediera los frutos caídos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> dignidad <strong>en</strong> el tiempo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vacante, argu m<strong>en</strong>tando<br />

el excesivo gasto que le había supuesto <strong>la</strong> consecución <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s pontifi cias. <strong>El</strong> rey accedió a <strong>la</strong> súplica por real cédu<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>l 8 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> ese año, ord<strong>en</strong>ando a Soler que se los<br />

<strong>en</strong>tregara sin di<strong>la</strong>ción (nota 394).<br />

De nuevo <strong>la</strong> vacante <strong>de</strong>l arciprestazgo aconteció por el fallecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l ti tu<strong>la</strong>r. A Mat<strong>en</strong> y Mora le sucedió el 26 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero<br />

ÍNDICE<br />

178


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

<strong>de</strong> 1756 Francisco Esteba (nota 395), que obtuvo <strong>de</strong>l rey<br />

ejecutorial el 6 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> ese año (nota 396).<br />

A <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> Esteba <strong>en</strong> 1772, el rey creyó conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te<br />

nombrar secues trador y ecónomo a Francisco Gibert por real<br />

ord<strong>en</strong> <strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> diciembre (nota 397). <strong>El</strong> nuevo arcipreste<br />

electo fue Mariano <strong>de</strong> Sabater y Prior, nombrado por real<br />

cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 4 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1773 (nota 398), y confi rmado por<br />

ejecutorial <strong>de</strong>l 27 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong>l mismo año (nota 399.)<br />

Tras <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> Mariano <strong>de</strong> Sabater y <strong>de</strong> Prior, el 21 <strong>de</strong><br />

noviembre <strong>de</strong> 1780 el rey expidió <strong>de</strong>spacho a Domingo Jover<br />

para que procediera al secues tro <strong>de</strong> los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong>l<br />

arciprestazgo (nota 400). Jover cesó <strong>en</strong> su comisión <strong>de</strong> ecónomo<br />

cuando Carlos III pres<strong>en</strong>tó como sucesor <strong>de</strong> Sabater a<br />

<strong>la</strong> cabeza <strong>de</strong>l arciprestazgo a Mariano Ambrosio Escu<strong>de</strong>ro,<br />

canónigo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Léri da. <strong>El</strong> papa le concedió <strong>la</strong>s<br />

bu<strong>la</strong>s el 25 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1782. Y para que pu diera tomar<br />

posesión <strong>de</strong> su b<strong>en</strong>efi cio, el rey ord<strong>en</strong>ó <strong>la</strong> expedición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

cartas ejecutoriales con fecha <strong>de</strong>l 7 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1782<br />

(nota 401).<br />

No obstante, <strong>la</strong> pieza más codiciada por <strong>la</strong> monarquía era el<br />

propio obispa do pues, <strong>en</strong>tre otros motivos, el rey podía disponer<br />

<strong>de</strong> un tercio <strong>de</strong> su valor lí quido para p<strong>en</strong>siones.<br />

179


OBISPADO DE URGEL<br />

ÍNDICE<br />

DATOS<br />

BIOGRÁFICOS<br />

FECHA DE LA<br />

OBTENCIÓN DEL<br />

EJECUTORIAL<br />

FECHA DE LA<br />

PRESENTACIÓN<br />

EN LA SANTA<br />

SEDE<br />

NOMBRE DEL<br />

NUEVO ABAD<br />

FUENTES CAUSA DE LA<br />

VACANTE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

1714 - Agustino<br />

Simón <strong>de</strong> Guinda<br />

y Apeztegui<br />

27-2-1738 7-6-1738<br />

Jorge Curado<br />

Torreb<strong>la</strong>nca<br />

180<br />

19-3-1747 22-6-1747 Monje jerónimo<br />

Prior <strong>de</strong><br />

<strong>El</strong> Escorial<br />

Sebastián <strong>de</strong><br />

Vitoria<br />

5-12-1756 19-4-1757 Canónigo <strong>de</strong>l<br />

Sacromonte <strong>de</strong><br />

Granada<br />

Francisco José<br />

Catalán <strong>de</strong> Ocón<br />

Francisco<br />

Fernán<strong>de</strong>z <strong>de</strong><br />

Xátiva<br />

- Tras<strong>la</strong>do <strong>de</strong><br />

Julián Cano al<br />

obispado <strong>de</strong><br />

Ávi<strong>la</strong><br />

(17-1-1714)<br />

(nota 302)<br />

Libro 280, Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

ff. 265v-266, Guinda<br />

269v (27-8-1737)<br />

Libro 281, R<strong>en</strong>uncia <strong>de</strong><br />

ff. 92-94,97-99v Jorge Curado<br />

(2-9-1745)<br />

(nota 403)<br />

Libro 281, Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

ff. 387-388v, Vitoria<br />

394-394v (2-10-1756)<br />

Libro 282, Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

f. 106v<br />

Catalán<br />

(8-9-1762)<br />

20-2-1763 17-4-1763 Doctor. Cura<br />

<strong>de</strong> San Justo y<br />

Pastor <strong>de</strong> Madrid


15-12-1771 - Canónigo y <strong>de</strong>án<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong><br />

Lugo<br />

Joaquín <strong>de</strong><br />

Santiyán y<br />

Valdivieso<br />

Libro 282,<br />

ff. 156-157<br />

ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

Cura <strong>de</strong> Santa<br />

Cruz <strong>de</strong> Madrid<br />

(nota 405)<br />

13-7-1779 31-10-1779<br />

(nota 404)<br />

Juan García<br />

Mont<strong>en</strong>egro<br />

Libro 282,<br />

ff. 289-292<br />

11-11-1780 -<br />

José Boltas<br />

(nota 406)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Fernán<strong>de</strong>z <strong>de</strong><br />

Xátiva<br />

(22-4-1771)<br />

Promoción <strong>de</strong><br />

Santiyán al<br />

arzobispado <strong>de</strong><br />

Tarragona<br />

(15-5-1779)<br />

- Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Mont<strong>en</strong>egro<br />

(23-5-1780)<br />

181


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

2.3.7. DIÓCESIS DE SOLSONA<br />

En esta diócesis, aparte <strong>de</strong> <strong>la</strong> tradicional pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l<br />

obispo, sólo cua tro b<strong>en</strong>efi cios pert<strong>en</strong>ecían al <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>,<br />

cuatro dignida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral: arcediano, chantre, <strong>de</strong>án y<br />

tesorero.<br />

En virtud <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta, el rey pudo proveer distintas<br />

piezas ecle siásticas.<br />

<strong>El</strong> b<strong>en</strong>efi cio <strong>de</strong> Santa María <strong>en</strong> el altar mayor <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia<br />

Parroquial <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Cervera, vacante por promoción<br />

<strong>de</strong> José Roca al <strong>de</strong>anato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cate dral <strong>de</strong> Solsona, si<strong>en</strong>do<br />

nombrado el 31 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1731 José Ramón (nota 407).<br />

Una ración <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma catedral, que vacó por promoción<br />

<strong>de</strong> Próspero An tonio <strong>de</strong> Leris a un canonicato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia<br />

Metropolitana <strong>de</strong> Zaragoza, fue provista por el rey <strong>en</strong> <strong>la</strong> persona<br />

<strong>de</strong> Isidro Font, el 13 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1732 (nota 408).<br />

<strong>El</strong> b<strong>en</strong>efi cio octavo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> Santa Eu<strong>la</strong>lia <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Berga, que vacó por promoción <strong>de</strong> Juan Aquilino<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Heras a una capel<strong>la</strong>nía <strong>de</strong>l conv<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Mercedarias<br />

Descalzas <strong>de</strong> Madrid, recay<strong>en</strong>do el nombrami<strong>en</strong>to re al el 20<br />

<strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1749 <strong>en</strong> Rafael Marrugat, gracias a <strong>la</strong> recom<strong>en</strong>dación<br />

<strong>de</strong>l obispo -<strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> <strong>la</strong> concesión real <strong>de</strong> hacer<br />

ÍNDICE<br />

182


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

<strong>en</strong> su nombre el nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l sujeto más apropiado -<br />

(nota 409).<br />

<strong>El</strong> curato <strong>de</strong> San Miguel <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Cardona, vacante por<br />

promoción <strong>de</strong> José Burgués y Cap<strong>de</strong>vi<strong>la</strong> a una canonjía <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Catedral <strong>de</strong> Solsona, b<strong>en</strong>efi ciándose <strong>de</strong> ello el 19 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong><br />

1757, Marcelo Mirabate, tras haber pasado exam<strong>en</strong> sinodal y<br />

aprobación ad curam animarum (nota 410).<br />

Y, por último, <strong>la</strong> canonjía doctoral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral, que vacó<br />

por promoción <strong>de</strong> Clem<strong>en</strong>te Llocer a una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reales<br />

Capel<strong>la</strong>nías <strong>de</strong> Honor -<strong>de</strong>l <strong>Real</strong> Patro nato-. Según prescribía<br />

<strong>la</strong> real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 5 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1765 para <strong>la</strong> pro visión<br />

<strong>de</strong> canonjías <strong>de</strong> ofi cio, el obispo y el cabildo catedralicio pres<strong>en</strong>taron<br />

a <strong>la</strong> Cámara a los sujetos más idóneos <strong>de</strong> los aprobados<br />

<strong>en</strong> el concurso y oposi ción; y por <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> 11 <strong>de</strong><br />

diciembre <strong>de</strong> 1786 <strong>la</strong> elección <strong>de</strong> Carlos III re cayó <strong>en</strong> Manuel<br />

Rojas (nota 411).<br />

En cuanto a <strong>la</strong>s dignida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>Real</strong>, el arcedianato<br />

estaba ocupa do por José <strong>de</strong> Santa Cruz al inicio <strong>de</strong> nuestra<br />

investigación. A su muerte, le si guió el nombrami<strong>en</strong>to real <strong>de</strong><br />

Juan <strong>de</strong>l Vao y Durán <strong>en</strong> diciembre <strong>de</strong> 1728 (nota 412). Sin<br />

que se especifi que <strong>la</strong> causa <strong>de</strong> <strong>la</strong> vacante, <strong>la</strong> real cédu<strong>la</strong> con<br />

fecha <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1733 nos informa <strong>de</strong>l nombrami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> Francisco Pa<strong>la</strong>cio (nota 413), que obt<strong>en</strong>dría el eje-<br />

183


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

cutorial el 18 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1736 (nota 414). No t<strong>en</strong>emos más<br />

noticias hasta que el 21 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1786 (nota 415)<br />

es elegido arcediano Jaime Fomiols, ante <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong><br />

su antecesor Manuel Marañosa al arcedianato <strong>de</strong> Terran tona<br />

(nota 416). Dicho nombrami<strong>en</strong>to sirvió para <strong>en</strong>cad<strong>en</strong>ar otros<br />

<strong>en</strong> virtud <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta, puesto que <strong>de</strong>jó vacante <strong>la</strong><br />

canonjía presbiteral que <strong>de</strong>t<strong>en</strong>taba <strong>en</strong> di cha catedral, quedando<br />

a <strong>la</strong> real provisión. Y <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong>l citado <strong>de</strong>recho, <strong>la</strong><br />

preb<strong>en</strong>da fue cubierta por Francisco Escoyn y Mol<strong>la</strong> por real<br />

<strong>de</strong>spacho <strong>de</strong>l 1 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1787 (nota 417). Entonces, el<br />

rey tuvo acceso a <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> ración bajo <strong>la</strong> invocación<br />

<strong>de</strong> Santa María Magdal<strong>en</strong>a que obt<strong>en</strong>ía Escoyn también <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> re ferida catedral, si<strong>en</strong>do nombrado Fi<strong>de</strong>l Soler por título<br />

con fecha <strong>de</strong>l 11 <strong>de</strong> no viembre <strong>de</strong> 1787 (nota 418).<br />

Seis meses <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> este último nombrami<strong>en</strong>to, Forniols<br />

falleció, por lo que el rey pudo proveer <strong>de</strong> nuevo el arcedianato.<br />

Éste recayó por <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong>l 18 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1788 <strong>en</strong><br />

Domingo Ar<strong>de</strong>vol (nota 419), qui<strong>en</strong> a su vez <strong>de</strong>jó a <strong>la</strong> real<br />

pro visión, por el referido <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta, <strong>la</strong> canonjía que<br />

ocupaba <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma Catedral. Ésta b<strong>en</strong>efi ció a Pedro Juan<br />

Larroy y Lasa<strong>la</strong> a partir <strong>de</strong>l 25 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1788 (nota 420).<br />

No conocemos qui<strong>en</strong> fue el chantre <strong>en</strong>tre 1715 y 1735. <strong>El</strong> 25<br />

<strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> este último año se le expidió ejecutorial a Pedro<br />

ÍNDICE<br />

184


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

Cervera (nota 421). Este falleció <strong>en</strong> 1755, si<strong>en</strong>do nombrado<br />

<strong>en</strong> su sustitución Pedro Antonio Ortiz el 13 <strong>de</strong> noviem bre <strong>de</strong><br />

ese año (nota 422).<br />

La primera noticia sobre el <strong>de</strong>anato es el ejecutorial fechado<br />

el 6 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1722 para el doctor José Roca, nombrado<br />

por su virtud, letras y otras bue nas partes (nota 423). Tras su<br />

fallecimi<strong>en</strong>to, el rey nombró al doctor José Antonio <strong>de</strong> Uri<strong>en</strong><br />

el 23 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1748 (nota 424), expidiéndole el pertin<strong>en</strong>te<br />

ejecutorial el 20 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong>l mismo año (nota 425).<br />

La provisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> tesorería fue más accid<strong>en</strong>tada. Estando<br />

vacante <strong>la</strong> teso rería que <strong>de</strong>t<strong>en</strong>taba el intruso Esteban Mata,<br />

el rey nombró el 12 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1715 al lic<strong>en</strong>ciado<br />

Jaime Bayona (nota 426). Al no po<strong>de</strong>r abonar el b<strong>en</strong>efi ciado<br />

<strong>la</strong> cantidad exigida por <strong>la</strong> Dataría, montante que se consi<strong>de</strong>raba<br />

«insoportable», el rey, por resolución a consulta <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Cámara <strong>de</strong> 23 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1718, <strong>de</strong>cidió nombrarlo secuestrador<br />

y ecónomo <strong>de</strong> los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> tesorería el 28<br />

<strong>de</strong> abril (nota 427). Por fi n, Bayona consiguió el ejecutorial el<br />

31 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1720, tras haber sido vistas <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s por<br />

el fi scal; casi cinco años <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l inicial nombrami<strong>en</strong>to<br />

(nota 428). <strong>El</strong> 20 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1721 se le expidieron nuevos<br />

ejecutoria les, pero con <strong>la</strong> condición <strong>de</strong> <strong>la</strong> resid<strong>en</strong>cia personal<br />

<strong>en</strong> Solsona <strong>de</strong> Bayona (nota 429). Éste ocupó <strong>la</strong> dignidad<br />

185


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

hasta su muerte. En su lugar, fue nombrado el 25 <strong>de</strong> mayo<br />

<strong>de</strong> 1746 Gaspar <strong>de</strong> Portell (nota 430), obt<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do el ejecutorial<br />

el 30 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong>l mismo año (nota 431). <strong>El</strong> período<br />

marcado para el estudio lo termina como tesorero Mariano<br />

Bargues, que sucedió el 14 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1761 a Portell, tras su<br />

falleci mi<strong>en</strong>to (nota 432).<br />

186


OBISPADO DE SOLSONA<br />

DATOS<br />

BIOGRÁFICOS<br />

NOMBRE DEL<br />

NUEVO ABAD<br />

FUENTES CAUSA DE LA<br />

VACANTE<br />

ÍNDICE<br />

FECHA DE LA<br />

OBTENCIÓN DEL<br />

EJECUTORIAL<br />

FECHA DE LA<br />

PRESENTACIÓN<br />

EN LA SANTA<br />

SEDE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

8-7-1717 B<strong>en</strong>edictino<br />

Pedro Magaña 2-4-1717<br />

(nota 433)<br />

Libro 280,<br />

ff. 43v-44v, 85v<br />

18-7-1720<br />

Principios <strong>de</strong><br />

1720<br />

Tomás Broto y<br />

Pérez<br />

Destierro <strong>de</strong>l<br />

austracista<br />

Francisco Dorda<br />

(3-12-1716)<br />

(nota 434)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Magaña<br />

(9-2-1718)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Broto<br />

(Abril 1737)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Noriega<br />

(10-5-1739)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Zarceño<br />

(23-1-1746)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Libro 280,<br />

f. 132v<br />

18-12-1737 19-3-1738 Premonstrat<strong>en</strong>se<br />

José Esteban <strong>de</strong><br />

Noriega<br />

Libro 280,<br />

ff. 266-267<br />

187<br />

Francisco 20-11-1739 14-1-1740 Trinitario calzado<br />

Zarceño y<br />

Martínez<br />

José <strong>de</strong> Mezquia 28-6-1746 15-11-1746 Mercedario<br />

Libro 280,<br />

ff. 283-283v<br />

Libro 281,<br />

ff. 76v-77, 78-80,<br />

- Agustino.<br />

Obispo <strong>de</strong><br />

Adrameto<br />

1-5-1773<br />

1<br />

Rafael Lasa<strong>la</strong> y<br />

Loce<strong>la</strong><br />

(nota 435)<br />

82-84v<br />

Libro 282,<br />

ff. 179v-181<br />

Mezquia<br />

(9-9-1772)


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

2.3.8. DIÓCESIS DE VIC<br />

Esta diócesis sufragánea <strong>de</strong> Tarragona, <strong>en</strong>c<strong>la</strong>vada como intermedia<br />

<strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s restantes <strong>de</strong> Cataluña, mantuvo siempre<br />

un carácter <strong>de</strong> profunda religiosi dad que fue fom<strong>en</strong>to continuado<br />

<strong>de</strong> vocaciones, no sólo para ll<strong>en</strong>ar <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l<br />

servicio parroquial y aum<strong>en</strong>tar los conting<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong>s varias<br />

colegiatas y resid<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios y capel<strong>la</strong>nías, sino<br />

también para proveer a <strong>la</strong>s diócesis vecinas y suministrar<br />

gran número <strong>de</strong> misioneros a América.<br />

<strong>El</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>Real</strong> se redujo al <strong>de</strong>anato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral, a los<br />

arciprestazgos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Iglesias Colegiales <strong>de</strong> San Juan <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

Aba<strong>de</strong>sas y Nuestra Señora <strong>de</strong> Es tany, y a <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación<br />

<strong>de</strong> los obispos.<br />

<strong>El</strong> <strong>de</strong>anato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Vic, <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rado <strong>en</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación<br />

como «<strong>de</strong>l <strong>Patronato</strong> antiguo», fue provisto por el rey<br />

el 13 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1762, por fa llecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Fernando Masía,<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> persona <strong>de</strong> Francisco Va<strong>de</strong>ll (nota 436). Éste mu rió <strong>en</strong><br />

1775, si<strong>en</strong>do sucedido el 11 <strong>de</strong> junio por Alfonso C<strong>la</strong>ramunt<br />

(nota 437).<br />

La provisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> Colegial <strong>de</strong> San Juan <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Aba<strong>de</strong>sas al<br />

principio <strong>de</strong>l período estudiado, se nos muestra confusa, si<br />

nos at<strong>en</strong>emos a los datos aporta dos por los registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong>. Tras <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> Miguel Molins, el rey procedió al<br />

ÍNDICE<br />

188


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

nombrami<strong>en</strong>to el 23 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1717 <strong>de</strong>l doctor Pío Fon<strong>de</strong>vil<strong>la</strong>,<br />

sujeto <strong>de</strong> virtud y letras (nota 438). Suponemos que el gobierno<br />

intruso propuso <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> Molins y <strong>la</strong> nominación<br />

<strong>de</strong> Fon<strong>de</strong>vi<strong>la</strong> a un individuo para el arci prestazgo, y que éste<br />

obtuvo <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s pontifi cias. <strong>El</strong>lo explicaría <strong>la</strong> <strong>de</strong>signa ción real<br />

el 13 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1718, <strong>de</strong> un secuestrador y ecónomo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

confi anza <strong>de</strong>l nombrado por Felipe V, que muy posiblem<strong>en</strong>te<br />

fuera su hermano: Geróni mo Fon<strong>de</strong>vi<strong>la</strong> (nota 439).<br />

Posteriorm<strong>en</strong>te per<strong>de</strong>mos <strong>la</strong> pista hasta 1745. No obstante,<br />

po<strong>de</strong>mos supo ner que fi nalm<strong>en</strong>te Pío Fon<strong>de</strong>vi<strong>la</strong> consiguió<br />

<strong>la</strong> expedición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s, y que el provisto por el gobierno<br />

intruso recuperó el arciprestazgo a raíz <strong>de</strong> <strong>la</strong> amnistía <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rada<br />

con <strong>la</strong> fi rma <strong>de</strong> <strong>la</strong> Paz <strong>de</strong> Vi<strong>en</strong>a <strong>en</strong> 1726. <strong>El</strong> 26 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero<br />

<strong>de</strong> 1745, se anuncia <strong>la</strong> vacante <strong>de</strong>l arciprestazgo por muerte<br />

<strong>de</strong> Juan Bautista <strong>de</strong> Vi<strong>la</strong>na y Mil<strong>la</strong>s, que podría ser el nombrado<br />

<strong>en</strong> tiempos <strong>de</strong>l archiduque y reintegrado con <strong>la</strong> Paz <strong>de</strong><br />

Vi<strong>en</strong>a, o algún individuo nombrado por Felipe V tras <strong>la</strong> muerte<br />

<strong>de</strong>l anterior. <strong>El</strong> rey <strong>en</strong>cargó a Isidro Padrós el secuestro <strong>de</strong><br />

los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong>l arciprestazgo (nota 440), hasta que el<br />

8 <strong>de</strong> abril procedió al nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Ma riano <strong>de</strong> Sabater<br />

y Prior (nota 441), que pidió al rey que, por el excesivo gasto<br />

seguido a <strong>la</strong> expedición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s y los que se había visto<br />

precisado a hacer <strong>en</strong> 14 años que había reg<strong>en</strong>tado varias<br />

189


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

cátedras y otros tantos que había sido profesor y cursante, le<br />

concediese los frutos caídos <strong>de</strong>l arciprestazgo <strong>en</strong> el tiempo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> vacante. <strong>El</strong> rey, por real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong> noviembre<br />

<strong>de</strong>l mismo año, se los con cedió, ord<strong>en</strong>ando al secuestrador<br />

Padrós que se los <strong>en</strong>tregase (nota 442). Sabater obtuvo el<br />

ejecutorial el primero <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1747.<br />

Permaneció <strong>en</strong> el arciprestazgo hasta que <strong>en</strong> 1773 fue promocionado<br />

al <strong>de</strong> <strong>la</strong> Colegial <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Ager. <strong>El</strong>lo propició, el<br />

14 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> ese año, el nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> un nuevo<br />

secuestrador y ecónomo: Gerónimo Serrat (nota 443), hasta<br />

que el rey <strong>de</strong>cidió otorgar <strong>la</strong> dignidad arciprestal a Eudaldo<br />

Guanter, por <strong>de</strong>s pacho <strong>de</strong>l 12 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong>l mismo año<br />

(nota 444). <strong>El</strong> rey le concedió el ejecutorial el 9 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong><br />

1774 (nota 445).<br />

Años más tar<strong>de</strong>, Guanter falleció, <strong>de</strong> modo que Carlos III<br />

pres<strong>en</strong>tó a Su Santidad como nuevo arcipreste a Honorato<br />

Crehuet -canónigo <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma iglesia (nota 446)-. <strong>El</strong> papa<br />

le <strong>de</strong>spachó <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s necesarias con fecha <strong>de</strong>l 20 <strong>de</strong> no<br />

viembre <strong>de</strong> 1782. Tras <strong>la</strong> revisión <strong>de</strong>l fi scal <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara, el<br />

rey le expidió el ejecutorial el 2 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong>l año sigui<strong>en</strong>te<br />

(nota 447).<br />

Los datos sobre <strong>la</strong> Colegial <strong>de</strong> Nuestra Señora <strong>de</strong> Estany<br />

no son más com pletos. <strong>El</strong> 12 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1724, tras morir<br />

ÍNDICE<br />

190


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

su poseedor, el doctor Carlos So<strong>la</strong>, el rey nombró al doctor<br />

Francisco Amador <strong>de</strong> Azustia (nota 448). <strong>El</strong> sigui<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong>spacho refer<strong>en</strong>te a esta Colegial llevó por fecha el 25 <strong>de</strong><br />

noviembre <strong>de</strong> 1760, y <strong>en</strong> él, el monarca nombró arcipreste a<br />

Juan Carrancio <strong>de</strong> Medina, para cubrir <strong>la</strong> vacante <strong>de</strong>jada por<br />

el difunto Juan <strong>de</strong> Prat y Santjuliá (nota 449).<br />

Terminaremos con <strong>la</strong> actividad <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> esta diócesis<br />

com<strong>en</strong> tando <strong>la</strong> provisión <strong>en</strong> <strong>la</strong> catedral <strong>de</strong> dos preb<strong>en</strong>das<br />

que no eran <strong>de</strong>l «<strong>Patronato</strong> antiguo», esto es, <strong>en</strong> virtud<br />

<strong>de</strong>l Concordato <strong>de</strong> 1753. Un b<strong>en</strong>efi cio <strong>de</strong> Par<strong>en</strong>te <strong>la</strong>, vacante<br />

por promoción <strong>de</strong> Luciano Masía a una canonjía <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma<br />

cate dral, <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> Andrés Estevanell, por título <strong>de</strong>l 20 <strong>de</strong><br />

junio <strong>de</strong> 1776 (nota 452). Y el b<strong>en</strong>efi cio <strong>de</strong> San Salvador,<br />

vacante por fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> José Homs, <strong>en</strong> <strong>la</strong> per sona <strong>de</strong><br />

Bartolomé Colom el 6 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1781 (nota 453).<br />

191


OBISPADO DE VIC<br />

DATOS<br />

BIOGRÁFICOS<br />

NOMBRE DEL<br />

NUEVO ABAD<br />

FUENTES CAUSA DE LA<br />

VACANTE<br />

ÍNDICE<br />

FECHA DE LA<br />

OBTENCIÓN DEL<br />

EJECUTORIAL<br />

FECHA DE LA<br />

PRESENTACIÓN<br />

EN LA SANTA<br />

SEDE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

20-7-1720 13-2-1721 Arcediano mayor<br />

Raimundo <strong>de</strong><br />

Marimón y<br />

Corbera<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />

austracista<br />

(nota 450)<br />

Manuel <strong>de</strong><br />

Santjust y <strong>de</strong><br />

Pagés<br />

(18-1-1720)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Marimón<br />

(16-1-1744)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Muñoz<br />

(30-9-1751)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Sarm<strong>en</strong>tero<br />

(6-12-1775)<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Artalejo<br />

Libro 280,<br />

ff. 157v-159<br />

y canónigo <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> iglesia <strong>de</strong><br />

Tarragona<br />

17-5-1744 20-8-1744 Canónigo <strong>de</strong> San<br />

Justo y Pastor <strong>de</strong><br />

Manuel Muñoz<br />

y Guil<br />

192<br />

Alcalá<br />

22-6-1752 22-8-1752 Franciscano.<br />

Provincial <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Concepción<br />

Bartolomé<br />

Sarm<strong>en</strong>tero<br />

9-1-1777 20-4-1777<br />

(nota 451)<br />

Antonio Manuel<br />

<strong>de</strong> Artalejo<br />

10-8-1783 28-1-1784<br />

Francisco <strong>de</strong><br />

Veyán y Mo<strong>la</strong><br />

Libro 280,<br />

ff. 345-345v,<br />

348v-350v<br />

Libro 281,<br />

ff. 196-197,<br />

197v-199<br />

Libro 282,<br />

ff. 229v-230,<br />

243-245<br />

Libro 282,<br />

ff. 330, 337


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

2.3.9. DIÓCESIS DE TORTOSA<br />

<strong>El</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>Real</strong> se reduce a <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l obispo y a<br />

<strong>la</strong> provisión <strong>de</strong>l b<strong>en</strong>efi cio <strong>de</strong> Nuestra Señora <strong>en</strong> el castillo <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Tortosa, fundado por el infante don Fernando <strong>de</strong><br />

<strong>Aragón</strong>.<br />

No obstante, <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta, <strong>la</strong> monarquía<br />

accedió a <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> otras preb<strong>en</strong>das, como <strong>la</strong> sacristía<br />

y pavordía <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral que, estando vacante por <strong>la</strong> promoción<br />

<strong>de</strong> Tomás <strong>de</strong> Rato y Aonelli al obispado <strong>de</strong> Córdoba, fue<br />

cubierta <strong>en</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1732 por Francisco <strong>de</strong> Ve<strong>la</strong>sco y Tobar<br />

(nota 454).<br />

En 1771, Carlos III proveyó <strong>la</strong> com<strong>en</strong>salía <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma<br />

Catedral, <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> Francisco M<strong>en</strong>diondo, tras <strong>la</strong> vacante<br />

por promoción <strong>de</strong> Jaime Soriano a una media ración <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Catedral <strong>de</strong> Orihue<strong>la</strong> (nota 455).<br />

Y <strong>en</strong> 1780, tuvo acceso a <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> tres b<strong>en</strong>efi cios <strong>en</strong> esta<br />

diócesis. En primer lugar, el 6 <strong>de</strong> abril, <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho<br />

<strong>de</strong> resulta, dio <strong>de</strong>spacho a José Escalzo para el arcedianato<br />

<strong>de</strong> Cul<strong>la</strong>, dignidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Tortosa, que se hal<strong>la</strong>ba<br />

vacante por promoción <strong>de</strong> Juan Antonio Rosilló Ve<strong>la</strong>r<strong>de</strong> a una<br />

canonjía <strong>de</strong> <strong>la</strong> Metropolitana <strong>de</strong> Zaragoza (nota 456). Dos<br />

meses <strong>de</strong>spués, ante <strong>la</strong> va cante <strong>de</strong>l curato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Asunción, <strong>en</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Vall <strong>de</strong> Uxó, por fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

193


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Juan Bautista Boix, nombró a Domingo Vi<strong>la</strong>rroig (nota 457).<br />

Y <strong>en</strong> tercer lugar, el 30 <strong>de</strong> julio dio título a Tomás Guarch para<br />

el curato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parro quial <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> <strong>la</strong> Galera, vacante por<br />

muerte <strong>de</strong>l doctor Gabriel Segura (nota 458).<br />

Por otra parte, <strong>la</strong> pavordía y dignidad <strong>de</strong> camarero <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

catedral, vacante por fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Antonio Cortés, <strong>de</strong>bía<br />

proveer<strong>la</strong> el canónigo <strong>de</strong>l cabildo que, por su antigüedad, se<br />

hal<strong>la</strong>ba <strong>en</strong> tumo según concordia. Éste nombró el 29 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero<br />

<strong>de</strong> 1758 a su sobrino, Pablo Leyda, pues le consi<strong>de</strong>raba<br />

«muy hábil e idóneo para obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong> dignidad» (nota 459).<br />

Pero al ser dignidad presbiteral y <strong>de</strong> canónigos regu<strong>la</strong>res<br />

agustinos, y t<strong>en</strong>er Leyda sólo 19 años, necesitaba disp<strong>en</strong>sa<br />

pontifi cia tanto para <strong>la</strong> cualidad presbiteral como para <strong>la</strong> edad<br />

que le faltaba. Por ello, el cabildo suplicó el permiso real para<br />

obt<strong>en</strong>er <strong>de</strong>l papa dicha disp<strong>en</strong> sa. <strong>El</strong> rey, aprobando el nombrami<strong>en</strong>to,<br />

concedió al cabildo dicho permiso.<br />

<strong>El</strong> b<strong>en</strong>efi cio <strong>de</strong> Nuestra Señora <strong>en</strong> el castillo <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong><br />

Tortosa, <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>, fue provisto por el rey, tras <strong>la</strong> vacante<br />

producida por matrimo nio <strong>de</strong> José Francisco Alós, <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

persona <strong>de</strong> Francisco Cortés y Ge<strong>la</strong>bert, <strong>de</strong> bu<strong>en</strong>as pr<strong>en</strong>das,<br />

por <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> 9 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1743 (nota 460).<br />

194


OBISPADO DE TORTOSA<br />

DATOS<br />

BIOGRÁFICOS<br />

FECHA DE LA<br />

PRESENTACIÓN<br />

EN LA SANTA<br />

SEDE<br />

NOMBRE DEL<br />

NUEVO ABAD<br />

FUENTES CAUSA DE LA<br />

VACANTE<br />

ÍNDICE<br />

FECHA DE LA<br />

OBTENCIÓN DEL<br />

EJECUTORIAL<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

26-3-1718 23-4-1720 Lectoral <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Catedral <strong>de</strong><br />

Pal<strong>en</strong>cia<br />

Bartolomé<br />

Camacho y<br />

Madueño Osorio<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Juan Miguélez<br />

<strong>de</strong> M<strong>en</strong>daña<br />

Osorio<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Camacho<br />

(1-4-1757)<br />

Libro 280,<br />

ff. 98v-99v, 125<br />

Francisco Borrull 31-7-1757 20-10-1757 Auditor <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Sacra Rota por<br />

<strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>Aragón</strong><br />

Libro 282,<br />

ff. 14v-16, 26-29<br />

16-12-1759 -<br />

Luis García<br />

Mañero<br />

Fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

Borrull<br />

(5-8-1758)<br />

Promoción<br />

<strong>de</strong> Mañero al<br />

arzobispado <strong>de</strong><br />

Zaragoza<br />

(26-11-1764)<br />

Promoción<br />

<strong>de</strong> Ve<strong>la</strong>r<strong>de</strong> al<br />

arzobispado <strong>de</strong><br />

Zaragoza<br />

(1-3-1779)<br />

R<strong>en</strong>uncia <strong>de</strong><br />

Cortés<br />

(nota 462)<br />

Libro 282,<br />

ff. 52v-55<br />

195<br />

19-3-1765 14-5-1765<br />

Bernardo<br />

Ve<strong>la</strong>r<strong>de</strong> Ve<strong>la</strong>r<strong>de</strong><br />

Libro 282,<br />

ff. 119v, 120-122<br />

Arzobispo <strong>de</strong><br />

Guatema<strong>la</strong><br />

24-8-1779 23-1-1780<br />

(nota 461)<br />

Pedro Cortés y<br />

Larranz<br />

Libro 282,<br />

ff. 279-279v,<br />

280v-284<br />

Obispo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Pueb<strong>la</strong> <strong>de</strong> los<br />

Ángeles<br />

29-3-1786 21-9-1786<br />

24-9-1786<br />

Victoriano López<br />

Gonzalo<br />

Libro 283,<br />

ff. 40-42, 55-58v


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

2.3.10. NOMBRAMIENTOS DE PROVISORES Y VICARIOS GENERALES<br />

Para terminar con el pres<strong>en</strong>te apartado sobre <strong>la</strong>s provisiones<br />

<strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios secu<strong>la</strong>res, haremos alusión a los nombrami<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong> provisores y vicarios g<strong>en</strong>e rales.<br />

En virtud <strong>de</strong>l real <strong>de</strong>creto <strong>de</strong>l 16 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1784, Carlos<br />

III resolvió que todos los pre<strong>la</strong>dos hicies<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong><br />

Cámara a <strong>la</strong>s personas que <strong>de</strong>signa ran para provisores y<br />

vicarios g<strong>en</strong>erales a fi n <strong>de</strong> que este tribunal juzgara si t<strong>en</strong>ían<br />

«los grados, edad, estudios, años <strong>de</strong> práctica y bu<strong>en</strong> olor <strong>de</strong><br />

costumbres que se requier<strong>en</strong> por <strong>la</strong>s leyes eclesiásticas y <strong>de</strong>l<br />

reino, y por los últimos <strong>de</strong> cretos reales, e instrucciones» para<br />

ejercer judicaturas, y los pres<strong>en</strong>tara al rey para que, con su<br />

aprobación, tuviese efecto el nombrami<strong>en</strong>to. Dicha aprobación<br />

se hacía práctica mediante el <strong>de</strong>spacho al electo <strong>de</strong> una<br />

real cédu<strong>la</strong> auxi liatoria para que <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s tanto secu<strong>la</strong>res<br />

como eclesiásticas <strong>de</strong>l Principado le aceptaran como<br />

nuevo provisor y vicario g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> su diócesis.<br />

De este modo, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong>l <strong>de</strong>creto hasta el fi nal <strong>de</strong> su<br />

reinado, Car los III hubo <strong>de</strong> confi rmar los nombrami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />

cuatro provisores y vicarios g<strong>en</strong>erales para <strong>la</strong>s diócesis cata<strong>la</strong>nas,<br />

como se muestra <strong>en</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te tab<strong>la</strong>.<br />

196


OBISPADO Urgel Tarragona Tortosa Barcelona<br />

OBISPO José Boltas Francisco Armanyá Victoriano López Gabino <strong>de</strong><br />

ÍNDICE<br />

Val<strong>la</strong>dares<br />

Manuel Romero Agustín García <strong>de</strong><br />

Almarza<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

Manuel Antonio<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Fu<strong>en</strong>tes y<br />

Angostina<br />

Tomás Bremond y<br />

Bouligni<br />

PROVISOR Y<br />

VICARIO GENERAL<br />

15-3-1785 9-7-1785 7-2-1788 16-7-1788<br />

FECHA<br />

PRESENTACIÓN<br />

Libro 283,<br />

ff. 83v-84v<br />

EPISCOPAL<br />

FECHA<br />

16-3-1785 20-7-1785 20-2-1788 9-8-1788<br />

CONSULTA<br />

CÁMARAA<br />

FECHA<br />

3-5-1785 28-8-1785 27-4-1788 18-9-1788<br />

APROBACIÓN<br />

REAL<br />

FUENTE Libro 282,<br />

Libro 282,<br />

Libro 283,<br />

ff. 357v-358v ff. 366v-367v<br />

ff. 76-77<br />

197


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

1. Mª Jesús Álvarez-Coca González: La Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>. Inv<strong>en</strong>tario<br />

<strong>de</strong> los li bros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Gracia y Justicia que se conservan <strong>en</strong><br />

el Archivo Histórico Na cional. Dirección <strong>de</strong> Archivos Estatales, Madrid,<br />

1994, p. 17.<br />

2. J. A. Pujol: La <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> (1709-<br />

1721), me moria <strong>de</strong> lic<strong>en</strong>ciatura, Alicante, 1994, p. 13. Al ser resumida<br />

para su publicación, <strong>la</strong>s in dicaciones que daremos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s notas harán<br />

refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong>s páginas <strong>de</strong> los dos volúm<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> tesina, y no al<br />

libro. Un estudio válido para ac<strong>la</strong>rar i<strong>de</strong>as sobre <strong>la</strong>s dife r<strong>en</strong>tes categorías<br />

<strong>de</strong> Secretarios es el <strong>de</strong> José Antonio Escu<strong>de</strong>ro: Los secretarios <strong>de</strong><br />

Es tado y <strong>de</strong>l Despacho, 4 vol., Instituto <strong>de</strong> Estudios Administrativos,<br />

Madrid, 1976.<br />

3. F. Tomás y Vali<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> Los validos <strong>en</strong> <strong>la</strong> monarquía españo<strong>la</strong> <strong>de</strong>l<br />

siglo XVII, Madrid, 1982, pp. 39-41, se mostraba remiso a aceptar el<br />

uso <strong>de</strong>l término «sistema» pa ra <strong>de</strong>fi nir este mo<strong>de</strong>lo organizativo al no<br />

existir una vertebración sistémica <strong>en</strong>tre los distintos consejos. Idéntica<br />

actitud manifi esta <strong>en</strong> su artículo «<strong>El</strong> gobierno <strong>de</strong> <strong>la</strong> monar quía y <strong>la</strong><br />

administración <strong>de</strong> los reinos <strong>en</strong> <strong>la</strong> España <strong>de</strong>l siglo XVII» <strong>en</strong> Historia<br />

<strong>de</strong> Es paña <strong>de</strong> R. M. Pidal, t. XXV, Madrid, 1982, pp. 126-127; cit. <strong>en</strong> F.<br />

Barrios: <strong>El</strong> Consejo <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> monarquía españo<strong>la</strong>. 1521-1812,<br />

Madrid, 1984, p. 31.<br />

4. Sobre todo, como veremos posteriorm<strong>en</strong>te, a raíz <strong>de</strong> <strong>la</strong> abolición <strong>de</strong><br />

los Conse jos <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> e Italia; <strong>en</strong> J. A. Pujol, op. cit., p. 13.<br />

5. Des<strong>de</strong> ser el órgano supremo <strong>de</strong> ape<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Audi<strong>en</strong>cias territoriales,<br />

hasta <strong>en</strong>cargarse <strong>de</strong> conce<strong>de</strong>r lic<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> impresión a los<br />

más banales folletos.<br />

ÍNDICE<br />

198


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

6. R. O<strong>la</strong>echea: Las re<strong>la</strong>ciones hispano-romanas <strong>en</strong> <strong>la</strong> segunda mitad<br />

<strong>de</strong>l siglo XVIII. vol. I, p. 167.<br />

7. Ver tab<strong>la</strong> <strong>de</strong> camaristas. Entre ellos, po<strong>de</strong>mos <strong>en</strong>contrar con<strong>de</strong>s<br />

(Ger<strong>en</strong>a, Aran do), marqueses (Miraval, Aranda, Lara, L<strong>la</strong>nos), obispos<br />

(Gaspar Vázquez <strong>de</strong> Tab<strong>la</strong>da - <strong>de</strong> Oviedo-, Francisco Díaz Santos<br />

<strong>de</strong> Bullón -<strong>de</strong> Barcelona, promovido más tar<strong>de</strong> a Sigü<strong>en</strong>za-, Diego <strong>de</strong><br />

Rojas y Contreras -<strong>de</strong> Ca<strong>la</strong>horra y <strong>la</strong> Calzada y, más tar<strong>de</strong>, pro movido<br />

a Cartag<strong>en</strong>a-).<br />

8. R. O<strong>la</strong>echea, op. cit., pp. 167-168.<br />

9. G. Des<strong>de</strong>vises du Dezert: «Les Institutions <strong>de</strong> l’Espagne. Les<br />

Conseils», <strong>en</strong> Hispania, 70 (1927), p. 85. Citado por R. O<strong>la</strong>echea, op.<br />

cit., p. 186. Los ag<strong>en</strong>tes «ofi ciales» que tramitaban el papeleo re<strong>la</strong>tivo<br />

a <strong>la</strong>s provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos recibían el nombre<br />

<strong>de</strong> ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> preces. Había dos, uno <strong>en</strong> Madrid y otro <strong>en</strong> Roma.<br />

Merecerán un apartado <strong>en</strong> este mismo capítulo.<br />

10. J. Fayard: Los miembros <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> (1621-1746),<br />

Madrid, 1982, p. 13, los com<strong>en</strong>ta. Eran tratados por el pl<strong>en</strong>o todos los<br />

asuntos que el rey quería someter a su consejo, y otras cuestiones<br />

sobre puntos concretos, como los breves cred<strong>en</strong>ciales <strong>de</strong> los nuncios,<br />

<strong>la</strong>s fundaciones <strong>de</strong> conv<strong>en</strong>tos, hospitales, hospicios, seminarios, los<br />

res cates <strong>de</strong> cautivos <strong>en</strong> tierras <strong>de</strong> infi eles, <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> cátedras<br />

universitarias...<br />

11. Eran <strong>la</strong> Sa<strong>la</strong> primera <strong>de</strong> gobierno, <strong>la</strong> Sa<strong>la</strong> segunda <strong>de</strong> gobierno, <strong>la</strong><br />

Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> Mil y Quini<strong>en</strong>tas, <strong>la</strong> Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> justicia, y <strong>la</strong> Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> provincia.<br />

12. R. O<strong>la</strong>echea, op. cit., p. 168.<br />

199


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

13. J. Fayard, op. cit., p. 22. Fue estudiada con <strong>de</strong>t<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to por A.<br />

Martínez So<strong>la</strong> zar: Colección <strong>de</strong> memorias y noticias <strong>de</strong>l gobierno g<strong>en</strong>eral<br />

y político <strong>de</strong>l Consejo..., Madrid, 1764, pp. 317-539.<br />

14. J. A. Pujol, op. cit., p. 31. J. Fayard, op. cit., p. 22.<br />

15. Mª. J. Álvarez-Coca González: La Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>.<br />

Inv<strong>en</strong>tarios..., p. 21. Véase el análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong> «vía <strong>de</strong> cámara» realizado<br />

por Salustiano <strong>de</strong> Dios <strong>en</strong> <strong>El</strong> Consejo <strong>Real</strong> <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> (1385-1522),<br />

Madrid, 1982.<br />

16. J. Fayard, op. cit., p. 22.<br />

17. Francisco Xavier Garma y Durán: Theatro Universal <strong>de</strong> España,<br />

Madrid, 1751, v. IV, p. 210. Citado por Mª. J. Álvarez-Coca, <strong>en</strong> op. cit.,<br />

p. 21.<br />

18. J. Fayard, op. cit., p. 22. R. O<strong>la</strong>echea, op. cit., p. 168.<br />

19. Novísima Recopi<strong>la</strong>ción, libro IV, título IV, ley I.<br />

20. J. A. Pujol, op. cit., p. 44.<br />

21. J. Fayard, op. cit., pp. 137-138.<br />

22. Ibi<strong>de</strong>m, p. 153.<br />

23. Ibi<strong>de</strong>m, p. 120.<br />

24. Novisima Recopi<strong>la</strong>ción, libro IV, título IV, ley III.<br />

25. J. Fayard, op. cit., p. 120.<br />

26. Mª. J. Álvarez-Coca, op. cit., p. 21.<br />

ÍNDICE<br />

200


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

27. A. Domínguez Ortiz, <strong>en</strong> Sociedad y Estado <strong>en</strong> el siglo XVIII español,<br />

Barcelo na, 1976, p. 88, consi<strong>de</strong>ra que <strong>la</strong> abolición <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong><br />

<strong>Aragón</strong> no <strong>de</strong>be interpretarse como una medida c<strong>en</strong>tralizadora, sino<br />

más bi<strong>en</strong> como lo contrario, <strong>en</strong> función <strong>de</strong>l repar to <strong>de</strong> sus atribuciones<br />

<strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s Secretarías <strong>de</strong>l Despacho, por un <strong>la</strong>do, y <strong>la</strong>s Audi<strong>en</strong>cias territoriales,<br />

por otro, radicadas <strong>en</strong> los respectivos reinos.<br />

28. J. A. Pujol, op. cit., pp. 18-19.<br />

29. M’. J. Álvarez-Coca, op. cit., p. 23.<br />

30. A.H.N. Consejos. Libro 2052. «Consejo <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>. Protonotario.<br />

Decretos <strong>de</strong>l Consejo», fol. 4r-5r. Citado por Mª. J. Álvarez-Coca: «La<br />

<strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>: docum<strong>en</strong> tación <strong>en</strong> el Consejo y <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong><br />

Castil<strong>la</strong> (1707-1834). Fu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> el Archivo Histó rico Nacional» <strong>en</strong><br />

Hispania, XLIX/173 (1989), p. 906.<br />

31. <strong>El</strong>lo se comprueba a través <strong>de</strong> los libros registros, pues <strong>en</strong>tre el último<br />

asi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> y el primero <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara ap<strong>en</strong>as<br />

transcurrieron unos días. Ibí <strong>de</strong>m, p. 904.<br />

32. Estas secretarías se <strong>en</strong>cargaban, por separado, <strong>de</strong> los asuntos <strong>de</strong><br />

Gracia, Justicia y <strong>Patronato</strong> <strong>Real</strong>, <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>.<br />

33. Las fu<strong>en</strong>tes docum<strong>en</strong>tales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> se hal<strong>la</strong>n dispersas<br />

<strong>en</strong>tre el Archivo G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Simancas y el Archivo Histórico<br />

Nacional. Completando <strong>la</strong> infor mación que se dio <strong>en</strong> el prólogo sobre<br />

los fondos <strong>de</strong>l Archivo Histórico Nacional, se conserva docum<strong>en</strong>tación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> <strong>en</strong> el Archivo G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Simancas, repartida<br />

<strong>en</strong> varias secciones: 1. <strong>Patronato</strong> <strong>Real</strong>. II. Secretaría <strong>de</strong> Estado (registro<br />

<strong>de</strong> consultas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara). III. Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>. VII. <strong>Patronato</strong><br />

201


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

eclesiástico. VIII. Gracia y Justicia (registros <strong>de</strong>l Consejo y Cámara,<br />

años 1697-1789); <strong>en</strong> Angel <strong>de</strong> <strong>la</strong> P<strong>la</strong>za y Borés: Archivo G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />

Simancas. Guía <strong>de</strong>l investigador, Madrid, 1986.<br />

34. Mª. J. Álvarez-Coca, op. cit., p. 922.<br />

35. Al fi nal <strong>de</strong> casi todas <strong>la</strong>s reales cédu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> los libros analizados,<br />

aparece <strong>la</strong> fra se: «Por mandado <strong>de</strong>l rey,...» y el nombre <strong>de</strong>l secretario<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara para los asuntos <strong>de</strong> Gracia, Justicia, y <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong><br />

<strong>de</strong> los reinos <strong>de</strong> <strong>la</strong> antigua <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>.<br />

La docum<strong>en</strong>tación manejada nos permite ofrecer los nombres <strong>de</strong> todos<br />

los se cretarios a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l periodo estudiado (1715-1788). Los<br />

citaremos por ord<strong>en</strong> crono lógico:<br />

1715-1720, Juan Milán <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>; 1721-1727, Lor<strong>en</strong>zo <strong>de</strong> Vivanco<br />

Angulo; 1728-1729, Antonio Bescansa; 1730- mayo 1736, Lor<strong>en</strong>zo<br />

<strong>de</strong> Vivanco Angulo; sep tiembre 1736, Francisco Javier <strong>de</strong> Morales<br />

Ve<strong>la</strong>sco; diciembre 1736-noviembre 1740, Iñigo <strong>de</strong> Torres y Oliverio;<br />

noviembre 1740-junio 1747, Francisco Campo <strong>de</strong> Arbe; ju lio 1747,<br />

Iñigo <strong>de</strong> Torres y Oliverio; julio 1747-octubre 1747, Francisco Campo<br />

<strong>de</strong> Ar be; noviembre 1747- febrero 1748, Iñigo <strong>de</strong> Torres y Oliverio; marzo<br />

1748, Fernando Triviño; abril-mayo 1748, Iñigo <strong>de</strong> Torres y Oliverio;<br />

mayo 1748-diciembre 1749, An drés <strong>de</strong> Otam<strong>en</strong>di; abril-agosto 1750,<br />

Iñigo <strong>de</strong> Torres y Oliverio; septiembre 1750-no viembre 1752, Andrés<br />

<strong>de</strong> Otam<strong>en</strong>di; octubre 1752, Iñigo <strong>de</strong> Torres y Oliverio; noviembre<br />

1752-octubre 1757, Andrés <strong>de</strong> Otam<strong>en</strong>di; noviembre 1757, Iñigo <strong>de</strong><br />

Torres y Oliverio; noviembre 1757-<strong>en</strong>ero 1758, Andrés <strong>de</strong> Otam<strong>en</strong>di;<br />

abril-diciembre 1758, Francisco Miguel B<strong>en</strong>edid; mayo-diciembre<br />

1759, Agustín <strong>de</strong> Montiano y Luyando; di ciembre 1759-marzo 1762,<br />

202


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

Nicolás Manzano y Marañón; marzo junio 1762, Agustín <strong>de</strong> Montiano<br />

y Luyando; junio 1762-agosto 1769, Nicolás Manzano y Marañón;<br />

octubre 1769-julio 1770, Nicolás <strong>de</strong> Mollinedo; abril 1771-octubre<br />

1775, Tomás <strong>de</strong>l Mello; di ciembre 1775-abril <strong>de</strong> 1776, José Ignacio <strong>de</strong><br />

Goy<strong>en</strong>eche; abril-noviembre 1776, Tomás <strong>de</strong>l Mello; noviembre 1776abril<br />

1777, Nicolás <strong>de</strong> Mollinedo; <strong>de</strong>s<strong>de</strong> abril 1777 hasta el fi nal <strong>de</strong>l<br />

período estudiado, Pedro García Mayoral (con alguna interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong><br />

Juan Francisco <strong>de</strong> Lartiri).<br />

36. M°. J. Álvarez-Coca, op. cit., p. 930. Para los medievalistas, ésta<br />

es una docu m<strong>en</strong>tación muy interesante, ya que <strong>en</strong>tre los expedi<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong> los siglos XVIII y XIX se localizan pergaminos y libros <strong>de</strong> época<br />

medieval, al igual que <strong>en</strong> el <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>. Entre <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación<br />

manejada, hemos podido localizar reales cédu<strong>la</strong>s con<br />

<strong>la</strong>s transcripciones <strong>de</strong> privilegios <strong>de</strong> varias instituciones eclesiásticas<br />

-iglesias catedra les <strong>de</strong> Tarragona y Barcelona, monasterios <strong>de</strong> San<br />

Cugat <strong>de</strong>l Vallés, Montserrat y Po blet-, privilegios que, <strong>en</strong> ocasiones,<br />

se remontan incluso a los «ancestrales» tiempos <strong>de</strong> los con<strong>de</strong>s<br />

Ramón Ber<strong>en</strong>guer III o Ramón Ber<strong>en</strong>guer IV.<br />

37. J. Fayard: «La t<strong>en</strong>tative <strong>de</strong> reforme du Conseil <strong>de</strong> Castille sous<br />

le Règne <strong>de</strong> Phi lippe V (1713-1715)», <strong>en</strong> Me<strong>la</strong>nges <strong>de</strong> <strong>la</strong> Casa <strong>de</strong><br />

Velázquez, t. II, 1966, pp. 259-282.<br />

38. «...Con esta P<strong>la</strong>nta y nuevo reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to [<strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>]<br />

he resuelto se suprima <strong>en</strong>teram<strong>en</strong>te el Consejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara y que<strong>de</strong><br />

extinto <strong>de</strong>s<strong>de</strong> ahora para siem pre, y que <strong>la</strong>s materias que <strong>en</strong> él se<br />

tratavan y se han tratado hasta aquí, se repartan <strong>en</strong> <strong>la</strong>s tinco sa<strong>la</strong>s <strong>de</strong>l<br />

Consejo que he seña<strong>la</strong>do...» 10 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1710. «Decreto <strong>de</strong><br />

203


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Nueva P<strong>la</strong>nta para los Consejos <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> y <strong>de</strong> Haci<strong>en</strong>da y Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

Alcal<strong>de</strong>s, con <strong>la</strong> su presión <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>»; <strong>en</strong> Salustiano<br />

<strong>de</strong> Dios: Fu<strong>en</strong>tes para el estudio <strong>de</strong>l Consejo <strong>Real</strong> <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>, pp.128-<br />

132.<br />

39. «Reg<strong>la</strong> y práctica <strong>de</strong>l Consejo <strong>Real</strong> y Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> Alcal<strong>de</strong>s», cit. <strong>en</strong> Mª.<br />

J. Álvarez- Coca, op. cit., p. 925.<br />

40. La Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> Gobierno <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> «ha <strong>de</strong> conocer también<br />

todo lo que toca al patronato <strong>Real</strong>, y hacer <strong>la</strong>s Consultas (yncluso<br />

<strong>en</strong> el<strong>la</strong>s el voto <strong>de</strong>l fi scal) <strong>de</strong> arzobispados, obispados, abbadías,<br />

pre<strong>la</strong>cías, prev<strong>en</strong>das, dignida<strong>de</strong>s y b<strong>en</strong>efi cios, y <strong>de</strong> todos los <strong>de</strong>más<br />

que yo aya <strong>de</strong> proveer y pres<strong>en</strong>tar. Por esta Sa<strong>la</strong> se han <strong>de</strong> expedir<br />

<strong>la</strong> cédu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> gracias, liz<strong>en</strong>cias, merce<strong>de</strong>s, indultos, privilegios, mayorazgos<br />

y otras, y se han <strong>de</strong> consultar todas <strong>la</strong>s p<strong>la</strong>zas, empleos,<br />

corregimi<strong>en</strong>tos y otros que <strong>la</strong> Cámara con sultava hasta aquí». Reg<strong>la</strong> y<br />

práctica <strong>de</strong>l Consejo <strong>Real</strong> y Sa<strong>la</strong> <strong>de</strong> alcal<strong>de</strong>s citado <strong>en</strong> Mª. J. Álvarez-<br />

Coca, op. cit., p. 924.<br />

41. Mª. J. Álvarez-Coca, La Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>: Inv<strong>en</strong>tarios..., pp.<br />

23-24.<br />

42. 1715, junio 9. «Restauración <strong>de</strong> <strong>la</strong> antigua p<strong>la</strong>nta <strong>de</strong>l Consejo<br />

y nuevo Reg<strong>la</strong> m<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l mismo», <strong>en</strong> S. <strong>de</strong> Dios, op. cit., pp. 141-<br />

148. Esta organización se mant<strong>en</strong>drá inalterable, salvo <strong>en</strong> el período<br />

1814-1819, <strong>en</strong> el que Fernando VII <strong>en</strong>sayará <strong>de</strong> nuevo <strong>la</strong> fórmu<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

repartir los negocios <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s Secretarías <strong>de</strong><br />

Cas til<strong>la</strong>.<br />

ÍNDICE<br />

204


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

43. Novísima Recopi<strong>la</strong>ción, libro IV, título IV, ley IV. «La Cámara<br />

se ha <strong>de</strong> com poner <strong>de</strong>l Presid<strong>en</strong>te, Gobernador <strong>de</strong>l consejo, cinco<br />

Consejeros y quatro Secretarios, uno <strong>de</strong> Justicia, otro <strong>de</strong>l <strong>Patronato</strong>,<br />

otro <strong>de</strong> Gracia, y otro con <strong>la</strong>s negociaciones <strong>de</strong> Aragon, Cataluña y<br />

Val<strong>en</strong>cia».<br />

44. <strong>El</strong> número <strong>de</strong> consejeros se increm<strong>en</strong>taba <strong>en</strong> dos.<br />

45. En <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación manejada, <strong>la</strong> fi gura <strong>de</strong>l fi scal aparece cuando<br />

el rey se dis pone a tomar una <strong>de</strong>cisión, a dar una ord<strong>en</strong>, casi<br />

siempre con <strong>la</strong>s misma pa<strong>la</strong>bras: «oído lo expuesto por el fi scal <strong>de</strong>l<br />

Consejo...». Vid. Santos M. <strong>Corona</strong>s González: Ilustración y Derecho:<br />

los fi scales <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> <strong>en</strong> el siglo XVIII, Madrid, 1992.<br />

46. J. Fayard, op. cit., p. 155.<br />

47. Como dice Carm<strong>en</strong> Martín Gaite <strong>en</strong> su libro <strong>El</strong> proceso <strong>de</strong> Macanaz.<br />

Historia <strong>de</strong> un empape<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to, Madrid, 1970, p. 174, gracias a este<br />

cargo, por fi n podría consa grarse a su lucha contra el po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> corte<br />

<strong>de</strong> Roma, «para correctivo y fr<strong>en</strong>o <strong>de</strong> <strong>la</strong> Corte Romana».<br />

48. Novísima Recopi<strong>la</strong>ción, libro IV, título XVI, ley II.<br />

49. A. Martínez <strong>de</strong> Sa<strong>la</strong>zar, op. cit., cap. I, «Del actual estado <strong>de</strong>l<br />

Consejo y Sa<strong>la</strong>s <strong>de</strong> que se compone», pp. I-18. Citado por M’. J.<br />

Álvarez-Coca, «La <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>: docum<strong>en</strong>tación...», p. 907.<br />

50. «... es tan copioso y executivo el número <strong>de</strong> expedi<strong>en</strong>tes, pleytos<br />

y negocios que se añad<strong>en</strong> á mi <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>, con lo que el<br />

Secretario <strong>de</strong> él me ha hecho ver está usurpado y abandonado, que<br />

no si<strong>en</strong>do justo distraer al Fiscal <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> los gra ves negocios<br />

205


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes á él por <strong>en</strong>tregarse á aquellos (...);para ocurrirá estos<br />

in conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes, he resuelto crear un Fiscal (...) que <strong>en</strong>ti<strong>en</strong>da y conozca<br />

únicam<strong>en</strong>te por sí, y sin Ag<strong>en</strong>te que nunca ha <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

materias y negocios <strong>de</strong> mi <strong>Real</strong> Patrona to, Regalías y <strong>de</strong>rechos que<br />

por él me pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong>...»; Novísima Recopi<strong>la</strong>ción, libro I, tí tulo XVII,<br />

ley XV.<br />

51. Carlos III, por resolución <strong>de</strong> 19 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1769. Novísima<br />

Recopi<strong>la</strong>ción, libro IV, título XVI, ley VII.<br />

52. Novísima Recopi<strong>la</strong>ción, libro I, título XVII, nota 3.<br />

53. «Por real <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> 19 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1792, dirigido al Consejo y<br />

Cámara, at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do S.M. haber sido muy consi<strong>de</strong>rable el atraso que<br />

habían sufrido los negocios <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara, <strong>en</strong> perjuicio <strong>de</strong> los interesados<br />

y <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> expedición <strong>de</strong>l<br />

anterior <strong>de</strong> 786, por <strong>la</strong> imposibilidad <strong>de</strong> at<strong>en</strong><strong>de</strong>r los fi scales a su <strong>de</strong>spacho,<br />

a los asuntos <strong>de</strong>l Consejo y a otros <strong>en</strong>cargos y comisiones; se<br />

sirvió resol ver que, <strong>en</strong> observancia <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> Decreto <strong>de</strong> 6 <strong>de</strong> agosto<br />

<strong>de</strong> 1735, los fi scales <strong>de</strong>l Con sejo no lo sean <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>en</strong> lo sucesivo,<br />

sino que se <strong>de</strong>stine para <strong>la</strong> fi scalía <strong>de</strong> este Tribunal a un ministro<br />

<strong>de</strong>l Consejo, como se practicaba anteriorm<strong>en</strong>te»; <strong>en</strong> Novísima<br />

Recopi<strong>la</strong>ción, libro IV, titulo IV, nota 10.<br />

54. G. Des<strong>de</strong>vises du Dezert, «Les institutions <strong>de</strong> l’Espagne au<br />

XVIIl éme siécle», <strong>en</strong> Revue Hispanique, 70 (1927). Citado por J. A.<br />

Pujol, op. cit., p. 6.<br />

55. J. Fayard, op. cit., pp. 22-23.<br />

ÍNDICE<br />

206


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

56. Novísima Recopi<strong>la</strong>ción, libro IV, titulo IV, ley I. Los artículos <strong>de</strong>l 13<br />

al 27 dan instrucciones sobre el modo <strong>de</strong> tratar <strong>la</strong>s provisiones <strong>de</strong> los<br />

ofi cios <strong>de</strong> justicia.<br />

57. La Cámara, si bi<strong>en</strong> no t<strong>en</strong>ía compet<strong>en</strong>cias sobre asuntos <strong>de</strong><br />

re<strong>la</strong>ciones exterio res, sí ejercía jurisdicción casi exclusiva sobre <strong>la</strong>s<br />

cuestiones <strong>de</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>Real</strong>, que agriaron <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong>tre Roma<br />

y España durante tanto tiempo.<br />

58. Novísima Recopi<strong>la</strong>ción, libro I, título XVII, ley XI. Los artículos <strong>de</strong>l<br />

8 al 12 dan instrucciones sobre el modo <strong>en</strong> que han <strong>de</strong> proveerse los<br />

ofi cios eclesiásticos <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>.<br />

59. Novísima Recopi<strong>la</strong>ción, libro I, título XVII, ley XIII. Felipe III <strong>en</strong> 7<br />

<strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1603.<br />

60. R. O<strong>la</strong>echea, op. cit., p. 169.<br />

61. Novísima Recopi<strong>la</strong>ción, libro IV, título IV, ley I.<br />

62. Ibi<strong>de</strong>m, nota 1.<br />

63. Para conocer sus rasgos biográfi cos, ver J. Fayard, op. cit.<br />

64. R. O<strong>la</strong>echea, op. cit., p. 170.<br />

65. Ésta era una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> ingresos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Cámara.<br />

66. Como veremos, <strong>en</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación abundan los casos <strong>en</strong> que<br />

el rey no conce <strong>de</strong> su pase a una bu<strong>la</strong> <strong>de</strong> provisión porque vulnera<br />

sus <strong>de</strong>rechos y regalías; o que advier te al nominado para que <strong>en</strong> el<br />

juram<strong>en</strong>to que éste <strong>de</strong>berá prestar ante el papa «<strong>en</strong> conformidad con<br />

207


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

lo prev<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> <strong>la</strong> bu<strong>la</strong> <strong>de</strong> consagración que conti<strong>en</strong>e su fórmu<strong>la</strong>, sea<br />

y se <strong>en</strong>ti<strong>en</strong>da sin perjuicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> fi <strong>de</strong>lidad <strong>de</strong>bida al rey, y <strong>en</strong> cuanto no<br />

perjudique <strong>la</strong>s regalías <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong>, leyes <strong>de</strong>l reino, disciplina <strong>de</strong> él,<br />

Concordato, legítimas costum bres, y otros cualesquiera <strong>de</strong>rechos adquiridos;<br />

constándose al dorso <strong>de</strong> <strong>la</strong> bu<strong>la</strong> origi nal y poniéndose al pie<br />

<strong>de</strong>l juram<strong>en</strong>to que <strong>de</strong>be remitirse a Roma esta <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración». A<strong>de</strong>más,<br />

para mayor seguridad, el provisto t<strong>en</strong>ía que remitir un duplicado <strong>en</strong><br />

forma au téntica -copia certifi cada- <strong>de</strong> este juram<strong>en</strong>to al secretario <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Cámara.<br />

67. Refl exiones sobre el ofi cio <strong>de</strong> Ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l Rey <strong>en</strong> esta Corte (1780).<br />

(Minuta au tógrafa <strong>de</strong> Manuel <strong>de</strong> Roda). Archivo G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Simancas,<br />

Gracia y Justicia, legajo 994. «Por ser tan graves <strong>la</strong>s obligaciones <strong>de</strong><br />

este ofi cio y <strong>de</strong> tanto interés para <strong>la</strong>s re galías <strong>de</strong> <strong>la</strong> corona y el real<br />

patronato <strong>de</strong> S. M., el sujeto <strong>en</strong> qui<strong>en</strong> recayese <strong>de</strong>be ha l<strong>la</strong>rse bi<strong>en</strong><br />

instruido <strong>en</strong> los puntos <strong>de</strong>l mismo patronato; estar muy ejercitado <strong>en</strong><br />

negocios, y versado <strong>en</strong> los idiomas <strong>la</strong>tino e italiano, y ser persona <strong>de</strong><br />

habilidad, sufi ci<strong>en</strong>cia y <strong>de</strong>más circunstancias que se requier<strong>en</strong> para<br />

que no se incida <strong>en</strong> los inconve ni<strong>en</strong>tes experim<strong>en</strong>tados». Citado por<br />

R. O<strong>la</strong>echea, op. cit., p. 189, nota 68.<br />

68. Archivo G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Simancas, Estado, legajo 5102. «De <strong>la</strong> forma<br />

<strong>en</strong> que se ha <strong>de</strong> servir <strong>en</strong> a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte el ofi cio <strong>de</strong> Ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong> S. M. <strong>en</strong> esta<br />

Corte, para <strong>la</strong>s Bu<strong>la</strong>s y nego cios <strong>de</strong> Roma pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> <strong>Corona</strong><br />

<strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> y León, Indias, <strong>Aragón</strong>, Val<strong>en</strong>cia y Cataluña. Madrid, 6<br />

<strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1708. De ord<strong>en</strong> <strong>de</strong>l rey, José Francisco Sá<strong>en</strong>z <strong>de</strong><br />

Vitoria». Citado por R. O<strong>la</strong>echea, op. cit., p. 189, nota 69.<br />

208


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

69. Esta práctica <strong>la</strong> observamos <strong>en</strong> el <strong>en</strong>cabezami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reales<br />

cédu<strong>la</strong>s que se dirig<strong>en</strong> a Roma. En todas el<strong>la</strong>s, el rey escribe al<br />

embajador, al ministro interino, o al ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong> preces, para que le<br />

comunique el asunto <strong>de</strong> <strong>la</strong> carta a Su Santidad. Es ésta una situación<br />

compleja, que se <strong>de</strong>riva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dobles re<strong>la</strong>ciones diplomáticas que<br />

mant<strong>en</strong>ían ambos estados.<br />

Roma era <strong>la</strong> única corte a <strong>la</strong> que el monarca español <strong>en</strong>viaba dos <strong>de</strong>legados;<br />

uno, el embajador, ministro o pl<strong>en</strong>ipot<strong>en</strong>ciario, repres<strong>en</strong>taba<br />

al rey ante el soberano <strong>de</strong> los Estados Pontifi cios; el otro, el ag<strong>en</strong>te<br />

g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> preces o peticiones, repres<strong>en</strong>taba al príncipe católico ante<br />

el cabeza visible <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia. Con el primero trataba los asuntos<br />

político-religiosas. Con el segundo, los puram<strong>en</strong>te eclesiásticos, <strong>en</strong><br />

tribunales como <strong>la</strong> dataría o <strong>la</strong> cancillería.<br />

La docum<strong>en</strong>tación manejada nos permite e<strong>la</strong>borar un cuadro cronológico<br />

<strong>de</strong> los <strong>de</strong>stinatarios <strong>de</strong> los <strong>de</strong>spachos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>en</strong> Roma:<br />

el auditor <strong>de</strong>cano <strong>de</strong> <strong>la</strong> Sacra Ro ta, José Molines (1715-16); el embajador,<br />

card<strong>en</strong>al Francisco Aquaviva (1717-24); el ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong> preces,<br />

Félix Cornejo (1725-26); el embajador, card<strong>en</strong>al B<strong>en</strong>tivoglio (1726 32),<br />

el embajador, card<strong>en</strong>al Belluga (1733-34); el embajador, Tomás<br />

Ratto, obispo <strong>de</strong> Córdoba (1734-35); el embajador, card<strong>en</strong>al Troyano<br />

Aquaviva (1735-47); el ministro interino y auditor, Alfonso Clem<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> Aróstegui (1748); el embajador, card<strong>en</strong>al Por tocarrero (1749-59);<br />

el ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong> preces, Manuel <strong>de</strong> Roda (1759-65); el embajador, Tomás<br />

<strong>de</strong> Azpuru (1766-70); el ministro interino, José Moñino -con<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />

Floridab<strong>la</strong>nca (1770-1777); y, por último, el embajador, el duque <strong>de</strong><br />

Grimaldi (1777-1786).<br />

70. Datos extraídos <strong>de</strong> R. O<strong>la</strong>echea, op. cit., pp. 177-181.<br />

209


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

71. Se prefería a un <strong>la</strong>ico antes que a un clérigo para este puesto,<br />

ya que, dadas <strong>la</strong>s previsibles disputas que mant<strong>en</strong>dría con <strong>la</strong> Curia<br />

durante el ejecicio <strong>de</strong> su cargo, un se g<strong>la</strong>r podría ejecutar sin tantos<br />

prejuicios <strong>la</strong>s órd<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> corte madrileña.<br />

72. R. O<strong>la</strong>echea, op. cit., pp. 181-182.<br />

73. Ibi<strong>de</strong>m, p. 183.<br />

74. Ibi<strong>de</strong>m, p. 5.<br />

75. Como ya se dijo, el ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l rey <strong>en</strong> Roma solía remitir a Madrid<br />

<strong>la</strong>s expedi ciones que se <strong>de</strong>spachaban para España <strong>en</strong> los tribunales<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Curia. Estas expedicio nes eran recibidas por el ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

Madrid, y <strong>en</strong>viadas a sus respectivos <strong>de</strong>stinos.<br />

76. Ag<strong>en</strong>tes apostólicos que, ext<strong>en</strong>didos por toda <strong>la</strong> Cristiandad, t<strong>en</strong>ían<br />

<strong>la</strong> prove chosa <strong>la</strong>bor <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>r al cobro <strong>de</strong> los espolios y vacantes,<br />

y <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más tributos eclesiásticos.<br />

77. R. O<strong>la</strong>echea, op. cit., p. 57.<br />

78. Pago consi<strong>de</strong>rado como abusivo <strong>de</strong>s<strong>de</strong> España, y que era uno <strong>de</strong><br />

los motivos más justifi cados <strong>de</strong> <strong>la</strong>s críticas hacia <strong>la</strong> Curia romana.<br />

79. O<strong>la</strong>echea, op. cit., p. 59, muestra tres factores c<strong>la</strong>ves <strong>de</strong> <strong>la</strong>s frecu<strong>en</strong>tes<br />

di<strong>la</strong>cio nes: el complicado papeleo <strong>de</strong>l proceso, <strong>la</strong>s vacaciones<br />

que se tomaba <strong>la</strong> Curia, y <strong>la</strong> pe reza <strong>de</strong> los funcionarios.<br />

80. Ibi<strong>de</strong>m, p. 60.<br />

81. Toda esta valiosa re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> Cancillería aparece <strong>en</strong><br />

R. O<strong>la</strong>echea, op. cit., pp. 67-68.<br />

ÍNDICE<br />

210


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

82. Ibi<strong>de</strong>m, p. 68. Afección y reserva se difer<strong>en</strong>cian <strong>en</strong> que <strong>la</strong> primera<br />

es tácita y mom<strong>en</strong>tánea -sólo para aquel<strong>la</strong> vez-, y <strong>la</strong> segunda, expresa<br />

y a perpetuidad.<br />

83. Toda <strong>la</strong> tipología b<strong>en</strong>efi cial <strong>en</strong>traba <strong>en</strong> <strong>la</strong>s reservas y <strong>la</strong>s afecciones:<br />

b<strong>en</strong>efi cios secu<strong>la</strong>res y regu<strong>la</strong>res, curados y sin cura <strong>de</strong> almas,<br />

consistoriales o mayores y m<strong>en</strong>ores, resid<strong>en</strong>ciales y no resid<strong>en</strong>ciales,<br />

dobles -con cura <strong>de</strong> almas y dignidad aneja- o s<strong>en</strong>ci llos, compatibles<br />

con otro b<strong>en</strong>efi cio o incompatibles...<br />

84. R. O<strong>la</strong>echea, op. cit., pp. 70-71.<br />

85. R. O<strong>la</strong>echea, op. cit., p. 79.<br />

86. R. O<strong>la</strong>echea nos ofrece <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te categorización, ibí<strong>de</strong>m, pp.<br />

80-82.<br />

87. Ya conocemos sus funciones. Podían negarse a aceptar una expedición,<br />

a pagar una compon<strong>en</strong>da <strong>de</strong>sorbitada. Podían am<strong>en</strong>azar con<br />

represalias al gozar <strong>de</strong>l respaldo <strong>de</strong> sus gobiernos. Acertadam<strong>en</strong>te,<br />

t<strong>en</strong>ían fi jado un sueldo -in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> canti dad <strong>de</strong> preces<br />

<strong>de</strong>spachadas-, lo que les alejaba <strong>de</strong> los abusos <strong>de</strong> los curiales. Pese<br />

a to do, no t<strong>en</strong>ían el po<strong>de</strong>r sufi ci<strong>en</strong>te como para eliminar <strong>la</strong>s trampas<br />

<strong>de</strong> éstos.<br />

88. Comprobaremos sobre los docum<strong>en</strong>tos cómo esta p<strong>en</strong>sión no podía<br />

ser superior a un tercio <strong>de</strong>l valor <strong>de</strong>l b<strong>en</strong>efi cio. Entre los casos <strong>de</strong><br />

resignas con p<strong>en</strong>sión reservada <strong>de</strong>staca el <strong>de</strong> Jorge Curado, obispo<br />

<strong>de</strong> Urgel, que <strong>en</strong> 1745 r<strong>en</strong>uncia a <strong>la</strong> mitra reserván dose una p<strong>en</strong>sión<br />

<strong>de</strong> 15000 reales <strong>de</strong> vellón (A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>».<br />

Libro 281, ff. 30v-31).<br />

211


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

89. R. O<strong>la</strong>echea, op. cit., p. 92.<br />

90. A pesar <strong>de</strong> que <strong>en</strong> Amsterdam se cambiaran 1.000 reales <strong>de</strong> vellón<br />

por 86 duca dos <strong>de</strong> oro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara Apostólica, para los banqueros<br />

autorizados y coligados con <strong>la</strong> Dataría, <strong>la</strong> misma cantidad <strong>de</strong> reales<br />

<strong>de</strong> vellón <strong>de</strong>v<strong>en</strong>gaba únicam<strong>en</strong>te 64, aunque <strong>en</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s se indicara<br />

<strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong>l mercado ho<strong>la</strong>ndés. Así, el agravio v<strong>en</strong>ía a ser <strong>de</strong> casi<br />

un 30 %.<br />

91. Es <strong>de</strong>cir, <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>, <strong>la</strong>s ag<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> preces <strong>de</strong> Madrid<br />

y Roma, y <strong>la</strong> Curia romana.<br />

92. Como ya se indicó, el ordinario -normalm<strong>en</strong>te el obispo, aunque a<br />

veces <strong>de</strong>ter minados aba<strong>de</strong>s o dignida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> colegiatas t<strong>en</strong>ían faculta<strong>de</strong>s<br />

simi<strong>la</strong>res a <strong>la</strong>s <strong>de</strong> los obis pos- sólo podía proveer <strong>en</strong> los cuatro<br />

-<strong>en</strong> ocasiones, seis- meses que t<strong>en</strong>ía reservados.<br />

93. Este sistema es el que <strong>de</strong>scribiremos cono más <strong>de</strong>t<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to.<br />

94. R. O<strong>la</strong>echea, op. cit., p. 70.<br />

95. Jesús Izquierdo Martín, José Miguel López García y otros, <strong>en</strong> «La<br />

reforma <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>res durante el reinado <strong>de</strong> Carlos III. Una valoración<br />

a través <strong>de</strong>l ejemplo madrile ño», <strong>en</strong> Equipo Madrid: Carlos III, Madrid<br />

y <strong>la</strong> Ilustración, Madrid, 1988, p. 213.<br />

96. Felipe II, ya <strong>en</strong> 1588, para at<strong>en</strong><strong>de</strong>r a <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> los b<strong>en</strong>efi cios<br />

eclesiásticos vacantes, que <strong>de</strong>bían ser consultados por <strong>la</strong> Cámara,<br />

advertía «que se ponga particu<strong>la</strong>r m<strong>en</strong>te <strong>en</strong> principio <strong>de</strong> <strong>la</strong> consulta, lo<br />

que vaca, por quién, el valor y calidad que tuvie re, y qué cargos, p<strong>en</strong>siones<br />

y otras obligaciones» datos que <strong>la</strong> Cámara conocía gracias a<br />

ÍNDICE<br />

212


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

los informes <strong>de</strong> obispos y aba<strong>de</strong>s-. Este esquema lo veremos repetido<br />

una y otra vez <strong>en</strong> <strong>la</strong>s propuestas que <strong>la</strong> Cámara eleve a <strong>la</strong> consi<strong>de</strong>ración<br />

<strong>de</strong>l rey. En Novísima Recopi <strong>la</strong>ción, libro I, título XVII, ley XI.<br />

97. R. O<strong>la</strong>echea, op. cit., p. 175.<br />

98. En virtud <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta, que trataremos <strong>en</strong> este mismo<br />

epígrafe.<br />

99. <strong>El</strong> rey, por medio <strong>de</strong>l secretario <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara para los asuntos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>, <strong>en</strong>viaba reales cédu<strong>la</strong>s refer<strong>en</strong>tes a cada<br />

b<strong>en</strong>efi cio eclesiástico al ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong> pre ces o al embajador español <strong>en</strong><br />

Roma para que «suplicaran» a Su Santidad <strong>la</strong> expedición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s<br />

o breves necesarios para <strong>la</strong> co<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> dicha preb<strong>en</strong>da. Se trataba <strong>de</strong><br />

con fi rmar los nombrami<strong>en</strong>tos reales, como <strong>la</strong> tradición acostumbraba<br />

a hacer. Todas estas reales cédu<strong>la</strong>s pres<strong>en</strong>taban una simi<strong>la</strong>r estructura:<br />

salutación al <strong>de</strong>stinatario, asunto tra tado, postura <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara<br />

-con especial at<strong>en</strong>ción a lo expuesto por el fi scal-, resolu ción real razonada,<br />

y data tópica y crónica.<br />

100. En <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación manejada <strong>en</strong>contramos dos tipos <strong>de</strong> ejecutoriales.<br />

Unos redactados <strong>en</strong> ext<strong>en</strong>so y con todo lujo <strong>de</strong> <strong>de</strong>talles; y<br />

otros que se reduc<strong>en</strong> a unas escue tas líneas.<br />

Los primeros sigu<strong>en</strong> un mismo esquema estructural, tanto si son re<strong>la</strong>tivos<br />

al clero secu<strong>la</strong>r como si lo son al regu<strong>la</strong>r. Las reales cédu<strong>la</strong>s se<br />

dirig<strong>en</strong> al ag<strong>en</strong>te o al em bajador <strong>en</strong> Roma. <strong>El</strong> rey le informa que, tras<br />

<strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> un individuo para un b<strong>en</strong>efi cio, el papa expidió <strong>la</strong>s<br />

bu<strong>la</strong>s pertin<strong>en</strong>tes, quedando a <strong>la</strong> espera <strong>de</strong> <strong>la</strong>s «cartas ejecutoriales».<br />

Una vez revisadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara, el rey <strong>la</strong>s otorgó al b<strong>en</strong>efi ciado, <strong>de</strong><br />

lo que uno <strong>de</strong> los dos repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong> España <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ciudad Eterna<br />

213


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>de</strong>be informar al papa. Las reales cédu<strong>la</strong>s terminan advirti<strong>en</strong>do a<br />

<strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s secu<strong>la</strong>res -Gobernador Capi tán G<strong>en</strong>eral, Reg<strong>en</strong>te<br />

y Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l Principado- que acept<strong>en</strong> al nuevo nombrado <strong>en</strong> su<br />

cargo, respetando sus <strong>de</strong>rechos jurisdiccionales; y a <strong>la</strong>s eclesiásticas<br />

que se le dé co <strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l b<strong>en</strong>efi cio con todos sus frutos, diezmos,<br />

r<strong>en</strong>tas y réditos, haciéndosele <strong>en</strong>tre ga, asimismo, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fortalezas y<br />

casas correspondi<strong>en</strong>tes a su dignidad.<br />

Los segundos se reduc<strong>en</strong> a unas líneas: «Se <strong>de</strong>spacha executorial<br />

para [y el nombre <strong>de</strong>l b<strong>en</strong>efi cio <strong>en</strong> cuestión]».<br />

101. Para el ejercicio <strong>de</strong> sus judicaturas, habían <strong>de</strong> nombrar, <strong>en</strong> lugar<br />

<strong>de</strong> eclesiásti cos, a jueces legos públicos y reales que <strong>la</strong>s ejercieran<br />

como temporales, y<strong>en</strong>do asimis mo <strong>la</strong>s ape<strong>la</strong>ciones a los jueces secu<strong>la</strong>res<br />

a los que correspondieran.<br />

102. No fue caso excepcional que, <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong> negativa <strong>de</strong>l fi scal, no<br />

se admitieran los rescriptos pontifi cios, y tuvieran que volver a ser<br />

remitidos a Roma para corregir al guno <strong>de</strong> sus términos o cláusu<strong>la</strong>s.<br />

(Vidit capítulo «La Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>», don<strong>de</strong> se ha b<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fi scalías).<br />

103. La tarea previa a cualquier elección consistía <strong>en</strong> distinguir <strong>la</strong>s<br />

c<strong>la</strong>ses <strong>de</strong> piezas eclesiásticas y conocer <strong>la</strong>s obligaciones con que se<br />

fundaron y establecieron.<br />

104. Según V. Pinto Crespo, <strong>en</strong> su artículo «Una reforma <strong>de</strong>s<strong>de</strong> arriba:<br />

Iglesia y reli giosidad» <strong>en</strong> Equipo Madrid, <strong>en</strong> Carlos III, Madrid y <strong>la</strong><br />

Ilustración, p. 180, <strong>la</strong> g<strong>en</strong>erali zación <strong>de</strong>l sistema <strong>de</strong> ternas para dotar<br />

los b<strong>en</strong>efi cios parece que contribuyó a mejorar <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> los nom-<br />

214


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

brados, aunque los mecanismos <strong>de</strong> patronazgo sobre muchos <strong>de</strong> los<br />

cargos operaban <strong>en</strong> contra.<br />

105. R. O<strong>la</strong>echea, op. cit., p. 174. J. A. Pujol, <strong>en</strong> op. cit., p. 414, <strong>de</strong>staca,<br />

asimismo, <strong>la</strong>s cualida<strong>de</strong>s que <strong>de</strong>bían reunir obispos y arzobispos:<br />

«nacimi<strong>en</strong>to, virtud, ejemplo, le tras, prud<strong>en</strong>cia y experi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

gobierno».<br />

106. Encontramos esta i<strong>de</strong>a tanto <strong>en</strong> tiempos <strong>de</strong> Felipe V como <strong>en</strong> los<br />

<strong>de</strong> Carlos III. La política regalista -como ya se ha indicado- t<strong>en</strong>día a<br />

utilizar <strong>la</strong> Iglesia al servicio <strong>de</strong>l Estado. Ya a comi<strong>en</strong>zos <strong>de</strong> <strong>la</strong> c<strong>en</strong>turia,<br />

Felipe V aprovechó <strong>la</strong> coyuntura bélica para in t<strong>en</strong>sifi car el regalismo,<br />

sobre todo, <strong>en</strong> los reinos ori<strong>en</strong>tales, don<strong>de</strong> el estam<strong>en</strong>to religioso jugó<br />

un papel relevante <strong>en</strong> <strong>la</strong> conti<strong>en</strong>da -situándose el clero bajo <strong>de</strong>l <strong>la</strong>do<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s fuerzas austracistas.<br />

107. La elite religiosa era un grupo muy bi<strong>en</strong> formado <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad<br />

españo<strong>la</strong>. Con frecu<strong>en</strong>cia, obispos y canónigos eran doctores <strong>en</strong><br />

teología, fi losofía, <strong>de</strong>recho canónico e incluso <strong>de</strong>recho civil. En W.<br />

Cal<strong>la</strong>han, Iglesia, po<strong>de</strong>r y sociedad <strong>en</strong> España, p. 21. Tam bién R.<br />

Fernán<strong>de</strong>z, <strong>en</strong> «La clerecía cata<strong>la</strong>na...», seña<strong>la</strong> <strong>la</strong> valía cultural como<br />

factor nece sario para <strong>la</strong> promoción <strong>en</strong> el esca<strong>la</strong>fón jerárquico <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Iglesia españo<strong>la</strong>, pp. 69-70.<br />

108. A. Morgado García, Iglesia y sociedad <strong>en</strong> el Cádiz <strong>de</strong>l siglo XVIII,<br />

Cádiz, 1989, p. 41.<br />

109. La Cámara solía acumu<strong>la</strong>r otros b<strong>en</strong>efi cios para completar <strong>la</strong><br />

congrua <strong>de</strong> los cu ratos que no t<strong>en</strong>ían r<strong>en</strong>ta sufi ci<strong>en</strong>te, como pue<strong>de</strong><br />

215


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

apreciarse <strong>en</strong> los P<strong>la</strong>nes b<strong>en</strong>efi ciales <strong>de</strong> unión, reducción y supresión<br />

<strong>de</strong> los difer<strong>en</strong>tes obispados.<br />

110. J. A. Pujol, op. cit., p. 415. Muy pocas excepciones hemos hal<strong>la</strong>do<br />

al ejercicio real <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta. <strong>El</strong> caso más l<strong>la</strong>mativo es el<br />

<strong>de</strong> Joaquín Carrillo, qui<strong>en</strong> el 18 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1787 fue nombrado<br />

por Carlos III <strong>de</strong>án <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Lérida, <strong>de</strong>jan do a <strong>la</strong> real provisión<br />

por el citado <strong>de</strong>recho una canonjía <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma iglesia que hasta<br />

ese mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong>t<strong>en</strong>taba. No obstante, <strong>en</strong> at<strong>en</strong>ción a diversas causas,<br />

Carrillo suplicó al rey que le permitiese ret<strong>en</strong>er dicha canonjía. Por<br />

verse afectado el <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>, el asunto pasó a <strong>la</strong> jurisdicción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Cámara, que requirió un informe al obispo <strong>de</strong> Lérida, Gerónimo María<br />

<strong>de</strong> Torres. Éste permitió comprobar que los motivos argüidos por el<br />

<strong>de</strong>án eran ciertos, por lo que el rey, <strong>en</strong> real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 3 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong><br />

1788, le concedió el permiso correspondi<strong>en</strong>te para ret<strong>en</strong>er <strong>la</strong> citada<br />

canonjía junto con <strong>la</strong> dignidad. A.H.N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>»,<br />

Libro 283, pp. 82-82v.<br />

111. Ibi<strong>de</strong>m, p. 543.<br />

112. Enrique Giménez y Mario Martínez <strong>la</strong> tratan <strong>en</strong> «<strong>El</strong> episcopado<br />

español y <strong>la</strong> <strong>en</strong> cuesta <strong>de</strong>l Marqués <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ens<strong>en</strong>ada <strong>de</strong> 1750»; <strong>en</strong> J.<br />

Pra<strong>de</strong>lls y E. La Parra (editores): Iglesia, sociedad y Estado <strong>en</strong> España,<br />

Francia e Italia (ss. XVIII al XX), Alicante, 1991, pp. 263-299.<br />

113. R. O<strong>la</strong>echea, op. cit., afi rma rotundam<strong>en</strong>te que <strong>en</strong> <strong>la</strong> consulta<br />

<strong>de</strong> preb<strong>en</strong>das eclesiásticas «t<strong>en</strong>ía parte <strong>de</strong>cisiva el Padre Confesor»,<br />

p. 175. A. Domínguez Ortiz, <strong>en</strong> Sociedad y Estado <strong>en</strong> el siglo XVIII<br />

español, p. 370, escribe que «el nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> p<strong>en</strong>día <strong>de</strong>l rey, a<br />

través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> (con más frecu<strong>en</strong>cia, <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica,<br />

ÍNDICE<br />

216


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

<strong>de</strong>l Confesor <strong>Real</strong>)». <strong>El</strong> mismo autor, <strong>en</strong> su capítulo «Aspectos sociales<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> vida ecle siástica» <strong>de</strong> <strong>la</strong> Historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia <strong>en</strong> España, <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> B.A.C., t. IV, p. 58, <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma línea opina que «los nombrami<strong>en</strong>tos<br />

siguieron si<strong>en</strong>do hechos por el rey a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara, que era el<br />

órgano ofi cial, y <strong>de</strong>l Padre Confesor, que seguía si<strong>en</strong>do el elem<strong>en</strong> to<br />

<strong>de</strong>cisivo».<br />

114. R. O<strong>la</strong>echea, Las re<strong>la</strong>ciones hispano-romanas..., p. 111; también<br />

<strong>en</strong> «La políti ca eclesiástica <strong>de</strong>l gobierno <strong>de</strong> Fernando VI», <strong>en</strong> La época<br />

<strong>de</strong> Fernando VI, p. 151.<br />

115. T. Egido, «Regalismo y re<strong>la</strong>ciones Iglesia-Estado <strong>en</strong> el siglo<br />

XVIII», <strong>en</strong> <strong>la</strong> His toria <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia <strong>en</strong> España <strong>de</strong> <strong>la</strong> B.A.C., p. 179.<br />

116. J. A. Pujol, op. cit., pp. 416-417.<br />

117. No sólo los monarcas, reinas e infantes <strong>de</strong> España se confesaron<br />

<strong>en</strong> el XVIII ante jesuitas; también <strong>la</strong>s familias reales <strong>de</strong> Francia, Vi<strong>en</strong>a,<br />

Nápoles y Parma <strong>de</strong>scarga ban sus pecados a los pies <strong>de</strong> algún miembro<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Compañía. R. O<strong>la</strong>echea, Las re<strong>la</strong>cio nes hispano-romanas...,<br />

p.110.<br />

118. Domínguez Ortiz opina que no acompañó el acierto a los monarcas<br />

españoles al escoger a confesores jesuitas: «Lo mismo el francés<br />

Daub<strong>en</strong>ton, confesor <strong>de</strong> Felipe V que el Padre Rávago, que lo fue <strong>de</strong><br />

Fernando VI, resultaron intrigantes y ambiciosos», <strong>en</strong> su ya citada co<strong>la</strong>boración<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> Historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia <strong>de</strong> <strong>la</strong> B.A.C. «Aspectos socia les<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> vida eclesiástica», p. 58. Este juicio <strong>de</strong> valor es susceptible <strong>de</strong> ser<br />

criticado, pues a pesar <strong>de</strong> que Rávago sí era intrigante y ambicioso,<br />

fue uno <strong>de</strong> los principales ar tífi ces <strong>de</strong> <strong>la</strong> consecución <strong>de</strong>l Concordato<br />

217


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>de</strong> 1753, por lo que no se pue<strong>de</strong> dudar <strong>de</strong>l acierto <strong>de</strong> Fernando VI<br />

al <strong>en</strong>cumbrarlo al confesionario regio. O<strong>la</strong>echea no duda <strong>en</strong> ca lifi car<br />

-con más «acierto»- <strong>de</strong> efi caz <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor <strong>de</strong>l jesuita. No es extraño <strong>en</strong>contrar<br />

citas favorables <strong>en</strong> sus textos. Por ejemplo, <strong>en</strong> Las re<strong>la</strong>ciones<br />

hispano-romanas..., p. 110: «Otra estrel<strong>la</strong> <strong>de</strong> primera magnitud era el<br />

confesor real <strong>de</strong> Fernando VI, el padre je suita Francisco Rávago». O<br />

p. 112: «„.<strong>de</strong>sempeñó el cargo <strong>de</strong> confesor real <strong>de</strong>s<strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1747<br />

hasta el 30 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1755, e intervino efi cazm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> los<br />

princi pales negocios <strong>de</strong>l reinado <strong>de</strong> Fernando VI».<br />

119. Para molestia <strong>de</strong> muchos ministros y consejeros, al pie <strong>de</strong> miles<br />

<strong>de</strong> consultas y <strong>de</strong>spachos se podía leer escrita, <strong>de</strong> mano <strong>de</strong>l ministro<br />

o <strong>de</strong>l propio monarca, <strong>la</strong> fórmu<strong>la</strong> <strong>de</strong>fi nitiva: «<strong>El</strong> rey se conforma con el<br />

dictam<strong>en</strong> <strong>de</strong>l Padre Confesor». En R. O<strong>la</strong>echea, op. cit., p. 111.<br />

120. No se hace difícil <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r que el res<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> muchos<br />

excluidos juzgara injustas y <strong>de</strong>sacertadas <strong>la</strong>s provisiones conferidas<br />

por el Padre Confesor. W. Cal<strong>la</strong>han, <strong>en</strong> Iglesia, po<strong>de</strong>r y sociedad <strong>en</strong><br />

España, p. 36, escribe que «el Padre Rávago, confesor <strong>de</strong> Fernando<br />

VI, adquirió una extraordinaria infl u<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el sórdido mundo <strong>de</strong>l<br />

patro nazgo eclesiástico, y con ello suscitó múltiples res<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos».<br />

121. Aunque <strong>la</strong> infl u<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l Padre Confesor queda pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te <strong>de</strong>mostrada<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> multitud <strong>de</strong> consultas y docum<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> que su nombre<br />

aparece expresam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> <strong>la</strong> do cum<strong>en</strong>tación manejada, el Confesor<br />

<strong>Real</strong> no aparece <strong>en</strong> ninguna ocasión. La razón <strong>de</strong> ello hay que buscar<strong>la</strong><br />

<strong>en</strong> el hecho <strong>de</strong> que <strong>la</strong> infl u<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l Padre Confesor se hace<br />

mani fi esta <strong>en</strong> el preciso mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> elección <strong>de</strong>l clérigo para un<br />

b<strong>en</strong>efi cio <strong>de</strong>terminado, y no <strong>de</strong>spués, cuando se remite <strong>la</strong> real cédu<strong>la</strong><br />

ÍNDICE<br />

218


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

a Roma con el fi n <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s o gracias correspondi<strong>en</strong>tes,<br />

necesarias para <strong>la</strong> confi rmación <strong>de</strong> <strong>la</strong> resolución real.<br />

122. R. Fernán<strong>de</strong>z Díaz: «La clerecía cata<strong>la</strong>na <strong>en</strong> el Seteci<strong>en</strong>tos», <strong>en</strong><br />

Esglèsia i so cietat a <strong>la</strong> Catalunya <strong>de</strong>l s. XVIII, vol. l, Cervera, 1990, p.<br />

63.<br />

123. R. Fernán<strong>de</strong>z, op. cit., pp. 63-64, nota 54. En el<strong>la</strong>, cita una serie<br />

<strong>de</strong> obras g<strong>en</strong>e rales que pued<strong>en</strong> ser objeto <strong>de</strong> consulta: F. Aragonés,<br />

Los frailes franciscanos <strong>de</strong> Cata luña, 2 vol., Barcelona, 1891. F. D.<br />

Gazul<strong>la</strong>, La ord<strong>en</strong> <strong>de</strong> Nuestra Señora <strong>de</strong> <strong>la</strong> Merced, Barcelona, 1934<br />

(se ocupa es<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> Edad Media). R. Ortiz, <strong>El</strong> conv<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

los carmelitas <strong>de</strong>scalzos <strong>de</strong> Barcelona, Val<strong>en</strong>cia, 1945. P. Sanahuja,<br />

Historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Se ráfi ca Provincia <strong>de</strong> Cataluña, Barcelona, 1959. A.<br />

P<strong>la</strong><strong>de</strong>vall, <strong>El</strong>s monestirs cata<strong>la</strong>ns, Barcelona, 1968. A. Albareda,<br />

Historia <strong>de</strong> Montserrat, Montserrat, 1977. A. Masoliver, História <strong>de</strong>l<br />

Monaquisme cristià, 3 vol., Montserrat, 1978-1981. A. Altis<strong>en</strong>t, Historia<br />

<strong>de</strong>l real Monasterio <strong>de</strong> Poblet, 6 vol., Barcelona, 1947-1955. Historia<br />

<strong>de</strong> Poblet, Po blet, 1974. De superior calidad son <strong>la</strong>s aportaciones sobre<br />

los jesuitas <strong>de</strong> A. Collel, Es critores dominicos <strong>de</strong>l Principado <strong>de</strong><br />

Cataluña, Barcelona, 1965. M. Batllori, La cultura hispano-italiana <strong>de</strong><br />

los jesuitas expulsos. Españoles, hispanoamericanos, fi lipi nos, 1767-<br />

1814, Madrid, 1966. Pese a los juicios <strong>de</strong> valor que <strong>en</strong> ocasiones<br />

se acomet<strong>en</strong> es remarcable <strong>la</strong> obra sobre los capuchinos <strong>de</strong> B. <strong>de</strong><br />

Rubí, <strong>El</strong>s caputxins a <strong>la</strong> Barcelona <strong>de</strong>l segle XVIII, Barcelona, 1984.<br />

Cf. también, J. M. Castells, Las asociaciones religio sas <strong>en</strong> <strong>la</strong> España<br />

contemporánea (1767-1965), Madrid, 1973.<br />

219


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

124. Como comprobaremos más a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte, el ejercicio real <strong>de</strong>l<br />

<strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> el Princi pado <strong>de</strong> Cataluña se c<strong>en</strong>tró fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> el nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los aba<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los distintos monasterios.<br />

125. A. Domínguez Ortiz, «Aspectos sociales <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida eclesiástica»,<br />

<strong>en</strong> Historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia <strong>en</strong> España, <strong>de</strong> <strong>la</strong> B.A.C., t. IV, p. 62. W.<br />

Cal<strong>la</strong>han, op. cit., pp. 35-38. En Ca taluña, el Colegio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Compañía<br />

<strong>en</strong> Tortosa se transformó <strong>en</strong> un seminario sacerdotal <strong>en</strong> 1772. A. H. N.<br />

«Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 160v-166.<br />

126. Junto a <strong>la</strong>s premonstrat<strong>en</strong>ses, <strong>la</strong>s abadías b<strong>en</strong>edictinas c<strong>la</strong>ustrales<br />

y <strong>la</strong>s cisterci<strong>en</strong>ses pert<strong>en</strong>ecían al <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>.<br />

127. W. Cal<strong>la</strong>han, op. cit., p. 31.<br />

128. Las críticas <strong>de</strong> los ilustrados hacia el clero regu<strong>la</strong>r <strong>la</strong>s recoge J.<br />

Sarrailh <strong>en</strong> La España Ilustrada <strong>de</strong> <strong>la</strong> segunda mitad <strong>de</strong>l siglo XVIII,<br />

F.C.E, Madrid, 1974. Especial m<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> <strong>la</strong> Tercera Parte «Panorama<br />

<strong>de</strong>l p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to nuevo», d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>l capítulo VII «<strong>El</strong> p<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to religioso:<br />

I. La crítica <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia», pp. 612-660.<br />

129. <strong>El</strong> anticlericalismo fue una realidad ambi<strong>en</strong>tal <strong>en</strong> <strong>la</strong>s elites ilustradas.<br />

Se t<strong>en</strong>ía <strong>la</strong> s<strong>en</strong>sación <strong>de</strong> que los frailes eran los más po<strong>de</strong>rosos<br />

adversarios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Luces y los responsables <strong>de</strong>l fanatismo y <strong>la</strong> superstición<br />

que rezuman <strong>en</strong> sus escritos apasionados, <strong>en</strong> sus sermones<br />

mo<strong>de</strong><strong>la</strong>dores <strong>de</strong> <strong>la</strong> opinión popu<strong>la</strong>r. En T. Egido: «Actitu<strong>de</strong>s religiosas<br />

<strong>de</strong> los ilustrados españoles», <strong>en</strong> Carlos III y <strong>la</strong> Ilustración, tomo I,<br />

Madrid, 1988, p. 231.<br />

130. P. Is<strong>la</strong>: Cartas apologéticas, p. 327b. Citado <strong>en</strong> J. Sarrailh, op.<br />

cit., p. 636.<br />

ÍNDICE<br />

220


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

131. Como queda refl ejado <strong>en</strong> numerosos pasajes <strong>de</strong> su obra Fray<br />

Gerundio <strong>de</strong> Campazas. Citado <strong>en</strong> J. Sarrailh, op. cit., p. 640.<br />

132. Jesús Izquierdo Martín, José Miguel López García y otros: «La<br />

reforma <strong>de</strong> re gu<strong>la</strong>res durante el reinado <strong>de</strong> Carlos III. Una valoración<br />

a través <strong>de</strong>l ejemplo madrile ño» <strong>en</strong> Equipo Madrid: Carlos III, Madrid y<br />

<strong>la</strong> Ilustración, Siglo XXI <strong>de</strong> España Editores, Madrid, 1988, p. 208.<br />

133. Los gran<strong>de</strong>s monasterios b<strong>en</strong>edictinos o cisterci<strong>en</strong>ses formaban<br />

a todos los efectos prácticos minidiócesis con jurisdicción sobre <strong>la</strong>s<br />

parroquias <strong>de</strong> <strong>la</strong> zona rural cir cundante. En W. Cal<strong>la</strong>han, op. cit., p.<br />

17.<br />

134. J. A. Pujol, op. cit., p. 492.<br />

135. Que eran <strong>la</strong>s tres <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que el rey t<strong>en</strong>ía el patronato <strong>en</strong> el<br />

Principado, esto es, <strong>la</strong> B<strong>en</strong>edictina C<strong>la</strong>ustral, <strong>la</strong> Cisterci<strong>en</strong>se, <strong>la</strong><br />

Premonstrat<strong>en</strong>se; y otras como <strong>la</strong> <strong>de</strong> San Jeró nimo, San Francisco,<br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong>l Carm<strong>en</strong> Descalzo, Merced Descalza y Trinidad Descalza, y <strong>la</strong><br />

Merced Calzada. La refer<strong>en</strong>cia aparece <strong>en</strong> <strong>la</strong> Respuesta <strong>de</strong> los Tres<br />

Señores Fiscales <strong>de</strong>l Consejo <strong>en</strong> el expedi<strong>en</strong>te consultivo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

Cartujas <strong>de</strong> España, Madrid, 1779, p. 301. Citado por J. Izquierdo<br />

Martín, J. M. López García y otros <strong>en</strong> «La reforma <strong>de</strong> re gu<strong>la</strong>res durante<br />

el reinado <strong>de</strong> Carlos III. Una valoración a través <strong>de</strong>l ejemplo madrileño»,<br />

<strong>en</strong> Equipo Madrid: Carlos III, Madrid y <strong>la</strong> Ilustración, Madrid,<br />

1988, p. 205.<br />

136. Como los monarcas españoles no t<strong>en</strong>ían ninguna posibilidad <strong>de</strong><br />

interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> dichas elecciones, <strong>la</strong> ya <strong>de</strong> por sí cuasi irreductible in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> los aba<strong>de</strong>s escapa ba aún más <strong>de</strong> sus manos.<br />

221


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

137. Ejemplo <strong>de</strong> ello eran <strong>la</strong>s salidas ocasionadas por el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s casas matrices, el sost<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to ante <strong>la</strong> Curia <strong>de</strong> pleitos<br />

internos, o <strong>la</strong> elección <strong>de</strong> <strong>la</strong>s altas je rarquías <strong>de</strong> <strong>la</strong>s órd<strong>en</strong>es-gastos<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los electores españoles a capítulos g<strong>en</strong>erales,<br />

remuneración <strong>de</strong> pre<strong>la</strong>dos, <strong>de</strong>rechos pagados a Roma con tal motivo<br />

138. Y -como veremos más a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte- no fue tarea fácil, dada <strong>la</strong> mayoritaria<br />

adhe sión <strong>de</strong> ciertos monasterios a <strong>la</strong> causa austracista. Es<br />

el caso <strong>de</strong>l premonstrat<strong>en</strong>se <strong>de</strong> Bell puig <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Avel<strong>la</strong>nas, <strong>en</strong> el que<br />

no hubo ningún religioso reputado por fi el, según confi rmaba José<br />

Bu<strong>en</strong>av<strong>en</strong>tura Güell, oidor <strong>de</strong> <strong>la</strong> Audi<strong>en</strong>cia y antiguo juez <strong>de</strong> Lérida,<br />

nombrándose el m<strong>en</strong>os signifi cado por mal afecto, fray Cándido<br />

Coromines.<br />

139. J. Izquierdo Martín y otros, op. cit., p. 218.<br />

140. Q. Al<strong>de</strong>a Vaquero y otros: Diccionario <strong>de</strong> Historia Eclesiástica <strong>de</strong><br />

España, C.S.I.C., Madrid, 1972, p. 2021.<br />

141. <strong>El</strong> siglo XVIII fue <strong>la</strong> época dorada <strong>de</strong> este monasterio. A <strong>la</strong> prosperidad<br />

mate rial se le unió <strong>la</strong> espiritual. Desarrolló una fl oreci<strong>en</strong>te vida<br />

intelectual, y <strong>en</strong> él surgió un grupo <strong>de</strong> capaces historiadores, numismáticos<br />

y archiveros, <strong>en</strong>tre cuyos nombres fi gu ran personalida<strong>de</strong>s<br />

como Daniel Finestres, Jaime Caresmar, Jaime Pascual y José Martí.<br />

W. Cal<strong>la</strong>han, <strong>en</strong> op. cit., p. 31, apostil<strong>la</strong> que este monasterio era tan<br />

sólo una luz <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> rutina, extravagancia y mediocridad intelectual <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s órd<strong>en</strong>es religiosas. Por otra parte, tanto <strong>la</strong> historia <strong>de</strong>l monasterio<br />

como su producción intelectual han sido estudia das por E. Corre<strong>de</strong>ra:<br />

Historia <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Bellpuig <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Ave l<strong>la</strong>nas,<br />

ÍNDICE<br />

222


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

tesis doctoral. Universidad <strong>de</strong> Val<strong>en</strong>cia, 1954. Id.: La escue<strong>la</strong> avel<strong>la</strong>n<strong>en</strong>se.<br />

Barcelona, 1962.<br />

142. Los datos sobre los aba<strong>de</strong>s <strong>en</strong>tre 1780 y 1786 han sido extraídos<br />

<strong>de</strong> Q. Al<strong>de</strong>a Vaquero, op. cit., p. 1528, puesto que <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación<br />

no nos ofrece <strong>la</strong>s cédu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>to.<br />

143. Ibi<strong>de</strong>m, pp. 412-415.<br />

144. Antonio Luis Cortés Peña: «Regalismo y Reforma. <strong>El</strong> caso <strong>de</strong><br />

los Cisterci<strong>en</strong>ses <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>», <strong>en</strong> J. Pra<strong>de</strong>lls y E. La Parra (edit.):<br />

Iglesia, sociedad y Estado <strong>en</strong> España, Francia e Italia (ss. XVIII al<br />

XX), Alicante, 1991, pp. 331-340.<br />

145. Ch. Hermano, op. cit., p. 64.<br />

146. <strong>El</strong> proceso <strong>de</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s temas fue objeto <strong>de</strong> una viva<br />

polémica <strong>en</strong>tre los propios miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong> ord<strong>en</strong>. Sirva <strong>de</strong> muestra<br />

los confl ictos vividos durante <strong>la</strong> se gunda mitad <strong>de</strong>l siglo XVIII y <strong>de</strong> los<br />

que nos ofrec<strong>en</strong> algunos ejemplos A. L. Cortés Pe ña, op. cit., o W.<br />

Cal<strong>la</strong>han, op. cit. p. 30.<br />

147. Agustí Altis<strong>en</strong>t: Història <strong>de</strong> Poblet, Poblet,1974, p. 539.<br />

148. J. A. Pujol, op. cit., p. 493.<br />

149. Ibi<strong>de</strong>m, p. 483.<br />

150. Agustín Altis<strong>en</strong>t: «<strong>El</strong> monasterio <strong>de</strong> Escarp. Contribución a su<br />

historia (s. XVI XIX)», <strong>en</strong> Y<strong>en</strong>no 3 (1965), pp. 245-271. Citado <strong>en</strong> Q.<br />

Al<strong>de</strong>a Vaquero y otros, op. cit., p.1560.<br />

151. Q. Al<strong>de</strong>a Vaquero y otros, op. cit., p. 1582.<br />

223


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

152. Sus principales esfuerzos se ori<strong>en</strong>taron hacia <strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración<br />

papal <strong>de</strong> los monas terios cisterci<strong>en</strong>ses <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>, Val<strong>en</strong>cia, Mallorca<br />

y Cataluña como pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes al <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>, puesto que únicam<strong>en</strong>te<br />

le era permitida <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> dos <strong>en</strong> Cataluña (Escarpe y<br />

Labaix) y otros dos <strong>en</strong> <strong>Aragón</strong> (Verue<strong>la</strong> y Rueda).<br />

153. Con <strong>la</strong> petición, el abad pret<strong>en</strong>día que el monasterio pudiese<br />

b<strong>en</strong>efi ciarse <strong>de</strong> <strong>la</strong>s prerrogativas, ex<strong>en</strong>ciones e inmunida<strong>de</strong>s que pert<strong>en</strong>ecían<br />

a los establecimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong>l Re al <strong>Patronato</strong>.<br />

154. Concedidos a <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> por los papas Gregorio VII y Urbano II.<br />

155. Q. Al<strong>de</strong>a Vaquero, op. cit., pp. 1622-1623. Fueron <strong>en</strong>terrados <strong>en</strong><br />

él: «Alfonso el Casto, Jaime el Conquistador, Pedro el Ceremonioso<br />

con sus tres esposas, Juan el Amador <strong>de</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>tileza y sus dos esposas,<br />

Martín el Humano y su esposa, Fernando <strong>de</strong> Antequera, Alfonso<br />

el Magnánimo, Juan sin fe y su esposa; Beatriz <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>, reina <strong>de</strong><br />

Hungría; el príncipe here<strong>de</strong>ro Juan <strong>de</strong> Viana y casi medio c<strong>en</strong>t<strong>en</strong>ar <strong>de</strong><br />

infantes, prínci pes y vástagos reales».<br />

156. Como insinuó antiguam<strong>en</strong>te el Consejo <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>, recordó mucho<br />

<strong>de</strong>spués el con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Xer<strong>en</strong>a, y propusieron <strong>en</strong> 1750 los ministros<br />

comisionados para el registro <strong>de</strong> los papeles concerni<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> fundación<br />

y dotación <strong>de</strong> los monasterios <strong>de</strong> esta Congre gación.<br />

157. <strong>El</strong> fi scal consi<strong>de</strong>raba que <strong>la</strong> opul<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> jurisdicción y r<strong>en</strong>tas era<br />

el motivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> escasa observancia regu<strong>la</strong>r que <strong>en</strong> ese monasterio se<br />

guardaba.<br />

158. Los monjes aseguraban haber gastado mas <strong>de</strong> 100.000 ducados<br />

<strong>en</strong> pleitos. En tre éstos <strong>de</strong>stacó el tantos años litigado <strong>en</strong> Roma contra<br />

ÍNDICE<br />

224


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

el monasterio <strong>de</strong> Santas Cruces sobre preemin<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> sus respectivos<br />

aba<strong>de</strong>s.<br />

159. Ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong> preces <strong>en</strong> Roma <strong>en</strong> el período 1757-1765.<br />

160. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 110-110v.<br />

Como consta <strong>en</strong> el registro a <strong>la</strong> letra <strong>de</strong> dicho <strong>de</strong>spacho que se hal<strong>la</strong><br />

<strong>en</strong> Decretos y Ord<strong>en</strong>es g<strong>en</strong>erales, <strong>Patronato</strong> (folios 109 a 117).<br />

161. W. Cal<strong>la</strong>han: Iglesia, po<strong>de</strong>r y sociedad <strong>en</strong> España. 1750-1874,<br />

Madrid, 1980, p.30.<br />

162. A.H.N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 338v-340.<br />

163. A.H.N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 283, ff. 51-55.<br />

164. A.H.N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 283, ff. 91v-93v.<br />

165. Q. Al<strong>de</strong>a Vaquero, op. cit., p.1623.<br />

166. Ibi<strong>de</strong>m, p. 210.<br />

167. Como pue<strong>de</strong> verse, <strong>la</strong> bibliografía sobre este monasterio es copiosísima.<br />

E. Ro g<strong>en</strong>t: San Cugat <strong>de</strong>l Vallés. Apuntes histórico-críticos,<br />

Barcelona, 1881. B. Moxó y <strong>de</strong> Francolí: Memorias históricas <strong>de</strong>l <strong>Real</strong><br />

Monasterio <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l Vallés, Barcelona, 1790. J. <strong>de</strong> Peray y <strong>de</strong><br />

March: San Cugat <strong>de</strong>l Vallés. Su <strong>de</strong>scripción y su historia, Bar celona,<br />

1931. V. Garriga: Descripción <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l Vallés,<br />

Barce lona, 1929. F. Durán: Las re<strong>la</strong>ciones jurídicas <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong><br />

San Cugat <strong>de</strong>l Vallés, Madrid, 1914. M. Farreras Munné: Monografía<br />

<strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l Va llés, Barcelona, 1904. J. Rius<br />

Serra: Cartu<strong>la</strong>rio <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l Vallés, Barcelona, 1945-1947.<br />

Citados <strong>en</strong> Q. Al<strong>de</strong>a Vaquero y otros, op. cit., p. 1641.<br />

225


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Se hal<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> su nombre. Su primitivo nombre era Monasterio<br />

<strong>de</strong> San Cucufate, mártir. Su fundación se atribuye a Carlomagno, <strong>en</strong><br />

785, edifi cado sobre ante riores construcciones romanas y <strong>de</strong> culto<br />

cristiano <strong>de</strong> los primeros siglos. Atacado <strong>en</strong> repetidas ocasiones por<br />

los agar<strong>en</strong>os, tuvo que ser levantado <strong>de</strong> nuevo <strong>en</strong> el siglo XI.<br />

Su abaciologio se nutre, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> un principio y muy frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te,<br />

con nom bres <strong>de</strong> linajes <strong>de</strong>stacados <strong>en</strong> <strong>la</strong> trabajosa reconquista y<br />

rehabilitación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comarcas litorales cata<strong>la</strong>nas <strong>en</strong>tre el Gaià y el<br />

Llobregat, cuya repob<strong>la</strong>ción y <strong>de</strong>spegue económico fom<strong>en</strong>tó tan ejemp<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te<br />

<strong>la</strong> abadía <strong>de</strong> San Cugat.<br />

En 1435, el papa se reservó <strong>la</strong> <strong>de</strong>sginación <strong>de</strong>l abad <strong>de</strong> San Cugat. Su<br />

<strong>de</strong>cad<strong>en</strong> cia com<strong>en</strong>zó con <strong>la</strong> llegada <strong>de</strong> los aba<strong>de</strong>s com<strong>en</strong>datarios <strong>en</strong><br />

1471. En 1561 los aba<strong>de</strong>s pasaron a ser <strong>de</strong>signados por el rey, y con<br />

esta intromisión se perseveró hasta los últi mos días <strong>de</strong>l monasterio.<br />

San Cugat fue forjador <strong>de</strong> personalida<strong>de</strong>s egregias. Varios <strong>de</strong> sus<br />

aba<strong>de</strong>s fueron l<strong>la</strong>mados a ceñir mitras diocesanas. Otros ejercieron<br />

diversos cargos cortesanos y <strong>en</strong> el gobierno <strong>de</strong>l país. <strong>El</strong> monasterio<br />

fue, durante más <strong>de</strong> mil años, vehículo <strong>de</strong> cultura a tra vés <strong>de</strong> su escritorio<br />

y su impr<strong>en</strong>ta, <strong>la</strong> primera que se estableció <strong>en</strong> Cataluña. Poseyó<br />

una valiosa biblioteca que, al ser dispersada <strong>la</strong> comunidad, se perdió<br />

<strong>en</strong> su mayor parte.<br />

En <strong>la</strong> actualidad, el monasterio pres<strong>en</strong>ta uno <strong>de</strong> los conjuntos arquitectónico-ar<br />

tísticos más singu<strong>la</strong>res <strong>de</strong>l Principado.<br />

168. A. Feu Y J. Monfort: Estudi històrich, artístich i arquitectónich<br />

<strong>de</strong>l monestir <strong>de</strong> Sant Pau <strong>de</strong>l Camp, Barcelona, 1902. J. Riera:<br />

«Professions monàstiques emeses al mo nestir <strong>de</strong> Sant Pau <strong>de</strong>l Camp<br />

(1672-1883)», <strong>en</strong> Catalonia Monastica, l (1927), pp. 241- 294. Citados<br />

226


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

<strong>en</strong> Q. Al<strong>de</strong>a Vaquero y otros, op. cit., p. 1526. <strong>El</strong> monasterio <strong>de</strong> San<br />

Pablo <strong>de</strong>l Campo fue erecto a fi nes <strong>de</strong>l siglo XI, extramuros <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

ciudad para ser posteriorm<strong>en</strong>te <strong>en</strong>globado <strong>en</strong> el<strong>la</strong>. En un principio<br />

fi guró como priorato <strong>de</strong> San Cugat. Des<strong>de</strong> 1229 solió ser se<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />

los Capítulos G<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Provincia B<strong>en</strong>edictina Tarracon<strong>en</strong> se,<br />

costumbre que se convirtió <strong>en</strong> reg<strong>la</strong> <strong>en</strong> tiempos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Congregación<br />

C<strong>la</strong>ustral. En 1593, los c<strong>la</strong>ustrales lo <strong>de</strong>stinaron a colegio-noviciado<br />

para todas sus casas. En <strong>la</strong> actua lidad, se conserva su pequeño<br />

c<strong>la</strong>ustro y su iglesia <strong>de</strong>l siglo XII, que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> exc<strong>la</strong>us tración <strong>de</strong> 1835<br />

sirve <strong>de</strong> parroquial.<br />

169. J. Santamaría Rovira: Memòries <strong>de</strong>l monestir <strong>de</strong> Sant Pere <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Portel<strong>la</strong> i <strong>de</strong> tot el seu abadiat i baronia, Solsona, 1936. Citado <strong>en</strong><br />

Q. Al<strong>de</strong>a Vaquero y otros, op. cit., p. 1624. En cambio, el monasterio<br />

<strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Portel<strong>la</strong>, pese a hal<strong>la</strong>rse <strong>en</strong> Barcelona, pert<strong>en</strong>ece<br />

a <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Solsona. Fue fundado hacia el año 1000 por mon jes<br />

<strong>de</strong> Ripoll. Su iglesia fue solemnem<strong>en</strong>te consagrada <strong>en</strong> 1035. Varios<br />

siglos <strong>de</strong> re<strong>la</strong>ti va prosperidad dieron paso a su <strong>de</strong>cad<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el siglo<br />

XIV. En 1624 fue incorporado al monasterio <strong>de</strong> San Pablo <strong>de</strong>l Campo,<br />

quedando reducida su comunidad a <strong>la</strong> mínima ex presión. Fue <strong>de</strong>fi nitivam<strong>en</strong>te<br />

suprimido <strong>en</strong> <strong>la</strong> Desamortización <strong>de</strong>l siglo XIX.<br />

170. Q. Al<strong>de</strong>a Vaquero y otros, op. cit., p. 1672. Fue fundada <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

primera mitad <strong>de</strong>l siglo IX, y consolidada <strong>en</strong> 977 con el apoyo <strong>de</strong> los<br />

con<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Cerdaña. Nunca llegó a ser muy rica ni a contar con una<br />

comunidad numerosa. En 1505 cayó <strong>en</strong> manos <strong>de</strong> co m<strong>en</strong>datarios.<br />

Fue suprimida <strong>en</strong> 1835. Se conserva su iglesia, consagrada <strong>en</strong> 1126,<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> al<strong>de</strong>a <strong>de</strong> su nombre, término municipal <strong>de</strong> Viver y Serrateix.<br />

227


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

171. Q. Al<strong>de</strong>a Vaquero y otros, op. cit., p. 1569. Fue fundado el 20 <strong>de</strong><br />

junio <strong>de</strong>l año 807, si<strong>en</strong>do el monasterio doméstico <strong>de</strong> los con<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

Pal<strong>la</strong>rs. En 1096 pasó a <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>de</strong> San Víctor <strong>de</strong> Marsel<strong>la</strong>. A fi nales<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Edad Media cayó <strong>en</strong> manos <strong>de</strong> com<strong>en</strong>data rios. En 1631 se incorporó<br />

a <strong>la</strong> Congregación C<strong>la</strong>ustral. Fue suprimida <strong>en</strong> 1835. Subsis te<br />

su iglesia románica, consagrada <strong>en</strong> 1149.<br />

172. Q. Al<strong>de</strong>a Vaquero y otros, op. cit., p. 1515. <strong>El</strong> monasterio <strong>de</strong> Santa<br />

María <strong>de</strong> Amer existía ya <strong>en</strong> tiempos <strong>de</strong> Carlomagno. Fue edifi cado<br />

<strong>en</strong> el lugar actual <strong>en</strong>tre 922 y 949. Formó parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> Congregación<br />

C<strong>la</strong>ustral Tarracon<strong>en</strong>se. Sufrió mucho <strong>en</strong> <strong>la</strong>s gue rras <strong>de</strong>l siglo XVII.<br />

Fue suprimido <strong>en</strong> 1835.<br />

173. Ibi<strong>de</strong>m, p. 1632. <strong>El</strong> monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Rosas fue primero<br />

abadía priorato <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Rodas. A mediados <strong>de</strong>l siglo X<br />

fue restaurado y alcanzó su in <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia. En 1592 fue incorporada<br />

a Santa María <strong>de</strong> Amer. Sus edifi cios se hal<strong>la</strong>n, hoy <strong>en</strong> día, <strong>en</strong> estado<br />

<strong>de</strong> completa ruina y abandono.<br />

174. A. Sequestra: Sant Pere <strong>de</strong> Besalú, abadía reial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Congregació<br />

b<strong>en</strong>edictina c<strong>la</strong>ustral tarracon<strong>en</strong>se (977-1835), Santa María <strong>de</strong>l Mont,<br />

1934. Citados <strong>en</strong> Q. Al<strong>de</strong>a Va quero y otros, op. cit., p. 1531. Sito <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> vil<strong>la</strong> homónima. Fue fundado <strong>en</strong> 977. Hacia 1031 se pone bajo <strong>la</strong><br />

jurisdicción <strong>de</strong> San Víctor <strong>de</strong> Marsel<strong>la</strong>. En 1466 cae <strong>en</strong> manos <strong>de</strong><br />

aba<strong>de</strong>s co m<strong>en</strong>datarios. A principios <strong>de</strong>l siglo XVII se incorpora a <strong>la</strong><br />

Congregación C<strong>la</strong>ustral. Su co munidad se dispersó <strong>en</strong> 1835. La iglesia<br />

es un excel<strong>en</strong>te ejemp<strong>la</strong>r <strong>de</strong>l románico catalán.<br />

175. F. Monsalvatje: Monasterio <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Camprodón. Noticias<br />

históricas, Olot, 1895. A. Serral<strong>la</strong>ch, San Pedro <strong>de</strong> Camprodón,<br />

ÍNDICE<br />

228


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

Barcelona, 1896. Citados <strong>en</strong> Q. Al<strong>de</strong>a Vaquero, op. cit, p. 1539. Fue<br />

fundado antes <strong>de</strong> 953 por Wifredo, con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Be salú, al <strong>la</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Iglesia <strong>de</strong> San Pedro. Prosperó rápidam<strong>en</strong>te gracias a g<strong>en</strong>erosos bi<strong>en</strong>hechores.<br />

Des<strong>de</strong> 1088 estuvo bajo <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Moissac, lo que<br />

impidió su progresiva <strong>de</strong>cad<strong>en</strong>cia. En 1592 se unió a <strong>la</strong> Congregación<br />

C<strong>la</strong>ustral, con cuya historia se confun<strong>de</strong> <strong>la</strong> suya propia hasta <strong>la</strong> exc<strong>la</strong>ustración<br />

<strong>de</strong> 1835.<br />

176. J. Comerma: <strong>El</strong> monestir <strong>de</strong> Banyoles. LI. G. Constans:<br />

Monacologi <strong>de</strong> Banyo les. Citados <strong>en</strong> Q. Al<strong>de</strong>a Vaquero y otros, op.<br />

cit., p. 1524. Fue fundado <strong>en</strong> 812. En el siglo IX cayó <strong>en</strong> manos <strong>de</strong> <strong>la</strong>icos<br />

y, posteriorm<strong>en</strong>te, fue restaurado por el monasterio <strong>de</strong> San Víctor<br />

<strong>de</strong> Marsel<strong>la</strong>. Una nueva iglesia fue consagrada <strong>en</strong> 1086. Pert<strong>en</strong>eció<br />

a <strong>la</strong> Pro vincia B<strong>en</strong>edictina <strong>de</strong> Tarragona y, luego, a <strong>la</strong> Congregación<br />

C<strong>la</strong>ustral, a <strong>la</strong> que aquél<strong>la</strong> dio orig<strong>en</strong>. Entre sus prioratos sobresal<strong>en</strong><br />

Santa María <strong>de</strong> Finestres y San Marcial <strong>de</strong> Monts<strong>en</strong>y. Fue suprimido<br />

<strong>en</strong> 1835.<br />

177. Q. Al<strong>de</strong>a Vaquero y otros, op. cit., p. 1654. Situado extramuros<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Gerona. Existía ya <strong>en</strong> 992. Fue sometido a <strong>la</strong> abadía<br />

<strong>de</strong> La Grasse <strong>en</strong> 1117. En 1592 le fueron incorporados los monasterios<br />

<strong>de</strong> San Miguel <strong>de</strong> Fluviá y San Miguel <strong>de</strong> Cruilles. Su último abad<br />

murió <strong>en</strong> 1835.<br />

178. J. M. Pellicer y Pagés: Santa María <strong>de</strong> Ripoll. Reseña histórica,<br />

Mataró, 1888. F. Carreras: <strong>El</strong> monasterio <strong>de</strong> Ripoll, Barcelona, 1893.<br />

M. Figueras: Mil años <strong>de</strong> histo ria: Ripoll y su monasterio, Ripoll, 1893.<br />

J. Masferrer: <strong>El</strong> monasterio <strong>de</strong> Ripoll. Reseña histórica. Sus re<strong>la</strong>ciones<br />

229


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

con el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> civilización <strong>en</strong> Cataluña, Ripoll, 1888. Citados<br />

<strong>en</strong> Q. Al<strong>de</strong>a Vaquero y otros, op. cit., p. 1630.<br />

Sito <strong>en</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong>l mismo nombre, fue fundado por el con<strong>de</strong> Wifredo<br />

el Vello so, qui<strong>en</strong> adjudicó el lugar al abad Daguino, poco <strong>de</strong>spués<br />

<strong>de</strong> 879. Bajo <strong>la</strong> protección <strong>de</strong>l fundador y <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes, <strong>la</strong><br />

casa prosperó rápidam<strong>en</strong>te. Alcanzó el cénit <strong>de</strong> su prestigio a partir<br />

<strong>de</strong> 1002, <strong>en</strong> que ingresó <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fi <strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad el con<strong>de</strong> Oliba,<br />

señor <strong>de</strong>l país. A <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong>l gran pre<strong>la</strong>do sigue un período turbio,<br />

caracterizado por <strong>la</strong> injer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> aba<strong>de</strong>s simoníacos. La re<strong>la</strong>jación<br />

pudo ser <strong>de</strong>t<strong>en</strong>ida gracias a que Ber nardo II, con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Besahi, sujetó<br />

<strong>en</strong> 1070 el monasterio a <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong> San Víctor <strong>de</strong> Marsel<strong>la</strong>. Esta<br />

tute<strong>la</strong>, que duró hasta 1169, marca un nuevo apogeo <strong>en</strong> <strong>la</strong> historia <strong>de</strong><br />

Ri poll. Entretanto, tuvo lugar <strong>la</strong> anexión <strong>de</strong> los condados <strong>de</strong> Besalú y<br />

Cerdaña al <strong>de</strong> Bar celona. Ramón Ber<strong>en</strong>guer III y Ramón Ber<strong>en</strong>guer<br />

IV colmaron al monasterio <strong>de</strong> gracias y donaciones, continuando <strong>la</strong><br />

tradición <strong>de</strong> sus mayores, y, como Wifredo el Velloso, quisieron ser<br />

<strong>en</strong>terrados <strong>en</strong> su sagrado recinto.<br />

En a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte, Ripoll vivirá <strong>de</strong> su prestigio. Aunque su po<strong>de</strong>río temporal<br />

irá aún cre ci<strong>en</strong>do, su tradición literaria y artística se <strong>de</strong>svanecerá poco<br />

a poco, al mismo tiempo que se ac<strong>en</strong>tuará su <strong>de</strong>cad<strong>en</strong>cia religiosa. La<br />

historia <strong>de</strong>l monasterio se reduce más y más a <strong>la</strong> <strong>de</strong> sus luchas contra<br />

<strong>la</strong> jurisdicción y <strong>la</strong> tute<strong>la</strong> eclesiástica <strong>de</strong> los obispos <strong>de</strong> Vic. En 1460<br />

co mi<strong>en</strong>za <strong>la</strong> <strong>de</strong>sastrosa serie <strong>de</strong> aba<strong>de</strong>s com<strong>en</strong>datarios. La reforma<br />

introducida <strong>en</strong> 1597, cuan do <strong>la</strong> erección <strong>de</strong> <strong>la</strong> Congregación C<strong>la</strong>ustral,<br />

<strong>de</strong>volvió el gim<strong>en</strong> a los aba<strong>de</strong>s regu<strong>la</strong>res, pero los monjes siguieron<br />

llevando una vida cada vez más semejante a <strong>la</strong> <strong>de</strong> los canónigos. <strong>El</strong><br />

monasterio fue saqueado e inc<strong>en</strong>diado el 9 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1835.<br />

ÍNDICE<br />

230


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

179. A. Papell: Sant Pere <strong>de</strong> Roda, Figueres, 1930. J. Subías Galter: <strong>El</strong><br />

monestir <strong>de</strong> St. Pere <strong>de</strong> Roda, Barcelona, 1948. J. Guitert i Fontseré:<br />

Monestir <strong>de</strong> Sant Pere <strong>de</strong> Ro <strong>de</strong>s, Barcelona, 1927. Citados <strong>en</strong> Q.<br />

Al<strong>de</strong>a Vaquero y otros, op. cit., p. 1655.<br />

Su nombre aparece por primera vez <strong>en</strong> un docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> 880. Sujeto<br />

<strong>en</strong> un prin cipio al monasterio <strong>de</strong> Baño<strong>la</strong>s, obtuvo su in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia <strong>en</strong><br />

943, y se puso bajo <strong>la</strong> in mediata obedi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Santa Se<strong>de</strong>. Des<strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>tonces y durante varios siglos vivió una vida prospera. Recibió<br />

abundantes y ricas donaciones, llegando a señorear numerosas pob<strong>la</strong>ciones<br />

e iglesias. <strong>El</strong> abad gobernaba a sus vasallos como señor<br />

feudal y t<strong>en</strong>ía su pa<strong>la</strong>cio <strong>en</strong> Castelló. Los con<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> región <strong>en</strong>vidiaban<br />

su po<strong>de</strong>río, y tantas riquezas no pudieron m<strong>en</strong>os que atraer a los<br />

com<strong>en</strong>datarios.<br />

Con éstos se ac<strong>en</strong>tuó <strong>la</strong> <strong>de</strong>cad<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l monasterio a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l siglo<br />

XV. A<strong>de</strong>más, estando situada <strong>la</strong> abadía cerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> frontera francesa,<br />

fue tomada y saqueada varias veces. La pobreza que había seguido<br />

a <strong>la</strong> opul<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> perspectiva <strong>de</strong> una vida más agradable <strong>en</strong> el l<strong>la</strong>no<br />

y <strong>la</strong> ciudad y, sobre todo, <strong>la</strong>s guerras con Francia, indujeron a <strong>la</strong> comunidad<br />

a abandonar el v<strong>en</strong>erable c<strong>en</strong>obio y tras<strong>la</strong>darse, primero, a<br />

Vi<strong>la</strong>sacra (1798) y, luego, a Figueras (1805).<br />

Por <strong>en</strong>tonces, y <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hacía mucho tiempo, los monjes se habían repartido<br />

<strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas, vivían como canónigos <strong>en</strong> casas particu<strong>la</strong>res d<strong>en</strong>tro<br />

<strong>de</strong>l recinto amural<strong>la</strong>do, <strong>la</strong> comunidad se titu<strong>la</strong>ba a sí misma Capítulo,<br />

y el abad parecía un obispo. La exc<strong>la</strong>ustra ción <strong>de</strong> 1835 acabó <strong>de</strong>fi nitivam<strong>en</strong>te<br />

con <strong>la</strong> institución. <strong>El</strong> antiguo c<strong>en</strong>obio, que <strong>en</strong> <strong>la</strong> Edad Media<br />

fue c<strong>en</strong>tro activo <strong>de</strong> peregrinaciones, se hal<strong>la</strong> <strong>en</strong> el más triste y total<br />

aban dono, aunque <strong>en</strong> 1973 se inició su restauración.<br />

231


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

180. Q. Al<strong>de</strong>a Vaquero, op. cit., p. 1533. Sito <strong>en</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> homónima, fue<br />

fundado <strong>en</strong> 1038, y <strong>en</strong> 1067 tuvo lugar <strong>la</strong> consagración <strong>de</strong> su iglesia.<br />

Pronto ocupó un lugar muy honorable <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s abadías cata<strong>la</strong>nas,<br />

cuyas vicisitu<strong>de</strong>s compartió a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> los si glos XIII-XIX, formando<br />

parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> Congregación C<strong>la</strong>ustral. Su secu<strong>la</strong>rización <strong>de</strong>fi niti va acaeció<br />

<strong>en</strong> julio <strong>de</strong> 1835.<br />

181. <strong>El</strong> monarca <strong>de</strong>bía proce<strong>de</strong>r al nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> aba<strong>de</strong>s al tiempo<br />

que ve<strong>la</strong>ba por los intereses morales y materiales <strong>de</strong> los establecimi<strong>en</strong>tos.<br />

182. Los b<strong>en</strong>efi ciados podían conservar los cargos que <strong>de</strong>t<strong>en</strong>taban<br />

siempre que no fues<strong>en</strong> incompatibles con <strong>la</strong> nueva p<strong>la</strong>za a <strong>la</strong> que<br />

habían sido promocionados. Para evi tar ocultaciones por parte <strong>de</strong> los<br />

b<strong>en</strong>efi ciados, con el evid<strong>en</strong>te fi n <strong>de</strong> seguir cobrando <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> su<br />

b<strong>en</strong>efi cio anterior, Carlos II exigió <strong>en</strong> 1690 que todo sujeto provisto<br />

para un b<strong>en</strong>efi cio <strong>de</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>Real</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rase todos aquéllos que<br />

<strong>de</strong>t<strong>en</strong>taba so p<strong>en</strong>a <strong>de</strong> anu <strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> gracia. En J. A. Pujol, op. cit.,<br />

pp. 497-498.<br />

183. Sobre todo al fi nalizar <strong>la</strong> Guerra <strong>de</strong> Sucesión, <strong>en</strong> un mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong><br />

que no era ta rea fácil <strong>en</strong>contrar eclesiásticos libres <strong>de</strong> <strong>la</strong> sospecha <strong>de</strong><br />

haber sido partidarios <strong>de</strong>l Ar chiduque. También hay que hacer notar <strong>la</strong><br />

notoria infl u<strong>en</strong>cia que tuvieron <strong>en</strong> <strong>la</strong>s provisiones los informes remitidos<br />

por los distintos obispos, sobre todo el <strong>de</strong> Gerona.<br />

184. <strong>El</strong> 22 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1724, Ameller fue nombrado secuestrador <strong>de</strong><br />

los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía, cargo que, como vemos, no era incompatible<br />

con el ofi cio <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermero.<br />

ÍNDICE<br />

232


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

185. Aunque no aparece <strong>la</strong> refer<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el docum<strong>en</strong>to, es muy posible<br />

que <strong>la</strong> vacan te se produjera por <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> Francisco <strong>de</strong><br />

Cortada y Bru al ofi cio <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermero <strong>de</strong>l mismo monasterio <strong>de</strong> San<br />

Cugat <strong>de</strong>l Vallés, <strong>de</strong>jada a <strong>la</strong> real provisión por el asc<strong>en</strong>so <strong>de</strong> Antonio<br />

Ameller a <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong>l citado establecimi<strong>en</strong>to.<br />

186. Un docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> 21 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1743 da fe <strong>de</strong> <strong>la</strong> vacante <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> Abadía <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> <strong>la</strong> O, sito <strong>en</strong> el reino <strong>de</strong><br />

<strong>Aragón</strong>, por promoción <strong>de</strong> Pedro Trelles a <strong>la</strong> Abadía <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong><br />

Camprodón, y <strong>de</strong>l consigui<strong>en</strong>te nombrami<strong>en</strong>to por <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta<br />

<strong>de</strong> José Romá, monje y <strong>en</strong>fermero <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong><br />

Besahi, ofi cio que <strong>de</strong>ja, asimismo, a <strong>la</strong> provisión real <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong>l precitado<br />

<strong>de</strong>recho.<br />

187. Con anterioridad, Montel<strong>la</strong> fue comisionado por Carlos III para secuestrar<br />

los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Camprodón<br />

<strong>en</strong> 1779.<br />

188. Los principales afectados por <strong>la</strong>s confi scaciones <strong>de</strong> sus haci<strong>en</strong>das<br />

fueron, por supuesto, los austracistas <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rados.<br />

189. J. A. Pujol, op. cit., p. 518.<br />

190. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 111 v. En<br />

los informes, Febrer fue <strong>de</strong>stacado por su fi <strong>de</strong>lidad y por pert<strong>en</strong>ecer a<br />

una familia <strong>de</strong> <strong>de</strong>stacados feli pistas. Su hermano Juan Febrer era el<br />

bayle <strong>de</strong> C<strong>en</strong>telles, empleado por el capitán g<strong>en</strong>e ral con gran satisfacción.<br />

Otros pret<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes eran Antonio Noguera, Raimundo Rovira<br />

-ambos <strong>de</strong> lealtad inexcusable-, y Antonio Conang<strong>la</strong>, presbítero <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

parroquia y no signifi cado <strong>en</strong> <strong>la</strong> conti<strong>en</strong>da.<br />

191. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 317-318v.<br />

233


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

192. En todos los casos, los donatarias hac<strong>en</strong> saber al rey que el<br />

nominado reúne «<strong>la</strong>s calida<strong>de</strong>s requeridas» para cumplir con <strong>la</strong>s obligaciones<br />

<strong>de</strong> su cargo.<br />

Novísima Recopi<strong>la</strong>ción, libro 1, título XVIII, ley III: «<strong>El</strong> Consejo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Cámara por circu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1753, aprobada por S. M.<br />

<strong>en</strong> resolución a consulta <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1804. Requisitos para <strong>la</strong><br />

provisión <strong>de</strong> B<strong>en</strong>efi cios simples pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong> tes á donatarios <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>Corona</strong>, ó á pres<strong>en</strong>tación real. Para todos los B<strong>en</strong>efi cios sim ples, <strong>de</strong><br />

qualquiera calidad que sean, que pert<strong>en</strong>ezcan á algun donatario por<br />

<strong>Real</strong>es donaciones, y vacar<strong>en</strong> <strong>en</strong> los quatro meses ordinarios, ú otros<br />

<strong>en</strong> que tuviere actual m<strong>en</strong>te el dicho donatario <strong>la</strong> posesion <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tar,<br />

remita por mano <strong>de</strong>l Secretario <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>la</strong> nominacion que<br />

hiciere <strong>de</strong> un sugeto para cada B<strong>en</strong>efi cio, á fi n <strong>de</strong> que recaiga sobre<br />

esta nominacion <strong>la</strong> <strong>Real</strong> aprobacion. Y quando <strong>en</strong> algun territorio<br />

exénto vacare á pres<strong>en</strong>tacion <strong>Real</strong> <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong>l Concordato algún<br />

B<strong>en</strong>efi cio simple ó Présta mo, se dará cu<strong>en</strong>ta por mano <strong>de</strong>l Secretario,<br />

con expresion <strong>de</strong> su valor y circunstan cias, para que S. M. use <strong>de</strong> su<br />

<strong>Real</strong> <strong>de</strong>recho».<br />

193. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 317-318v.<br />

194. Ibi<strong>de</strong>m, ff. 323-324.<br />

195. Ibi<strong>de</strong>m, ff. 365v-366.<br />

196. Ibi<strong>de</strong>m, ff. 389v-391.<br />

197. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 110-111 v.<br />

<strong>El</strong> elegido era canónigo y capiscol <strong>de</strong> <strong>la</strong> catedral <strong>de</strong> Gerona, juez sub<strong>de</strong>legado<br />

<strong>de</strong>l Breve Apostóli co y vecino <strong>de</strong> Barcelona. Los otros dos<br />

234


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

candidatos <strong>de</strong>l marqués eran José Rius y B<strong>en</strong>i to Vacti, canónigos <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> catedral <strong>de</strong> Barcelona. En J. A. Pujol, op. cit., p. 506.<br />

198. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 277-277v.<br />

199. En esta segunda fecha se expidió un real <strong>de</strong>spacho igual al anterior.<br />

La docu m<strong>en</strong>tación no nos proporciona <strong>la</strong> razón. No obstante,<br />

algún problema <strong>de</strong>bió existir <strong>en</strong> <strong>la</strong> co<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía pues el 13 <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1718 el rey nombró secuestrador y ecóno mo <strong>de</strong> sus frutos y<br />

r<strong>en</strong>tas a Ramón Nogués, qui<strong>en</strong>, casi con toda probabilidad, era familiar<br />

<strong>de</strong>l abad electo. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro<br />

280, f. 95v.<br />

200. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 89-90. A<br />

<strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> Berart, el rey <strong>de</strong>cidió por real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 30 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong><br />

1761 nombrar como secuestra dor y ecónomo <strong>de</strong> los frutos y r<strong>en</strong>tas<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía a Manuel <strong>de</strong> Verthamón, monje <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San<br />

Cugat <strong>de</strong>l Vallés.<br />

201. Escofet obtuvo <strong>de</strong> Roma <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s el 2 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong>l año sigui<strong>en</strong>te<br />

y, seguidam<strong>en</strong> te, <strong>la</strong>s pres<strong>en</strong>tó <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara. En el<strong>la</strong> le fue ret<strong>en</strong>ida<br />

<strong>la</strong> bu<strong>la</strong> <strong>de</strong> vasallos legos, acordán dose, asimismo, que <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s <strong>en</strong><br />

que se le daba comisión a cualquier arzobispo u obispo para que<br />

pudiera b<strong>en</strong><strong>de</strong>cir al electo, <strong>de</strong>bían <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>rse sin of<strong>en</strong>sa ni <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

pre rrogativas <strong>de</strong>l metropolitano <strong>de</strong> Tarragona, ni <strong>de</strong> <strong>la</strong>s faculta<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l<br />

diocesano <strong>de</strong> Barce lona -a cuya diócesis pert<strong>en</strong>ecía el territorio <strong>de</strong><br />

Serrateix-.<br />

202. Escofet consiguió <strong>la</strong> expedición <strong>de</strong>l ejecutorial y <strong>de</strong> <strong>la</strong> carta <strong>de</strong><br />

posesión <strong>de</strong>l se ñorío y <strong>la</strong> jurisdicción <strong>de</strong> su dignidad abacial (que se<br />

235


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

ext<strong>en</strong>día por los «términos y pa rroquias <strong>de</strong> Serrateix, y San Martín <strong>de</strong><br />

Avia, Cuadra <strong>de</strong> Vil<strong>la</strong>mart, y términos <strong>de</strong> Xuriguera y Xuriguero<strong>la</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> Cerdaña»), tras reconocer que para el ejercicio <strong>de</strong> sus judicaturas<br />

temporales no nombraría a ningún eclesiástico, sino que necesariam<strong>en</strong>te<br />

pondría jueces legos; que <strong>en</strong> los autos no interv<strong>en</strong>drían notarios<br />

apostólicos, sino escri banos legos públicos y reales; y, por último,<br />

que <strong>la</strong>s ape<strong>la</strong>ciones serían vistas <strong>en</strong> <strong>la</strong> Au di<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l Principado (Ley<br />

VIII, titulo III, libro I, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Recopi<strong>la</strong>ción, que correspon<strong>de</strong> a <strong>la</strong> ley X,<br />

título I, libro II, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Novísima Recopi<strong>la</strong>ción).<br />

203. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, f. 285. A <strong>la</strong><br />

muerte <strong>de</strong>l abad, Ángel Ponsich fue nombrado secuestrador y ecónomo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> Santa Ma ría <strong>de</strong> Serrateix por real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 6 <strong>de</strong><br />

abril <strong>de</strong> 1780.<br />

204. Las bu<strong>la</strong>s papales fueron <strong>de</strong>spachadas el 23 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1787.<br />

205. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 283, ff. 39-40. Tras<br />

<strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> Figueras, el 14 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1786 Carlos III nombró a<br />

B<strong>en</strong>ito Romeo secuestrador <strong>de</strong> los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía.<br />

206. <strong>El</strong> docum<strong>en</strong>to no nos permite conocer el día y el mes. Pero al<br />

obt<strong>en</strong>er el ejecu torial <strong>en</strong> agosto, el nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>bió <strong>de</strong>cidirse <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> primera mitad <strong>de</strong>l año, si se tie ne <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que hubo que esperar<br />

a que el docum<strong>en</strong>to llegara a Roma, el Papa expidiera <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

confi rmación <strong>de</strong>l nombrami<strong>en</strong>to, y éstas llegaran <strong>de</strong> nuevo a Ma drid,<br />

vía ag<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> preces.<br />

236


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

207. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 110-111<br />

v. <strong>El</strong> 20 <strong>de</strong> oc tubre <strong>de</strong> 1718, Felipe V <strong>de</strong>signó al doctor José Ciurana<br />

secuestrador y ecónomo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> estas dos abadías unidas.<br />

208. <strong>El</strong> nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>bió producirse antes <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1732<br />

a juzgar por <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong>l ejecutorial.<br />

209. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 318-319.<br />

Al haberle ori ginado unos gastos excesivos <strong>la</strong> obt<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s<br />

pontifi cias, el provisto pidió al rey que se le <strong>en</strong>tregaran los frutos y<br />

r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía «caídos» <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el tiempo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vacante. <strong>El</strong> rey<br />

accedió a <strong>la</strong> solicitud y, por real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 3 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1742, ord<strong>en</strong>ó<br />

a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s secu<strong>la</strong>res que mandaran al secuestrador que se los<br />

<strong>en</strong>tregase.<br />

210. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 306-307v.<br />

Al quedar vacante <strong>la</strong> abadía por <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> Rius, Felipe V, antes <strong>de</strong><br />

elegir al nuevo abad, <strong>de</strong>sig nó como secuestrador y ecónomo, por real<br />

cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1741, a V<strong>en</strong>tura Ga yo<strong>la</strong>.<br />

211. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 168-169v.<br />

La docum<strong>en</strong> tación <strong>de</strong>ja muchas <strong>la</strong>gunas <strong>en</strong> este periodo. La sigui<strong>en</strong>te<br />

refer<strong>en</strong>cia docum<strong>en</strong>tal, tras el nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Jaime Oliver como<br />

abad, <strong>la</strong> proporciona una real cédu<strong>la</strong> expedida el 22 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1724.<br />

Dicho <strong>de</strong>spacho recogía el cese <strong>de</strong>l doctor Gerónimo Oliver como<br />

secuestrador <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía, y su sustitución por Antonio<br />

<strong>de</strong> Ameller, monje y <strong>en</strong>fermero <strong>de</strong> ese mismo monasterio, sin ofrecer<br />

información alguna <strong>de</strong>l referido abad.<br />

237


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

212. Las car<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación prosigu<strong>en</strong> pues conocemos<br />

que Antón So<strong>la</strong> nell fue abad <strong>de</strong> este monasterio gracias a que <strong>la</strong> cé-<br />

du<strong>la</strong> <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su sucesor indica su <strong>de</strong>función. Por <strong>la</strong> fecha<br />

<strong>de</strong>l secuestro anteriorm<strong>en</strong>te citado, <strong>de</strong>bió ser promovi do a <strong>la</strong> abadía a<br />

fi nales <strong>de</strong> 1724 o <strong>en</strong> el año 1725.<br />

213. De este personaje conocemos que <strong>en</strong> 1530 fue nombrado abad<br />

<strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> San Salvador <strong>de</strong> Breda, si<strong>en</strong>do sustituido <strong>en</strong> 1537<br />

por José <strong>de</strong> Gal<strong>la</strong>rt y <strong>de</strong> Pastor. Es muy probable que fuese promovido<br />

a <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l Vallés.<br />

214. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 36v-38.<br />

Tras <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> Serra y Portell, el monarca nombró secuestrador y<br />

ecónomo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> aba día a Antonio Güell y Trelles por real<br />

cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 18 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1745.<br />

215. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 101-102v.<br />

<strong>El</strong> 20 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1747, el rey le concedió los frutos caídos <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía<br />

durante el tiempo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vacan te, ord<strong>en</strong>ando al Capitán G<strong>en</strong>eral que<br />

ord<strong>en</strong>ase lo conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te para que el anterior se cuestrador, Antonio<br />

Güell y Trelles, se los <strong>en</strong>tregase.<br />

216. La carta <strong>de</strong> posesión <strong>de</strong>l señorío temporal y <strong>la</strong> jurisdicción <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> abadía nos m<strong>en</strong>ciona el ámbito <strong>de</strong> infl u<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma: «<strong>la</strong> baronía<br />

<strong>de</strong> B<strong>en</strong>drill, Vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> B<strong>en</strong> drill, lugares <strong>de</strong> Santa Oliva, Alviñana,<br />

Bonastre, San Vic<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l Cal<strong>de</strong>s, y Cuadras <strong>de</strong> Albornar, y <strong>de</strong> Canals<br />

<strong>de</strong> Rojas».<br />

238


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

217. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 326v-327v.<br />

A su muer te, Carlos 111 <strong>en</strong>cargó el secuestro y economato <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía a Francisco Llovet el 1 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1783.<br />

218. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 280-281.<br />

La primera re al cédu<strong>la</strong> refer<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía data <strong>de</strong>l<br />

13 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1739. En el<strong>la</strong>, el rey ord<strong>en</strong>aba a Guillermo Borrás<br />

que secuestrase sus r<strong>en</strong>tas, hasta <strong>la</strong> elección <strong>de</strong> un nuevo abad que<br />

sucediese al fallecido Francisco <strong>de</strong> Cor<strong>de</strong>l<strong>la</strong>s.<br />

219. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 307v-308v.<br />

<strong>El</strong> nuevo abad, el 11 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1741, elevó al monarca una petición<br />

para que, por su quebranta da salud y por los crecidos gastos que<br />

siguieron a <strong>la</strong> expedición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s, le conce diese los frutos caídos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía <strong>en</strong> el tiempo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vacante. <strong>El</strong> rey accedió, por lo que<br />

ord<strong>en</strong>ó a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s civiles que le mandas<strong>en</strong> a Borrás que se los<br />

<strong>en</strong>tregase.<br />

H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 99v-101. Asimismo,<br />

cono cemos también que el 4 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1747, argum<strong>en</strong>tando su <strong>de</strong>licada<br />

salud, Miranda pi dió permiso al rey para ir a Madrid cuatro o seis<br />

meses a restablecerse, y también para seguir varios negocios re<strong>la</strong>tivos<br />

a <strong>la</strong> dignidad abacial, y otros <strong>de</strong> unas capel<strong>la</strong>nías inicia dos por su<br />

difunto hermano, Juan <strong>de</strong> Miranda. <strong>El</strong> rey, por resolución a consulta <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong>l 29 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1747, le concedió el permiso para cuatro<br />

meses, con <strong>la</strong> con dición <strong>de</strong> que, acabado el p<strong>la</strong>zo, volviese a servir y<br />

residir <strong>en</strong> <strong>la</strong> abadía.<br />

220. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 58v-59.<br />

Carlos III, por real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1760, hizo uso<br />

239


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>de</strong> su regalía nombrando secuestra dor <strong>de</strong> los frutos <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía a<br />

Francisco Llovet.<br />

221. Sant Just no logró obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s pontifi cias, por lo que tuvo<br />

que actuar co mo secuestrador <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía hasta que el<br />

emperador le nombró abad <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Camprodón. Entre 1702<br />

y 1715 se sucedieron varios secuestradores más, cuyos nombres no<br />

aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación.<br />

222. En 1701, al fallecer el abad Juan Antonio Clem<strong>en</strong>te, fue nombrado<br />

secuestrador José <strong>de</strong> Ruiz.<br />

223. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 182-183v.<br />

<strong>El</strong> 5 <strong>de</strong> febre ro <strong>de</strong> 1726 tuvo que elevar una queja ante el emperador<br />

para que los secuestradores an teriores le <strong>de</strong>volvies<strong>en</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas que<br />

cobraron <strong>en</strong>tre 1701 y su nombrami<strong>en</strong>to como abad.<br />

224. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, f. 166. No se<br />

m<strong>en</strong>ciona <strong>la</strong> causa <strong>de</strong> <strong>la</strong> vacante. Suponemos que Queralt acabó sus<br />

días <strong>en</strong> dicha abadía. La sigui<strong>en</strong> te provisión alusiva a <strong>la</strong> abadía se<br />

expidió el 27 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1772, y <strong>en</strong> el<strong>la</strong> José Crui l<strong>la</strong>s fue <strong>de</strong>signado<br />

secuestrador <strong>de</strong> sus r<strong>en</strong>tas.<br />

225. Los datos que aporta <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong><br />

esta abadía co mi<strong>en</strong>zan con un caso <strong>de</strong> corrupción. En pl<strong>en</strong>a ruptura<br />

<strong>de</strong> re<strong>la</strong>ciones con Roma (1709), y es tando a <strong>la</strong> espera <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong> confi rmación para el electo abad, Félix Tabemer, el rey nombró al<br />

con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Damius (hermano <strong>de</strong> Tabemer) secuestrador y ecónomo <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía para que Roma no pudiera objetar que el provisto<br />

<strong>en</strong>traba <strong>en</strong> <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mismas. Y aunque Taberner<br />

ÍNDICE<br />

240


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

no llegó a tomar posesión <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía al ser promovido a <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong><br />

San Salvador <strong>de</strong> Breda, su hermano, el con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Damius, siguió <strong>en</strong><br />

el secues tro <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas hasta <strong>la</strong> <strong>en</strong>trada <strong>de</strong>l nuevo abad, Francisco<br />

Copons y <strong>de</strong> Copons.<br />

226. Como po<strong>de</strong>mos apreciar, tuvieron que pasar casi dos décadas<br />

para que Copons obtu viese el ejecutorial, sin duda a causa <strong>de</strong> <strong>la</strong> negativa<br />

papal a <strong>de</strong>spachar <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía.<br />

227. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 114116,<br />

117v- 119v. Co pons y <strong>de</strong> Copons solicitó al monarca el cese <strong>de</strong>l secuestrador<br />

por su pésima administración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong>l monasterio,<br />

no habi<strong>en</strong>do acudido a <strong>la</strong> reparación <strong>de</strong> <strong>la</strong> casa abacial como se le<br />

había pedido reiteradam<strong>en</strong>te. Corroboraron el testimonio <strong>de</strong>l nuevo<br />

abad, el secretario <strong>de</strong>l monasterio -José Mir- y el presid<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

congregación cisterci<strong>en</strong>se -Juan Soler-. A<strong>de</strong> más se quejaba el abad<br />

electo <strong>de</strong> que Félix Tabemer, <strong>de</strong> modo ilegítimo, no <strong>de</strong>jó <strong>de</strong> percibir los<br />

frutos y r<strong>en</strong>tas que <strong>la</strong> Abadía <strong>de</strong> Camprodón t<strong>en</strong>ía <strong>en</strong> Francia, <strong>en</strong> los<br />

condados <strong>de</strong> Rose llón y Confl <strong>en</strong>t. At<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a <strong>la</strong> súplica <strong>de</strong> Copons,<br />

por resolución a consulta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> 12 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1718, el<br />

rey <strong>de</strong>cidió cesar al con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Darnius <strong>en</strong> su empleo y nom brar <strong>en</strong> su<br />

sustitución a Antonio Bru y Canta, para colectar los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> abadía y los <strong>de</strong> los condados <strong>de</strong> Rosellón y Confl <strong>en</strong>t. Pero Antonio<br />

Bru y Canta se excusó <strong>de</strong> admitir el cargo, por lo que, por <strong>de</strong>creto <strong>de</strong><br />

28 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1719, el rey nombró <strong>en</strong> su lugar al doctor Ra fael Soler,<br />

<strong>en</strong>fermero <strong>de</strong>l Monasterio <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Rodas. Soler interpuso<br />

ante <strong>la</strong> Audi<strong>en</strong> cia <strong>de</strong> Cataluña un recurso contra su antecesor, rec<strong>la</strong>mándole<br />

los productos que había administrado. Cuando el monarca<br />

241


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

y sus ministros se v<strong>en</strong>ían mostrando tan fi rmes <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong> sa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

regalías, sorpr<strong>en</strong><strong>de</strong> el trato <strong>de</strong> favor recibido por el con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Damius,<br />

insigne militar y miembro <strong>de</strong> una familia infl uy<strong>en</strong>te, al que se le permitió<br />

<strong>en</strong>trar <strong>en</strong> el cobro y administración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas eclesiásticas<br />

m<strong>en</strong>cionadas sin control alguno y, prácticam<strong>en</strong>te, cond<strong>en</strong>ando a <strong>la</strong>s<br />

catacumbas judiciales un proceso <strong>en</strong> su contra cuando se requería<br />

una acción rápida y efi caz, pronto como estaba a dirigirse con su regimi<strong>en</strong>to<br />

hacia Extremadura.<br />

228. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 332v-334.<br />

<strong>El</strong> 26 <strong>de</strong> sep tiembre <strong>de</strong> 1743, Trelles consiguió que el rey accediera<br />

a su petición <strong>de</strong> que el secues trador le <strong>en</strong>tregara los frutos y r<strong>en</strong>tas<br />

caídos <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía <strong>en</strong> el tiempo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vacante, aduci<strong>en</strong>do los crecidos<br />

gastos seguidos a <strong>la</strong> consecución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s pontifi cias.<br />

229. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, f. 280.<br />

Volvemos a dispo ner <strong>de</strong> información <strong>de</strong> esta abadía con <strong>la</strong> <strong>de</strong>signación<br />

real <strong>de</strong> Jacinto <strong>de</strong> Montel<strong>la</strong> y Ca nal como secuestrador <strong>de</strong> los<br />

frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía el 12 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1779.<br />

230. La dignidad abacial <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Camprodón<br />

ejercía el seño río temporal y <strong>la</strong> jurisdicción sobre <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> y término <strong>de</strong><br />

Riudaura.<br />

231. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, f. 366. A <strong>la</strong><br />

muerte <strong>de</strong> éste, Carlos III volvió a nombrar un secuestrador, <strong>en</strong> <strong>la</strong> persona<br />

<strong>de</strong> Luis Nouvil<strong>la</strong>s el 31 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1785.<br />

232. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 60v-61 v.<br />

<strong>El</strong> 8 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1746, el monarca le concedió, por el excesivo gasto<br />

ÍNDICE<br />

242


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

seguido a <strong>la</strong> consecución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s, los frutos caídos <strong>en</strong> el tiempo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> vacante.<br />

233. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 362-363. A<br />

<strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> Descal<strong>la</strong>r <strong>en</strong> 1744, el rey nombró secuestrador y ecónomo<br />

a Francisco <strong>de</strong> Ramón y Ma garo<strong>la</strong> el 13 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong>l mismo<br />

año.<br />

234. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 369v-371v.<br />

Fallecido Raimundo Padró <strong>en</strong> 1756, el rey nombró como secuestrador<br />

y ecónomo a Francisco Es cofet y Roger el 19 <strong>de</strong> agosto.<br />

235. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 46v-48.<br />

Poco tiempo ocupó <strong>la</strong> abadía Otam<strong>en</strong>di, pues tras su fallecimi<strong>en</strong>to, el<br />

rey nombró el 15 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1758 a José Castán <strong>de</strong> Otam<strong>en</strong>di,<br />

presbítero, como secuestrador y ecónomo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía.<br />

236. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 248-250.<br />

Manuel Mir y Cad<strong>en</strong>a murió <strong>en</strong> 1735 por lo que el 24 <strong>de</strong> mayo, el rey<br />

<strong>de</strong>signó como secuestrador y ecónomo <strong>de</strong> los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

abadía a Ignacio <strong>de</strong> Gayo<strong>la</strong>; cargo que t<strong>en</strong>dría efec to hasta el nombrami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l nuevo pre<strong>la</strong>do.<br />

237. No es nada frecu<strong>en</strong>te que un b<strong>en</strong>edictino observante ocupe una<br />

abadía c<strong>la</strong>ustral. Junto al caso <strong>de</strong> Bernardo <strong>de</strong> Urtusaustegui, pue<strong>de</strong><br />

citarse el <strong>de</strong> Martín Sarmi<strong>en</strong>to que fue electo para <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong> Ripoll,<br />

pero no llegó a tomar posesión <strong>de</strong> el<strong>la</strong> al serle acep tada <strong>la</strong> r<strong>en</strong>uncia.<br />

238. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 319v-320v.<br />

Zúñiga fa llece <strong>en</strong> 1742, por lo que el 14 <strong>de</strong> agosto es <strong>de</strong>signado<br />

243


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Cayetano Pallejá secuestrador y ecónomo <strong>de</strong> los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

abadía.<br />

239. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 332v-334.<br />

<strong>El</strong> 26 <strong>de</strong> sep tiembre <strong>de</strong> 1743 logró <strong>de</strong>l rey -aduci<strong>en</strong>do su avanzada<br />

edad, los gastos seguidos <strong>de</strong> <strong>la</strong> consecución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s pontifi cias,<br />

y los originados <strong>en</strong> <strong>la</strong> abadía por los pleitos, die tas, y <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong><br />

administración- que Pallejá le <strong>en</strong>tregase los frutos caídos <strong>de</strong> <strong>la</strong> aba día<br />

durante el tiempo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vacante.<br />

240. Fue electo bajo <strong>la</strong> condición <strong>de</strong> que si vacare alguna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>siones<br />

viejas <strong>de</strong> <strong>de</strong>signación real, el monarca <strong>la</strong> podría volver a cargar<br />

pasando el b<strong>en</strong>efi ciado a gozar<strong>la</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el tiempo <strong>en</strong> que se pasare <strong>la</strong><br />

gracia <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía.<br />

241. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 336-338.<br />

En 1755, in merso <strong>en</strong> multitud <strong>de</strong> pleitos, Copons y <strong>de</strong> Copons falleció,<br />

si<strong>en</strong>do nombrado secuestra dor y ecónomo el 1 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> ese mismo<br />

año José Montero.<br />

242. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 371v-372v.<br />

Tras supli car al rey, el 19 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1756, Martín Sarmi<strong>en</strong>to obtuvo<br />

<strong>de</strong> éste el permiso para ro gar al papa que le admitiese <strong>la</strong> r<strong>en</strong>uncia a<br />

<strong>la</strong> abadía.<br />

243. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, f. 340. A su<br />

muerte, Carlos III <strong>de</strong>cidió el nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Angel Ponsich y <strong>de</strong> Alós<br />

como secuestrador <strong>de</strong> los fru tos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía el 20 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong><br />

1784. Recor<strong>de</strong>mos que <strong>en</strong> 1780 Ponsich tam bién había sido secuestrador<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Serrateix.<br />

ÍNDICE<br />

244


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

244. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 116v-117v.<br />

Por <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> Ameller, el 8 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1748 el rey nombró secuestrador<br />

y ecónomo a Jo sé Escofet y Matas.<br />

245. Fue nombrado bajo <strong>la</strong> condición <strong>de</strong> que se dispusiese <strong>la</strong> minuta<br />

<strong>de</strong>l instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>siones que <strong>de</strong>bía otorgar<br />

el electo. A<strong>de</strong>más, el 24 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1749, consiguió <strong>de</strong>l monarca los<br />

frutos caídos <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía <strong>en</strong> el tiempo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vacan te, <strong>en</strong> at<strong>en</strong>ción a<br />

los gastos seguidos a <strong>la</strong> expedición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s pontifi cias.<br />

246. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 361-361v,<br />

ff. 362-363v. Joaquín <strong>de</strong> Montero y Alós, por ord<strong>en</strong> real <strong>en</strong> cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l<br />

6 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1756, se ocupa <strong>de</strong>l secuestro.<br />

247. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, f. 56v. Ocupa<br />

<strong>la</strong> dignidad abacial hasta su muerte <strong>en</strong> 1760. Otro Montero y Alós -<br />

José, <strong>en</strong> este caso- es <strong>de</strong>signa do secuestrador por real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 8<br />

<strong>de</strong> marzo.<br />

248. <strong>El</strong> abad <strong>de</strong> Besalú ejercía su jurisdicción sobre el lugar <strong>de</strong> San<br />

Ciprián <strong>de</strong> Mo llet.<br />

249. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 293-294v.<br />

A raíz <strong>de</strong>l fa llecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Rubio, el 9 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1780, Carlos<br />

III nombró secuestrador y ecó nomo <strong>de</strong> su frutos y r<strong>en</strong>tas a Francisco<br />

Codol, indicando que <strong>de</strong>bía dar cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> su gestión a <strong>la</strong> Audi<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong>l Principado.<br />

250. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 283, ff. 46v-47.<br />

Tras el falleci mi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Ar<strong>en</strong>y, el rey, «t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong>tera satisfacción»<br />

<strong>de</strong> Francisco Xavier Esteve, por real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 20 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1786 le<br />

245


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>en</strong>com<strong>en</strong>dó el secuestro <strong>de</strong> los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía, durante<br />

el tiempo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vacante.<br />

251. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 93v-95.<br />

Ante <strong>la</strong> nomi nación por el gobierno intruso <strong>de</strong> José Despa<strong>la</strong>u, el 13<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1718 el rey secuestró los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía por<br />

mediación <strong>de</strong> Francisco Gayo<strong>la</strong>, qui<strong>en</strong> prob ablem<strong>en</strong>te fuera hermano<br />

<strong>de</strong> José Gayo<strong>la</strong>. Era frecu<strong>en</strong>te que el secuestrador fuera pa ri<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l<br />

abad electo, para que Roma no se quejase <strong>de</strong> que el electo administraba<br />

<strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía sin t<strong>en</strong>er <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> confi rmación <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

co<strong>la</strong>ción.<br />

252. <strong>El</strong> rey escribe <strong>de</strong> nuevo al card<strong>en</strong>al Aquaviva para que suplique<br />

al papa <strong>la</strong> expe dición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s. Y a t<strong>en</strong>or <strong>de</strong> <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong>l <strong>de</strong>spacho<br />

<strong>de</strong>l ejecutoria¡, éstas llegaron a Madrid con cierto retraso.<br />

253. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 298-299. <strong>El</strong><br />

7 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1740 logró <strong>de</strong>l monarca <strong>la</strong> concesión <strong>de</strong> los frutos caídos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> va cante, por su avanzada edad y múltiples<br />

achaques, los méritos contraídos <strong>en</strong> el tiempo <strong>en</strong> que sirvió <strong>en</strong> Rodas<br />

«pa<strong>de</strong>ci<strong>en</strong>do muchas incomodida<strong>de</strong>s por <strong>la</strong> aspereza <strong>de</strong>l terr<strong>en</strong>o y <strong>de</strong>l<br />

clima», y los crecidos gastos que conllevó <strong>la</strong> consecución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s<br />

pontifi cias.<br />

254. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 278v. Tras<br />

su muerte, el 21 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1739 Jaime Puidobra y P<strong>la</strong>nell es <strong>de</strong>signado<br />

secuestrador <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía.<br />

246


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

255. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 104-105v.<br />

Gayo<strong>la</strong> mu rió <strong>en</strong> 1747, si<strong>en</strong>do nombrado secuestrador el l <strong>de</strong> agosto<br />

Miguel Trelles, monje y pa vor<strong>de</strong> <strong>de</strong>l mismo monasterio.<br />

256. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 141v-143.<br />

<strong>El</strong> l <strong>de</strong> octu bre <strong>de</strong> 1748, según práctica común <strong>de</strong> los aba<strong>de</strong>s, pidió y<br />

consiguió <strong>de</strong>l rey los frutos caídos <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> vacante (por<br />

los crecidos gastos seguidos a <strong>la</strong> consecución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s).<br />

257. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 387v-389v.<br />

Tras diez años, el 10 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1757 <strong>la</strong> abadía vuelve a estar<br />

secuestrada por Peregrín <strong>de</strong> Verthamón, monje <strong>de</strong> San Esteban <strong>de</strong><br />

Baño<strong>la</strong>s.<br />

258. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, f. 241. Ante <strong>la</strong><br />

vacante, el 16 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1777 Carlos III <strong>de</strong>signó secuestrador <strong>de</strong> los<br />

frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía a Diego <strong>de</strong> Pedrolo y Castelví.<br />

259. Las Iglesias Colegiales o Colegiatas eran iglesias insignes o célebres<br />

que t<strong>en</strong>ían erigido un cabildo colegial (corporación o colegio <strong>de</strong><br />

canónigos erigido <strong>en</strong> una ciudad - capital <strong>de</strong> provincia sin capitalidad<br />

diocesana, ciudad <strong>de</strong> alto valor histórico- o iglesia importante -para<br />

mant<strong>en</strong>er <strong>la</strong> dignidad <strong>de</strong>l culto-, por razón histórica o también <strong>de</strong>mográfi<br />

ca). Su orig<strong>en</strong> es antiguo, y <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> Baja Edad Media fueron<br />

muchas e importan tes <strong>la</strong>s exist<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> España. Su <strong>de</strong>cad<strong>en</strong>cia com<strong>en</strong>zó<br />

<strong>en</strong> el siglo XVII. <strong>El</strong> titu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> primera sil<strong>la</strong> solía d<strong>en</strong>ominarse<br />

abad. T<strong>en</strong>ían dos canónigos <strong>de</strong> ofi cio -doctoral y ma gistral- y ocho<br />

canónigos. <strong>El</strong> número <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios auxiliares asc<strong>en</strong>día a seis, todos<br />

<strong>de</strong> igual dotación. En <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Barcelona, <strong>de</strong>staca <strong>la</strong> Colegial<br />

<strong>de</strong> Santa Ana. En <strong>la</strong> <strong>de</strong> Gerona, <strong>la</strong>s <strong>de</strong> San Feliu, o Vil<strong>la</strong>beltrán. En <strong>la</strong><br />

247


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>de</strong> Solsona, <strong>la</strong>s <strong>de</strong> Berga y Cardona. En <strong>la</strong> <strong>de</strong> Lérida, <strong>la</strong>s <strong>de</strong> Tamarite<br />

y Monzón. En <strong>la</strong> <strong>de</strong> Vic, <strong>la</strong> <strong>de</strong> Manresa y <strong>la</strong> <strong>de</strong> San Juan <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

Aba<strong>de</strong>sas. Y <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong> Urgel, <strong>la</strong>s <strong>de</strong> Castellbó y Ager.<br />

260. A. Pujol, op. cit., pp. 522, 537.<br />

261. Ya <strong>en</strong> 1689, Oleguer Montserrat, su titu<strong>la</strong>r, fue promocionado al<br />

obispado <strong>de</strong> Urgel si<strong>en</strong>do nombrado <strong>en</strong> su lugar Miguel Juan Tabemer<br />

y Rubí, qui<strong>en</strong> diez años más tar<strong>de</strong>, a su vez, sería promovido al obispado<br />

<strong>de</strong> Gerona.<br />

262. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff.139-139v.<br />

Otros pret<strong>en</strong> di<strong>en</strong>tes fueron Miguel Gonzar e Ignacio Colomer.<br />

263. Ibi<strong>de</strong>m, ff. 147-148v.<br />

264. Ibi<strong>de</strong>m, ff. 153-153v.<br />

265. Si observamos <strong>la</strong>s fechas <strong>en</strong> que Linás fue arzobispo <strong>de</strong><br />

Tarragona, comproba remos una mayúscu<strong>la</strong> irregu<strong>la</strong>ridad, pues ocupó<br />

el sillón episcopal <strong>en</strong>tre 1695 y 1710, año <strong>en</strong> que falleció. La raíz<br />

<strong>de</strong> esta irregu<strong>la</strong>ridad hay que buscar<strong>la</strong> <strong>en</strong> una coyuntura ple nam<strong>en</strong>te<br />

marcada por <strong>la</strong> Guerra <strong>de</strong> Sucesión. Al morir Linás, los dos cont<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong>l confl icto bélico pres<strong>en</strong>taron sus candidatos: Isidro Beltrán<br />

por parte <strong>de</strong>l Archiduque, y Miguel <strong>de</strong> Taberner y Rubí por parte <strong>de</strong><br />

Felipe V. Fue nombrado el primero, que ocupó <strong>la</strong> mitra <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el 13 <strong>de</strong><br />

noviembre <strong>de</strong> 1712 hasta el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su muerte, el 9 <strong>de</strong> agos to <strong>de</strong><br />

1719. Por ello, se le dieron nuevos <strong>de</strong>spachos a Taberner, pero haci<strong>en</strong>do<br />

constar <strong>la</strong> vacante por muerte <strong>de</strong> José Linás, último arzobispo<br />

pres<strong>en</strong>tado legítimam<strong>en</strong>te.<br />

ÍNDICE<br />

248


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

266. <strong>El</strong> docum<strong>en</strong>to nos informa que el territorio sobre el que el arzobispado<br />

<strong>de</strong> Ta rragona t<strong>en</strong>ía <strong>de</strong>rechos y jurisdicciones compr<strong>en</strong>día<br />

<strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Tarragona, y los pueblos <strong>de</strong> Constantí, Vil<strong>la</strong>seca,<br />

Ruidoms, Montroig, Alforja, Las Borjas, <strong>El</strong> P<strong>la</strong>, Rui<strong>de</strong>cols, Ta marit,<br />

Rieza, La Selva, Burguet, Albiol, Pra<strong>de</strong>ll, Castelbell, Vi<strong>la</strong>bel<strong>la</strong>, Ir<strong>la</strong>s,<br />

Boltas, Mi <strong>la</strong>, Vi<strong>la</strong>bert, Rui<strong>de</strong>cañas, Arg<strong>en</strong>tera, Dos Aguas, Arboset,<br />

Col<strong>de</strong>jou, Vil<strong>la</strong>nueva <strong>de</strong> Escornalbou, Alcober, Muster, Valls, Viñols,<br />

Franquezas, Las Sorts, Las Comas, Terri torio, Reus, y el valle <strong>de</strong> Ager<br />

con sus cinco pueblos.<br />

267. D<strong>en</strong>ominación <strong>de</strong>l cabildo catedralicio, una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s instituciones<br />

más antiguas <strong>de</strong> <strong>la</strong> diócesis.<br />

268. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff.143v-144.<br />

269. Po<strong>de</strong>mos seguir <strong>en</strong> <strong>la</strong> fi gura <strong>de</strong> este eclesiástico <strong>la</strong> carrera hacia<br />

los niveles más altos <strong>de</strong> <strong>la</strong> jerarquía eclesiástica <strong>de</strong>l Principado.<br />

Antes <strong>de</strong> 1726 le hal<strong>la</strong>mos <strong>de</strong>t<strong>en</strong>tando una canonjía <strong>en</strong> <strong>la</strong> Catedral<br />

<strong>de</strong> Barcelona, para ser promovido a <strong>la</strong> mitra <strong>de</strong> Gerona. Allí estaría<br />

dos años, para ser promocionado al arzobispado <strong>de</strong> Tarragona, don<strong>de</strong><br />

permane cería hasta el 19 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1753, fecha <strong>de</strong> su muerte.<br />

Era miembro <strong>de</strong> una familia <strong>de</strong> importancia singu<strong>la</strong>r <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s altas<br />

esferas <strong>de</strong> <strong>la</strong> clerecía cata<strong>la</strong>na <strong>de</strong>l Seteci<strong>en</strong>tos. Cabe <strong>en</strong> este aspecto<br />

recordar que su hermano Francisco Copons y <strong>de</strong> Copons también<br />

llegó a lo más alto d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Congregación B<strong>en</strong>edictina C<strong>la</strong>utral<br />

Tarracon<strong>en</strong>se Caesarau gustana. Com<strong>en</strong>zó como pavor<strong>de</strong> <strong>de</strong> Berga<br />

<strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Ripoll. En 1717 se le nombró abad<br />

<strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Caprodón, cargo que ocupó hasta que <strong>en</strong> 1743 fue<br />

249


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

promovido a <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Ripoll, don<strong>de</strong><br />

consumió sus últimos doce años.<br />

270. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff.189-189v.<br />

271. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 227v-<br />

228v.<br />

272. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 187-187v.<br />

273. Ver canonjía <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Barcelona provista por <strong>de</strong>recho<br />

<strong>de</strong> resulta el 30 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1721.A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 187v-188v.<br />

274. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 202v-203v.<br />

Cortada ocupa ría el sillón episcopal zamorano hasta su promoción al<br />

arzobispado primado <strong>de</strong> Catalu ña <strong>en</strong> octubre <strong>de</strong> 1753, sucedi<strong>en</strong>do al<br />

fallecido Pedro Copons y <strong>de</strong> Copons.<br />

275. Por real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 20 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1753 el rey, <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> que tras<br />

el concordato <strong>de</strong> ese mismo año ya no eran necesarias <strong>la</strong>s pres<strong>en</strong>taciones,<br />

<strong>en</strong>cargó al obispo que cuan do le pres<strong>en</strong>tara Puig <strong>la</strong> cédu<strong>la</strong>, le<br />

diera canónica institución <strong>de</strong>l b<strong>en</strong>efi cio. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 293v-294v.<br />

276. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 206-207.<br />

Es interesante <strong>la</strong> transcripción realizada por Mª. Carm<strong>en</strong> Irles <strong>de</strong> su<br />

obra «Por <strong>la</strong> libertad <strong>de</strong> <strong>la</strong> litera tura españo<strong>la</strong>», para el Instituto <strong>de</strong><br />

Cultura «Juan Gil-Albert», Alicante, 1991.<br />

277. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 339v-340.<br />

ÍNDICE<br />

250


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

278. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 356v-<br />

357v.<br />

279. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 23-24.<br />

280. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 14v-15v.<br />

281. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 33v-35.<br />

282. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 98v.<br />

283. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 104v.<br />

284. De valor estimado <strong>en</strong> 200 libras, había sido instituida para exhortar<br />

a <strong>la</strong>s mere trices a <strong>la</strong> p<strong>en</strong>it<strong>en</strong>cia y mutación <strong>de</strong> vida.<br />

285. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 104v.<br />

286. Por el artículo nono <strong>de</strong> <strong>la</strong> Paz <strong>de</strong> Vi<strong>en</strong>a, todos los intrusos removidos<br />

y extraña dos <strong>de</strong> sus preb<strong>en</strong>das fueron reintegrados a <strong>la</strong>s<br />

mismas.<br />

287. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 185-185v.<br />

288. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, f.105.<br />

289. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 107.<br />

290. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 306.<br />

291. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 356v-<br />

357v.<br />

292. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 122-123.<br />

293. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 332-332v.<br />

251


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

294. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 164-164v.<br />

295. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 32v-33.<br />

296. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 51-52v.<br />

297. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, f. 237.<br />

298. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff.188v-189.<br />

299. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 296-297.<br />

300. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, f. 58v.<br />

301. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 52v-53.<br />

302. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 95v.<br />

303. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 130-131<br />

v.<br />

304. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 278-278v.<br />

305. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 278v.<br />

306. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 283, f. 70v.<br />

307. Durante el período <strong>de</strong> guerra, <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pre<strong>la</strong>turas<br />

se vio difi cultada por <strong>la</strong> ruptura <strong>de</strong> re<strong>la</strong>ciones con Roma, pues el<br />

<strong>de</strong>recho <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tación requería el con s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to expreso <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Santa Se<strong>de</strong>, que se materializaba <strong>en</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> confi rmación <strong>de</strong>l<br />

nombrami<strong>en</strong>to. A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mitras <strong>de</strong><br />

sujetos intrusos complicó aún más <strong>la</strong> situación. Éste era el caso <strong>de</strong>l<br />

obispado <strong>de</strong> Barcelona, cuya mitra estaba ocupada por B<strong>en</strong>ito Sa<strong>la</strong>,<br />

afecto a <strong>la</strong> causa <strong>de</strong>l archiduque. Por ello, se <strong>de</strong>cretó <strong>la</strong> mitra vacante<br />

ÍNDICE<br />

252


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

y el secuestro <strong>de</strong> sus r<strong>en</strong>tas, nombrándose el 4 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1716 un<br />

admi nistrador, Antonio <strong>de</strong> Marimón (<strong>de</strong>án <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia Catedral <strong>de</strong><br />

Gerona e inquisidor <strong>en</strong> el Tribunal <strong>de</strong> Barcelona), que <strong>de</strong>bía remitir<strong>la</strong>s<br />

a Cantuchi y Compañía para que <strong>la</strong>s <strong>de</strong>po sitaran hasta nueva ord<strong>en</strong>.<br />

La actitud <strong>de</strong> <strong>la</strong> monarquía y <strong>de</strong> sus ministros era negar cual quier<br />

legitimidad a los nombrami<strong>en</strong>tos realizados por los intrusos, hasta<br />

el punto <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>r a <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los obispos <strong>en</strong> función <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> vacante producida a <strong>la</strong> muer te <strong>de</strong>l último provisto legítimam<strong>en</strong>te,<br />

esto es, por el propio Felipe V o sus antecesores. Como quiera que<br />

los pre<strong>la</strong>dos nombrados por el Archiduque hubies<strong>en</strong> conseguido <strong>de</strong><br />

Roma <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s que les conferían el sillón episcopal, los ministros <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> curia embaraza ban <strong>la</strong> expedición <strong>de</strong> nuevas bu<strong>la</strong>s <strong>en</strong> los términos<br />

pret<strong>en</strong>didos por los ministros <strong>de</strong>l rey.<br />

308. Gozaba <strong>de</strong> un b<strong>en</strong>efi cio <strong>de</strong> porción <strong>en</strong>tera <strong>en</strong> <strong>la</strong> Iglesia Parroquial<br />

<strong>de</strong> Santiago, <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Hermue, <strong>en</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Ca<strong>la</strong>horra -que<br />

<strong>de</strong>jó por el <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta a <strong>la</strong> real provisión-. Pert<strong>en</strong>eció a una<br />

ilustre familia re<strong>la</strong>cionada con todos los ámbitos <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración,<br />

como escribe E. Giménez <strong>en</strong> Militares <strong>en</strong> Val<strong>en</strong>cia (1707-1808), Alicante,<br />

1990.<br />

309. En <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación no hemos hal<strong>la</strong>do ni <strong>la</strong> cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> anuncio<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> vacante y <strong>de</strong>l nuevo nombrami<strong>en</strong>to, ni tampoco el ejecutorial<br />

real.<br />

310. Uno <strong>de</strong> los pocos casos <strong>en</strong> que un clérigo proced<strong>en</strong>te <strong>de</strong> una<br />

parroquia asci<strong>en</strong><strong>de</strong> directam<strong>en</strong>te a una mitra, pues López Aguirre era<br />

cura <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia Parroquial <strong>de</strong> San Justo y Pastor <strong>de</strong> Madrid.<br />

253


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

311. Prepósito <strong>de</strong> Teología Escolástica <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia Metropolitana <strong>de</strong><br />

Val<strong>en</strong>cia y ca tedrático <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> dicha ciudad <strong>en</strong> <strong>la</strong> facultad<br />

<strong>de</strong> Teología.<br />

312. La impresionante hoja <strong>de</strong> servicios <strong>de</strong> este obispo reformista a<br />

<strong>la</strong> cabeza <strong>de</strong> su diócesis no le salvó <strong>de</strong> <strong>la</strong> cólera <strong>de</strong> Madrid cuando<br />

cayó bajo <strong>la</strong> sospecha -un tanto in justifi cada- <strong>de</strong> apoyar aspiraciones<br />

separatistas <strong>en</strong> Cataluña. La administración real <strong>de</strong> cidió alejar a<br />

Clim<strong>en</strong>t <strong>de</strong> Barcelona y, al mismo tiempo, evitar el escándalo público<br />

promocionándole a una diócesis no cata<strong>la</strong>na. Pero Clim<strong>en</strong>t, fi el a sus<br />

principios, rehusó y dimitió <strong>de</strong> su cargo el 18 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1774, fecha<br />

<strong>en</strong> que «con motivo <strong>de</strong>l quebranto que pa<strong>de</strong>cía <strong>en</strong> su salud y <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

imposibilidad <strong>en</strong> que se hal<strong>la</strong>ba <strong>de</strong> dar cumplimi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong>s muchas y<br />

gravísimas obligaciones <strong>de</strong> su ministerio pastoral», el rey le concedió<br />

«permiso» para que hiciera r<strong>en</strong>uncia y dimisión <strong>de</strong>l obispado <strong>en</strong> manos<br />

<strong>de</strong> Su Santidad, señalándole para su congrua sust<strong>en</strong>tación 1562<br />

ducados <strong>de</strong> oro <strong>de</strong> Cámara y 8 julios y medio, moneda <strong>de</strong> Roma,<br />

libres y sin <strong>de</strong>scu<strong>en</strong>to alguno.<br />

313. Val<strong>la</strong>dares ocupó el sillón episcopal hasta su óbito el 13 <strong>de</strong> febrero<br />

<strong>de</strong> 1794.<br />

314. Jaime Cortada sí era realm<strong>en</strong>te un «b<strong>en</strong>efi ciado». Cuando fue<br />

promovido a <strong>la</strong> catedral <strong>de</strong> Zamora <strong>de</strong>jó a <strong>la</strong> real provisión por <strong>de</strong>recho<br />

<strong>de</strong> resulta, junto a estos dos be nefi cios, una canonjía <strong>en</strong> <strong>la</strong> Catedral<br />

<strong>de</strong> Barcelona, el arcedianato <strong>de</strong> Badalona <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma catedral, y un<br />

b<strong>en</strong>efi cio <strong>en</strong> <strong>la</strong> capil<strong>la</strong> <strong>de</strong> San Lor<strong>en</strong>zo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> Arg<strong>en</strong> tona,<br />

también <strong>en</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Barcelona.<br />

ÍNDICE<br />

254


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

315. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 200v-<br />

201v.<br />

316. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 201v-<br />

202v.<br />

317. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 269v.<br />

318. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 104v.<br />

Encabezaba <strong>la</strong> terna pres<strong>en</strong>tada por <strong>la</strong> Cámara. Su padre había<br />

muerto <strong>en</strong> el Rosellón, huy<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra. T<strong>en</strong>ía 17 años. Era colegial<br />

<strong>en</strong> el colegio <strong>de</strong>l obispo, don<strong>de</strong> había empezado <strong>la</strong> carrera <strong>de</strong><br />

Filosofía. <strong>El</strong> b<strong>en</strong>efi cio r<strong>en</strong>taba 700 reales, con resid<strong>en</strong>cia.<br />

319. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 299-299v.<br />

320. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 314v-315.<br />

321. Novisima Recopi<strong>la</strong>ción, Libro 1, título XV, ley III. «D. Carlos III.<br />

por <strong>Real</strong> ór d<strong>en</strong> <strong>de</strong> 11 <strong>de</strong> Junio, y circu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> 11 <strong>de</strong> Dic.<br />

<strong>de</strong> 1781. Precisa resid<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> los provistos <strong>en</strong> B<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos».<br />

322. Como hizo Bojons <strong>en</strong> repres<strong>en</strong>tación con fecha <strong>de</strong>l 8 <strong>de</strong> agosto<br />

<strong>de</strong> 1782.<br />

323. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 226.<br />

324. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, f.131.<br />

325. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 363-364.<br />

326. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 364-365v.<br />

255


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

327. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 202v-<br />

203v.<br />

328. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 24v-26.<br />

329. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 229v.<br />

330. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 305v-306.<br />

331. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 183v-<br />

184v.<br />

332. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 85-85v.<br />

333. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 288-288v.<br />

334. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 146.<br />

Recordamos que fue administrador <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong>l obispado <strong>de</strong><br />

Barcelona hasta el nombrami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> 1716 <strong>de</strong> Diego Astorga y<br />

Céspe<strong>de</strong>s.<br />

335. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 270.<br />

336. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 272v.<br />

337. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 36-36v.<br />

338. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 57v-59.<br />

339. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 160. En<br />

esta real cédu<strong>la</strong> se especifi ca que <strong>la</strong> dignidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>án <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral<br />

<strong>de</strong> Gerona es <strong>de</strong>l <strong>Patronato</strong> antiguo.<br />

340. Se verá inmerso <strong>en</strong> multitud <strong>de</strong> pleitos a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l siglo.<br />

341. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 7v-8.<br />

ÍNDICE<br />

256


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

342. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 19-20.<br />

343. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 123-124v.<br />

344. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 134v-135.<br />

345. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 137v.<br />

346. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 190-191<br />

v.<br />

347. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 339-339v.<br />

348. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 346-346v.<br />

349. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 57-57v.<br />

Sujeto <strong>de</strong> vir tud, letras y otras bu<strong>en</strong>as partes. Capellán <strong>de</strong>l regimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> dragones <strong>de</strong> Sagunto.<br />

350. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, f. 131.<br />

351. Por su quebrantada salud. En <strong>la</strong> carta que mandó el rey a Roma<br />

con <strong>la</strong> r<strong>en</strong>uncia y el nuevo nombrami<strong>en</strong>to, se adjuntó el instrum<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>jación <strong>de</strong> Bastero, y se pidie ron para su «<strong>de</strong>c<strong>en</strong>te» manut<strong>en</strong>ción<br />

468 ducados y 16 julios y medio <strong>de</strong> moneda <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara Apostólica,<br />

y <strong>la</strong> ret<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> un b<strong>en</strong>efi cio eclesiástico <strong>en</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Gero na,<br />

l<strong>la</strong>mado Pavordía <strong>de</strong> <strong>la</strong> Limosna <strong>de</strong>l Par, que ya había ret<strong>en</strong>ido con el<br />

indulto ponti fi cio cuando accedió a <strong>la</strong> mitra barcelonesa.<br />

352. Auxiliar <strong>de</strong>l arzobispo <strong>de</strong> Santiago.<br />

353. Lor<strong>en</strong>zana ocupó el sillón episcopal gerund<strong>en</strong>se hasta su muerte<br />

el 21 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1796.<br />

257


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

354. En 1705, el virrey <strong>de</strong> Cataluña r<strong>en</strong>día Barcelona ante <strong>la</strong>s fuerzas<br />

combinadas <strong>de</strong>l paisanaje sublevado y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tropas <strong>de</strong>l con<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong> Peterborough. A <strong>la</strong> capitu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> Barcelona siguió <strong>la</strong> <strong>de</strong> todo<br />

el Principado. Sólo <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Lérida opuso fuerte resis t<strong>en</strong>cia. <strong>El</strong><br />

dominio <strong>de</strong>l archiduque <strong>en</strong> tierras ilerd<strong>en</strong>se duró dos años, pues <strong>en</strong><br />

1707, Lé rida y toda su comarca ya habían sido «reconquistadas» por<br />

<strong>la</strong> causa borbónica.<br />

355. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 162v-163.<br />

356. Aunque sea <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> Tortosa, <strong>en</strong> <strong>la</strong> real cédu<strong>la</strong> se especifi ca<br />

c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te que pert<strong>en</strong>ece a <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Lérida.<br />

357. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff.182-183.<br />

358. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, f. 357v.<br />

359. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, f. 58.<br />

360. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 194-195.<br />

361. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 17-17v.<br />

362. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 27-28.<br />

363. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 226v-227v.<br />

Canónigo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Barcelona. De virtud y letras.<br />

364. Queralt disponía a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>la</strong> doma simple <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong><br />

San Juan <strong>de</strong> Bell caire, que <strong>de</strong>jó a <strong>la</strong> real provisión por <strong>de</strong>recho <strong>de</strong><br />

resulta.<br />

ÍNDICE<br />

258


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

365. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 269-269v.<br />

Catedrático <strong>de</strong> prima <strong>de</strong> Cánones <strong>de</strong> dicha Universidad, <strong>de</strong>án <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Santa Iglesia <strong>de</strong> Gerona.<br />

366. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 271 v.<br />

367. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 337-338.<br />

Arcipreste <strong>de</strong> <strong>la</strong> Colegial <strong>de</strong> Vil<strong>la</strong>beltrán.<br />

368. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 336v-337.<br />

369. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 346-346v.<br />

370. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 199-200.<br />

Canónigo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Barcelona, <strong>de</strong> virtud y letras.<br />

371. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 292-293v.<br />

372. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, f. 99.<br />

373. Había sido nombrado <strong>en</strong> abril <strong>de</strong> 1714.<br />

374. Los pueblos sobre los que <strong>la</strong> mitra ilerd<strong>en</strong>se t<strong>en</strong>ía jurisdicción<br />

eran los doce lu gares <strong>de</strong> <strong>la</strong> baronía <strong>de</strong>l valle <strong>de</strong> Barrabés, sito <strong>en</strong> los<br />

Pirineos: Nuy, Montanuy, Ginaste, Forcat, Estet, Aneto, Seret, Vil<strong>la</strong>ler,<br />

Viguet, Castejón <strong>de</strong> Fort, Llest, y Coll; el lugar <strong>de</strong> Aspa <strong>en</strong> Cataluña; y<br />

los lugares <strong>de</strong> Aguinaliu, La Almonia, Conchel, Pomar, y vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Fonz<br />

<strong>de</strong>l reino <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>.<br />

375. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 272v-273.<br />

376. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 153-153v.<br />

Catedrático <strong>de</strong> Filosofía <strong>en</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Cervera.<br />

259


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

377. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 283, f. 26v.<br />

378. Vecino <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Puicerdá.<br />

379. Vecina <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Urgel.<br />

380. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 42-43.<br />

381. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 130-131.<br />

382. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 93v.<br />

383. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 161 v.<br />

384. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff.184-184v.<br />

385. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 250.<br />

386. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, f. 58.<br />

387. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, f. 101v.<br />

388. <strong>El</strong> arciprestazgo <strong>de</strong> Ager se fundó <strong>en</strong> el año 1050, con set<strong>en</strong>ta<br />

vil<strong>la</strong>s y lugares, sobre el territorio <strong>de</strong> un obispado ya <strong>de</strong>struido y posteriorm<strong>en</strong>e<br />

integrado d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>l <strong>de</strong> Urgel, pero con omnímoda libertad<br />

y ejecución <strong>de</strong> este obispado según bu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> Nicolás II y Alejandro<br />

II. Ya <strong>en</strong> 1165, el obispo <strong>de</strong> Urgel, había opuesto ante Alejandro llI<br />

<strong>la</strong> falsedad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s anteriores, pero él papa acabó confi rmándo<strong>la</strong>s.<br />

Posteriores bu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> Clem<strong>en</strong>te VIII, Urbano VIII, Clem<strong>en</strong>te X,<br />

Inoc<strong>en</strong>cio X, Inoc<strong>en</strong>cio XI e Inoc<strong>en</strong>cio XII, expresaban <strong>la</strong> ex<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l<br />

arciprestazgo respecto <strong>de</strong>l obispo <strong>de</strong> Urgel.<br />

389. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 51v-52.<br />

390. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff.108-110v.<br />

ÍNDICE<br />

260


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

391. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 247-248.<br />

392. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 44v-46.<br />

393. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 46-47.<br />

394. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 59-60.<br />

395. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 342-343v.<br />

Cura <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquia <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong>l Mar <strong>de</strong> Barcelona. De virtud,<br />

letras y otras bu<strong>en</strong>as partes.<br />

396. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 357v-359.<br />

397. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 171-172v.<br />

398. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 178v-179.<br />

Arcipreste <strong>de</strong> <strong>la</strong> Colegial <strong>de</strong> San Juan <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Aba<strong>de</strong>sas.<br />

399. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 181-182.<br />

400. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, f. 295.<br />

401. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 316v-<br />

317v.<br />

402. Durante <strong>la</strong> Guerra <strong>de</strong> Sucesión, Urgel estuvo al <strong>la</strong>do <strong>de</strong>l archiduque<br />

Carlos. <strong>El</strong>lo obligó al rey a tras<strong>la</strong>dar al obispado <strong>de</strong> Ávi<strong>la</strong> a su<br />

partidario, el obispo Julián Cano, <strong>de</strong> <strong>la</strong> ord<strong>en</strong> <strong>de</strong> los carmelitas <strong>de</strong>scalzos.<br />

403. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 30v-31,<br />

87v-88v. <strong>El</strong> 2 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1745 el monarca consintió <strong>la</strong> r<strong>en</strong>uncia<br />

reservándole 15.000 reales <strong>de</strong> vellón <strong>de</strong> p<strong>en</strong>sión sobre los frutos y<br />

261


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra para su «<strong>de</strong>c<strong>en</strong>te» manut<strong>en</strong>ción. Posteriorm<strong>en</strong>te,<br />

el 3 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1747, rectifi có <strong>la</strong> p<strong>en</strong>sión reservada, concediéndole<br />

8.911 reales <strong>de</strong> vellón (278 ducados y 8 julios) anuales sobre los frutos<br />

y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l Vallés, para que sobre <strong>la</strong><br />

mitra <strong>de</strong> Urgel sólo quedaran carga dos 6.089 (190 ducados y 4 julios<br />

y medio), que eran los que cabían <strong>en</strong> <strong>la</strong> tercera parte <strong>de</strong>l valor líquido<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra, porque los <strong>de</strong>más estaban impuestos con bu<strong>la</strong>s pontifi cias<br />

a favor <strong>de</strong> otras personas y comunida<strong>de</strong>s.<br />

404. «Las baronías <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Urgel, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> Tremp,<br />

Vi<strong>la</strong>mitjana, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Conca, Guisona y Sanahuja, y <strong>de</strong> los lugares <strong>de</strong><br />

Montesquiu, Arcabeli, Armirri, Torres, P<strong>la</strong>, Valle <strong>de</strong> <strong>la</strong> Llosa, valle <strong>de</strong><br />

Arques, Rivera, Sa<strong>la</strong>da, Castellnou <strong>de</strong> Basel<strong>la</strong>, y Agui <strong>la</strong>r, y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s al<strong>de</strong>as<br />

adictas a dichas baronías y sus jurisdicciones, con el Principado<br />

<strong>de</strong> Andorra <strong>en</strong> el que ejerc<strong>en</strong> los obispos <strong>de</strong> Urgel <strong>la</strong> jurisdicción<br />

temporal como prínci pes soberanos <strong>en</strong> dicho Principado con el Rey<br />

Christianissimo».<br />

405. Teólogo consultor <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Real</strong> Junta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Inmacu<strong>la</strong>da Concepción<br />

<strong>de</strong> Nuestra Señora.<br />

406. Hay que <strong>de</strong>stacar que los libros para Cataluña <strong>de</strong> los «Registros<br />

<strong>de</strong>l <strong>Real</strong> Patro nato» omit<strong>en</strong> el nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l sigui<strong>en</strong>te obispo <strong>de</strong><br />

Urgel. Juan García Mont<strong>en</strong>egro murió el 23 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1780, si<strong>en</strong>do<br />

sucedido <strong>en</strong> el cargo por José Boltas el 11 <strong>de</strong> no viembre <strong>de</strong> ese mismo<br />

año. Boltas siguió ciñ<strong>en</strong>do <strong>la</strong> mitra urgelitana hasta el 8 <strong>de</strong> di ciembre<br />

<strong>de</strong> 1795, fecha <strong>de</strong> su muerte. En su lugar fue nombrado Antonio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Dueña Cisneros. Quintín ALDEA, op. cit., p. 2433.<br />

ÍNDICE<br />

262


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

407. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 224v-226.<br />

Presbítero, natural y vecino <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Cervera. Dejó a <strong>la</strong> real<br />

provisión por <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta el b<strong>en</strong>efi cio simple tercero <strong>en</strong> <strong>la</strong> capil<strong>la</strong><br />

y altar <strong>de</strong> San Antonio Abad <strong>en</strong> <strong>la</strong> Iglesia Parro quial <strong>de</strong> San Nicolás,<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Bellpuig, <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma diócesis <strong>de</strong> Solsona.<br />

408. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 231v-232v.<br />

Cura <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia Parroquial <strong>de</strong> San Saturnino <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ll<strong>en</strong>a,<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Solsona.<br />

409. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 153-154.<br />

410. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 24-24v. En<br />

el docum<strong>en</strong> to se especifi ca que el curato es <strong>de</strong> obligada resid<strong>en</strong>cia.<br />

411. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 283, ff. 60v-61v.<br />

412. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 219-219v.<br />

Presbítero, <strong>de</strong> virtud, letras y bu<strong>en</strong>as partes.<br />

413. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 241.<br />

414. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 258.<br />

415. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 283, f. 60v.<br />

416. Dignidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Lérida.<br />

417. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 283, f. 63v.<br />

418. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 283, f. 74.<br />

419. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 283, f. 81v.<br />

420. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 283, f. 81 v.<br />

263


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

421. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 246v.<br />

422. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 341-342.<br />

423. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 154-155.<br />

424. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 122-123.<br />

También se hac<strong>en</strong> constar su virtud, letras y otras bu<strong>en</strong>as pr<strong>en</strong>das.<br />

425. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 135-136v.<br />

426. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 2v-3.<br />

Presbítero, <strong>de</strong> vir tud, letras y otras bu<strong>en</strong>as partes.<br />

427. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 103-104.<br />

428. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 137v.<br />

429. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 140-141.<br />

430. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 74v-75.<br />

Presbítero. De virtud, letras y otras bu<strong>en</strong>as pr<strong>en</strong>das.<br />

431. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 80v-82.<br />

432. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, f. 82.<br />

433. En dicha cédu<strong>la</strong> se especifi caba que <strong>la</strong> se<strong>de</strong> se hal<strong>la</strong>ba vacante<br />

por fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Guillermo Golorons -último obispo legítimo-. La<br />

Santa Se<strong>de</strong> accedió a mandar <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s tras incluir <strong>en</strong> el<strong>la</strong>s una cláusu<strong>la</strong><br />

certo modo pastoris so<strong>la</strong>tio <strong>de</strong>stituta, evitando nombrar al último<br />

poseedor <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra. Esta voluntad <strong>de</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to hay que in cluir<strong>la</strong><br />

<strong>en</strong> el marco <strong>de</strong> <strong>la</strong>s negociaciones <strong>de</strong> un nuevo concordato que pusiera<br />

fi n a los li tigios <strong>en</strong>tre ambas cortes.<br />

ÍNDICE<br />

264


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

434. La pres<strong>en</strong>tación real <strong>de</strong> los obispos <strong>de</strong> Solsona se vio turbada<br />

por <strong>la</strong> coyuntura bélica. Com<strong>en</strong>zó el siglo <strong>en</strong> <strong>la</strong> mitra el agustino<br />

Guillermo Golorons, que murió el 12 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1708. <strong>El</strong> gobierno<br />

intruso pres<strong>en</strong>tó <strong>en</strong>tonces a Francisco Dorda, que ocupó <strong>la</strong> mitra<br />

hasta el 3 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1716, fecha <strong>en</strong> <strong>la</strong> que fue <strong>de</strong>sterrado por<br />

Felipe V. Entonces le <strong>en</strong>cargó a José Par<strong>en</strong>t <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra vacante, y que remitiera su producto a los <strong>de</strong>positarios<br />

Cantuchi y Compañía hasta nueva ord<strong>en</strong>. Asimismo, por <strong>de</strong>creto<br />

<strong>de</strong> 24 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1717 le mandó que <strong>en</strong>ti<strong>en</strong>diese <strong>en</strong> lo tocante a<br />

los espolios <strong>de</strong>l obispo difunto -Golorons- para que se cobras<strong>en</strong> y<br />

distribuyes<strong>en</strong> legíti mam<strong>en</strong>te, y se supiese lo que quedaba <strong>en</strong> residuo<br />

para ser también incluido <strong>en</strong> <strong>la</strong> admi nistración. No <strong>de</strong>bía <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r, <strong>en</strong><br />

cambio, <strong>en</strong> lo jurisdiccional, cuyo conocimi<strong>en</strong>to tocaba a los ministros<br />

reales, y lo <strong>de</strong>bía t<strong>en</strong>er el veguer o <strong>la</strong> persona que ejerciere <strong>en</strong> esa<br />

ciudad <strong>la</strong> jurisdicción ordinaria.<br />

435. Lasa<strong>la</strong> ocupó el sillón episcopal hasta su muerte el 17 <strong>de</strong> junio<br />

<strong>de</strong> 1792.<br />

436. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 99-100.<br />

Capellán <strong>de</strong> los reales ejércitos. De virtud, letras, servicios y otras<br />

bu<strong>en</strong>as circunstancias.<br />

437. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, f. 216v.<br />

438. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 50v-51.<br />

439. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, f. 95.<br />

440. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 365v-367.<br />

265


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

441. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 369v-371.<br />

Doctor. Clé rigo <strong>de</strong> órd<strong>en</strong>es m<strong>en</strong>ores, <strong>de</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Urgel, <strong>de</strong> virtud,<br />

letras y bu<strong>en</strong>as pr<strong>en</strong>das.<br />

442. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 38-39v.<br />

443. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, f. 205.<br />

444. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 205v-206.<br />

445. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 208-209v.<br />

446. Adjuntando <strong>la</strong> dimisión <strong>de</strong> su canonjía.<br />

447. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 320v-321<br />

v.<br />

448. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 164v-167v.<br />

Que <strong>de</strong>ja a <strong>la</strong> real provisión por <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta el curato <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong> Otero <strong>de</strong> Herreros (dióce sis <strong>de</strong> Segovia).<br />

449. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, f. 59.<br />

450. La provisión <strong>de</strong>l obispado <strong>de</strong> Vic también se vio alterada por <strong>la</strong><br />

coyuntura béli ca. Aunque <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación nos hab<strong>la</strong> <strong>de</strong>l nombrami<strong>en</strong>to<br />

el 20 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1720 <strong>de</strong> Raimundo <strong>de</strong> Marimón y Corbera<br />

tras <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> Antonio Pascual, <strong>la</strong> realidad es que el obispo que<br />

murió el 18 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1720 fue Manuel Sanjust y <strong>de</strong> Pagés. Al ser<br />

pre s<strong>en</strong>tado por el gobierno intruso, Felipe V no quiso que fuera m<strong>en</strong>cionado<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> cédu<strong>la</strong>. Tampoco quiso que constaran <strong>en</strong> los <strong>de</strong>spachos<br />

<strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>siones concedi das por Santjust y sancionadas<br />

con bu<strong>la</strong>s apostólicas.<br />

ÍNDICE<br />

266


ÍNDICE<br />

2. Las provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos<br />

451. «Las parroquias <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Vic, Manresa, Cervera, Cal<strong>de</strong>s,<br />

Monbuy, San Pedor, castillo o término <strong>de</strong>l Brull, y tres contiguos que<br />

son <strong>de</strong> San Martín, San Cristó bal <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cartaña, y Santa María <strong>de</strong><br />

Ceva, parroquias <strong>de</strong> San Cipriano <strong>de</strong> <strong>la</strong> Mora, <strong>de</strong> San Martín <strong>de</strong><br />

Aiguafreda, Santa Coloma <strong>de</strong> Biño<strong>la</strong>s, San Fructuoso <strong>de</strong> Beleña,<br />

San Ginés <strong>de</strong> Fara<strong>de</strong>ll, San Marcial? <strong>de</strong> Monts<strong>en</strong>y y San Martín <strong>de</strong><br />

Vi<strong>la</strong>drau, Castillo <strong>de</strong> Gurs?, y <strong>de</strong> Voltregá, Cuadra <strong>de</strong> Cananglell, parroquias<br />

<strong>de</strong> San Miguel <strong>de</strong> Or<strong>de</strong>ig, <strong>de</strong> Santa Cecilia <strong>de</strong> Voltregá, y <strong>de</strong><br />

San Martín <strong>de</strong> Sobremunt?, castillo y parroquia <strong>de</strong> Na lech, Rocafort y<br />

Grañanel<strong>la</strong>, parroquias o castillos <strong>de</strong> Sall<strong>en</strong>t, Artes, Orta, y Castelnou,<br />

parroquias <strong>de</strong> Santa Eu<strong>la</strong>lia, <strong>de</strong> Ruipimer, y su castillo <strong>de</strong> Torruel<strong>la</strong>, y<br />

cualquier otro, cuyo señorío temporal pert<strong>en</strong>ece a <strong>la</strong> mitra y dignidad<br />

episcopal <strong>de</strong> Vic».<br />

452. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 229v-230.<br />

453. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, f. 311v.<br />

454. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 228v-229v.<br />

Clérigo <strong>de</strong> prima tonsura y cuatro m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Sevil<strong>la</strong>.<br />

455. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, f. 155v.<br />

456. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, f. 285.<br />

457. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, f. 288.<br />

458. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, f. 289v.<br />

459. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 42v-43v.<br />

460. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 329-330.<br />

267


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

461. Los lugares <strong>de</strong>l señorío <strong>de</strong>l obispado tortosino eran <strong>la</strong>s vil<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

Cabanes, Alza mora, Cabases -y los cinco pueblos <strong>de</strong> su jurisdicción:<br />

Margalef, Bisbal, Figuera, Lloa y Vilel<strong>la</strong>-, Lledó, B<strong>en</strong>lloch, Torreb<strong>la</strong>nca<br />

y Ar<strong>en</strong>y; los lugares <strong>de</strong> Subirana y <strong>El</strong> Mo<strong>la</strong>r; <strong>la</strong>s baronías <strong>de</strong> Miravet y<br />

Zufera; <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> Alba<strong>la</strong>t; y el manso <strong>de</strong> Nacambrils.<br />

462. Con motivo <strong>de</strong>l quebrantami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su salud y <strong>de</strong> no po<strong>de</strong>r dar<br />

cumplimi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong>s «muchas y gravísimas obligaciones <strong>de</strong> su ministerio<br />

pastoral». Se le reservó una p<strong>en</strong>sión anual <strong>de</strong> 1.375 ducados <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Cámara Apostólica (4.000 reales <strong>de</strong> vellón) a car gar sobre los frutos<br />

y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra, para <strong>la</strong> «congrua sust<strong>en</strong>tación» <strong>de</strong>l r<strong>en</strong>uncian te;<br />

cantidad que <strong>de</strong>bería percibir sin más <strong>de</strong>scu<strong>en</strong>to que lo correspondi<strong>en</strong>te<br />

a su conducción fuera <strong>de</strong>l obispado -don<strong>de</strong> fi jase su resid<strong>en</strong>cia.<br />

Tras cubrir <strong>la</strong> vacante con Victoriano López Gonzalo, para dar cabida<br />

a <strong>la</strong> p<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> Cortés, y se trata <strong>de</strong> una ex cepción, el obispo electo<br />

consintió <strong>en</strong> que fueran fi jados para carga <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones 5.130 ducados,<br />

5 julios y 2/3 <strong>de</strong> otro, cantidad que excedía <strong>de</strong> <strong>la</strong> tercera parte <strong>de</strong>l<br />

valor <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra <strong>en</strong> 1.007 ducados, 5 julios y 1/8.<br />

ÍNDICE<br />

268


ÍNDICE<br />

3. <strong>El</strong> acceso real a <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas eclesiásticas:<br />

<strong>la</strong> carga <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones<br />

3. EL ACCESO REAL A LAS RENTAS<br />

ECLESIÁSTICAS: LA CARGA DE PENSIONES<br />

Al contrario <strong>de</strong> lo que podría p<strong>en</strong>sarse, no son muchos<br />

los libros que han tratado directam<strong>en</strong>te el tema <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia, <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con su im portancia<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> economía y <strong>en</strong> <strong>la</strong> sociedad españo<strong>la</strong>. Y muchos <strong>de</strong> los<br />

que han tratado estos aspectos, lo han hecho <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>en</strong>foques<br />

poco útiles, si<strong>en</strong>do real m<strong>en</strong>te muy contados los que<br />

procuraron hal<strong>la</strong>r explicaciones sobre su funcio nalidad y su<br />

signifi cado económico, tanto a nivel cuantitativo como <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

un punto <strong>de</strong> vista cualitativo (nota 1).<br />

Es un hecho g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te reconocido que, <strong>en</strong> el siglo XVIII,<br />

<strong>la</strong> Iglesia era <strong>la</strong> institución más rica <strong>de</strong>l reino (nota 2). Los<br />

mismos economistas españoles <strong>de</strong> aquel tiempo t<strong>en</strong>ían conci<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> que <strong>la</strong> Iglesia había v<strong>en</strong>ido disfrutando <strong>de</strong> una situación<br />

privilegiada y era dueña <strong>de</strong> una parte importantísima<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> fortuna na cional (nota 3). Y d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> estructura <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

269


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Iglesia, <strong>la</strong>s mitras y, <strong>en</strong> m<strong>en</strong>or medida, los monasterios mas<br />

po<strong>de</strong>rosos, recogían y canalizaban hacia variados fi nes una<br />

parte importante <strong>de</strong> <strong>la</strong> riqueza <strong>de</strong>l país (nota 4).<br />

Pese a que <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s donaciones -tan notorias <strong>en</strong> siglos<br />

anteriores- casi habían terminado, <strong>la</strong> acumu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s manos muertas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia seguía si<strong>en</strong>do una actividad<br />

<strong>en</strong> expansión: <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s con mayores recursos<br />

económicos buscaban <strong>la</strong> «inversión» más segura, productiva<br />

y g<strong>en</strong>eraliza da, por lo que compraban tierras para poner<strong>la</strong>s a<br />

r<strong>en</strong>ta. Este hecho no agradaba <strong>en</strong> absoluto a los ilustrados,<br />

qui<strong>en</strong>es eran <strong>de</strong> <strong>la</strong> opinión <strong>de</strong> que «<strong>la</strong> Iglesia, olvi dada <strong>de</strong> sus<br />

mo<strong>de</strong>stos oríg<strong>en</strong>es, disfruta <strong>de</strong> riquezas excesivas, y son éstas<br />

<strong>la</strong>s que <strong>la</strong> <strong>de</strong>svían <strong>de</strong> <strong>la</strong> pureza evangélica, <strong>la</strong>s que están<br />

a punto <strong>de</strong> matar una parte <strong>de</strong> su alma» (nota 5).<br />

Pero todo esto es teoría. En <strong>la</strong> práctica, <strong>la</strong> variedad <strong>de</strong> los<br />

recursos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia, <strong>la</strong> complejidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s formas <strong>de</strong> t<strong>en</strong><strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra <strong>en</strong> el Antiguo Ré gim<strong>en</strong> y <strong>la</strong> transfer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

caudales eclesiásticos hacia el Estado que se g<strong>en</strong>eró con <strong>la</strong>s<br />

obligaciones fi scales, hac<strong>en</strong> difícil una medición exacta <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

totalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> riqueza <strong>de</strong>l clero (nota 6).<br />

No obstante, autores como Miguel Arto<strong>la</strong> han trabajado para<br />

ofrecer cifras y <strong>de</strong>mostrar <strong>la</strong> realidad <strong>de</strong> los <strong>en</strong>ormes recursos<br />

económicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia espa ño<strong>la</strong> (nota 7). <strong>El</strong> citado his-<br />

ÍNDICE<br />

270


3. <strong>El</strong> acceso real a <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas eclesiásticas:<br />

<strong>la</strong> carga <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones<br />

toriador afi rma que <strong>la</strong> Iglesia poseía el 14,7% <strong>de</strong> <strong>la</strong> superfi cie,<br />

si<strong>en</strong>do ésta <strong>de</strong> calidad, pues le proporcionaba el 24,1% <strong>de</strong>l<br />

total <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas agríco<strong>la</strong>s. También era dueña <strong>de</strong> una gran<br />

cabaña gana<strong>de</strong>ra. Y aunque su participación <strong>en</strong> los sectores<br />

industrial y comercial era muy escasa, disponía <strong>de</strong> una gran<br />

cantidad <strong>de</strong> fi ncas urbanas, juros y c<strong>en</strong>sos. Domínguez Ortiz<br />

remata estos datos al escribir que aproximadam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> sexta<br />

parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas ecle siásticas pert<strong>en</strong>ecía a los pre<strong>la</strong>dos,<br />

lo que v<strong>en</strong>ía a signifi car que un 2% <strong>de</strong> toda <strong>la</strong> riqueza <strong>de</strong><br />

España era administrada por 54 personas: 35 obispos <strong>de</strong><br />

Castil<strong>la</strong> y 19 <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> (nota 8).<br />

Los <strong>de</strong>stinos que se daban a estas cantida<strong>de</strong>s eran varios y<br />

dispares. Aparte <strong>de</strong> <strong>la</strong> adquisición <strong>de</strong> nuevos inmuebles -tierras<br />

(nota 9), una parte <strong>de</strong> los fondos se di rigía al sust<strong>en</strong>to<br />

físico <strong>de</strong>l clero. <strong>El</strong> «espl<strong>en</strong>dor <strong>de</strong>l culto» se llevaba una importante<br />

porción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas; para mant<strong>en</strong>er un culto público<br />

<strong>de</strong> extraordinaria variedad y lujo, <strong>la</strong>s instituciones religiosas<br />

incurrían <strong>en</strong> fuertes gastos <strong>en</strong> cons trucciones (nota 10), ornam<strong>en</strong>tos,<br />

y sost<strong>en</strong>ían miles <strong>de</strong> edifi cios artísticos.<br />

Pero también ejercía <strong>la</strong> Iglesia una amplia función social. Las<br />

obras <strong>de</strong> be nefi c<strong>en</strong>cia completaban el capítulo <strong>de</strong> gastos.<br />

Éstas se traducían <strong>en</strong> limosnas, y -lo que nos interesa más-<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> concesión <strong>de</strong> multitud <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones. Estas p<strong>en</strong> siones<br />

ÍNDICE<br />

271


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

podían resultar muy gravosas. Hay que t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que<br />

no todas <strong>la</strong>s se<strong>de</strong>s episcopales permitían vivir <strong>en</strong> <strong>la</strong> opul<strong>en</strong>cia<br />

a sus pre<strong>la</strong>dos. Los contrastes <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> los obispados<br />

eran muy ac<strong>en</strong>tuados. Los más pobres se con c<strong>en</strong>traban<br />

<strong>en</strong> Galicia, <strong>Aragón</strong> y <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cataluña rural. En cambio, <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

costa ca ta<strong>la</strong>na y Levante, los obispos disfrutaban <strong>de</strong> r<strong>en</strong>tas<br />

consi<strong>de</strong>rables, aunque nunca comparables a <strong>la</strong>s <strong>de</strong> los más<br />

ricos, los arzobispos <strong>de</strong> Toledo, Sevil<strong>la</strong> y Val<strong>en</strong>cia (nota 11).<br />

En Cataluña, los diezmos -que <strong>en</strong> Castil<strong>la</strong> constituían <strong>la</strong> parte<br />

fundam<strong>en</strong>tal <strong>de</strong> los ingresos eclesiásticos- solían <strong>de</strong>sviarse<br />

para ll<strong>en</strong>ar <strong>la</strong>s arcas <strong>de</strong> <strong>la</strong>icos. Tarragona, Barcelona y Lérida<br />

t<strong>en</strong>ían r<strong>en</strong>tas sufi ci<strong>en</strong>tes, aunque nunca equiparables a <strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s primeras se<strong>de</strong>s castel<strong>la</strong>nas. Tortosa obt<strong>en</strong>ía una bu<strong>en</strong>a<br />

por ción <strong>de</strong> sus ingresos <strong>en</strong> territorios <strong>de</strong>l reino val<strong>en</strong>ciano.<br />

Y <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más diócesis cata<strong>la</strong>nas disponían <strong>de</strong> r<strong>en</strong>tas realm<strong>en</strong>te<br />

reducidas (nota 12).<br />

A nivel g<strong>en</strong>eral español, <strong>la</strong> Iglesia consolidó su posición a lo<br />

<strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l si glo. La continua subida <strong>de</strong> los precios agrarios a<br />

partir <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> <strong>la</strong> c<strong>en</strong>tu ria b<strong>en</strong>efi ció a los propietarios <strong>de</strong><br />

tierras y a los que recibían pagos <strong>en</strong> especie. No obstante,<br />

el crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los ingresos fue m<strong>en</strong>os espectacu<strong>la</strong>r <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

dió cesis cata<strong>la</strong>nas, excepto <strong>en</strong> el obispado <strong>de</strong> Barcelona,<br />

que vio cómo se duplica ban sus r<strong>en</strong>tas <strong>en</strong>tre 1735 y 1768.<br />

ÍNDICE<br />

272


3. <strong>El</strong> acceso real a <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas eclesiásticas:<br />

<strong>la</strong> carga <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones<br />

Los agudos procesos infl acionistas <strong>de</strong> fi nales <strong>de</strong> siglo disminuyeron<br />

el valor real <strong>de</strong> estos increm<strong>en</strong>tos, pero al recibir <strong>la</strong><br />

Igle sia los pagos <strong>en</strong> especie, pudo mant<strong>en</strong>er los ingresos sin<br />

gran<strong>de</strong>s difi culta<strong>de</strong>s (nota 13).<br />

<strong>El</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los ing<strong>en</strong>tes recursos eclesiásticos se<br />

tradujo <strong>en</strong> un <strong>de</strong> c<strong>la</strong>rado interés <strong>de</strong> <strong>la</strong> corona por increm<strong>en</strong>tar<br />

su participación <strong>en</strong> ellos. <strong>El</strong> rey obt<strong>en</strong>ía por <strong>de</strong>recho una parte<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas y b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos por me dio <strong>de</strong> una<br />

serie <strong>de</strong> impuestos especiales, como <strong>la</strong> mesada y <strong>la</strong> media<br />

annata, y recibía <strong>la</strong> r<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> todos los b<strong>en</strong>efi cios que quedaban<br />

vacantes por muerte o traspaso <strong>de</strong> sus titu<strong>la</strong>res (espolios<br />

y vacantes) (nota 14). Otros impuestos reales sobre <strong>la</strong> Iglesia<br />

(el escusado y el subsidio) aum<strong>en</strong>taban <strong>la</strong> Haci<strong>en</strong>da estatal,<br />

así como también el <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> a recibir dos nov<strong>en</strong>as<br />

partes <strong>de</strong>l total recauda do por el pago <strong>de</strong> los diezmos.<br />

Asimismo, el afán estatal por increm<strong>en</strong>tar su participación <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia españo<strong>la</strong> explica <strong>la</strong>s secu<strong>la</strong>res disputas<br />

con <strong>la</strong> Santa Se<strong>de</strong> <strong>en</strong> pos <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> Universal,<br />

con el fi n <strong>de</strong> <strong>en</strong>cauzar hacia el real tesoro <strong>la</strong>s sumas <strong>en</strong>ormes<br />

que iban a <strong>de</strong>sembocar a Roma.<br />

Los monarcas españoles también t<strong>en</strong>ían acceso a <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s mitras y abadías principales puesto que <strong>la</strong> Santa Se<strong>de</strong><br />

les había atribuido <strong>la</strong> potestad <strong>de</strong> cargar p<strong>en</strong>siones hasta por<br />

ÍNDICE<br />

273


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

un tercio <strong>de</strong> su valor líquido. Esta fracción se reducía a un<br />

cuarto <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que t<strong>en</strong>ían m<strong>en</strong>os disponibilida<strong>de</strong>s (nota 15).<br />

Sólo <strong>la</strong>s más pobres -caso <strong>de</strong> Jaca <strong>en</strong> los territorios <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>- quedaban ex<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> esta carga (nota 16).<br />

Aunque habitualm<strong>en</strong>te el tercio era respetado por el rey<br />

(nota 17), <strong>en</strong> algunas oca siones, <strong>la</strong> cantidad cargada era<br />

mayor. <strong>El</strong>lo se producía cuando <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>siones consignadas<br />

por bu<strong>la</strong>s apostólicas excedían <strong>la</strong> cantidad m<strong>en</strong>cionada<br />

(nota 18), por ha ber bajado <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong>l obispado.<br />

En Cataluña, todas <strong>la</strong>s mitras fueron cargadas con p<strong>en</strong>siones<br />

<strong>de</strong> <strong>de</strong>signa ción real. Lo mismo les ocurrió a algunos <strong>de</strong><br />

los monasterios <strong>de</strong> <strong>la</strong> Congrega ción B<strong>en</strong>edictina C<strong>la</strong>ustral<br />

Tarracon<strong>en</strong>se Caesaraugustana. En <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Urgel,<br />

al <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Gerri. En <strong>la</strong> <strong>de</strong> Barcelona, al <strong>de</strong> San<br />

Cugat <strong>de</strong>l Va llés. Y <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong> Gerona, a los <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong><br />

Camprodón, San Pedro <strong>de</strong> Besa lú, San Pedro <strong>de</strong> Galligans,<br />

San Esteban <strong>de</strong> Baño<strong>la</strong>s, San Salvador <strong>de</strong> Breda y Santa<br />

María <strong>de</strong> Ripoll.<br />

<strong>El</strong> organismo compet<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> concesión <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones era<br />

<strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>, puesto que también era atribución<br />

suya <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> pre<strong>la</strong>dos (nota 19). Normalm<strong>en</strong>te, a<br />

<strong>la</strong> muerte <strong>de</strong> un obispo, el cabildo eclesiástico o el vicario <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> diócesis notifi caba <strong>la</strong> vacante al rey. La Cámara solicitaba<br />

ÍNDICE<br />

274


3. <strong>El</strong> acceso real a <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas eclesiásticas:<br />

<strong>la</strong> carga <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones<br />

un <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>do in forme sobre <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra para ver qué<br />

p<strong>en</strong>siones estaban ya consigna das y qué p<strong>en</strong>siones podía<br />

cargar el rey, d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> los límites <strong>de</strong>l tercio estipu<strong>la</strong>do. La<br />

valoración se efectuaba por quinqu<strong>en</strong>ios para t<strong>en</strong>er un valor<br />

me dio aproximado y eliminar <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias anuales, a veces<br />

muy marcadas, pues si<strong>en</strong>do <strong>de</strong> ordinario los diezmos el factor<br />

principal <strong>de</strong> recaudación, estaban fuertem<strong>en</strong>te infl uidas<br />

por <strong>la</strong> variabilidad característica <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cosechas (nota 20).<br />

La guerra, con sus consecu<strong>en</strong>cias, también podía sumarse<br />

como factor distorsiona dor <strong>de</strong> estas valoraciones, a m<strong>en</strong>udo<br />

provocando una cierta infl ación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas, meram<strong>en</strong>te coyuntural<br />

(nota 21).<br />

Una vez revisado el informe por <strong>la</strong> Cámara, se notifi caba al<br />

rey <strong>la</strong> cantidad disponible para nuevas p<strong>en</strong>siones, cantidad<br />

que éste repartía <strong>en</strong>tre los nuevos b<strong>en</strong>efi ciados.<br />

Después, el obispo electo <strong>de</strong>bía dar su cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to a todas<br />

<strong>la</strong>s p<strong>en</strong>sio nes cargadas <strong>en</strong> el tercio real, tanto a <strong>la</strong>s viejas<br />

como a <strong>la</strong>s nuevas (nota 22). <strong>El</strong>lo era un requisito previo<br />

inexcusable para <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación regia.<br />

Sólo <strong>en</strong>tonces, se producía <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación real ante el papa.<br />

Se remitían a <strong>la</strong> Curia tanto <strong>la</strong> cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l<br />

nuevo pre<strong>la</strong>do como <strong>la</strong> lista o «fee» <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones cargadas<br />

sobre <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> esa mitra.<br />

ÍNDICE<br />

275


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

En el caso <strong>de</strong> quedar vacante alguna <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>siones «viejas»<br />

cons<strong>en</strong>tidas antes <strong>de</strong> que <strong>la</strong> Curia pasase <strong>la</strong> gracia <strong>de</strong>l<br />

obispado -antes <strong>de</strong> llegar <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> confi rmación <strong>de</strong>l nombrami<strong>en</strong>to-,<br />

el rey podía volver a cargar <strong>la</strong> cantidad libre hasta<br />

el límite marcado, <strong>de</strong> modo que <strong>la</strong> nueva o nuevas p<strong>en</strong>siones<br />

se com<strong>en</strong> zarían a cobrar, al igual que <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

fecha <strong>en</strong> que se pasase <strong>la</strong> gra cia <strong>de</strong> dicha mitra.<br />

Los b<strong>en</strong>efi ciados con p<strong>en</strong>siones reales también <strong>de</strong>bían conseguir<br />

<strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s pontifi cias <strong>de</strong> confi rmación para hacer<strong>la</strong>s<br />

efectivas. Para ello disponían <strong>de</strong>l p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> un año, pasado el<br />

cual, si no <strong>la</strong>s habían conseguido, quedaban <strong>de</strong> nue vo a <strong>la</strong><br />

libre disposición <strong>de</strong>l monarca (nota 23).<br />

En <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación, <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cédu<strong>la</strong>s sobre p<strong>en</strong>siones<br />

repit<strong>en</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te fórmu<strong>la</strong>: el rey escribe al repres<strong>en</strong>tante<br />

real <strong>en</strong> Roma para que supli que al Papa <strong>la</strong> expedición<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s que confi rm<strong>en</strong> <strong>la</strong> concesión <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>en</strong> sión, cargada<br />

<strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l obispo o <strong>de</strong>l abad<br />

correspondi<strong>en</strong>te.<br />

Los b<strong>en</strong>efi ciarios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>siones t<strong>en</strong>ían que cumplir una<br />

serie <strong>de</strong> requisi tos (nota 24). Debían ser españoles, pues por<br />

pragmática <strong>de</strong> 20 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1539 se prohibía que los<br />

extranjeros gozaran <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones cargadas sobre los b<strong>en</strong>efi -<br />

cios «<strong>de</strong> estos reinos», y que los obt<strong>en</strong>tores <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios<br />

ÍNDICE<br />

276


3. <strong>El</strong> acceso real a <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas eclesiásticas:<br />

<strong>la</strong> carga <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones<br />

consintieran que és tas se cargaran sobre foráneos. También<br />

quedaba terminantem<strong>en</strong>te prohibido que los naturales recibieran<br />

p<strong>en</strong>siones «para acudir con el<strong>la</strong>s á extrangeros», a<br />

modo <strong>de</strong> testaferros. Tampoco podían recaer p<strong>en</strong>siones sobre<br />

sujetos m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong> 18 años o que no tuvieran una conocida<br />

<strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> <strong>de</strong>dicarse al esta do eclesiástico.<br />

Las p<strong>en</strong>siones estaban gravadas con una carga porc<strong>en</strong>tual<br />

por el subsidio y el escusado que pesaban sobre todas <strong>la</strong>s<br />

r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia. Pero fue práctica común <strong>en</strong>tre los pre<strong>la</strong>dos<br />

el que hicieran más <strong>de</strong>scu<strong>en</strong>tos que éstos <strong>en</strong> el pago <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s p<strong>en</strong>siones. A ello respondió <strong>la</strong> publicación por Fernando<br />

VI <strong>de</strong>l real <strong>de</strong> creto <strong>de</strong> 7 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1746, <strong>en</strong> el que se fi jaban<br />

<strong>la</strong>s formas que <strong>de</strong>bían seguir los obispos <strong>en</strong> el pago <strong>de</strong> éstas<br />

(nota 25).<br />

Tras <strong>la</strong> publicación <strong>de</strong>l real <strong>de</strong>creto, el rey escribió cartas<br />

al arzobispo <strong>de</strong> Tarragona y a los obispos <strong>de</strong> Barcelona,<br />

Gerona, Lérida, Tortosa, Vic y Urgel, comunicándoles hal<strong>la</strong>rse<br />

informado <strong>de</strong>l perjuicio que sufrían <strong>la</strong>s «comunida<strong>de</strong>s y particu<strong>la</strong>res<br />

p<strong>en</strong>sionistas» <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> percepción<br />

<strong>de</strong> sus respec tivas p<strong>en</strong>siones, por los <strong>de</strong>scu<strong>en</strong>tos que los<br />

pre<strong>la</strong>dos cata<strong>la</strong>nes les hacían por gastos <strong>de</strong> administración,<br />

recolección <strong>de</strong> frutos, reducción <strong>de</strong> ellos a dinero, y b<strong>en</strong>efi cio<br />

y cobranza <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra.<br />

ÍNDICE<br />

277


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Enterado <strong>de</strong> este abuso, que se había convertido <strong>en</strong> práctica<br />

frecu<strong>en</strong>te, y para evitar que siguiese produciéndose, el rey<br />

resolvió prev<strong>en</strong>irles para que pa gas<strong>en</strong> a los p<strong>en</strong>sionistas<br />

íntegram<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> dinero efectivo, <strong>en</strong> <strong>la</strong> capital <strong>de</strong>l ar zobispado,<br />

sin más <strong>de</strong>mora que 18 meses para <strong>la</strong> primera paga<br />

y 6 meses para cada una <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes, y sin otro<br />

<strong>de</strong>scu<strong>en</strong>to que el porc<strong>en</strong>tual corres pondi<strong>en</strong>te al subsidio y el<br />

escusado, pues los gastos <strong>de</strong> administración, recolec ción <strong>de</strong><br />

frutos, reducción <strong>de</strong> éstos a dinero, b<strong>en</strong>efi cio y cobranza <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas y todas <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más cargas que t<strong>en</strong>ían <strong>la</strong>s mitras, les<br />

fueron <strong>de</strong>scontadas y abona das al tiempo <strong>de</strong> su ingreso <strong>en</strong><br />

el<strong>la</strong>s.<br />

Las cartas <strong>en</strong>viadas a los pre<strong>la</strong>dos cata<strong>la</strong>nes acababan ahí,<br />

pero el real <strong>de</strong> creto copiado <strong>en</strong> <strong>la</strong> Novísima Recopi<strong>la</strong>ción incluía<br />

<strong>la</strong> forma <strong>de</strong> proce<strong>de</strong>r <strong>en</strong> ca so <strong>de</strong> que algún obispo <strong>de</strong>scontase<br />

más que por el concepto <strong>de</strong> subsidio y escusado o<br />

se retrasase <strong>en</strong> los pagos. La Cámara <strong>de</strong>bería proce<strong>de</strong>r contra<br />

los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> esa mitra hasta que se «verifi que <strong>la</strong><br />

íntegra satisfacción <strong>de</strong> lo que legítimam<strong>en</strong>te se le <strong>de</strong>biere».<br />

Tras <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong>l real <strong>de</strong>creto abundan <strong>la</strong>s cartas mandadas a<br />

los obispos recién electos para que pagu<strong>en</strong> íntegram<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s<br />

p<strong>en</strong>siones <strong>de</strong> <strong>de</strong>signación real. En algunas ocasiones, el rey<br />

ruega a los obispos que pagu<strong>en</strong> íntegram<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>siones<br />

ÍNDICE<br />

278


3. <strong>El</strong> acceso real a <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas eclesiásticas:<br />

<strong>la</strong> carga <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones<br />

reales amparándose <strong>en</strong> que, sumándo<strong>la</strong>s, no llegan al tercio<br />

<strong>de</strong>l valor <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra (nota 26). En otras, a pesar <strong>de</strong> haber<br />

cargado <strong>la</strong> totalidad <strong>de</strong>l tercio que por <strong>de</strong>recho le correspon<strong>de</strong>,<br />

el rey le «ruega» al obispo que pague íntegram<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s<br />

p<strong>en</strong>siones, sin <strong>de</strong>scontarles siquiera el subsidio y escusado<br />

(nota 27).<br />

Si hubo t<strong>en</strong>siones <strong>en</strong>tre el rey y los pre<strong>la</strong>dos, también existieron<br />

<strong>en</strong>tre <strong>la</strong> monarquía y <strong>la</strong> Santa Se<strong>de</strong>. <strong>El</strong> ejemplo más<br />

c<strong>la</strong>ro lo hal<strong>la</strong>mos <strong>en</strong> <strong>la</strong> real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 21 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1762<br />

(nota 28), <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se le adjudican 93 ducados y 13 julios <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Cámara Apostólica a José <strong>de</strong> Novales, tras haber fallecido<br />

Pedro <strong>de</strong> Santa Ma ría, sobre los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra <strong>de</strong><br />

Tortosa, al tiempo que fue pres<strong>en</strong>ta do el obispo Luis García<br />

Mañero. Este <strong>de</strong>spacho es el que está copiado <strong>en</strong> el Libro<br />

<strong>de</strong>l Registro, pero <strong>en</strong> su lugar se remitió a Roma otro liso y<br />

l<strong>la</strong>no con fe cha <strong>en</strong> <strong>El</strong> Pardo <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1762 porque<br />

«el ag<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l rey <strong>en</strong> esta corte dijo que así se expedían <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

Secretaría <strong>de</strong>l <strong>Patronato</strong> <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>». La polé mica <strong>de</strong>bió re<strong>la</strong>cionarse<br />

con <strong>la</strong> facultad real <strong>de</strong> po<strong>de</strong>r cargar <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>siones<br />

vita licias <strong>en</strong> cuanto vacar<strong>en</strong>.<br />

Las p<strong>en</strong>siones podían ser personales, a favor <strong>de</strong> un particu<strong>la</strong>r<br />

con carácter vitalicio; o institucionales, <strong>en</strong> b<strong>en</strong>efi cio <strong>de</strong> una<br />

institución, por lo g<strong>en</strong>eral, un c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> estudios, un conv<strong>en</strong>-<br />

ÍNDICE<br />

279


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

to, un hospital, u otra institución <strong>de</strong> carácter b<strong>en</strong>éfi co o asist<strong>en</strong>cial.<br />

Éstas solían ser perpetuas, aunque algunas necesitaban<br />

ser r<strong>en</strong>ovadas cada 14 años. Las que aparec<strong>en</strong> con mayor<br />

frecu<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> docu m<strong>en</strong>tación son <strong>la</strong>s que reca<strong>en</strong> sobre<br />

el Hospital <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> <strong>en</strong> Ma drid (nota 29),<br />

y sobre <strong>la</strong> Universidad literaria <strong>de</strong> Cervera (nota 30). No<br />

obstante, otras instituciones también se vieron b<strong>en</strong>efi ciadas<br />

por <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>siones <strong>de</strong> <strong>de</strong>signación real: <strong>la</strong> Capil<strong>la</strong> <strong>de</strong>l embajador<br />

<strong>en</strong> La Haya, el Conv<strong>en</strong>to <strong>de</strong> religiosas arrep<strong>en</strong>ti das <strong>de</strong><br />

Barcelona, el Colegio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Compañía <strong>de</strong> Jesús <strong>de</strong> Lérida, el<br />

Cabildo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> esa misma pob<strong>la</strong>ción, el Conv<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> religiosos dominicos <strong>de</strong> Vic, <strong>la</strong> Inquisición <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>, y <strong>la</strong><br />

capil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Nuestra Señora <strong>de</strong> Covadonga.<br />

Por otro <strong>la</strong>do, los individuos b<strong>en</strong>efi ciados <strong>en</strong> <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>siones<br />

eclesiásticas confi guran un amplio abanico sociológico.<br />

Entre ellos <strong>en</strong>contramos, eclesiásti cos <strong>de</strong> diversa categoría<br />

(nota 31), alto personal <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración (nota 32), pari<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong> obispos (nota 33), obispos auxiliares, los mismos<br />

obispos (nota 34), militares...<br />

La política <strong>de</strong> concesión <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones sigue directrices realm<strong>en</strong>te<br />

comple jas. J. A. Pujol refl exiona muy acertadam<strong>en</strong>te<br />

sobre estos aspectos: «La pre pon<strong>de</strong>rancia <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones personales<br />

nos permitiría hab<strong>la</strong>r <strong>de</strong> una política <strong>de</strong> recomp<strong>en</strong>sas<br />

ÍNDICE<br />

280


ÍNDICE<br />

3. <strong>El</strong> acceso real a <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas eclesiásticas:<br />

<strong>la</strong> carga <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones<br />

por los servicios prestados, <strong>en</strong> un mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el que resulta<br />

cru cial <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> una red <strong>de</strong> fi <strong>de</strong>lida<strong>de</strong>s. No se trata, sin<br />

embargo, <strong>de</strong> una actitud meram<strong>en</strong>te coyuntural, a causa <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra (nota 35). Se inscribe d<strong>en</strong>tro<br />

<strong>de</strong> una i<strong>de</strong>a y un mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> monarquía, con un fuerte compon<strong>en</strong>te<br />

dinástico-patrimonial, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que el monarca podía actuar<br />

sobre los bie nes <strong>de</strong>l Estado como si se tratas<strong>en</strong> <strong>de</strong> los<br />

suyos propios, <strong>en</strong> su condición <strong>de</strong> señor particu<strong>la</strong>r. Una i<strong>de</strong>a<br />

que <strong>en</strong>tró <strong>en</strong> crisis <strong>en</strong> estos mom<strong>en</strong>tos y que, a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l<br />

siglo, fue <strong>de</strong>rivando hacia una concepción estatalista <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

monar quía» (nota 36).<br />

Por último, antes <strong>de</strong> <strong>en</strong>trar a valorar <strong>la</strong>s cantida<strong>de</strong>s que el rey<br />

podía cargar a modo <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones, <strong>de</strong> los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes mitras y abadías <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>, hay que<br />

realizar una última anotación. Si bi<strong>en</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas b<strong>en</strong>efi ciales<br />

se obt<strong>en</strong>ían <strong>en</strong> especie y su cómputo se hacía <strong>en</strong> ducados <strong>de</strong><br />

oro <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>, <strong>la</strong>s cantida<strong>de</strong>s a pagar a modo <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones<br />

solían ser tasadas <strong>en</strong> du cados <strong>de</strong> oro y julios, monedas ambas<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara Apostólica <strong>de</strong> <strong>la</strong> Curia Ro mana. En cuanto<br />

a su equival<strong>en</strong>cia, 17 julios conformaban un ducado <strong>de</strong> oro,<br />

que v<strong>en</strong>ía a suponer 1.42 ducados <strong>de</strong> oro castel<strong>la</strong>nos; es<br />

<strong>de</strong>cir, mi<strong>en</strong>tras el du cado castel<strong>la</strong>no equivalía a 11 reales <strong>de</strong><br />

vellón, el romano era cambiado por 15,62. También aparece<br />

281


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s reales cédu<strong>la</strong>s sobre p<strong>en</strong>siones otra moneda, propia<br />

<strong>de</strong>l Principado, <strong>la</strong> libra cata<strong>la</strong>na, cuyo valor unitario se equiparaba<br />

al <strong>de</strong>l ducado castel<strong>la</strong>no (1 libra cata<strong>la</strong>na valía 10.38<br />

reales <strong>de</strong> vellón).<br />

En aras a <strong>la</strong> brevedad, obviaremos <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> totalidad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>sio nes que fueron cargadas por los monarcas <strong>de</strong>l<br />

Seteci<strong>en</strong>tos español <strong>en</strong> Cataluña, para realizar un análisis<br />

sobre <strong>la</strong> riqueza <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes mitras y abadías <strong>de</strong>l <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong>.<br />

Tomando como refer<strong>en</strong>cia <strong>la</strong>s cantida<strong>de</strong>s cargadas por el<br />

rey <strong>en</strong> p<strong>en</strong>siones, que v<strong>en</strong>ían a coincidir con <strong>la</strong> tercera parte<br />

<strong>de</strong>l valor líquido <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mitras, po<strong>de</strong> mos ord<strong>en</strong>ar <strong>la</strong>s mitras<br />

cata<strong>la</strong>nas <strong>de</strong> mayor a m<strong>en</strong>or riqueza: Tarragona, Barce lona,<br />

Tortosa, Gerona, Urgel, Lérida, Vic y Solsona.<br />

ÍNDICE<br />

Arzobispado <strong>de</strong> Tarragona<br />

La se<strong>de</strong> metropolitana <strong>de</strong>l Principado no gozaba <strong>de</strong> unos<br />

ingresos a<strong>de</strong>cua dos a su categoría. Aunque <strong>en</strong> Cataluña era<br />

<strong>la</strong> mitra más rica (nota 37), comparada con <strong>la</strong>s castel<strong>la</strong>nas<br />

resultaba <strong>de</strong> segundo ord<strong>en</strong>.<br />

Su territorio era pequeño -<strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> su provincia actual-<br />

pero lo sufi ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te fértil como para producir abundantes<br />

diezmos (nota 38).<br />

282


ÍNDICE<br />

3. <strong>El</strong> acceso real a <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas eclesiásticas:<br />

<strong>la</strong> carga <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones<br />

Estos ingresos se completaban con los proced<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> Ibiza<br />

y Form<strong>en</strong>tera, con el producto <strong>de</strong> una canonjía unida a <strong>la</strong><br />

mitra, el <strong>de</strong>l controvertido señorío <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Tarragona<br />

(nota 39), el <strong>de</strong> algunos c<strong>en</strong>sos, el arri<strong>en</strong>do <strong>de</strong>l puerto <strong>de</strong><br />

Constantí, el tercio <strong>de</strong>l arri<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> curia <strong>de</strong> los vegueres, y<br />

otros pequeños <strong>de</strong>rechos.<br />

Las cédu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> cuatro arzobispos nos informan<br />

sobre el tercio <strong>de</strong>l valor líquido <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra. Tras el<br />

estancami<strong>en</strong>to propio <strong>de</strong> <strong>la</strong> postgue rra, <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra<br />

van asc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te para alcanzar ci mas<br />

nunca igua<strong>la</strong>das <strong>en</strong> los años fi nales <strong>de</strong>l siglo (nota 40).<br />

23-4-1720. Miguel Juan Taberner y Rubí. 2680 ducados y 4<br />

julios (1. 280, ff. 127v-128v).<br />

26-10-1728. Pedro Copons y <strong>de</strong> Copons. 2452 ducados y 10<br />

julios (1. 280, ff. 217-218v).<br />

10-5-1763. Lor<strong>en</strong>zo Despuig. 3484 ducados (1. 282, ff. 108-<br />

109).<br />

24-11-1778. Joaquín Santiyán y Valdivieso. 5088 ducados y<br />

4 julios (1. 282, ff. 272-272v).<br />

283


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Obispado <strong>de</strong> Barcelona.<br />

Casi el 60 % <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong>l obispado procedía, a partes<br />

prácticam<strong>en</strong>te iguales, <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> cuartera o cops que<br />

pagaba el trigo forastero que se v<strong>en</strong>día <strong>en</strong> el mercado público<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> capital, y <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos y frutos que t<strong>en</strong>ía <strong>en</strong> Mallorca.<br />

<strong>El</strong> obispo, siempre que asistiera a los actos <strong>de</strong>l culto, también<br />

te nía <strong>de</strong>recho a percibir tres porciones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s distribuciones<br />

<strong>de</strong>l cabildo. Asimis mo, el arri<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escribanías le producía<br />

cantida<strong>de</strong>s importantes. Como ya quedó escrito, los<br />

ingresos proced<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> los diezmos eran prácticam<strong>en</strong>te<br />

in signifi cantes, puesto que <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong> ellos acababan<br />

<strong>en</strong> po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>l rey o <strong>de</strong> particu<strong>la</strong>res. Por último, el pre<strong>la</strong>do era<br />

señor <strong>de</strong> los lugares <strong>de</strong> Ribes y Vi<strong>la</strong> rrodona, <strong>de</strong> los que también<br />

obt<strong>en</strong>ía tributos (nota 41).<br />

Los datos que aporta Domínguez Ortiz sobre el valor líquido<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l siglo refl ejan que éste se mantuvo<br />

<strong>en</strong> leve alza <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el fi n <strong>de</strong> <strong>la</strong> Guerra <strong>de</strong> Sucesión hasta <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>trada <strong>en</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> los '40. A fi nales <strong>de</strong> este <strong>de</strong>c<strong>en</strong>io,<br />

<strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas se increm<strong>en</strong>tan <strong>de</strong> modo consi<strong>de</strong>rable, para registrar<br />

otro li gero asc<strong>en</strong>so <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong> los '60. En los años '70,<br />

<strong>la</strong>s cantida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> década ante rior casi se duplican. No<br />

existe una subida tan astronómica <strong>en</strong> ninguna otra diócesis<br />

españo<strong>la</strong>. Tal increm<strong>en</strong>to traduce el <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> cops, es<br />

284


3. <strong>El</strong> acceso real a <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas eclesiásticas:<br />

<strong>la</strong> carga <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones<br />

<strong>de</strong>cir, el producto cada vez más alto <strong>de</strong> los granos <strong>en</strong>trados<br />

<strong>en</strong> Barcelona para alim<strong>en</strong>tar a una pob<strong>la</strong>ción <strong>en</strong> rápido crecimi<strong>en</strong>to.<br />

En m<strong>en</strong>or grado contribuirían también los <strong>de</strong>rechos y<br />

tasas judiciales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escribanías y el tribunal episcopal; quizá<br />

también los que percibía <strong>en</strong> <strong>la</strong> is<strong>la</strong> <strong>de</strong> Mallorca (nota 42).<br />

Los datos que po<strong>de</strong>mos extraer sobre el tercio <strong>de</strong>l valor líquido<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cédu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> ocho obispos (nota 43) muestran con toda c<strong>la</strong>ridad <strong>la</strong><br />

«astronómica subida» <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>en</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> los '70.<br />

En cambio, <strong>la</strong> l<strong>en</strong>ta pero continua alza a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l siglo no<br />

se observa, quizá porque <strong>la</strong> cantidad cargada por el rey (que<br />

es <strong>la</strong> que aparece <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cédu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>to) no sea<br />

exactam<strong>en</strong>te el tercio <strong>de</strong>l valor líquido, sino una canti dad m<strong>en</strong>or,<br />

«que no exce<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> tercera parte».<br />

4-2-1716. Diego <strong>de</strong> Astorga y Céspe<strong>de</strong>s. 1168 ducados y 7<br />

julios (1. 280, ff. 16-16v).<br />

22-9-1720. Andrés <strong>de</strong> Orbe y Larreategui. 1277 ducados y<br />

13 julios (1. 280, ff. 135v-137).<br />

22-4-1731. Gaspar <strong>de</strong> Molina. 1168 ducados y 7 julios (1.<br />

280, ff. 223-224).<br />

20-5-1734. Felipe Aguado Requejo. 1147 ducados y 9 julios<br />

(1. 280, ff. 245-246v).<br />

ÍNDICE<br />

285


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

20-6-1738. Francisco <strong>de</strong>l Castillo y Vintimil<strong>la</strong>. 1294 ducados<br />

y 3 julios (1. 280, ff. 271v-272).<br />

1-2-1748. Francisco Díaz Santos Bullón. 1172 ducados y<br />

10 julios y medio (1. 281, ff. 115v-116v).<br />

3-6-1766. José Clim<strong>en</strong>t. 1800 ducados y 10 julios y medio<br />

(1. 282, ff. 124 125).<br />

18-7-1775. Gabino <strong>de</strong> Val<strong>la</strong>dares y Mesía. 3099 ducados y<br />

8 julios y medio (1. 282, ff. 217v-218v).<br />

ÍNDICE<br />

Obispado <strong>de</strong> Tortosa.<br />

La diócesis tortosina era, sin duda, <strong>la</strong> más ext<strong>en</strong>sa <strong>de</strong><br />

Cataluña, pues com pr<strong>en</strong>día <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> <strong>la</strong> provincia <strong>de</strong><br />

Tarragona y casi toda <strong>la</strong> <strong>de</strong> Castellón.<br />

Sus ingresos procedían <strong>de</strong> oríg<strong>en</strong>es y lugares sumam<strong>en</strong>te<br />

diversos, y mu chos <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos sobre los que se as<strong>en</strong>taban<br />

t<strong>en</strong>ían un c<strong>la</strong>ro orig<strong>en</strong> feudal. A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> los diezmos <strong>de</strong><br />

gran cantidad <strong>de</strong> pob<strong>la</strong>ciones -que muy frecu<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te se<br />

fi jaban <strong>en</strong> una cantidad <strong>de</strong>terminada para evitar los excesivos<br />

gastos <strong>de</strong> recaudación-, el arri<strong>en</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> escribanía eclesiástica<br />

<strong>de</strong> Tortosa suponía a <strong>la</strong> mitra 500 libras, a <strong>la</strong>s que<br />

se añadían 18 panes canonicales diarios y <strong>la</strong>s dis tribuciones<br />

286


3. <strong>El</strong> acceso real a <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas eclesiásticas:<br />

<strong>la</strong> carga <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones<br />

correspondi<strong>en</strong>tes a tres canónigos, que el cabildo <strong>en</strong>tregaba<br />

al pre <strong>la</strong>do si cumplía <strong>la</strong> condición <strong>de</strong> <strong>la</strong> resid<strong>en</strong>cia (nota 44).<br />

En cuanto a <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> sus r<strong>en</strong>tas, tres cédu<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

nombrami<strong>en</strong>to nos permit<strong>en</strong> completar <strong>la</strong> valoración <strong>de</strong><br />

Domínguez Ortiz:<br />

26-3-1718. Bartolomé Camacho. 1281 ducados y 6 julios<br />

(1. 280, ff. 98v 99v).<br />

24-8-1779. Pedro Cortés y Larranz. 3910 ducados y 9 julios<br />

y medio (1. 282, ff. 279-279v).<br />

29-3-1786. Victoriano López Gonzalo. 4123 ducados (1.<br />

283, ff. 40-41).<br />

Si nos basamos <strong>en</strong> el estudio <strong>de</strong>l autor supraescrito, predominan<br />

los incre m<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l período<br />

estudiado, si<strong>en</strong>do éstos <strong>de</strong> mayor in t<strong>en</strong>sidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong><br />

los '70. Por los datos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cédu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los<br />

pre<strong>la</strong>dos, vemos que el increm<strong>en</strong>to prosigue <strong>en</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong><br />

los '80.<br />

ÍNDICE<br />

Obispado <strong>de</strong> Gerona.<br />

<strong>El</strong> orig<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> esta mitra radicaba <strong>en</strong> <strong>la</strong> tributación<br />

<strong>de</strong> los luga res <strong>de</strong> su jurisdicción (Báscara, Ul<strong>la</strong>, La Bisbal,<br />

San Sadurní, Pa<strong>la</strong>mós, Corça, Ayguaviva, Pau<strong>la</strong>na, Ruyna,<br />

287


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

y <strong>la</strong> Pera) -casi <strong>la</strong> mitad-; también <strong>en</strong> los <strong>de</strong>rechos «<strong>de</strong> Corts<br />

y scrivanies», y <strong>en</strong> los c<strong>en</strong>sos, o los actos religiosos celebrados<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> Catedral, <strong>en</strong>tre otros ingresos <strong>de</strong> m<strong>en</strong>or cuantía.<br />

Las r<strong>en</strong>tas episcopales, según el estudio <strong>de</strong> Domínguez Ortiz,<br />

disminuye ron <strong>la</strong> década sigui<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> Guerra <strong>de</strong> Sucesión.<br />

En los '30 se produjo una re cuperación, que se confi rmó con<br />

un alza constante <strong>en</strong> los '40. En los '50 se dio una ligera baja,<br />

mant<strong>en</strong>iéndose <strong>de</strong>spués una cantidad estable <strong>en</strong> los '60. Al<br />

igual que <strong>en</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Barcelona, los años '70 son muy<br />

provechosos para <strong>la</strong> mitra, pues se alcanza el tope <strong>de</strong> r<strong>en</strong>tas<br />

<strong>de</strong> los 60 años abarcados <strong>en</strong> el pre s<strong>en</strong>te estudio (nota 45).<br />

Los datos que nos ofrec<strong>en</strong> <strong>la</strong>s cédu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>to sobre<br />

<strong>la</strong>s cantida <strong>de</strong>s cargadas por el rey para p<strong>en</strong>siones confi<br />

rman el <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>so <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> los '20, y el<br />

alza <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong> los '40.<br />

23-4-1720. José Taberner. 900 ducados y 8 julios (1. 280,<br />

ff. 128v) 129v..<br />

22-7-1726. Pedro Copons y <strong>de</strong> Copons. 898 ducados (1.<br />

280, ff. 187-188).<br />

22-12-1744. Lor<strong>en</strong>zo <strong>de</strong> Taranco. 1120 ducados y 15 julios y<br />

medio (1. 280, ff. 364-365v).<br />

ÍNDICE<br />

288


ÍNDICE<br />

3. <strong>El</strong> acceso real a <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas eclesiásticas:<br />

<strong>la</strong> carga <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones<br />

Obispado <strong>de</strong> Urgel.<br />

<strong>El</strong> <strong>de</strong>recho a nombrar escribano <strong>en</strong> los lugares <strong>de</strong> su señorío<br />

ofrecía al pre <strong>la</strong>do urgelitano una parte consi<strong>de</strong>rable<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra. A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> es tos ingresos, percibía<br />

otros <strong>en</strong> razón <strong>de</strong> una <strong>la</strong>rga serie <strong>de</strong> quistias, hornos y<br />

c<strong>en</strong>sos. Asimismo, los valles <strong>de</strong> Andorra tributaban <strong>en</strong> años<br />

alternativos al obispo <strong>de</strong> Urgel y al rey <strong>de</strong> Francia. En conjunto,<br />

aunque su territorio era ex t<strong>en</strong>so, el obispado era pobre<br />

(nota 46).<br />

La t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia al alza es <strong>la</strong> constante <strong>en</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> esta<br />

mitra <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>la</strong> dé cada <strong>de</strong> los '10 hasta <strong>la</strong> <strong>de</strong>l '40, inclusive.<br />

En los '50 los aum<strong>en</strong>tos son más marcados. <strong>El</strong> ritmo <strong>de</strong> crecim<strong>en</strong>to<br />

se manti<strong>en</strong>e, si no se ac<strong>en</strong>túa hasta llegar al límite<br />

temporal marcado para <strong>la</strong> investigación.<br />

Conocemos los tercios reales gracias a <strong>la</strong>s cédu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> tres obispos (Jorge Curado, Sebastián <strong>de</strong><br />

Vitoria y Juan García Mont<strong>en</strong>egro) y a una real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

concesión <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones.<br />

27-2-1738. Jorge Curado. 962 ducados y 10 julios (1. 280,<br />

ff. 265v).<br />

19-3-1747. Sebastián <strong>de</strong> Vitoria. 882 ducados y 9 julios y<br />

medio (1. 281, ff. 92-94).<br />

289


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

23-10-1747. 26.246 reales <strong>de</strong> vellón <strong>de</strong> Cataluña (1. 281, ff.<br />

111-113).<br />

13-7-1780. Juan García Mont<strong>en</strong>egro. 953 ducados y 1.75<br />

julios (1. 282, ff. 289-289v).<br />

ÍNDICE<br />

Obispado <strong>de</strong> Lérida.<br />

Los diezmos <strong>de</strong>l norte <strong>de</strong> <strong>la</strong> actual provincia <strong>de</strong> Lérida pert<strong>en</strong>ecían<br />

al <strong>de</strong> Urgel. En cambio, sí correspondían a <strong>la</strong> mitra<br />

ilerd<strong>en</strong>se los <strong>de</strong> Monzón y otras pob<strong>la</strong>ciones limítrofes <strong>de</strong><br />

<strong>Aragón</strong>.<br />

Sus r<strong>en</strong>tas sufr<strong>en</strong> los efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra. La recuperación<br />

postbélica se manifi esta <strong>en</strong> el asc<strong>en</strong>so <strong>de</strong> los valores <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

década <strong>de</strong> los '30. Un increm<strong>en</strong>to muy leve marca el transcurso<br />

<strong>de</strong> los sigui<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>c<strong>en</strong>ios. En los años 50 se dan notas<br />

<strong>de</strong> gran irregu<strong>la</strong>ridad interanual. <strong>El</strong> increm<strong>en</strong>to se manti<strong>en</strong>e<br />

<strong>en</strong> los '60 y <strong>en</strong> los '70, pero los valores muestran mucha mayor<br />

estabilidad (nota 47).<br />

La única información sobre <strong>la</strong> cantidad a cargar por el rey a<br />

modo <strong>de</strong> p<strong>en</strong> siones aparece <strong>en</strong> <strong>la</strong> real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 12 <strong>de</strong> septiembre<br />

<strong>de</strong> 1727, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se conced<strong>en</strong> p<strong>en</strong>siones al Colegio<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Compañía <strong>de</strong> Jesús <strong>en</strong> Lérida y a <strong>la</strong> Universidad literaria<br />

<strong>de</strong> Cervera. Esta cantidad asci<strong>en</strong><strong>de</strong> a 497 ducados y 8 julios<br />

(14.800 reales <strong>de</strong> ardites), (1. 280, ff. 200v-202v).<br />

290


ÍNDICE<br />

3. <strong>El</strong> acceso real a <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas eclesiásticas:<br />

<strong>la</strong> carga <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones<br />

Obispado <strong>de</strong> Vic.<br />

<strong>El</strong> obispado <strong>de</strong> Vic se hal<strong>la</strong>ba <strong>en</strong> el norte <strong>de</strong> <strong>la</strong> actual provincia<br />

<strong>de</strong> Barcelo na, completándolo pequeñas porciones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

provincias limítrofes. Su valor era muy reducido. Pese a ello,<br />

<strong>la</strong> corona no lo agració con una reducción <strong>en</strong> <strong>la</strong> carga <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

p<strong>en</strong>siones, y se vio sometido a <strong>de</strong>scu<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> hasta un tercio<br />

<strong>de</strong> sus ingresos líquidos.<br />

No hay datos acerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> evolución <strong>de</strong> sus r<strong>en</strong>tas durante<br />

<strong>la</strong>s décadas <strong>de</strong> los '20 y los '30. No obstante, se <strong>de</strong>be suponer<br />

que éstas gozaron <strong>de</strong> un bu<strong>en</strong> increm<strong>en</strong>to si miramos los<br />

tercios cargados por el rey. Otro vacío hal<strong>la</strong>mos <strong>en</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación<br />

hasta <strong>la</strong> década <strong>de</strong> los '70, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se aprecia<br />

que <strong>la</strong> mitra, no sólo no había aum<strong>en</strong>tado su valor sino que ni<br />

siquiera se vio afectada por el efecto <strong>de</strong>l <strong>en</strong>carecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

los frutos (nota 48).<br />

Disponemos <strong>de</strong> información sobre tercios reales gracias a<br />

dos cédu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l obispo y a un <strong>de</strong>spacho<br />

<strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones para <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Cervera, el Hospital <strong>de</strong><br />

<strong>Aragón</strong> <strong>en</strong> Madrid, el conv<strong>en</strong>to <strong>de</strong> dominicos <strong>de</strong> Vic, y Tomás<br />

<strong>El</strong>gueta.<br />

20-7-1720. Raimundo <strong>de</strong> Marimón. 362 ducados y 14 julios<br />

(1. 280, ff. 157v-159).<br />

291


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

17-5-1744. Manuel Muñoz. 577 ducados y 6 julios (1. 280,<br />

ff. 345).<br />

23-11-1752. 1.060 libras cata<strong>la</strong>nas (1. 281, ff. 294v-296).<br />

ÍNDICE<br />

Obispado <strong>de</strong> Solsona.<br />

Este obispado, erigido <strong>en</strong> 1594, era el más pobre <strong>de</strong> Cataluña<br />

y uno <strong>de</strong> los más pobres <strong>de</strong> toda España, pese a que se le<br />

añadiera <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Gerri para acrec<strong>en</strong>tar<br />

sus r<strong>en</strong>tas. Esto se <strong>de</strong>bía, como seña<strong>la</strong> A. Domínguez Ortiz,<br />

«no sólo a que su territorio era pequeño y <strong>en</strong> gran parte<br />

montañoso, si no también a que los diezmos estaban <strong>en</strong> gran<br />

parte <strong>en</strong> po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> señores tem porales, <strong>en</strong>tre ellos el duque<br />

<strong>de</strong> Cardona» (nota 49).<br />

Conforme a <strong>la</strong> t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mitras cata<strong>la</strong>nas,<br />

tras <strong>la</strong> Guerra <strong>de</strong> Sucesión, sus r<strong>en</strong>tas disminuyeron, para<br />

<strong>de</strong>spués estancarse. No hubo una cier ta recuperación hasta<br />

el inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> los '40. En a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte, se produjo un<br />

crecimi<strong>en</strong>to sost<strong>en</strong>ido, para dob<strong>la</strong>rse <strong>la</strong>s cantida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los<br />

'40 <strong>en</strong> los años '70.<br />

Las cifras obt<strong>en</strong>idas a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cédu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> los obispos a<strong>de</strong><strong>la</strong>ntan <strong>la</strong> recuperación a <strong>la</strong> segunda mitad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> los '30, y confi r man el crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los<br />

'40.<br />

292


3. <strong>El</strong> acceso real a <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas eclesiásticas:<br />

<strong>la</strong> carga <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones<br />

2-4-1717. Pedro Magaña. 5.000 reales <strong>de</strong> ardites (171<br />

ducados y 2 julios) (1. 280, ff. 43v-44v).<br />

18-12-1737. José Esteban <strong>de</strong> Noriega. 10.000 reales <strong>de</strong><br />

vellón <strong>de</strong> Cataluña (336 ducados y 2 julios), (1.<br />

280, ff. 266-267).<br />

20-11-1739. Francisco Zarceño. 10.000 reales <strong>de</strong> vellón <strong>de</strong><br />

moneda <strong>de</strong> Cata luña (336 ducados <strong>de</strong> oro <strong>de</strong><br />

Cámara y 2 julios), (1. 280, ff. 283 283v).<br />

4-8-1746. José <strong>de</strong> Mezquia. 500 ducados <strong>de</strong> oro <strong>de</strong><br />

Cámara y 4 julios (1. 281, ff. 78-80).<br />

Por otra parte, cerraremos el capítulo indicando que el rey<br />

no sólo cargaba p<strong>en</strong>siones sobre los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

mitras, también lo podía hacer sobre <strong>la</strong>s abadías <strong>de</strong> su <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong>. En nuestro caso, <strong>la</strong>s B<strong>en</strong>edictinas C<strong>la</strong>ustrales <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Provincia Tarracon<strong>en</strong>se Caesaraugustana.<br />

Como ya se indicó, <strong>en</strong>tre estas p<strong>en</strong>siones predominaban <strong>la</strong>s<br />

individuales y vitalicias, b<strong>en</strong>efi ciando a clérigos <strong>de</strong> difer<strong>en</strong>tes<br />

diócesis. <strong>El</strong> único caso <strong>de</strong> p<strong>en</strong> sión institucional recayó sobre<br />

el Hospital <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> <strong>en</strong> Madrid, si<strong>en</strong>do cargada<br />

sobre los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong><br />

Santa María <strong>de</strong> Ripoll.<br />

ÍNDICE<br />

293


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Las cédu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus aba<strong>de</strong>s nos permit<strong>en</strong><br />

conocer <strong>la</strong> rique za <strong>de</strong> <strong>la</strong>s abadías cargadas con p<strong>en</strong>siones<br />

reales. Si <strong>la</strong>s ord<strong>en</strong>amos sigui<strong>en</strong>do un criterio <strong>de</strong>sc<strong>en</strong>d<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> recursos, obt<strong>en</strong>dremos <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te lista: San Cugat<br />

<strong>de</strong>l Vallés, San Pedro <strong>de</strong> Besalú, Santa María <strong>de</strong> Gerri,<br />

Santa María <strong>de</strong> Ripoll, San Salvador <strong>de</strong> Breda, San Pedro<br />

<strong>de</strong> Galligans, San Pedro <strong>de</strong> Camprodón, y San Esteban <strong>de</strong><br />

Baño<strong>la</strong>s.<br />

ÍNDICE<br />

Monasterio <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l Vallés.<br />

Tres cédu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> aba<strong>de</strong>s nos dan una i<strong>de</strong>a<br />

sobre <strong>la</strong> canti dad que podía cargar el rey, d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> tercera<br />

parte <strong>de</strong>l valor líquido <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía. Observamos <strong>la</strong> baja <strong>de</strong>l<br />

período postbélico, y también el crecimi<strong>en</strong>to posterior <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

r<strong>en</strong>tas, que se es manifi esto <strong>en</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> los '40, y cuya<br />

<strong>en</strong>orme progresión queda pat<strong>en</strong>te a fi nales <strong>de</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong><br />

los '80.<br />

23-4-1717. Jaime Oliver. 112 ducados y 16 julios (1. 280, ff.<br />

45-46).<br />

12-10-1727. José <strong>de</strong> Lupia. 3.300 reales <strong>de</strong> vellón <strong>de</strong><br />

Cataluña (110 ducados y 15 julios), (1. 280, ff.<br />

204v-205v).<br />

294


3. <strong>El</strong> acceso real a <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas eclesiásticas:<br />

<strong>la</strong> carga <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones<br />

2-3-1747. Bu<strong>en</strong>av<strong>en</strong>tura Gayo<strong>la</strong>. 278 ducados y 8 julios<br />

(1. 281, ff. 88v-90).<br />

8-11-1788. José Gregorio <strong>de</strong> Montero y Alós. 575 ducados<br />

y 1.6 julios (1. 283, ff. 84v-85v).<br />

ÍNDICE<br />

Monasterio <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Besalú.<br />

31-8-1735. Antonio <strong>de</strong> Ameller. 243 ducados y 11 julios (1.<br />

280, ff. 250v 252).<br />

26-11-1748. Bernardo <strong>de</strong> Urtusaustegui. 243 ducados y 12<br />

julios (1. 281, ff. 140v-141 v).<br />

17-10-1782. José <strong>de</strong> Ar<strong>en</strong>y y Castel<strong>la</strong>. 234 ducados y 6,375<br />

julios (1. 282, ff. 315v-316v)<br />

Monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Gerri.<br />

4-12-1740. Francisco Miranda y Testa. 218 ducados y 8<br />

julios (1. 280, ff. 291v-293).<br />

Monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Ripoll.<br />

11-11-1734. Fernando <strong>de</strong> Zúñiga. 5650 reales <strong>de</strong> vellón <strong>de</strong><br />

Cataluña (189 du cados y 15 julios), (1. 280, ff.<br />

242v-243v).<br />

295


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

14-2-1743. Francisco Copons y <strong>de</strong> Copons. 189 ducados y<br />

2 julios (1. 280, ff. 324-325).<br />

ÍNDICE<br />

Monasterio <strong>de</strong> San Salvador <strong>de</strong> Breda.<br />

10-6-1716. Félix Taberner. 112 ducados y 16 julios (1. 280,<br />

ff. 22v).<br />

17-11-1739. José Gayo<strong>la</strong>. 3.300 reales <strong>de</strong> vellón <strong>de</strong><br />

Cataluña (110 ducados y 15 julios), (1. 280, ff.<br />

282-282v).<br />

4-4-1748. Francisco <strong>de</strong> Montaner y <strong>de</strong> Ramón. 135 ducados<br />

y 7 julios y medio (1. 281, ff. 121-122).<br />

Monasterio <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Galligans.<br />

12-2-1749. Antonio Grimau y Grimau. 75 ducados y 10 julios<br />

y medio (1. 281, ff. 146v-147v).<br />

Monasterio <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Camprodón.<br />

23-4-1717. Francisco Copons y <strong>de</strong> Copons. 68 ducados y 8<br />

julios (1. 280, ff. 49-50).<br />

19-2-1743. Pedro Trelles. 67 ducados y 3 julios (1. 280, ff.<br />

325-326).<br />

296


ÍNDICE<br />

3. <strong>El</strong> acceso real a <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas eclesiásticas:<br />

<strong>la</strong> carga <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones<br />

Monasterio <strong>de</strong> San Esteban <strong>de</strong> Baño<strong>la</strong>s.<br />

15-7-1745. Raimundo Padró. 50 ducados y 6 julios y medio<br />

(1. 281, ff. 26v 27).<br />

297


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

1. En A. M. Bernal y A. L. López Martínez: «Las r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia<br />

españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> el Antiguo Régim<strong>en</strong>», <strong>en</strong> J. Pra<strong>de</strong>lls y E. La Parra (dit.):<br />

Iglesia, sociedad y Estado <strong>en</strong> España, Francia e Italia (ss. XVIII al XX),<br />

Alicante, 1991, p. 15.<br />

2. W. Cal<strong>la</strong>han: Iglesia, po<strong>de</strong>r y sociedad <strong>en</strong> España, 1750-1814,<br />

Madrid, 1988, p.45.<br />

3. J. Sarrailh: La España Ilustrada <strong>de</strong> <strong>la</strong> segunda mitad <strong>de</strong>l siglo XVIII,<br />

Madrid, 1974, p. 628.<br />

4. A. Domínguez Ortiz: «Las r<strong>en</strong>tas episcopales <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>en</strong> el si glo XVIII», <strong>en</strong> J. Nadal y G. Tortel<strong>la</strong> (edit.): Agricultura, comercio<br />

colonial y creci mi<strong>en</strong>to económico <strong>en</strong> <strong>la</strong> España Contemporánea,<br />

Esplugues <strong>de</strong> Llobregat (Barcelona), 1974, p. 13.<br />

5. J. Sarrailh, op. cit., p. 634.<br />

6. W. Cal<strong>la</strong>han, op. cit., p. 45.<br />

7. Por ejemplo, <strong>en</strong> su estudio La economía al fi nal <strong>de</strong>l Antiguo<br />

Régim<strong>en</strong>, Madrid, 1982, p. 203.<br />

8. A. Domínguez Ortiz, «Las r<strong>en</strong>tas episcopales...», p. 13.<br />

9. Antonio Domínguez Ortiz, «Aspectos sociales <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida eclesiástica»,<br />

<strong>en</strong> R. García-Villos<strong>la</strong>da (dir.): Historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia <strong>en</strong> España, t.<br />

IV, Madrid, 1979, p. 71.<br />

10. «<strong>El</strong> siglo XVIII asistió a una orgía constructora», <strong>en</strong> W. Cal<strong>la</strong>ban,<br />

op. cit., p.53.<br />

11. Ibi<strong>de</strong>m, p. 50.<br />

ÍNDICE<br />

298


ÍNDICE<br />

3. <strong>El</strong> acceso real a <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas eclesiásticas:<br />

<strong>la</strong> carga <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones<br />

12. A. Domínguez Ortiz, op. cit., p. 14.<br />

13. W. Cal<strong>la</strong>han, op. cit., p. 52.<br />

14. Sólo a partir <strong>de</strong>l Concordato <strong>de</strong> 1753. Antes, éste fue uno <strong>de</strong> los<br />

puntos que <strong>en</strong> grosó el ya <strong>de</strong> por sí cargado acervo <strong>de</strong> rec<strong>la</strong>maciones<br />

que <strong>de</strong>mandaba <strong>la</strong> monarquía es paño<strong>la</strong> a <strong>la</strong> Santa Se<strong>de</strong>.<br />

15. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 294v-296.<br />

En otras oca siones, at<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a <strong>la</strong> cortedad <strong>de</strong> los recursos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

mitras, el rey no cargaba todo su tercio correspondi<strong>en</strong>te. Es el caso<br />

<strong>de</strong>l Obispado <strong>de</strong> Vic. Por real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 23 <strong>de</strong> no viembre <strong>de</strong> 1752<br />

cargó <strong>la</strong> «mo<strong>de</strong>rada cantidad» <strong>de</strong> 1006 libras cata<strong>la</strong>nas, repartidas<br />

<strong>de</strong>l modo sigui<strong>en</strong>te: 666 para <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Cervera, 100 para el<br />

Hospital <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> <strong>en</strong> Madrid, 120 para el conv<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

dominicos <strong>de</strong> Vic, y otras 120 para To más <strong>de</strong> <strong>El</strong>gueta. Cuando podía<br />

dotar sus p<strong>en</strong>siones con 54 más, hasta llegar al tercio (1.060 libras).<br />

16. A. Domínguez Ortiz, op. cit., p. 13.<br />

17. En algunas cédu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> obispos aparece <strong>la</strong> cantidad<br />

reservada para p<strong>en</strong>siones <strong>de</strong> <strong>de</strong>signación real, y tras el<strong>la</strong> <strong>la</strong> frase<br />

«que no exce<strong>de</strong> <strong>de</strong>l tercio <strong>de</strong> su valor líquido».<br />

A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff 111-113. En<br />

algunas ocasiones, los b<strong>en</strong>efi ciados no cobraban todo el montante<br />

seña<strong>la</strong>do <strong>en</strong> su p<strong>en</strong>sión por no caber <strong>en</strong> el tercio <strong>de</strong>l valor líquido<br />

reservado para el rey. Es el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> 16.000 reales <strong>de</strong><br />

vellón seña<strong>la</strong>da por bu<strong>la</strong>s pontifi cias sobre los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

misma mitra <strong>en</strong> favor <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Cervera el 23 <strong>de</strong> octubre<br />

<strong>de</strong> 1747. Al no ca ber <strong>en</strong> el tercio más que 11.958 reales <strong>de</strong> vellón, ésta<br />

299


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

cantidad fue <strong>la</strong> cobrada por <strong>la</strong> Universidad, hasta que vacara alguna<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>siones vitalicias seña<strong>la</strong>das sobre los fru tos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

m<strong>en</strong>cionada mitra.<br />

A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 90v-92. En<br />

otras, <strong>la</strong> cantidad que no cabía <strong>en</strong> <strong>la</strong> tercera parte era también <strong>en</strong>tregada<br />

al b<strong>en</strong>efi ciado por me dio <strong>de</strong> <strong>la</strong> concesión <strong>de</strong> otra p<strong>en</strong>sión sobre<br />

los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> otra mitra o abadía. Esta situación b<strong>en</strong>efi ció al<br />

ex-obispo <strong>de</strong> Urgel, Jorge Curado. Con <strong>la</strong> r<strong>en</strong>uncia, el 2 <strong>de</strong> sep tiembre<br />

<strong>de</strong> 1745, se reservó para su manut<strong>en</strong>ción 15.000 reales <strong>de</strong> vellón. Al<br />

no caber dicha cantidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> tercera parte <strong>de</strong>l valor líquido <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra<br />

(porque lo <strong>de</strong>más estaba impuesto con bu<strong>la</strong>s pontifi cias a favor <strong>de</strong><br />

otras personas y comunida<strong>de</strong>s) se cargaron 8.911 sobre los frutos y<br />

r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> Abadía <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l Vallés, quedando sobre <strong>la</strong> mitra<br />

urgelitana únicam<strong>en</strong>te 6.089.<br />

18. Novísima Recopi<strong>la</strong>ción, libro I, título XXIII, ley X. «Don Fernando<br />

VI por Re al ord<strong>en</strong> <strong>de</strong> 13 <strong>de</strong> Mayo <strong>de</strong> 1750. Cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los<br />

nombrados <strong>en</strong> mitras, al tiem po <strong>de</strong> su aceptación, para <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>siones<br />

impuestas <strong>en</strong> el<strong>la</strong>s.<br />

He resuelto, que <strong>en</strong> a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte, al tiempo que los nombrados <strong>en</strong> Mitras<br />

avis<strong>en</strong> <strong>de</strong> su aceptación, se les pida el cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to para <strong>la</strong> p<strong>en</strong>sión<br />

que cupiere <strong>en</strong> <strong>la</strong> tercera parte <strong>de</strong> sus valores, y también para<br />

<strong>la</strong> cantidad que excediere <strong>de</strong> el<strong>la</strong> y estuviere con fi rmada por bu<strong>la</strong>s<br />

Apostólicas, aunque, por lo que puedan haber baxado los valores, no<br />

t<strong>en</strong>ga cabimi<strong>en</strong>to el exceso <strong>en</strong> <strong>la</strong> referida tercia parte: y esta provid<strong>en</strong>cia<br />

quedará anotada por punto g<strong>en</strong>eral <strong>en</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong>l <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong>».<br />

ÍNDICE<br />

300


3. <strong>El</strong> acceso real a <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas eclesiásticas:<br />

<strong>la</strong> carga <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones<br />

19. La pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los obispos, y también <strong>la</strong> <strong>de</strong> los aba<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> los monasterios <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>. En nuestro caso, los <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Congregación B<strong>en</strong>edictina C<strong>la</strong>ustral <strong>en</strong> Cataluña.<br />

20. A. Domínguez Ortiz, op. cit., pp. 14-15.<br />

21. J. A. Pujol: La <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> (1709-<br />

1721), p.575.<br />

22. En ocasiones, el rey mandaba una real cédu<strong>la</strong> al obispo electo<br />

para que prepara ra <strong>la</strong> minuta o borrador <strong>de</strong>l instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>siones ya consig nadas con anterioridad sobre <strong>la</strong>s<br />

r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra.<br />

23. <strong>El</strong> ejemplo más c<strong>la</strong>ro es el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> concesión <strong>de</strong> una p<strong>en</strong>sión<br />

<strong>de</strong> 103 ducados y 2 julios -moneda <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara Apostólica- sobre<br />

los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong>l Arzobispado <strong>de</strong> Tarragona a Pío Gómez <strong>de</strong><br />

Castro, según <strong>de</strong>creto <strong>de</strong>l 25 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1784, para que tuviera goce<br />

<strong>de</strong> el<strong>la</strong> <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el 1 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong>l año anterior. Pero Gómez no practicó<br />

dili g<strong>en</strong>cia alguna para impetrar a Su Santidad <strong>la</strong> bu<strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te,<br />

por lo que por otro <strong>de</strong>creto <strong>de</strong>l 7 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1787, el rey reasignó<br />

dicha p<strong>en</strong>sión a Fermín San Juan, para lo que <strong>en</strong>vió una carta a<br />

José Nicolás <strong>de</strong> Azara con fecha <strong>de</strong>l 5 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1787, para que<br />

mediara por él ante el papa. A.H.N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>».<br />

Li bro 282, f. 342; libro 283, ff. 74-74v.<br />

24. Novísima Recopi<strong>la</strong>ción, libro I, título XXIII, leyes I, II y VI.<br />

25. Este real <strong>de</strong>creto aparece <strong>en</strong> <strong>la</strong> Novísima Recopi<strong>la</strong>ción, libro I,<br />

título XXIII, ley VIII, así como <strong>en</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación manejada, <strong>en</strong> real<br />

ÍNDICE<br />

301


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 2 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1746. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>»,<br />

libro 281, ff. 77-78.<br />

26. Pongamos como ejemplo <strong>la</strong> real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong> diciembre<br />

<strong>de</strong> 1746 remitida al obispo <strong>de</strong> Solsona con motivo <strong>de</strong> cargarle tres<br />

p<strong>en</strong>siones: una para <strong>la</strong>s cuatro dignida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Catedral <strong>de</strong> Solsona, otra para el Hospital <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> Ara gón <strong>en</strong><br />

Madrid, y <strong>la</strong> tercera para <strong>la</strong> Universidad literaria <strong>de</strong> Cervera. A. H. N.<br />

«Regis tros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», libro 281, ff. 84v-87.<br />

27. <strong>Real</strong> cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 11 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1748. Con motivo <strong>de</strong>l nombrami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l camaris ta Francisco Díaz Santos Bullón para <strong>la</strong> mitra barcelon<strong>en</strong>se,<br />

el rey le abona todas <strong>la</strong>s cargas, incluido todo lo que correspon<strong>de</strong><br />

al subsidio y excusado, para sacar <strong>la</strong> tercera parte <strong>de</strong>l líquido valor<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra y repartirlo a su agrado a modo <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones. A. H. N.<br />

«Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», libro 281, ff. 131v-134.<br />

28. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», libro 282, ff. 91v-93.<br />

29. Todas <strong>la</strong>s mitras cata<strong>la</strong>nas ti<strong>en</strong>es p<strong>en</strong>siones seña<strong>la</strong>das <strong>en</strong> favor<br />

<strong>de</strong>l Hospital, sal vo <strong>la</strong> ilerd<strong>en</strong>se. Todas <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>siones concedidas sobre<br />

los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s abadías son individuales y vitalicias, salvo<br />

<strong>la</strong>s cargadas <strong>en</strong> el Monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Ri poll <strong>en</strong> b<strong>en</strong>efi cio<br />

<strong>de</strong>l citado Hospital.<br />

30. Era perpetua, y no precisaba <strong>la</strong> r<strong>en</strong>ovación cada 14 años. En <strong>la</strong>s<br />

mitras <strong>de</strong> Ta rragona, Barcelona, Gerona, Lérida, Solsona, Urgel y Vic<br />

hal<strong>la</strong>mos p<strong>en</strong>siones cargadas <strong>en</strong> su favor. Por tanto, era Tortosa <strong>la</strong><br />

única que no acudía a <strong>la</strong> Universidad con sus fru tos y r<strong>en</strong>tas.<br />

ÍNDICE<br />

302


3. <strong>El</strong> acceso real a <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas eclesiásticas:<br />

<strong>la</strong> carga <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones<br />

31. En <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s ocasiones se trata <strong>de</strong> clérigos <strong>de</strong> prima<br />

tonsura o <strong>de</strong> presbí teros <strong>de</strong> otras diócesis. Hay p<strong>en</strong>siones para<br />

religiosas, como <strong>la</strong>s <strong>de</strong>l Monasterio francis cano <strong>de</strong> Jerusalén <strong>en</strong><br />

Barcelona (María Fontana, <strong>El</strong>eonor Janed, Magdal<strong>en</strong>a Castel<strong>la</strong> y<br />

Antonia Martínez Araujo). O aba<strong>de</strong>s, como el <strong>de</strong> Cardona, que gozó<br />

una p<strong>en</strong>sión situa da sobre los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra <strong>de</strong> Vic. O<br />

el capellán <strong>de</strong> honor, Juan <strong>de</strong> Bravo, sobre los <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong> San<br />

Pedro <strong>de</strong> Besalú.<br />

32. <strong>El</strong> embajador <strong>en</strong> La Haya.<br />

33. <strong>El</strong> caso más c<strong>la</strong>ro fue el <strong>de</strong>l obispado <strong>de</strong> Lérida cuando era ocupado<br />

por Fran cisco <strong>de</strong> O<strong>la</strong>so Hip<strong>en</strong>za, qui<strong>en</strong> consiguió que el rey cargara<br />

p<strong>en</strong>siones para tres sobrinos suyos: B<strong>la</strong>s Fernán<strong>de</strong>z O<strong>la</strong>so -54<br />

ducados y 10 julios <strong>en</strong> 1722-, Emeterio Hernán<strong>de</strong>z - 100 ducados <strong>en</strong><br />

1726-, y Próspero Ximénez <strong>de</strong> O<strong>la</strong>so -75 ducados y 5 julios <strong>en</strong> 1731-.<br />

«Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», libro 280, ff. 186-187, ff. 221v-222v.<br />

34. Como Bernardo Ve<strong>la</strong>r<strong>de</strong>, obispo <strong>de</strong> Tortosa, a qui<strong>en</strong>, por resolución<br />

a consulta <strong>de</strong>l 22 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1765, el rey otorgó los 1.170 reales <strong>de</strong><br />

vellón que quedaban <strong>en</strong> su real distribución hasta completar <strong>la</strong> tercera<br />

parte que le correspondía. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>»,<br />

libro 282, f. 122v.<br />

35. De este tipo es <strong>la</strong> p<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> 190 ducados concedida el 3 <strong>de</strong><br />

noviembre <strong>de</strong> 1747 a Antonio Copons y <strong>de</strong> Copons -miembro <strong>de</strong> una<br />

ilustre familia-, sobre los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong>l arzobispado <strong>de</strong> Tarragona<br />

-que <strong>en</strong> esos mom<strong>en</strong>tos ocupaba su hermano, Pe dro Copons y <strong>de</strong><br />

Copons-, <strong>en</strong> at<strong>en</strong>ción a su fi <strong>de</strong>lidad a <strong>la</strong> causa borbónica <strong>en</strong> <strong>la</strong> Guerra<br />

ÍNDICE<br />

303


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>de</strong> Sucesión. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», libro 281, ff.<br />

113v.<br />

36. J. A. Pujol, op. cit., p. 606.<br />

37. Si nos guiamos por los tercios cargados por el rey para p<strong>en</strong>siones.<br />

Pese a que Domínguez Ortiz escriba <strong>en</strong> «Las r<strong>en</strong>tas episcopales...»,<br />

p. 36, que «ap<strong>en</strong>as sobrepasa ba a alguna <strong>de</strong> sus sufragáneas».<br />

Habi<strong>en</strong>do estudiado <strong>la</strong>s cifras que ofrece <strong>en</strong> el m<strong>en</strong> cionado estudio,<br />

<strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> Tarragona superan a <strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más diócesis, incluida<br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong> Barcelona.<br />

38. De sus tierras se obt<strong>en</strong>ían productos variados: trigo, cebada, avel<strong>la</strong>nas,<br />

vino tin to y aceite. Ibi<strong>de</strong>m, p. 37.<br />

39. Aunque ya <strong>en</strong> 1696 el arzobispo manifestaba que sólo producía<br />

gastos. Ibi<strong>de</strong>m, p.37.<br />

40. Domínguez Ortiz lo consi<strong>de</strong>ra un efecto <strong>de</strong>l <strong>en</strong>carecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

vida. En op. cit., pp. 36-39. Por otra parte, <strong>en</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te re<strong>la</strong>ción <strong>de</strong><br />

cédu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>to, <strong>la</strong>s fu<strong>en</strong>tes aparec<strong>en</strong> <strong>en</strong>tre paréntesis.<br />

41. A. Domínguez Ortiz, op. cit., p. 19.<br />

42. Ibi<strong>de</strong>m, p. 20.<br />

43. No aparece esta información <strong>en</strong> <strong>la</strong>s reales cédu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> los obis pos Manuel López <strong>de</strong> Aguirre y As<strong>en</strong>cio Sales. La<br />

<strong>de</strong> Bernardo Jiménez <strong>de</strong> Cascante no aparece <strong>en</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación.<br />

44. A. Domínguez Ortiz, op. cit., pp. 39-40.<br />

45. Ibi<strong>de</strong>m, pp. 21-22.<br />

ÍNDICE<br />

304


3. <strong>El</strong> acceso real a <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas eclesiásticas:<br />

<strong>la</strong> carga <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones<br />

46. Ibi<strong>de</strong>m, pp. 32-33.<br />

47. Ibi<strong>de</strong>m, pp. 24-25.<br />

48. Ibi<strong>de</strong>m, pp. 41-42.<br />

49. Ibi<strong>de</strong>m, p. 34.<br />

ÍNDICE<br />

305


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

4. EL REY: PATRÓN DE LA IGLESIA NACIONAL<br />

4.1. INTRODUCCIÓN<br />

Las contrapartidas a los privilegios y b<strong>en</strong>efi cios que<br />

el monarca obt<strong>en</strong>ía <strong>de</strong> su condición <strong>de</strong> patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

iglesias nacionales eran, <strong>en</strong>tre otras, su obliga ción <strong>de</strong><br />

at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los templos y edifi cios religiosos;<br />

socorrer a <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s afectadas por escaseces u otras<br />

ca<strong>la</strong>mida<strong>de</strong>s; cuidar <strong>de</strong>l boato y <strong>la</strong> dignidad <strong>de</strong>l culto; at<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />

a <strong>la</strong> celebración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fi estas religiosas; confi r mar y prorrogar<br />

los privilegios <strong>de</strong> <strong>la</strong>s instituciones eclesiásticas; <strong>de</strong>f<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong>s<br />

iglesias nacionales ante <strong>la</strong>s intromisiones <strong>de</strong> otras pot<strong>en</strong>cias<br />

(Francia, Santa Se<strong>de</strong>); at<strong>en</strong><strong>de</strong>r al correcto funcionami<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia; promover el bi<strong>en</strong> co mún <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s<br />

eclesiásticas; ve<strong>la</strong>r por el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> obser vancia<br />

<strong>de</strong> los preceptos católicos más ortodoxos; proteger <strong>la</strong>s manifestaciones<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> cultura eclesiástica e increm<strong>en</strong>tar el nivel<br />

intelectual <strong>de</strong> <strong>la</strong> clerecía; racio nalizar <strong>la</strong> administración ecle-<br />

ÍNDICE<br />

306


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

siástica por medio <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> unión, reducción y supresión<br />

<strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios; y un <strong>la</strong>rgo etcétera.<br />

4.2. DEFENSA DE PARTICULARES Y COMUNIDADES<br />

ECLESIÁSTICAS CONTRA DETERMINADOS<br />

ABUSOS<br />

Como ya seña<strong>la</strong>mos <strong>en</strong> el capítulo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s provisiones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi<br />

cios regu<strong>la</strong> res, el 16 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1757, el monje aragonés<br />

B<strong>en</strong>ito Jaime <strong>de</strong> Romeo y Cere zo fue nombrado <strong>de</strong>sp<strong>en</strong>sero<br />

mayor <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Ripoll. Y tras <strong>la</strong> nominación, el rey<br />

escribió al abad <strong>de</strong> Ripoll, José <strong>de</strong> Oriol y Ford, para que<br />

cuando se pres<strong>en</strong>tara Romeo ante él, <strong>en</strong> el p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> dos meses,<br />

le diera co<strong>la</strong> ción y posesión <strong>de</strong>l ofi cio.<br />

Cuando Romeo se pres<strong>en</strong>tó ante el abad, éste le pidió que<br />

pres<strong>en</strong>tase justi fi cación <strong>de</strong> ser noble o caballero. Y Romeo le<br />

mostró el privilegio <strong>de</strong> caballero hijodalgo <strong>de</strong> sangre y so<strong>la</strong>r<br />

conocido. No quedó satisfecho el abad por no expresarse <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> partida <strong>de</strong> <strong>de</strong>positarios <strong>de</strong> Romeo que contrajo matrimonio<br />

como infanzón, y porque <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong> bautismo no se hal<strong>la</strong>ba el<br />

nombre <strong>de</strong> B<strong>en</strong>ito, sino únicam<strong>en</strong>te el <strong>de</strong> Jaime. Romeo se<br />

excusó dici<strong>en</strong>do que no era práctica <strong>de</strong> Ara gón incluir <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

partida <strong>de</strong> <strong>de</strong>positarios el matrimonio, y que el nombre <strong>de</strong> Be-<br />

307


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

nito le fue puesto al tiempo <strong>de</strong> vestírsele el escapu<strong>la</strong>rio. Pero<br />

aun así, Oriol no le dio posesión <strong>de</strong>l ofi cio.<br />

Por ello, acudió Romeo al monarca suplicándole que le expidiera<br />

un nuevo <strong>de</strong>spacho al abad para que le pusiese <strong>en</strong><br />

posesión <strong>de</strong>l ofi cio. Y habiéndose visto su pedim<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

Cámara, con lo expuesto por el fi scal, y quedando justifi cada<br />

<strong>la</strong> cualidad <strong>de</strong> nobleza <strong>de</strong>l preb<strong>en</strong>dado, por <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> 5 <strong>de</strong><br />

diciembre <strong>de</strong> 1757, el rey ord<strong>en</strong>ó expedir una real cédu<strong>la</strong> fechada<br />

ocho días <strong>de</strong>spués y dirigi da al citado abad para que<br />

sin di<strong>la</strong>ción hiciera efectivo el nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Romeo como<br />

<strong>de</strong>sp<strong>en</strong>sero mayor <strong>de</strong>l monasterio (nota 1).<br />

<strong>El</strong> segundo caso <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ción real coartando abusos hace<br />

refer<strong>en</strong>cia al priorato <strong>de</strong> San Ginés (nota 2). Éste fue unido<br />

perpetuam<strong>en</strong>te al monasterio cisterci<strong>en</strong> se <strong>de</strong> Nuestra Señora<br />

<strong>de</strong> Labaix <strong>en</strong> 1246 por Inoc<strong>en</strong>cio IV. Dicha unión fue aprobada<br />

y confi rmada por Urbano VIII <strong>en</strong> 1635. No obstante, el<br />

priorato co m<strong>en</strong>zó a ser concedido <strong>en</strong> <strong>en</strong>comi<strong>en</strong>da a clérigos<br />

secu<strong>la</strong>res.<br />

En 1644, el prior com<strong>en</strong>datario, Mateo González, <strong>en</strong>tabló<br />

pleito <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cu ria romana contra el abad <strong>de</strong> Labaix sobre <strong>la</strong><br />

ex<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l priorato. <strong>El</strong> tribunal pontifi cio dictaminó <strong>en</strong> favor<br />

<strong>de</strong>l monasterio, s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>ciando que se le mantuvie ra <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

«quieta y pacífi ca» posesión <strong>de</strong> visitar el priorato.<br />

ÍNDICE<br />

308


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

Con motivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> donación hecha por Lergardo Gureta y sus<br />

hijos <strong>de</strong> <strong>la</strong> he redad l<strong>la</strong>mada <strong>de</strong> Sa<strong>la</strong>s, se cargó al priorato<br />

con <strong>la</strong> celebración <strong>de</strong> una misa diaria <strong>en</strong> su nombre. <strong>El</strong> abad,<br />

<strong>en</strong> el ejercicio <strong>de</strong> sus visitas pastorales, advirtió que, por <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>sidia <strong>de</strong> los priores <strong>en</strong>com<strong>en</strong>dadores, <strong>la</strong> iglesia se estaba<br />

arrui nando, que no se cumplía con <strong>la</strong> misa pertin<strong>en</strong>te ni con<br />

los <strong>de</strong>más ofi cios divi nos, y que, a<strong>de</strong>más, invertían <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas<br />

y frutos <strong>de</strong> <strong>la</strong> donación <strong>en</strong> sus propios usos y negocios. Por<br />

ello acudió a B<strong>en</strong>edicto XIV. Éste, por bu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 1744, reu nió<br />

dicho priorato al monasterio según lo había estado antiguam<strong>en</strong>te,<br />

para que <strong>en</strong> lo sucesivo no se diera <strong>en</strong> <strong>en</strong>comi<strong>en</strong>da a<br />

clérigos secu<strong>la</strong>res, y se cumplieran <strong>la</strong>s cargas piadosas a él<br />

anexas. <strong>El</strong> papa marcó el procedimi<strong>en</strong>to a seguir or<strong>de</strong> nando<br />

que, tras vacar el priorato por muerte o dimisión <strong>de</strong> Pedro<br />

Trangues, no se volviera a dar <strong>en</strong> <strong>en</strong>comi<strong>en</strong>da a clérigo secu<strong>la</strong>r,<br />

concedi<strong>en</strong>do facultad al abad para <strong>en</strong>com<strong>en</strong>darlo al<br />

religioso <strong>de</strong>l monasterio que creyere idóneo. De ese modo<br />

procedió el abad, puesto que habi<strong>en</strong>do fallecido Trangues,<br />

nombró prior a Santiago Batal<strong>la</strong>, si<strong>en</strong>do éste confi rmado por<br />

el papa mediante breve expedi do <strong>en</strong> 1751.<br />

Pasadas dos décadas, el 30 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1772, el abad <strong>de</strong>l<br />

monasterio <strong>de</strong> La baix se dirigió a Carlos III suplicándole <strong>la</strong><br />

expedición <strong>de</strong> una real cédu<strong>la</strong> para que, <strong>en</strong> at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong> rec-<br />

309


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

titud <strong>de</strong>l prior a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> cumplir con <strong>la</strong>s cargas anexas al<br />

priorato, el monasterio conservara <strong>en</strong> lo sucesivo <strong>la</strong> posesión<br />

<strong>de</strong> tal pie za, sin permitir que se perturbara dicha posesión<br />

con <strong>la</strong> pret<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> una nueva <strong>en</strong>comi<strong>en</strong>da, confi rmando el<br />

citado indulto, bu<strong>la</strong> y reunión <strong>de</strong> B<strong>en</strong>edicto XIV.<br />

Visto el pedim<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara, con el acuerdo que dio el<br />

obispo <strong>de</strong> Léri da -Joaquín Antonio Sánchez Ferragudo- el 19<br />

<strong>de</strong> noviembre para <strong>la</strong> segura resolución <strong>de</strong> este expedi<strong>en</strong>te,<br />

y con lo expuesto por el fi scal, por <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> 12 <strong>de</strong> junio<br />

<strong>de</strong>l año sigui<strong>en</strong>te, el rey confi rmó <strong>la</strong> reunión <strong>en</strong> b<strong>en</strong>efi cio <strong>de</strong>l<br />

monas terio, <strong>en</strong>cargando a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l Principado,<br />

tanto secu<strong>la</strong>res como ecle siásticas, que dieran su auxilio<br />

para el puntual cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> lo precisado <strong>en</strong> el escrito<br />

papal.<br />

En este docum<strong>en</strong>to, Carlos III nos muestra una verda<strong>de</strong>ra<br />

<strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> principios re<strong>la</strong>tivos a su regalía <strong>de</strong> patronato<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia españo<strong>la</strong>, pues afi r ma que le correspond<strong>en</strong><br />

«<strong>la</strong> protección <strong>de</strong> los Sagrados Cánones y Establecimi<strong>en</strong>tos<br />

eclesiásticos y su <strong>de</strong>bido y exacta observancia, y el cortar los<br />

abusos que se produzcan contra ellos, conservando a mis<br />

vasallos <strong>en</strong> <strong>la</strong> quieta y pací fi ca posesión <strong>de</strong> sus privilegios y<br />

ex<strong>en</strong>ciones».<br />

310


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

4.3. CONSECUENCIAS DE LA GUERRA DE SUCESIÓN<br />

SOBRE EL REAL PATRONATO<br />

Los monarcas españoles consi<strong>de</strong>raban <strong>la</strong> regalía <strong>de</strong>l patronato<br />

como un <strong>de</strong> recho útil pues les permitía acce<strong>de</strong>r a una<br />

sucul<strong>en</strong>ta porción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s copiosas r<strong>en</strong>tas eclesiásticas y<br />

utilizar<strong>la</strong> como más les conviniese. Esta actitud real <strong>la</strong> hal<strong>la</strong>mos<br />

nítidam<strong>en</strong>te manifi esta tras <strong>la</strong> Guerra <strong>de</strong> Sucesión <strong>en</strong> el<br />

Principado.<br />

Finalizada <strong>la</strong> conti<strong>en</strong>da, Felipe V procedió a <strong>la</strong> expulsión <strong>de</strong><br />

sus piezas eclesiásticas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> c<strong>la</strong>ra fi liación<br />

austracista (nota 3). Estas medidas signifi caron que se<strong>de</strong>s<br />

episcopales como <strong>la</strong>s <strong>de</strong> Tarragona, Barcelona, Solsona o<br />

Vic, y abadías como Montserrat o Santes Creus quedaran<br />

vacantes (nota 4). Int<strong>en</strong>tó cubrir<strong>la</strong>s con clérigos cata<strong>la</strong>nes<br />

proced<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l sector que le había sido fi el, pero al no<br />

hal<strong>la</strong>r personajes afectos dignos o sufi ci<strong>en</strong>tes, echó mano<br />

<strong>de</strong> ecle siásticos <strong>de</strong> orig<strong>en</strong> castel<strong>la</strong>no, rompi<strong>en</strong>do así con <strong>la</strong><br />

tradición que él mismo ha bía jurado respetar <strong>en</strong> <strong>la</strong>s cortes <strong>de</strong><br />

1701, <strong>de</strong> proveer <strong>la</strong>s mitras y <strong>de</strong>más cargos eclesiásticos <strong>de</strong>l<br />

Principado únicam<strong>en</strong>te con regníco<strong>la</strong>s.<br />

En 1717, <strong>en</strong> el Concilio provincial celebrado <strong>en</strong> Tarragona<br />

se proc<strong>la</strong>maba sin ambajes que «...todos han <strong>de</strong> dar por<br />

bu<strong>en</strong>a <strong>la</strong> soberanía <strong>de</strong> Felipe V, bajo p<strong>en</strong>a <strong>de</strong> excomunión<br />

311


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

ipso facto incurr<strong>en</strong>da, excomunión que afecta también a los<br />

eclesiásticos que no persuadan a los fi eles y no los ori<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> este mismo s<strong>en</strong>tido» (nota 5). A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s<br />

reales <strong>de</strong>l Principado recom<strong>en</strong>daron que, <strong>en</strong> a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte, todos<br />

los que hubieran <strong>de</strong> ocupar cargos eclesiásticos poseyeran<br />

cer tifi cado borbónico.<br />

Por otra parte, <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s se<strong>de</strong>s episcopales vacantes<br />

fue ob jeto <strong>de</strong> polémica secu<strong>la</strong>r <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> Monarquía y <strong>la</strong><br />

Santa Se<strong>de</strong>. Mi<strong>en</strong>tras <strong>en</strong> el resto <strong>de</strong> países católicos, los <strong>de</strong>spojos<br />

o espolios (nota 6) eran administrados por los cabildos,<br />

<strong>en</strong> España era el nuncio, por mediación <strong>de</strong> los subcolectores<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Cá mara Apostólica, qui<strong>en</strong> se <strong>en</strong>cargaba <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración<br />

<strong>de</strong> los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> los obispados vacantes,<br />

emolum<strong>en</strong>tos y temporalida<strong>de</strong>s, compr<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do también <strong>la</strong>s<br />

jurisdicciones temporales y baronales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mitras.<br />

Con motivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> ruptura <strong>de</strong> re<strong>la</strong>ciones con Roma y <strong>de</strong> <strong>la</strong> expulsión<br />

<strong>de</strong>l nuncio apostólico <strong>de</strong> <strong>la</strong> corte (nota 7), mediante<br />

<strong>la</strong>s reales cartas <strong>de</strong> 19 <strong>de</strong> junio y 10 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1709 Felipe V<br />

ord<strong>en</strong>ó que <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> los obispados vacantes, que hasta<br />

el mom<strong>en</strong>to había v<strong>en</strong>ido cobrando <strong>la</strong> Cámara Apostólica, <strong>la</strong>s<br />

administra ra una persona secu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> su elección y una eclesiástica<br />

<strong>de</strong>signada por el pro pio cabildo, si<strong>en</strong>do <strong>de</strong>positadas<br />

312


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s arcas <strong>de</strong> los cabildos para que <strong>la</strong>s percibiese el obispo<br />

electo.<br />

Poco más tar<strong>de</strong>, <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> los reales <strong>de</strong>cretos <strong>de</strong> 7 <strong>de</strong><br />

septiembre <strong>de</strong> 1710 y 24 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1711 se estipuló, tras<br />

dictam<strong>en</strong> <strong>de</strong> teólogos y juristas, que el Director G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />

Víveres <strong>de</strong> los Ejércitos, Alonso Pérez Dóniz, se valiera «<strong>de</strong><br />

los granos, maravedíes y <strong>de</strong>más frutos <strong>de</strong> los obispados vacantes<br />

y que va cas<strong>en</strong>» para afrontar los gastos <strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra,<br />

con <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> reintegrarlos a qui<strong>en</strong> legítimam<strong>en</strong>te pert<strong>en</strong>ecier<strong>en</strong>.<br />

Acabada <strong>la</strong> guerra, y habi<strong>en</strong>do cesado por tanto los motivos<br />

<strong>de</strong> estos reales <strong>de</strong>cretos, por ord<strong>en</strong> <strong>de</strong>l 28 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong><br />

1715, el rey mandó que, <strong>en</strong> lo su cesivo, <strong>en</strong> los obispados<br />

que vacar<strong>en</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas fueran administradas «según <strong>la</strong> forma<br />

habitual» (<strong>la</strong> que establecían <strong>la</strong>s cartas <strong>de</strong> 19-6-1709 y 10-7-<br />

1709).<br />

Estando vacante el obispado <strong>de</strong> Barcelona -por muerte <strong>de</strong><br />

B<strong>en</strong>ito Sa<strong>la</strong>- y <strong>en</strong> espera <strong>de</strong>l nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l nuevo obispo<br />

-que sería Diego <strong>de</strong> Astorga-, Felipe V advirtió <strong>la</strong>s inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>cias<br />

que suponía <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> dichas r<strong>en</strong>tas por<br />

los cabildos (nota 8). Por ello, tras promulgar un real <strong>de</strong>creto<br />

el p<strong>en</strong>último día <strong>de</strong>l año 1715, nombró a Antonio <strong>de</strong> Marimón<br />

exclusivo administrador <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> dicha mitra, remi-<br />

313


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

ti<strong>en</strong>do su producto a Cantuchi y Compañía, resi d<strong>en</strong>tes <strong>en</strong><br />

Madrid, qui<strong>en</strong>es t<strong>en</strong>drían <strong>la</strong>s cantida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>de</strong>pósito hasta<br />

nueva or d<strong>en</strong>. De ello le informó a Marimón por real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l<br />

4 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1716 (nota 9).<br />

Asimismo, resolvió, por <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> 8 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1716, que<br />

los <strong>de</strong>más eclesiásticos nombrados para <strong>la</strong> administración y<br />

cobro <strong>de</strong> los obispados va cantes, habrían <strong>de</strong> <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r también<br />

<strong>en</strong> todo lo tocante a los bi<strong>en</strong>es <strong>de</strong> los espo lios <strong>de</strong> los<br />

obispos difuntos, para que se cobraran y distribuyeran legítimam<strong>en</strong>te,<br />

y con <strong>la</strong> int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> conocer «lo que quedaba <strong>de</strong><br />

residuo» pa ra que fuera incluido <strong>en</strong> <strong>la</strong> administración que se<br />

les <strong>en</strong>cargaba, sin <strong>en</strong>trar <strong>en</strong> lo jurisdiccional que competía a<br />

<strong>la</strong> justicia ordinaria.<br />

Al igual que <strong>en</strong> Barcelona, se <strong>de</strong>signó un administrador para<br />

<strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra <strong>de</strong> Solsona, tras quedar ésta vacante<br />

por fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Guillermo Golorons. Este administrador<br />

<strong>de</strong>bía ocuparse también <strong>de</strong> los <strong>de</strong>spojos <strong>de</strong>l obispo difunto<br />

(nota 10). <strong>El</strong> elegido fue el doctor José Par<strong>en</strong>t (nota 11),<br />

a qui<strong>en</strong> le fue comunicado el nombrami<strong>en</strong>to mediante real<br />

cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 12 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1717. A<strong>de</strong>más, <strong>en</strong> el<strong>la</strong> advirtió<br />

que todas <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas que estuvieran <strong>en</strong> <strong>de</strong>pósito o <strong>en</strong> po<strong>de</strong>r<br />

<strong>de</strong> otras personas le fueran <strong>en</strong>tregadas para que pudiera dar<br />

puntual cumplimi<strong>en</strong>to a <strong>la</strong> real ord<strong>en</strong>.<br />

ÍNDICE<br />

314


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

En cuanto a <strong>la</strong>s faculta<strong>de</strong>s jurisdiccionales, por resolución <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> 5 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1717, se ord<strong>en</strong>ó que se practicara<br />

<strong>en</strong> este particu<strong>la</strong>r lo mismo que <strong>en</strong> Castil<strong>la</strong>, esto es, que durante<br />

<strong>la</strong> vacante, el cabildo <strong>de</strong> Solsona tuviera <strong>la</strong> jurisdicción<br />

temporal <strong>en</strong> los lugares <strong>en</strong> que <strong>la</strong> habían ejercido los obispos<br />

prece d<strong>en</strong>tes, otorgando <strong>la</strong>s ape<strong>la</strong>ciones a <strong>la</strong> Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l<br />

Principado <strong>en</strong> los casos que se ofrecier<strong>en</strong>. Y asimismo, que<br />

el veguer o <strong>la</strong> persona que ejerciera <strong>en</strong> aquel<strong>la</strong> ciudad <strong>la</strong> jurisdicción<br />

ordinaria tuviera el conocimi<strong>en</strong>to jurisdiccional <strong>de</strong>l<br />

espolio <strong>de</strong>l obispo difunto <strong>de</strong> Solsona (nota 12).<br />

Tras <strong>la</strong> fi rma <strong>de</strong>l Concordato <strong>de</strong> 1717 se produjo <strong>la</strong> vuelta <strong>de</strong>l<br />

nuncio Pom peyo Aldobrandi. <strong>El</strong> real <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> 29 <strong>de</strong> agosto<br />

signifi caba <strong>la</strong> restitución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s faculta<strong>de</strong>s ejercidas por sus<br />

pre<strong>de</strong>cesores. <strong>El</strong>lo supuso <strong>la</strong> reintegración a su actividad <strong>de</strong><br />

los subcolectores <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara Apostólica, y <strong>la</strong> cance<strong>la</strong>ción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> escritura <strong>de</strong> <strong>de</strong>pósito <strong>de</strong> los Cantuchi.<br />

Poco tiempo duró esta situación puesto que con <strong>la</strong> nueva<br />

ruptura con Roma <strong>en</strong> 1718, se volvió al antiguo sistema <strong>de</strong><br />

administración <strong>de</strong> r<strong>en</strong>tas, vacantes y espolios por dos personas,<br />

una secu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> elección real y otra eclesiástica esco gida<br />

por el cabildo.<br />

En 1719, Juan Lluch, canónigo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Solsona<br />

y subcolector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara Apostólica, se dirigía a Felipe<br />

315


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

V para informarle que, tras <strong>la</strong> nueva salida <strong>de</strong>l nuncio, habían<br />

quedado p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes algunos pleitos re<strong>la</strong>cionados con<br />

los espolios <strong>de</strong> Guillermo Golorons; y que tras <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong><br />

su sucesor, Pedro Magaña, el 9 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1718, se había<br />

<strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> administrar <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra vacante<br />

cumpli<strong>en</strong>do con sus p<strong>en</strong>siones y cargas hasta junio <strong>de</strong> ese<br />

año. <strong>El</strong> rey resolvió, por cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1719, que<br />

prosiguiera <strong>en</strong> di cha <strong>la</strong>bor (nota 13).<br />

<strong>El</strong> año sigui<strong>en</strong>te, un <strong>de</strong>creto <strong>de</strong>l 22 <strong>de</strong> noviembre restituyó<br />

a <strong>la</strong> Cámara Apostólica, a través <strong>de</strong> los ag<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l nuncio,<br />

todos los espolios secuestrados (nota 14). A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> estas<br />

cuestiones, gozan <strong>de</strong> interés <strong>la</strong>s re<strong>la</strong>cionadas con <strong>la</strong>s provisiones.<br />

Como <strong>en</strong> su mom<strong>en</strong>to ya se trataron, ofreceremos<br />

únicam<strong>en</strong>te una vi sión g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l proce<strong>de</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> corona <strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>rechos, <strong>en</strong> especial <strong>de</strong> <strong>la</strong> regalía <strong>de</strong>l <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong>.<br />

Felipe V escribió un <strong>de</strong>spacho al Príncipe Pío, marqués <strong>de</strong><br />

Castelrodrigo, capitán g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l Principado, el 4 <strong>de</strong> agosto<br />

<strong>de</strong> 1717, <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rando nu<strong>la</strong>s y con tra sus prerrogativas <strong>la</strong>s pres<strong>en</strong>taciones<br />

hechas por el gobierno intruso para difer<strong>en</strong>tes<br />

abadías y preb<strong>en</strong>das <strong>de</strong> su <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>. Por este motivo,<br />

había <strong>de</strong>cidido que removiera a todos estos b<strong>en</strong>efi ciados <strong>de</strong><br />

sus piezas eclesiásticas, restituy<strong>en</strong>do, por supuesto, <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>-<br />

ÍNDICE<br />

316


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

tas correspondi<strong>en</strong>tes a el<strong>la</strong>s. Y así procedió el gobernador <strong>de</strong><br />

Cataluña (nota 15).<br />

Los propuestos por el Borbón para sustituir a los <strong>de</strong>safectos<br />

ocuparon <strong>la</strong>s preb<strong>en</strong>das <strong>de</strong> éstos hasta 1726. <strong>El</strong> 30 <strong>de</strong> abril<br />

<strong>de</strong> 1725, tras <strong>la</strong> fi rma <strong>de</strong>l Primer Tratado <strong>de</strong> Vi<strong>en</strong>a con el<br />

emperador austríaco, y <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> su artículo nono, Felipe<br />

V hubo <strong>de</strong> resolver el reintegro <strong>de</strong> los apartados a sus b<strong>en</strong>efi<br />

cios, asegu rándoles el <strong>en</strong>tero goce <strong>de</strong> sus r<strong>en</strong>tas. Dicha<br />

resolución tuvo efecto como con secu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> publicación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 15 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1726 (nota 16). Se<br />

resituaron <strong>en</strong> <strong>la</strong> preb<strong>en</strong>da: Antonio So<strong>la</strong>nell <strong>en</strong> <strong>la</strong> Abadía<br />

<strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l Va llés; Gal<strong>de</strong>rich Sant Just <strong>en</strong> <strong>la</strong> Abadía<br />

<strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Camprodón; el doctor B<strong>en</strong>ito Viñals <strong>en</strong> el<br />

Arciprestazgo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia Colegial <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Ager; el<br />

doctor Juan Vi<strong>la</strong>na <strong>en</strong> el Arciprestazgo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Colegial <strong>de</strong> San<br />

Juan <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Aba<strong>de</strong>sas; el doctor Tomás Llor<strong>en</strong>s <strong>en</strong> <strong>la</strong> dignidad<br />

<strong>de</strong> tesorero <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Barcelona; el doctor Juan Prat<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> dignidad <strong>de</strong> arcipreste <strong>de</strong> <strong>la</strong> Colegial <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong><br />

Estany y Meyá; el doctor Juan Maciá <strong>en</strong> <strong>la</strong> dignidad <strong>de</strong> <strong>de</strong>án<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Vic; y el doctor Onofre Rovira <strong>en</strong> <strong>la</strong> dignidad<br />

<strong>de</strong> arcediano <strong>de</strong> Lobregat <strong>en</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Barcelona. Y <strong>la</strong><br />

ocuparon hasta su muerte.<br />

317


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Quedan c<strong>la</strong>ras, pues, <strong>la</strong>s dos verti<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l <strong>Patronato</strong> <strong>Real</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s que <strong>la</strong> co rona intervino con suerte dispar. Por un <strong>la</strong>do,<br />

fr<strong>en</strong>ando <strong>la</strong> evasión <strong>de</strong> capitales hacia Roma, con el control<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> vacantes y espolios. Y por otro, provey<strong>en</strong>do<br />

a sujetos adictos y leales <strong>en</strong> algunas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s piezas eclesiásticas<br />

<strong>de</strong> más lustre <strong>de</strong>l Principado.<br />

4.4. EXTENSIÓN DEL REAL PATRONATO<br />

Ante cualquier posibilidad <strong>de</strong> ampliar su Regio <strong>Patronato</strong>, <strong>la</strong><br />

monarquía actuaba sin remilgos ni di<strong>la</strong>ciones. Los sigui<strong>en</strong>tes<br />

hechos son bu<strong>en</strong>a muestra <strong>de</strong> ello.<br />

Felipe V, por medio <strong>de</strong> una real cédu<strong>la</strong> registrada el 13 <strong>de</strong><br />

marzo <strong>de</strong> 1742 (nota 17), informó al Capitán G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l<br />

Principado que, por fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Juan Taberner, había vacado<br />

el b<strong>en</strong>efi cio que obt<strong>en</strong>ía unido al Castillo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Tal<strong>la</strong>da,<br />

y que aunque tocaba su pres<strong>en</strong>tación al con<strong>de</strong> <strong>de</strong> Ampurias,<br />

cabía <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> que fuera <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> por pert<strong>en</strong>ecer<br />

el citado castillo a <strong>la</strong> <strong>Corona</strong>. Ante tal sospecha, le<br />

instaba a inspeccionar y reconocer los autos, manuales y<br />

<strong>de</strong>más papeles <strong>de</strong>l archivo y Curia Eclesiástica <strong>de</strong> Gerona<br />

para <strong>la</strong> más rápida averiguación <strong>de</strong> <strong>la</strong> fundación <strong>de</strong>l b<strong>en</strong>efi -<br />

cio, su dotación y sus pre s<strong>en</strong>taciones. A<strong>de</strong>más, le mandaba<br />

que diera <strong>la</strong>s órd<strong>en</strong>es y provid<strong>en</strong>cias conve ni<strong>en</strong>tes para que<br />

ÍNDICE<br />

318


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

el pre<strong>la</strong>do <strong>de</strong> Gerona -Baltasar Bastero- y los ofi ciales <strong>de</strong> su<br />

Curia pusieran <strong>de</strong> manifi esto los referidos manuales y <strong>de</strong>más<br />

libros y papeles que les parecies<strong>en</strong> conduc<strong>en</strong>tes al reconocimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> su regalía.<br />

Al igual que su padre, también Fernando VI actuó <strong>de</strong>cididam<strong>en</strong>te<br />

cuando se le pres<strong>en</strong>tó <strong>la</strong> oportunidad <strong>de</strong> ampliar el<br />

<strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>. Así, el 15 <strong>de</strong> sep tiembre <strong>de</strong> 1750 <strong>en</strong>cargó<br />

al arcediano <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Tortosa, Narciso Fonges, que<br />

realizase <strong>la</strong>s averiguaciones necesarias para po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rar<br />

<strong>la</strong> pert<strong>en</strong><strong>en</strong>cia al <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>de</strong> dos b<strong>en</strong>efi cios <strong>de</strong> dicha<br />

iglesia -el <strong>de</strong> <strong>la</strong> Vir g<strong>en</strong> María, y el <strong>de</strong> San Jaime y San Juan<br />

Bautista-, ord<strong>en</strong>ando al obispo, al <strong>de</strong>án y al cabildo que le<br />

permitieran el acceso a los archivos y papeles condu c<strong>en</strong>tes<br />

a <strong>la</strong> investigación, para luego <strong>en</strong>viarlos compulsados a <strong>la</strong><br />

Cámara por mano <strong>de</strong>l secretario real (nota 18).<br />

4.5. ACTUACIONES ANTE ATAQUES DE LA SANTA<br />

SEDE CONTRA EL REAL PATRONATO<br />

Con mayor urg<strong>en</strong>cia, si cabe, intervinieron los monarcas al<br />

s<strong>en</strong>tir atacadas sus regalías por intromisiones <strong>de</strong> <strong>la</strong> Santa<br />

Se<strong>de</strong>. <strong>El</strong> 16 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1749, Fernando VI escribió al<br />

card<strong>en</strong>al Portocarrero para advertirle que estaba informado<br />

<strong>de</strong> que <strong>la</strong> Dataría iba a proveer distintas piezas eclesiásti-<br />

319


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

cas <strong>en</strong> perjuicio <strong>de</strong> los reales <strong>de</strong>rechos (nota 19). Deseando<br />

evitarlo, le <strong>en</strong>cargó que, antes <strong>de</strong> dar curso a <strong>la</strong>s provisiones<br />

practicadas por dicho organismo pontifi cio que recayeran sobre<br />

b<strong>en</strong>efi cios que constas<strong>en</strong> tocar al <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> o, al<br />

m<strong>en</strong>os, se dudase que le pudieran pert<strong>en</strong>ecer, procediera a<br />

dar noticia <strong>de</strong> ello a <strong>la</strong> Cámara, para que allí se <strong>de</strong>terminase<br />

lo más justo y conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> preservación <strong>de</strong> <strong>la</strong> rega lía. Y<br />

con el mismo texto y fecha, expidió reales cédu<strong>la</strong>s dirigidas<br />

al metropo litano <strong>de</strong> Tarragona, a los obispos, a los cabildos<br />

catedralicios, y a los aba<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los monasterios b<strong>en</strong>edictinos<br />

c<strong>la</strong>ustrales <strong>de</strong>l Principado.<br />

4.6. ACTITUD REAL HACIA LAS COFRADÍAS<br />

Aunque <strong>en</strong> el ámbito rural <strong>la</strong> observancia <strong>de</strong> los preceptos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia era virtualm<strong>en</strong>te universal, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s ciuda<strong>de</strong>s com<strong>en</strong>zaron<br />

a existir t<strong>en</strong>ues signos <strong>de</strong> falta <strong>de</strong> afecto hacia <strong>la</strong><br />

Iglesia. Éstos se tradujeron <strong>en</strong> <strong>la</strong> aparición <strong>de</strong> otro mundo <strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>voción que subrayaba lo individual y sus re<strong>la</strong>ciones con<br />

Dios, y <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>cad<strong>en</strong>cia progresiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s asociaciones pías<br />

o cofradías (nota 20). A esa caída con tribuyeron <strong>la</strong>s campañas<br />

<strong>de</strong>s<strong>en</strong>cad<strong>en</strong>adas por el Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> para redu cir,<br />

o cuando m<strong>en</strong>os, acce<strong>de</strong>r al control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cofradías, únicas<br />

<strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s <strong>en</strong> el Antiguo Régim<strong>en</strong> con ciertos -y peligrosos-<br />

ÍNDICE<br />

320


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

<strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> asociación, y a <strong>la</strong>s que, con frecu<strong>en</strong>cia, se hacía<br />

responsables <strong>de</strong> tantos males (nota 21).<br />

A pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong> hostilidad manifi esta <strong>de</strong> <strong>la</strong>s t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cias regalistas<br />

hacia <strong>la</strong>s cofradías, Felipe V honró a una <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s, <strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

Nuestra Señora <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cinta <strong>de</strong> Tortosa. En 1725, los estados<br />

eclesiástico y seg<strong>la</strong>r <strong>de</strong> Tortosa le informaron que, hallándose<br />

favorecidos durante siglos por <strong>la</strong> piedad <strong>de</strong> María, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> que<br />

bajando <strong>de</strong>l cielo <strong>en</strong>tregó personalm<strong>en</strong>te a los habitantes <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> ciudad el tesoro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Sagrada Cinta o Cíngulo, y <strong>de</strong>seosos<br />

<strong>de</strong> manifestar su <strong>de</strong>voción y grati tud, habían com<strong>en</strong>zado a<br />

erigir una suntuosa capil<strong>la</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma Catedral para tras<strong>la</strong>dar<br />

a el<strong>la</strong> <strong>la</strong> imag<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Virg<strong>en</strong> y su Santa Cinta con motivo<br />

<strong>de</strong> su festi vidad. Y le suplicaron que les honrara aceptando<br />

escribir su real nombre <strong>en</strong> el Libro <strong>de</strong> los Hijos <strong>de</strong> María<br />

Santísima <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cinta <strong>de</strong> su Hermandad, como her mano<br />

mayor <strong>de</strong> el<strong>la</strong>. <strong>El</strong> rey -asistido por <strong>la</strong> reina-, consi<strong>de</strong>rando su<br />

<strong>de</strong>voción hacia esta reliquia por ser costumbre y tradición<br />

respetada e inveterada que se llevara a <strong>la</strong> Corte con ocasión<br />

<strong>de</strong> los nacimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> los príncipes e infantes, tuvo por bi<strong>en</strong>,<br />

el 12 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong>l citado año, signifi car a los tortosinos su real<br />

gratitud por <strong>la</strong> erección <strong>de</strong> <strong>la</strong> capil<strong>la</strong> y por <strong>la</strong> inclusión <strong>de</strong> su<br />

real nombre <strong>en</strong> el Libro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Hermandad <strong>de</strong> Nuestra Señora<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Cinta (nota 22).<br />

321


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Del mismo modo procedió su hijo Carlos III <strong>en</strong> 1768, cuando<br />

el prior y mayordomos <strong>de</strong> <strong>la</strong> referida hermandad le elevaron<br />

una súplica simi<strong>la</strong>r para que, tal como hizo Felipe V <strong>en</strong> 1725,<br />

con<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>diera a que se «s<strong>en</strong>tase» su re al nombre <strong>en</strong> el<br />

Libro <strong>de</strong> dicha cofradía con el título <strong>de</strong> Hermano mayor <strong>de</strong><br />

el<strong>la</strong>. Y <strong>en</strong> at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong> <strong>de</strong>voción que, al igual su padre, le<br />

profesaba a <strong>la</strong> «pre ciosa e inestimable» reliquia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Santa<br />

Cinta, por resolución a consulta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong> julio<br />

<strong>de</strong> ese año, accedió a tan honrosa petición (nota 23).<br />

4.7. SOLICITUDES A LA SANTA SEDE DE EXTENSIÓN<br />

DE CULTOS Y CANONIZACIÓN DE BEATOS, A<br />

PETICIÓN DE SUS SÚBDITOS<br />

Hemos contabilizado cinco casos <strong>de</strong> súplicas al Sumo<br />

Pontífi ce para <strong>la</strong> ex t<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> rezos.<br />

Cronológicam<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> primera <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s tuvo lugar el 29 <strong>de</strong><br />

noviembre <strong>de</strong> 1726, fecha <strong>en</strong> <strong>la</strong> que Felipe V <strong>en</strong>cargó al<br />

card<strong>en</strong>al B<strong>en</strong>tivoglio que suplicara a Su Santidad que concediera<br />

los indultos necesarios para se rezara al «glorioso»<br />

San Fructuoso, obispo y natural <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Tarragona, y<br />

a sus diáconos, Augurio y San Eulogio, <strong>en</strong> todos sus reinos y<br />

dominios con rito doble (nota 24).<br />

ÍNDICE<br />

322


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

La segunda nace a raíz <strong>de</strong> <strong>la</strong> petición <strong>de</strong>l obispo y los cabildos<br />

eclesiástico y secu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Tortosa <strong>de</strong> ext<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />

por todo el obispado el rezo es pecial <strong>en</strong> honor a <strong>la</strong> Virg<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Cinta que se practicaba el día <strong>de</strong> su festividad. Felipe<br />

V, consi<strong>de</strong>rando muy propio <strong>de</strong> su piadoso católico celo y<br />

<strong>de</strong>voción con<strong>de</strong>sc<strong>en</strong><strong>de</strong>r a su instancia, el 16 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong><br />

1727 escribió al supraes crito card<strong>en</strong>al <strong>en</strong>cargándole que le<br />

suplicara al papa <strong>la</strong> ext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> tal rezo (nota 25).<br />

De modo simi<strong>la</strong>r, pocos años <strong>de</strong>spués, el cabildo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Catedral <strong>de</strong> Urgel pidió al monarca que mediara ante Su<br />

Santidad para que concediera <strong>la</strong> gracia <strong>de</strong> un nuevo y peculiar<br />

rezo con rito doble <strong>en</strong> honor <strong>de</strong> San Erm<strong>en</strong>gol, patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

diócesis, y que lo ext<strong>en</strong>diera por todos los reinos <strong>de</strong> España.<br />

Felipe V, <strong>en</strong> at<strong>en</strong>ción su insigne santidad y alta estirpe, accedió<br />

a tal pedim<strong>en</strong>to <strong>en</strong>cargando al card<strong>en</strong>al B<strong>en</strong>tivoglio <strong>la</strong><br />

consecución <strong>de</strong>l nuevo rezo por real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong><br />

1732 (nota 26).<br />

Siete años más tar<strong>de</strong>, los monjes <strong>de</strong>l monasterio aragonés<br />

<strong>de</strong> San Juan <strong>de</strong> <strong>la</strong> Peña informaron al rey que habían solicitado<br />

a Su Santidad <strong>la</strong> ext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l rezo <strong>de</strong> San Indalecio con<br />

rito doble <strong>en</strong> todos los dominios hispanos. Por ello, el 15 <strong>de</strong><br />

septiembre <strong>de</strong> 1739, Felipe V escribió al card<strong>en</strong>al Aquaviva<br />

para que, <strong>en</strong> su real nombre, suplicase al Pontífi ce que ac-<br />

323


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

cediese a <strong>la</strong> petición <strong>de</strong> los monjes <strong>de</strong>l referido monasterio<br />

b<strong>en</strong>edictino c<strong>la</strong>ustral (nota 27).<br />

La última ext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> culto recom<strong>en</strong>dada por <strong>la</strong> monarquía<br />

españo<strong>la</strong> fue <strong>la</strong> <strong>de</strong>l Misterio <strong>de</strong> Nuestra Señora <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Purísima Concepción. <strong>El</strong> obispo <strong>de</strong> Vic escribió al rey para<br />

que mediara ante el papa a fi n <strong>de</strong> que <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rara <strong>la</strong> promo<br />

ción <strong>de</strong> dicho culto <strong>de</strong>l rito <strong>de</strong> segunda c<strong>la</strong>se al <strong>de</strong> primera<br />

<strong>en</strong> esa ciudad y obispado. Movido por <strong>la</strong> <strong>de</strong>voción que profesaba<br />

a dicho misterio, el monarca escribió el 9 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong><br />

1758 al card<strong>en</strong>al Portocarrero para que consiguiera, pasando<br />

los ofi cios necesarios, que Su Santidad con<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>diese a <strong>la</strong><br />

súplica (nota 28).<br />

En cuanto a <strong>la</strong> canonización <strong>de</strong> beatos, sólo hemos hal<strong>la</strong>do<br />

un caso <strong>en</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación: el <strong>de</strong> Dalmacio Moner.<br />

At<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a <strong>la</strong> cumplida solicitud <strong>de</strong>l obispo, el cabildo catedralicio<br />

y <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Gerona, el 31 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1717,<br />

Felipe V <strong>en</strong>cargó al card<strong>en</strong>al Aquaviva que suplicara al papa<br />

<strong>la</strong> inclusión <strong>de</strong> dicho beato <strong>en</strong> los <strong>de</strong>cretos <strong>de</strong> <strong>la</strong> santidad <strong>de</strong><br />

Urbano VIII (nota 29).<br />

4.8. PROTECCIÓN DE CONGREGACIONES<br />

Aparte <strong>de</strong>l conocido favor <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> hacia <strong>la</strong> Congregación<br />

B<strong>en</strong>edictina C<strong>la</strong>ustral, <strong>la</strong> monarquía también otorgó su protec-<br />

ÍNDICE<br />

324


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

ción a otras <strong>en</strong>tida<strong>de</strong>s. De este modo, por <strong>de</strong>creto <strong>de</strong>l 25 <strong>de</strong><br />

octubre <strong>de</strong> 1744, Felipe V <strong>de</strong>cidió proteger a <strong>la</strong> Congregación<br />

<strong>de</strong>l Corazón <strong>de</strong> Jesús y Concepción <strong>de</strong> María <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad<br />

<strong>de</strong> Manresa, <strong>en</strong>viando el 8 <strong>de</strong> diciembre sigui<strong>en</strong>te un <strong>de</strong>spacho<br />

al Capitán G<strong>en</strong>eral para que así lo tuviera <strong>en</strong>t<strong>en</strong>dido<br />

(nota 30).<br />

4.9. REGLAMENTACIÓN DEL BOATO Y LA DIGNIDAD<br />

DEL CULTO<br />

Un curioso docum<strong>en</strong>to fechado el 23 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1772 nos<br />

pue<strong>de</strong> servir para comprobar hasta qué límites llegaba <strong>la</strong><br />

infl u<strong>en</strong>cia real <strong>en</strong> cuestiones ecle siásticas (nota 31). En él,<br />

Carlos III se vio obligado a interv<strong>en</strong>ir para poner fi n a <strong>la</strong>s<br />

dis putas <strong>en</strong>tre Joaquín Antonio Sánchez Ferragudo -obispo<br />

<strong>de</strong> Lérida- y José Antonio S<strong>en</strong>ronia -canónigo y diputado <strong>de</strong>l<br />

cabildo catedralicio <strong>de</strong> esa ciudad y obispado- sobre <strong>la</strong>s sil<strong>la</strong>s<br />

que el pre<strong>la</strong>do <strong>de</strong>bía ocupar <strong>en</strong> el coro para asistir a los<br />

ofi cios divinos.<br />

En observancia, protección y cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disposiciones<br />

<strong>de</strong>l Conci lio <strong>de</strong> Tr<strong>en</strong>to, mandó que el obispo <strong>de</strong> Lérida se<br />

s<strong>en</strong>tara <strong>en</strong> dos sil<strong>la</strong>s exclusivas que <strong>de</strong>bían t<strong>en</strong>er «<strong>la</strong> distinción<br />

y el adorno» correspondi<strong>en</strong>tes a su dignidad, tanto para<br />

325


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

tomar posesión <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra como para su resid<strong>en</strong>cia: una junto<br />

a <strong>la</strong> reja, y <strong>la</strong> otra <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s dos a<strong>la</strong>s <strong>de</strong>l coro.<br />

4.10. CONTRIBUCIÓN AL LUSTRE Y EL HONOR DE LAS<br />

IGLESIAS Y BÚSQUEDA DEL BIEN COMÚN DE LA<br />

COMUNIDAD ECLESIÁSTICA<br />

Ambas int<strong>en</strong>ciones <strong>la</strong>s hal<strong>la</strong>mos explícitas al <strong>de</strong>cretar Felipe<br />

V <strong>la</strong> creación <strong>en</strong> el Principado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tres canonjías <strong>de</strong> ofi cio<br />

que no existían <strong>en</strong> sus catedra les, esto es, <strong>la</strong> magistral, <strong>la</strong><br />

doctoral, y <strong>la</strong> lectoral.<br />

<strong>El</strong> 23 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1717, el rey <strong>en</strong>vió una cédu<strong>la</strong> al obispo<br />

<strong>de</strong> Gerona, Miguel Juan <strong>de</strong> Tabemer y Rubí -por ser el<br />

obispo con más tiempo <strong>en</strong> el cargo y, por tanto, el que había<br />

<strong>de</strong> presidir el Concilio Provincial <strong>de</strong> Cataluña-, com<strong>en</strong>tándole<br />

que <strong>en</strong> <strong>la</strong>s catedrales cata<strong>la</strong>nas sólo existía <strong>la</strong> canonjía<br />

p<strong>en</strong>it<strong>en</strong>cia ria (función <strong>de</strong> confesor <strong>en</strong> <strong>la</strong> institución) (nota 32),<br />

y que, aunque <strong>en</strong> algunas existía un lector que <strong>en</strong>señaba <strong>la</strong>s<br />

Sagradas Escrituras, no estaba establecida <strong>la</strong> canon jía lectoral<br />

(teólogo <strong>de</strong>l cabildo), ni <strong>la</strong>s otras dos canonjías <strong>de</strong> ofi cio -<br />

magistral (principal predicador) y doctoral (asesor jurídico)-. Y<br />

que consi<strong>de</strong>raba conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te el establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s referidas<br />

canonjías para que existieran <strong>en</strong> los cabildos personas<br />

más doctas para resolver<strong>la</strong>s dudas graves que se pudieran<br />

ÍNDICE<br />

326


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

pres<strong>en</strong>tar, y para una mayor aplicación a <strong>la</strong>s letras divinas y<br />

canónicas, lo que conllevaría mayor crédito <strong>de</strong>l estado eclesiástico,<br />

b<strong>en</strong>efi cio público y lustre <strong>de</strong> <strong>la</strong>s iglesias.<br />

Por ello, le informó haber resuelto escribir a todos los obispos<br />

para que su plicaran a Su Santidad se sirviera expedir <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s<br />

apostólicas para crear <strong>en</strong> <strong>la</strong>s catedrales <strong>la</strong>s tres canonjías<br />

<strong>de</strong> ofi cio a partir <strong>de</strong> los tres primeros canonicatos que vacar<strong>en</strong>,<br />

asegurando que él, como patrón y protector <strong>de</strong> dichas<br />

iglesias, ord<strong>en</strong>aría a sus ministros <strong>en</strong> <strong>la</strong> corte <strong>de</strong> Roma que<br />

actuaran con <strong>la</strong> mayor efi ca cia para conseguir <strong>en</strong> breve el<br />

éxito <strong>de</strong> <strong>la</strong> petición.<br />

Asimismo, le anunció que escribiría a los cabildos catedralicios<br />

para que se superaran <strong>la</strong>s difi culta<strong>de</strong>s surgidas <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

iglesias <strong>de</strong> Tarragona, Barcelona, Gerona y Vic, por <strong>la</strong> oposición<br />

<strong>de</strong> los procuradores, con el fi n <strong>de</strong> lograr <strong>la</strong> una nimidad a<br />

<strong>la</strong> hora <strong>de</strong> elevar al Papa <strong>la</strong> súplica (nota 33).<br />

Pero los pre<strong>la</strong>dos no se pusieron <strong>de</strong> acuerdo <strong>en</strong> este Concilio<br />

provincial, por lo que <strong>la</strong> súplica no se pres<strong>en</strong>tó hasta <strong>de</strong>spués<br />

<strong>de</strong> terminar el concilio con vocado por el arzobispo <strong>de</strong><br />

Tarragona, Manuel <strong>de</strong> Samaniego y Jaca, <strong>en</strong> 1727.<br />

<strong>El</strong> 12 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1728, el rey escribió a dicho arzobispo<br />

para que comu nicase <strong>la</strong> gratitud real a todos los pre<strong>la</strong>dos y<br />

327


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

cabildos <strong>de</strong>l Principado por llegar al acuerdo. Asimismo, le<br />

informó haber escrito al card<strong>en</strong>al B<strong>en</strong>tivoglio para que pres<strong>en</strong>tase<br />

dilig<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>la</strong> súplica conciliar a Su Santidad con<br />

el fi n <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s precisas (nota 34).<br />

No obstante, el ejemplo más c<strong>la</strong>ro <strong>de</strong> esa preocupación real<br />

por el bi<strong>en</strong> <strong>de</strong> sus súbditos eclesiásticos es su actuación ante<br />

<strong>la</strong>s convocatorias <strong>de</strong> capítulos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s órd<strong>en</strong>es regu<strong>la</strong>res.<br />

A mediados <strong>de</strong>l siglo XVIII, si exceptuamos a un grupo reducido<br />

<strong>de</strong> reli giones (<strong>la</strong> <strong>de</strong> San B<strong>en</strong>ito, <strong>la</strong> <strong>de</strong> San Bernardo, <strong>la</strong><br />

Premonstrat<strong>en</strong>se, <strong>la</strong> <strong>de</strong> San Je rónimo, <strong>la</strong> <strong>de</strong> San Francisco,<br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong>l Carm<strong>en</strong> Descalzo, <strong>la</strong> Trinidad Descalza, <strong>la</strong> Merced<br />

Descalza, y <strong>la</strong> Merced Calzada) (nota 35), el grueso <strong>de</strong> los<br />

conv<strong>en</strong>tos españo les seguía formando parte <strong>de</strong> congregaciones<br />

más amplias, que excedían el ám bito territorial <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

monarquía hispana. Por ello, eran frecu<strong>en</strong>tes <strong>la</strong>s salidas <strong>de</strong><br />

España <strong>de</strong> sus cabezas <strong>de</strong> religión para acudir a los capítulos<br />

g<strong>en</strong>erales.<br />

En 1743, el vicario g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> los carmelitas <strong>de</strong>scalzos informó<br />

a Felipe V sobre <strong>la</strong> proximidad <strong>de</strong>l capítulo g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />

esa religión, que <strong>de</strong>bía celebrarse <strong>en</strong> Roma <strong>en</strong> junio <strong>de</strong>l año<br />

sigui<strong>en</strong>te. At<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a <strong>la</strong>s difi culta<strong>de</strong>s causadas por <strong>la</strong> guerra<br />

<strong>de</strong> sucesión austríaca y los riesgos que suponía el viaje<br />

tanto por tie rra -por haberse abierto un nuevo fr<strong>en</strong>te bélico <strong>en</strong><br />

ÍNDICE<br />

328


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

Italia (nota 36)- como por mar -por <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia naval inglesa<br />

<strong>en</strong> el Mediterráneo-, el rey <strong>en</strong>cargó al citado vica rio, por real<br />

<strong>de</strong>spacho <strong>de</strong>l 12 <strong>de</strong> noviembre, que comunicara a todos los<br />

conv<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> su jurisdicción que les estaba terminantem<strong>en</strong>te<br />

prohibida <strong>la</strong> sa lida <strong>de</strong> España (nota 37).<br />

La voluntad <strong>de</strong> control <strong>de</strong> <strong>la</strong>s órd<strong>en</strong>es religiosas <strong>de</strong>l país no<br />

se limitaba tan sólo a <strong>la</strong> c<strong>en</strong>sura <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunicaciones con<br />

el exterior. También se hizo pa t<strong>en</strong>te mediante <strong>la</strong> inspección y<br />

vigi<strong>la</strong>ncia efectiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disposiciones internas <strong>de</strong> los capítulos<br />

territoriales y el control <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida monástica.<br />

Esto lo po<strong>de</strong>mos comprobar años <strong>de</strong>spués cuando, el 11 <strong>de</strong><br />

abril <strong>de</strong> 1754, Fernando VI escribía a Bartolomé Sarm<strong>en</strong>tero,<br />

obispo <strong>de</strong> Vic, para <strong>de</strong>signarle -conforme a <strong>la</strong> voluntad <strong>de</strong>l<br />

nuncio apostólico- presid<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l capítulo provincial <strong>de</strong> los<br />

trinitarios calzados, que t<strong>en</strong>dría lugar <strong>en</strong> Barcelona, con <strong>la</strong><br />

int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> evitar <strong>la</strong> inquietud y parcialidad <strong>de</strong> los religiosos<br />

<strong>de</strong> esta ord<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> provin cia <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>, Cataluña y Val<strong>en</strong>cia,<br />

a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> realizar <strong>la</strong>s <strong>de</strong>signaciones y nombrami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong><br />

los ofi cios y <strong>de</strong>más cargos, y para que recaigan «<strong>en</strong> <strong>la</strong>s personas<br />

<strong>de</strong> más aprobación y pr<strong>en</strong>das, sin que se ati<strong>en</strong>da a<br />

otros fi nes», si<strong>en</strong>do todo «para el mayor servicio <strong>de</strong> Dios»<br />

(nota 38). Por lo tanto, el rey intervi<strong>en</strong>e para coartar los corruptos<br />

abusos que se estaban cometi<strong>en</strong>do, y <strong>en</strong> b<strong>en</strong>efi cio<br />

329


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>de</strong>l bu<strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to y <strong>la</strong> observancia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong><br />

esa religión (nota 39).<br />

4.11. ATENCIÓN POR EL CORRECTO FUNCIONAMIENTO<br />

INTERNO DE LA IGLESIA NACIONAL<br />

Esta apuntada at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> monarquía tuvo múltiples manifestaciones.<br />

Por ejemplo, <strong>en</strong> 1723, el padre Baltasar Pastor<br />

informó al rey que, el 20 <strong>de</strong> ju nio <strong>de</strong> 1700, Carlos II había<br />

concedido nuevos estatutos para el colegio <strong>de</strong> Santiago y<br />

San Matías <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Tortosa, y que con <strong>la</strong>s turbaciones<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> guerra, se perdieron, necesitándolos con urg<strong>en</strong>cia.<br />

En respuesta a tal petición, el monarca ord<strong>en</strong>ó a Francisco<br />

Antonio <strong>de</strong> Aya<strong>la</strong>, secretario real a cuyo cargo estaban <strong>la</strong>s<br />

escrituras <strong>de</strong>l Archivo <strong>de</strong> Simancas, por <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> 12 <strong>de</strong><br />

mayo, <strong>en</strong> carta datada dos días <strong>de</strong>spués, que mandara buscar<br />

dichos estatutos, y cuando los hal<strong>la</strong>se, que hiciera una<br />

copia y <strong>la</strong> remitiera fi rmada, cerrada y sel<strong>la</strong>da a <strong>la</strong> Cámara<br />

(nota 40).<br />

Por otra parte, cuando el rey <strong>de</strong>cidía nombrar a algún miembro<br />

<strong>de</strong>l estado eclesiástico para una p<strong>la</strong>za judicial secu<strong>la</strong>r,<br />

se veía <strong>en</strong> <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> evitar «<strong>la</strong> nota <strong>de</strong> irregu<strong>la</strong>ridad»<br />

<strong>en</strong>cargando a su repres<strong>en</strong>tante <strong>en</strong> Roma que supli cara a Su<br />

Santidad el <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> <strong>la</strong> disp<strong>en</strong>sa necesaria para que<br />

ÍNDICE<br />

330


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

«pudiera ves tir toga y votar <strong>en</strong> todas <strong>la</strong>s causas criminales<br />

sin restricción alguna». Esta compet<strong>en</strong>cia real aparece refl e-<br />

jada <strong>en</strong> dos docum<strong>en</strong>tos, uno <strong>de</strong> ellos traspape <strong>la</strong>do.<br />

Éste está fechado el 16 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1755, y <strong>en</strong> él, Fernando<br />

VI escribe al card<strong>en</strong>al Portocarrero para que suplique al papa<br />

<strong>la</strong> expedición <strong>de</strong> <strong>la</strong> m<strong>en</strong>ciona da disp<strong>en</strong>sa con el fi n <strong>de</strong> que<br />

Francisco García <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cruz pueda ocupar <strong>la</strong> p<strong>la</strong> za <strong>de</strong> alcal<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>l crim<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Chancillería <strong>de</strong> Val<strong>la</strong>dolid (nota 41).<br />

<strong>El</strong> otro lleva por fecha el 20 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1758. En él,<br />

el rey escribe a Portocarrero para que proceda ante Su<br />

Santidad <strong>de</strong> igual manera con <strong>la</strong> int<strong>en</strong> ción <strong>de</strong> que Antonio<br />

Vil<strong>la</strong>lba, clérigo <strong>de</strong> prima tonsura, pueda obt<strong>en</strong>er una p<strong>la</strong> za<br />

<strong>de</strong> ministro <strong>de</strong> <strong>la</strong> sa<strong>la</strong> <strong>de</strong>l crim<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Cataluña<br />

(nota 42).<br />

Otra atribución real consistía <strong>en</strong> <strong>de</strong>signar, junto con el nuncio<br />

<strong>de</strong> Su Santi dad, a los visitadores <strong>de</strong> monasterios <strong>de</strong>l <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong>, que t<strong>en</strong>ían <strong>la</strong> misión <strong>de</strong> revisar sus estatutos a fi n<br />

<strong>de</strong> realizar los cambios conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes para el bu<strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to<br />

interno <strong>de</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s y el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

obser vancia <strong>de</strong> los preceptos <strong>de</strong> <strong>la</strong> reg<strong>la</strong> monástica correspondi<strong>en</strong>te.<br />

331


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

En 1725, el abad <strong>de</strong>l monasterio premonstrat<strong>en</strong>se <strong>de</strong> Nuestra<br />

Señora <strong>de</strong> Bellpuig <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Avel<strong>la</strong>nas informó a Felipe V que<br />

<strong>en</strong> 1692, a instancia <strong>de</strong> Car los II, el nuncio nombró visitador<br />

<strong>de</strong>l monasterio al obispo <strong>de</strong> Lérida, Miguel Jerónimo <strong>de</strong><br />

Molina, qui<strong>en</strong> redactó los estatutos y ord<strong>en</strong>aciones que le<br />

parecie ron pertin<strong>en</strong>tes; normas que seguían <strong>en</strong> vigor al no<br />

haberse realizado una nue va visita. Y que aunque no requerían<br />

nuevas órd<strong>en</strong>es <strong>en</strong> cuanto a <strong>la</strong> observancia regu<strong>la</strong>r o a<br />

<strong>la</strong> administración <strong>de</strong> los bi<strong>en</strong>es temporales, sí <strong>la</strong> nece sitaban<br />

para «<strong>la</strong> mayor seguridad <strong>de</strong> sus conci<strong>en</strong>cias», pues afi rmaba<br />

que el monasterio había cambiado mucho <strong>de</strong>s<strong>de</strong> aquel<br />

tiempo. Por ello, suplicaba <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> una visita, para<br />

lo que Felipe V <strong>de</strong>bía interponer su autoridad ante el nuncio<br />

a fi n <strong>de</strong> que éste expidiera su comisión a uno <strong>de</strong> los pre<strong>la</strong>dos<br />

<strong>de</strong>l Principado.<br />

Vista <strong>la</strong> petición <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara, el rey tuvo por bi<strong>en</strong> con<strong>de</strong>sc<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />

con el<strong>la</strong>, resolvi<strong>en</strong>do que el nuncio expidiera su<br />

comisión dirigida a Baltasar Sayol, abad <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong><br />

Poblet. Así procedió el <strong>de</strong>legado <strong>de</strong> Su Santidad, <strong>de</strong> modo<br />

que Felipe V remitió <strong>la</strong> citada cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> comisión junto con<br />

un real <strong>de</strong>s pacho a Sayol el 13 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> ese año,<br />

para darle cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> su condi ción <strong>de</strong> visitador <strong>de</strong>l monasterio<br />

<strong>de</strong> Bellpuig, y <strong>de</strong> <strong>la</strong> misión a realizar, que sería revisar sus<br />

332


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

estatutos <strong>de</strong> gobierno y establecer <strong>la</strong>s nuevas ord<strong>en</strong>aciones<br />

conduc<strong>en</strong>tes «al mayor servicio <strong>de</strong> Dios, utilidad y b<strong>en</strong>efi cio<br />

<strong>de</strong> dicho monas terio y sus individuos», remitiéndo<strong>la</strong>s a <strong>la</strong><br />

Cámara por mano <strong>de</strong>l secretario (nota 43).<br />

Otra <strong>de</strong>signación real <strong>de</strong> un visitador, algo más problemática,<br />

fue <strong>la</strong> que re cayó <strong>en</strong> el arcipreste <strong>de</strong> <strong>la</strong> Colegial <strong>de</strong> San Pedro<br />

<strong>de</strong> Ager para <strong>la</strong> parroquia <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Artesa <strong>de</strong> Segre.<br />

La rectoría <strong>de</strong> dicha parroquial, sita <strong>en</strong> el arciprestazgo supraescrito,<br />

fue secu<strong>la</strong>r y <strong>de</strong> libre co<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>s<strong>de</strong> mediados<br />

<strong>de</strong>l siglo XIII hasta 1540, año <strong>en</strong> que Paulo III <strong>la</strong> unió al monasterio<br />

<strong>de</strong> Nuestra Señora <strong>de</strong> Montserrat, reduciéndo<strong>la</strong> a <strong>la</strong><br />

naturaleza <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>r y amovible, y pasando <strong>de</strong> ese modo a<br />

pert<strong>en</strong>ecer a su dominio temporal (nota 44). A partir <strong>de</strong> ese<br />

mom<strong>en</strong>to, nunca los arciprestes <strong>la</strong> vi sitaron ni tomaron, por<br />

tanto, razón <strong>de</strong> sus r<strong>en</strong>tas.<br />

Esta falta propició <strong>la</strong> interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Carlos III, por medio<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> resolución <strong>de</strong>l 26 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1762, dirigida al<br />

arcipreste Francisco Esteba, a qui<strong>en</strong> se le comunicó que<br />

el monasterio <strong>de</strong> Montserrat <strong>de</strong>bía continuar como hasta<br />

ese mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> nominación <strong>de</strong> <strong>la</strong> m<strong>en</strong>cionada iglesia <strong>de</strong><br />

Artesa <strong>de</strong> Segre, y que no podía seguir faltando a su obligación<br />

arciprestal <strong>de</strong> visitar<strong>la</strong>. Y se le ex pusieron los motivos<br />

<strong>de</strong> forma muy fundam<strong>en</strong>tada, apoyándose <strong>en</strong> el Concilio <strong>de</strong><br />

333


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Tr<strong>en</strong>to. Éste ord<strong>en</strong>aba que todas <strong>la</strong>s uniones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios<br />

curados a monas terios que hubies<strong>en</strong> sido hechas <strong>en</strong> los 40<br />

años anteriores a su publicación (26 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1564), y su<br />

aceptación <strong>en</strong> <strong>la</strong> Provincia Tarracon<strong>en</strong>se (24 <strong>de</strong> octu bre <strong>de</strong>l<br />

mismo año), habían <strong>de</strong> ser visitadas por sus respectivos ordinarios.<br />

Y puesto que <strong>la</strong> unión <strong>de</strong> <strong>la</strong> rectoría <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Artesa <strong>de</strong> Se gre al monasterio <strong>de</strong> Montserrat<br />

fue realizada <strong>en</strong> 1540, 24 años antes, su ordi nario, el arcipreste<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Colegial <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Ager, t<strong>en</strong>ía<br />

<strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> visitar<strong>la</strong>. Y <strong>en</strong> dicha visita <strong>de</strong>bía procurar el<br />

cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus cargas y obligaciones, guardar por <strong>la</strong><br />

conservación <strong>de</strong> sus r<strong>en</strong>tas, iracas y emo lum<strong>en</strong>tos, y proveer<br />

lo necesario para <strong>la</strong> cura <strong>de</strong> almas.<br />

Esteba falleció <strong>en</strong> 1772 si<strong>en</strong>do nombrado <strong>en</strong> su lugar, por<br />

real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 4 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1773, Mariano <strong>de</strong> Sabater y<br />

Prior. A su muerte, le sucedió Maria no Ambrosio Escu<strong>de</strong>ro el<br />

21 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1780. Escu<strong>de</strong>ro, <strong>en</strong> at<strong>en</strong>ción a todas <strong>la</strong>s<br />

razones expuestas, suplicó a Carlos III que le concediese por<br />

una vez <strong>la</strong> visita <strong>de</strong> <strong>la</strong> unión.<br />

Tras ser tratado el asunto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara y comprobarse que<br />

<strong>la</strong> solicitud co rrespondía a lo prev<strong>en</strong>ido por el Trid<strong>en</strong>tino, por<br />

<strong>de</strong>creto <strong>de</strong>l 20 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1786, el rey le expidió una real cé-<br />

334


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

du<strong>la</strong> auxiliatoria <strong>de</strong>l 1 <strong>de</strong> junio sigui<strong>en</strong>te para que procediera<br />

a practicar <strong>la</strong> referida visita (nota 45).<br />

La anteriorm<strong>en</strong>te citada at<strong>en</strong>ción real por el bu<strong>en</strong> funcionami<strong>en</strong>to<br />

interior <strong>de</strong> <strong>la</strong>s iglesias nacionales también llegaba<br />

al cerrado mundo <strong>de</strong> los cabildos ca tedralicios. Valga como<br />

ejemplo esta interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Carlos III <strong>en</strong> el gobierno <strong>de</strong>l<br />

obispado <strong>de</strong> Gerona <strong>en</strong> se<strong>de</strong> vacante.<br />

<strong>El</strong> cabildo catedralicio <strong>de</strong> dicha ciudad se dirigió al monarca<br />

para hacerle saber que, con arreglo a <strong>la</strong>s disposiciones<br />

canónicas, siempre había residido <strong>en</strong> él el ejercicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> jurisdicción<br />

y el gobierno <strong>de</strong>l obispado <strong>en</strong> se<strong>de</strong> vacante, como<br />

acreditaban y podían <strong>de</strong>mostrar <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> necesidad muchos<br />

y antiquísi mos docum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> los Archivos Episcopal<br />

y Capitu<strong>la</strong>r. Y que el arcediano mayor, aprovechándose <strong>de</strong>l<br />

<strong>de</strong>scuido <strong>de</strong> los canónigos a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> los años, y sin t<strong>en</strong>er<br />

a su favor ley, título ni estatuto particu<strong>la</strong>r, sino so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te <strong>la</strong><br />

confi an za con que el cabildo le había <strong>en</strong>cargado <strong>en</strong> algunas<br />

vacantes <strong>la</strong> administración y el gobierno, había actuado <strong>en</strong><br />

repetidos actos <strong>en</strong> su propio b<strong>en</strong>efi cio.<br />

Y que <strong>la</strong>s disputas surgidas incluso habían servido para<br />

suscitar di<strong>la</strong>tados litigios <strong>en</strong> <strong>la</strong> Curia Romana. Las primeras<br />

s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cias fueron favorables al ca bildo, pero <strong>la</strong>s <strong>de</strong> 1687 y<br />

1688 mantuvieron al arcediano <strong>en</strong> <strong>la</strong> facultad <strong>de</strong> ad ministrar<br />

335


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>la</strong> jurisdicción episcopal, durante el período <strong>de</strong> se<strong>de</strong> vacante,<br />

sólo <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> hal<strong>la</strong>rse pres<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> ciudad o diócesis<br />

<strong>de</strong> Gerona <strong>en</strong> el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> producirse <strong>la</strong> vacante; y <strong>en</strong> el<br />

caso <strong>de</strong> no hal<strong>la</strong>rse d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> tales límites, <strong>la</strong> prerrogativa<br />

quedaba <strong>en</strong> posesión <strong>de</strong>l cabildo.<br />

<strong>El</strong> propio cabildo expresó a Carlos III que tales resoluciones<br />

le perjudica ban, y que, a<strong>de</strong>más, separaban su iglesia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

disciplina uniforme <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más iglesias <strong>de</strong> España.<br />

Y t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que <strong>la</strong> falta <strong>de</strong> dicha prerrogativa había<br />

sido un «per<strong>en</strong>ne manantial <strong>de</strong> pleitos» así <strong>en</strong> los tribunales<br />

roma nos como <strong>en</strong> los españoles, y <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> establecer<br />

«una sólida quietud» <strong>en</strong> esa catedral y <strong>de</strong> uniformar su cabildo<br />

con los <strong>de</strong>más, <strong>de</strong>mandaba al rey que, a propósito <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

vacante <strong>de</strong>l arcedianato mayor acaecida por el falleci mi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> Isidoro Horteu, suprimiese dicha dignidad; que <strong>la</strong> sacristía<br />

mayor pasase a ser <strong>la</strong> primera <strong>de</strong>l capítulo y a pert<strong>en</strong>ecer al<br />

<strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> todo tiempo y vacante; que <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong>l<br />

arcedianato se <strong>de</strong>dicas<strong>en</strong> a <strong>la</strong> mitra, para comp<strong>en</strong>sar <strong>la</strong> pérdida<br />

<strong>de</strong>l patronato sobre <strong>la</strong> citada sacristía y también <strong>en</strong> at<strong>en</strong>ción<br />

a <strong>la</strong> cortedad <strong>de</strong> sus r<strong>en</strong>tas; y por último, que <strong>en</strong> caso <strong>de</strong><br />

vacante <strong>de</strong> <strong>la</strong> sil<strong>la</strong> episcopal, <strong>la</strong> jurisdicción y el gobierno <strong>de</strong>l<br />

obispado volviera al cabildo.<br />

336


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

En <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1781, Carlos III <strong>en</strong>cargó a <strong>la</strong> Cámara que formara<br />

consulta so bre dicho asunto. Y para que ésta tuviera <strong>la</strong> información<br />

necesaria, requirió al obispo <strong>de</strong> Gerona, Tomás <strong>de</strong><br />

Lor<strong>en</strong>zana, que <strong>en</strong>viara a <strong>la</strong> corte real un <strong>de</strong>tal<strong>la</strong> do informe.<br />

Así procedió el pre<strong>la</strong>do y <strong>en</strong> carta <strong>de</strong>l 19 <strong>de</strong> abril expresó su<br />

pare cer. Tras exponer «difusam<strong>en</strong>te» sus razones y motivos,<br />

<strong>de</strong>c<strong>la</strong>raba que no consi<strong>de</strong>raba oportuno que <strong>la</strong> sacristía mayor<br />

pasase a ser primera dignidad <strong>de</strong>s pués <strong>de</strong> <strong>la</strong> Pontifi cal,<br />

y que era más útil a <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> su provisión <strong>en</strong> los meses<br />

ordinarios que <strong>la</strong> unión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong>l arcedianato mayor<br />

a <strong>la</strong> mitra. Asimis mo, se mostró contrario a que <strong>la</strong> jurisdicción<br />

episcopal <strong>en</strong> tiempo <strong>de</strong> se<strong>de</strong> va cante fuera <strong>de</strong>vuelta al cabildo,<br />

porque al ser el obispo <strong>de</strong> Gerona -y el arcediano mayor<br />

<strong>en</strong> se<strong>de</strong> vacante-, <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> concesiones apostólicas, juez<br />

<strong>de</strong>l breve <strong>de</strong> atroces <strong>en</strong> todo el Principado, sería gran inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te<br />

para el ejercicio <strong>de</strong> dicho breve que <strong>la</strong> judicatura<br />

recayera <strong>en</strong> el cabildo.<br />

Al expedi<strong>en</strong>te se anexaron varios anteced<strong>en</strong>tes. Como <strong>la</strong> real<br />

cédu<strong>la</strong> expe dida el 18 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1770 a instancia <strong>de</strong>l<br />

m<strong>en</strong>cionado Isidoro Horteu por <strong>la</strong> que Carlos III <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raba<br />

-<strong>en</strong>tre otras cosas- que <strong>la</strong> provid<strong>en</strong>cia tomada para que <strong>la</strong>s<br />

dignida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Catedrales <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> no sirvies<strong>en</strong><br />

los ofi cios <strong>de</strong> provisores, visitadores ni <strong>de</strong>legados uni-<br />

337


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

versales <strong>de</strong> causas, con forme a los breves expedidos para<br />

<strong>la</strong>s Iglesias <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> y León por Paulo V y Gregorio XV, no<br />

afectaba <strong>en</strong> manera alguna al arcediano mayor <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral<br />

gerund<strong>en</strong>se, según aprobaba una concordia <strong>de</strong> 1757.<br />

O como <strong>la</strong> negativa <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara, por acuerdo <strong>de</strong>l 4 <strong>de</strong> mayo<br />

<strong>de</strong> 1774, y con motivo <strong>de</strong>l expedi<strong>en</strong>te seguido sobre supresiones,<br />

reducciones y agregaciones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios <strong>de</strong> esa<br />

catedral, a <strong>la</strong> solicitud <strong>de</strong>l cabildo <strong>de</strong> suprimir el ar cedianato<br />

mayor, <strong>en</strong>tre otras dignida<strong>de</strong>s, para no perjudicar al <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong> y por consi<strong>de</strong>rar que, estando bi<strong>en</strong> dotado, <strong>de</strong>bía<br />

conservar todos sus honores y prerrogativas.<br />

La Cámara, <strong>en</strong> consulta <strong>de</strong>l 30 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1781, le dio cu<strong>en</strong>ta<br />

<strong>de</strong> su pare cer al rey. Éste, <strong>en</strong> su resolución, afi rmó que tanto<br />

<strong>la</strong>s leyes <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho común y <strong>la</strong>s disposiciones <strong>de</strong>l Concilio<br />

<strong>de</strong> Tr<strong>en</strong>to, como <strong>la</strong> práctica y costumbre <strong>de</strong> casi todas <strong>la</strong>s<br />

Iglesias <strong>de</strong> sus dominios, parecían estar a favor <strong>de</strong> los canónigos<br />

<strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con el ejercicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> jurisdicción ordinaria<br />

eclesiástica <strong>en</strong> <strong>la</strong>s vacantes <strong>de</strong>l obispado, y que cualquier<br />

privilegio o ex<strong>en</strong>ción <strong>en</strong> contrario <strong>de</strong>bía consi<strong>de</strong> rarse «odiosa<br />

por el mero respeto <strong>de</strong> singu<strong>la</strong>ridad», aún prescindi<strong>en</strong>do <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s po<strong>de</strong>rosas razones que prescribieron <strong>la</strong> norma <strong>de</strong> suce<strong>de</strong>r<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> jurisdicción los cabildos a los obispos estando <strong>la</strong> mitra<br />

vacante. Asimismo, Carlos IIl recono ció que el capítulo <strong>de</strong><br />

Gerona estaba «<strong>de</strong>sairado» por ver cada vacante aj<strong>en</strong>a a su<br />

ÍNDICE<br />

338


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

cuerpo una jurisdicción que los <strong>de</strong>más cabildos gozaban <strong>en</strong><br />

sus respectivas iglesias; y que no se podrían aquietar fácilm<strong>en</strong>te<br />

sus justas quejas ni fi nar los pleitos (nota 46 )sin que<br />

se le facultara para ejercer dicha jurisdicción, uniformándolo<br />

<strong>de</strong> ese modo <strong>en</strong> honores y preemin<strong>en</strong>cias con los cabildos <strong>de</strong><br />

otras iglesias.<br />

Por todo ello, el rey, conformándose con el dictam<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Cámara, ord<strong>en</strong>ó que no se suprimiese el arcedianato mayor<br />

por diversos y justifi cados motivos: para no perjudicar a su<br />

<strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> (nota 47); porque su subsist<strong>en</strong>cia daba «lustre»<br />

a <strong>la</strong> Iglesia; por su compet<strong>en</strong>te dotación económica; y<br />

por <strong>la</strong> oposición <strong>de</strong>l obispo al medio propuesto por el cabildo<br />

<strong>de</strong> que <strong>la</strong> sacristía -<strong>de</strong> su provisión pasara al <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>.<br />

Queda c<strong>la</strong>ra, pues, <strong>la</strong> actitud <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> Pa tronato<br />

respecto a <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> per<strong>de</strong>r <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> una importante<br />

pre b<strong>en</strong>da, con gran valor tanto por su rango como por<br />

su dotación económica. No obstante, <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con el tema<br />

<strong>de</strong>l ejercicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> jurisdicción ordinaria <strong>en</strong> tiempos <strong>de</strong> vacante,<br />

<strong>la</strong> resolución real no fue tan contund<strong>en</strong>te, sino que, bajo <strong>la</strong><br />

excusa <strong>de</strong> que sería «el medio más fácil <strong>de</strong> cortar los res<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos<br />

<strong>de</strong>l cabil do», <strong>en</strong>cargó al referido obispo Lor<strong>en</strong>zana<br />

<strong>la</strong> difícil misión <strong>de</strong> llegar a un acuerdo <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s dos partes, informando<br />

<strong>de</strong> él a <strong>la</strong> Cámara para que, con el re al b<strong>en</strong>eplácito,<br />

fuera aprobado por el metropolitano tarracon<strong>en</strong>se o por Pío<br />

339


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

VI, si fuese necesario. Y aún sintió <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> blindar<br />

un poco más su real pa tronato sobre el arcedianato mayor,<br />

al expresar nítidam<strong>en</strong>te que <strong>de</strong> ninguna forma el acuerdo<br />

podría impedir que <strong>de</strong>jara <strong>de</strong> proveer dicha dignidad, y que<br />

el electo para cubrir <strong>la</strong> vacante habría <strong>de</strong> conformarse con lo<br />

dispuesto por el arreglo.<br />

Y diez días <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> <strong>la</strong> resolución real, el 23<br />

<strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1781, Carlos III expidió, a instancia <strong>de</strong>l cabildo,<br />

una real cédu<strong>la</strong> dirigida al obispo para que éste com<strong>en</strong>zase a<br />

ejercer <strong>de</strong> mediador <strong>en</strong> <strong>la</strong> negociación (nota 48).<br />

La mediación <strong>de</strong> Lor<strong>en</strong>zana concluyó con <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> Santa Se<strong>de</strong> <strong>de</strong>l Decreto o Estatuto formalizado por él, <strong>en</strong><br />

el que <strong>la</strong> jurisdicción ordinaria <strong>en</strong> se<strong>de</strong> vacante, que ejercía el<br />

arcediano mayor, pasaba al cabildo catedralicio. Pío VI aprobó<br />

<strong>la</strong> concordia por bu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 26 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1782 y, tras<br />

ser ésta examinada por <strong>la</strong> Cámara, Carlos III le concedió el<br />

pase el 23 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1783 (nota 49).<br />

4.12. INTERVENCIONES REALES EN CUESTIONES<br />

JURISDICCIONALES<br />

En primer lugar hemos <strong>de</strong> <strong>de</strong>stacar una actuación <strong>de</strong> Felipe<br />

V <strong>en</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> una comunidad religiosa, el<br />

ÍNDICE<br />

340


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Montserrat, ante <strong>la</strong> intromisión<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> corona francesa.<br />

<strong>El</strong> monasterio <strong>de</strong> San G<strong>en</strong>ís <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Fu<strong>en</strong>tes, sito <strong>en</strong> el<br />

Rosellón, fue unido e incorporado al <strong>de</strong> Nuestra Señora <strong>de</strong><br />

Montserrat a instancia <strong>de</strong> Fernando el Ca tólico, por bu<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

Julio II <strong>de</strong> último <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1507. Des<strong>de</strong> ese mom<strong>en</strong>to, el<br />

abad <strong>de</strong> Montserrat pasó a nombrar a los aba<strong>de</strong>s <strong>de</strong> San<br />

G<strong>en</strong>ís.<br />

A raíz <strong>de</strong> una ape<strong>la</strong>ción interpuesta <strong>en</strong> 1723 por Luis<br />

Fontgavado -monje <strong>de</strong> San G<strong>en</strong>ís- <strong>en</strong> el Consejo <strong>de</strong> Estado<br />

<strong>de</strong> Francia, y <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong>l informe re dactado por los comisarios<br />

y consejeros <strong>de</strong> Estado que para este efecto fueron nombrados<br />

mediante el <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1723,<br />

Luis XV <strong>de</strong>cretó <strong>en</strong> Fontainebleau el 7 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1724<br />

que tanto <strong>la</strong> bu<strong>la</strong> como el <strong>de</strong>creto <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong>l<br />

6 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1688 se ejecutaran.<br />

De ese modo, se mantuvo a los aba<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Montserrat <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

facultad <strong>de</strong> nombrar para el gobierno tanto espiritual como<br />

temporal -según <strong>la</strong> reg<strong>la</strong> <strong>de</strong> San B<strong>en</strong>ito <strong>de</strong> <strong>la</strong> reforma <strong>de</strong><br />

Val<strong>la</strong>dolid- a un abad tri<strong>en</strong>al, natural y vasallo <strong>de</strong> sus reinos,<br />

con obligación <strong>de</strong> residir <strong>en</strong> él. Se ord<strong>en</strong>ó que se observara<br />

y guar dara estrictam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> conv<strong>en</strong>tualidad; que todos los<br />

religiosos conv<strong>en</strong>tuales fueran naturales y vasallos france-<br />

341


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

ses -para lo que se establecía un noviciado para recibir a<br />

los súbditos que quisieran <strong>en</strong>trar <strong>en</strong> <strong>la</strong> ord<strong>en</strong>-; que todas <strong>la</strong>s<br />

r<strong>en</strong> tas se emplearan <strong>en</strong> <strong>la</strong> manut<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los religiosos, <strong>la</strong><br />

reparación <strong>de</strong> los edifi cios o el aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los bi<strong>en</strong>es <strong>de</strong>l monasterio,<br />

sin que pudiera «divertirse porción alguna para otro<br />

cualquier uso ni transportarse fuera <strong>de</strong> los Estados <strong>de</strong> S.M.»;<br />

y que los visitadores <strong>en</strong>viados por el abad <strong>de</strong> Montserrat fueran<br />

franceses y se conformaran con <strong>la</strong>s leyes <strong>de</strong>l reino, especialm<strong>en</strong>te<br />

<strong>la</strong>s promul gadas <strong>en</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1681 por Luis XIV.<br />

Se permitió al referido Fontgavado retirarse a una casa <strong>de</strong> su<br />

ord<strong>en</strong> que le sería seña<strong>la</strong>da por el obispo <strong>de</strong> Perpiñán, don<strong>de</strong><br />

recibiría una p<strong>en</strong>sión anual <strong>de</strong> 500 libras cargada sobre <strong>la</strong>s<br />

r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> San G<strong>en</strong>ís, que com<strong>en</strong>zaría a percibir <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el primero<br />

<strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1724.<br />

Asimismo, se <strong>en</strong>cargó al citado obispo y al Int<strong>en</strong>d<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

Justicia y Finan zas <strong>de</strong>l Rosellón que proveyes<strong>en</strong> lo conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te<br />

para <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong>l <strong>de</strong>creto, por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong> cualquier<br />

oposición o impedim<strong>en</strong>to.<br />

<strong>El</strong> abad <strong>de</strong> Montserrat, B<strong>en</strong>ito Tizón, se quejó ante el rey<br />

español puesto que consi<strong>de</strong>raba que dicho <strong>de</strong>creto francés<br />

era contrario a <strong>la</strong> bu<strong>la</strong> pontifi cia (nota 50), al artículo 48 <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Paz <strong>de</strong> los Pirineos (nota 51), y a <strong>la</strong> práctica exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />

el monasterio <strong>de</strong> admitir «al Santo Hábito» y para reg<strong>en</strong>tar<br />

ÍNDICE<br />

342


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

los empleos <strong>de</strong> gobierno a personas <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s naciones,<br />

especialm<strong>en</strong>te <strong>de</strong> Francia, <strong>de</strong> don<strong>de</strong> ha habido sujetos <strong>de</strong><br />

toda distinción (nota 52). Y le suplicó que le comunicara <strong>la</strong><br />

actitud a tomar cuando se pret<strong>en</strong>diera ejecutar dicho <strong>de</strong>creto<br />

<strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> Luis XV.<br />

Tras tratarse el asunto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara, y t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta<br />

que el expresado <strong>de</strong>creto francés «miraba totalm<strong>en</strong>te a <strong>la</strong><br />

separación <strong>de</strong> aquel monasterio con una conocida y notoria<br />

novedad y alteración <strong>de</strong>l estado que t<strong>en</strong>ía cuando se cedió a<br />

<strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> Francia el Rosellón» y que por razón <strong>de</strong> estado<br />

no se le <strong>de</strong>bía permitir a <strong>la</strong> comunidad <strong>la</strong> total in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia<br />

que solicitaba, el rey re solvió que «<strong>de</strong> ninguna suerte» se <strong>de</strong>bía<br />

dar ejecución a dicho <strong>de</strong>creto <strong>de</strong>l 7 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1724,<br />

por lo que previno al abad <strong>de</strong> Montserrat para que <strong>de</strong> ninguna<br />

forma lo consintiera y para que no tuviera <strong>la</strong> m<strong>en</strong>or retic<strong>en</strong>cia<br />

a protestar a fi n <strong>de</strong> que quedaran <strong>en</strong> todo mom<strong>en</strong>to salvos<br />

sus <strong>de</strong>rechos. Y por real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1726 se lo<br />

comunicó (nota 53).<br />

Por consigui<strong>en</strong>te, se produciría el choque <strong>de</strong> intereses <strong>en</strong>tre<br />

ambas monar quías. No conocemos cómo terminó <strong>la</strong> causa,<br />

pero <strong>en</strong> lo que realm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>be mos fi jar nuestra at<strong>en</strong>ción es<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> rectitud <strong>de</strong>l rey a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong><strong>de</strong>r a dicho monasterio,<br />

<strong>en</strong> abierto confl icto con <strong>la</strong> corona francesa.<br />

343


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

No fue <strong>la</strong> única ocasión <strong>en</strong> que <strong>la</strong> monarquía hispana tuvo que<br />

tratar temas jurisdiccionales <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> Santa María<br />

<strong>de</strong> Montserrat, ni mucho m<strong>en</strong>os. En 1741, su abad, Francisco<br />

Gamboa y Tamayo, informó a Felipe V que, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do el monasterio<br />

el <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> dominio sobre difer<strong>en</strong>tes baronías,<br />

con jurisdicción civil, y criminal <strong>en</strong> los casos que por su corta<br />

<strong>en</strong>tidad no tocara el conocimi<strong>en</strong>to a los tribunales reales, tradicionalm<strong>en</strong>te<br />

nombraba <strong>en</strong> el<strong>la</strong>s bailes o alcal<strong>de</strong>s ordinarios<br />

con <strong>la</strong> jurisdicción civil omnímoda <strong>en</strong> primera instancia, y con<br />

<strong>la</strong> criminal para los <strong>de</strong>litos <strong>de</strong> poca consi<strong>de</strong>ración, y con calidad<br />

<strong>de</strong> instruir <strong>la</strong> sumaria y remitir<strong>la</strong> sustanciada al corregidor<br />

para los <strong>de</strong> mayor gravedad.<br />

Y <strong>en</strong> esa conformidad se gobernó <strong>la</strong> baronía <strong>de</strong> Esparraguera<br />

y <strong>de</strong>más que poseía el monasterio hasta que, con <strong>la</strong> Nueva<br />

P<strong>la</strong>nta, pasó <strong>la</strong> Audi<strong>en</strong>cia a nom brar alcal<strong>de</strong> para lo criminal<br />

<strong>en</strong> grave perjucio <strong>de</strong> <strong>la</strong> jurisdicción <strong>de</strong> aquél. Por ello, el abad<br />

suplicó a Felipe V que mandara se le reintegrase <strong>la</strong> antigua<br />

juris dicción como era costumbre, tanto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Baronía <strong>de</strong><br />

Esparraguera como <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más afectadas.<br />

Habiéndose tratado el tema <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara, oído al fi scal <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

misma, y <strong>la</strong> información <strong>de</strong> <strong>la</strong> Audi<strong>en</strong>cia, se tuvo, asimismo,<br />

<strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 25 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1718 sobre el<br />

arreg<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los Corregidores <strong>de</strong>l Principado.<br />

ÍNDICE<br />

344


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

En el<strong>la</strong>, el rey estableció por reg<strong>la</strong> g<strong>en</strong>eral que todas <strong>la</strong>s baronías<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s que los barones sólo tuvieran <strong>la</strong> jurisdicción civil<br />

simple o pl<strong>en</strong>a, si<strong>en</strong>do el ejercicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> criminal y mero imperio<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> corona, contribuyeran <strong>en</strong> los sa<strong>la</strong> rios <strong>de</strong>l corregidor y<br />

alcal<strong>de</strong> mayor <strong>de</strong> su Partido <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> lo que contribu yeran<br />

los otros lugares real<strong>en</strong>gos <strong>en</strong> que <strong>la</strong> jurisdicción era <strong>en</strong>teram<strong>en</strong>te<br />

real y el ejercicio <strong>de</strong> el<strong>la</strong> <strong>de</strong>l corregidor y su t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te.<br />

At<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do a estas razones, Felipe V resolvió que, cumpli<strong>en</strong>do<br />

el monaste rio con lo prev<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> <strong>la</strong> citada ord<strong>en</strong> <strong>de</strong><br />

1718, y conoci<strong>en</strong>do el baile <strong>de</strong> <strong>la</strong> Baronía <strong>de</strong> Esparraguera<br />

<strong>la</strong>s causas criminales <strong>de</strong> poca <strong>en</strong>tidad y dando cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

graves al corregidor <strong>de</strong>l Partido, el capitán g<strong>en</strong>eral procediera<br />

al cese <strong>de</strong>l baile criminal puesto por <strong>la</strong> Audi<strong>en</strong>cia, sin que se<br />

molestase <strong>la</strong> jurisdicción <strong>de</strong>l monas terio, comunicándoselo<br />

por real <strong>de</strong>pacho fechado el 25 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1741 (nota 54).<br />

No acabaron ahí los problemas <strong>de</strong>l monasterio, puesto que <strong>la</strong><br />

Audi<strong>en</strong>cia puso bailes criminales <strong>en</strong> <strong>la</strong>s baronías <strong>de</strong> Terraso<strong>la</strong><br />

y San Pedro <strong>de</strong> Riu<strong>de</strong>vil<strong>la</strong>s, sobre <strong>la</strong>s que el monasterio t<strong>en</strong>ía<br />

también jurisdicción. Por ello, el referido abad volvió a suplicar<br />

su cese, por concurrir <strong>la</strong>s mismas circunstancias que <strong>en</strong><br />

el caso anterior <strong>de</strong> <strong>la</strong> baronía <strong>de</strong> Esparraguera.<br />

Tras <strong>la</strong> consulta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara, el rey resolvió, por real cédu<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>l 5 <strong>de</strong> sep tiembre <strong>de</strong> 1741, que todas <strong>la</strong>s baronías <strong>de</strong>l<br />

345


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

monasterio quedaran <strong>en</strong> <strong>la</strong> situa ción m<strong>en</strong>cionada <strong>en</strong> <strong>la</strong> real<br />

ord<strong>en</strong> <strong>de</strong> 25 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1741, por lo que ord<strong>en</strong>ó a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s<br />

secu<strong>la</strong>res <strong>de</strong>l Principado que cesas<strong>en</strong> a los bailes<br />

criminales nombrados por <strong>la</strong> Audi<strong>en</strong>cia (nota 55).<br />

Más tar<strong>de</strong>, el abad <strong>de</strong> Montserrat volvió a recurrir ante Felipe<br />

V ya que su real ord<strong>en</strong> no había t<strong>en</strong>ido cumplimi<strong>en</strong>to al ser<br />

nombrados bailes criminales <strong>en</strong> los lugares <strong>de</strong> Mayans,<br />

Vall<strong>de</strong>lshort, Navantes, San Fructuoso y Torruel<strong>la</strong>, per t<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes<br />

al Monasterio <strong>de</strong> San B<strong>en</strong>ito <strong>de</strong> Bagés -unido pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te<br />

al <strong>de</strong> Montserrat-.<br />

Habi<strong>en</strong>do visto dicha instancia <strong>la</strong> Cámara con lo expuesto por<br />

el fi scal, y t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do pres<strong>en</strong>te que concurrían iguales motivos<br />

que <strong>en</strong> los casos anteriores, el rey, por real <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong>l 10<br />

<strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1743, resolvió que <strong>la</strong> m<strong>en</strong>ciona da real cédu<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong> 5 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1741 se exti<strong>en</strong><strong>de</strong>ra también a todos<br />

los lu gares y vil<strong>la</strong>s <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> San B<strong>en</strong>ito <strong>de</strong> Bagés<br />

(nota 56).<br />

<strong>El</strong> mismo problema tuvo el abad <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> San Cugat<br />

<strong>de</strong>l Vallés (nota 57) <strong>en</strong> 1741, pues <strong>la</strong> Audi<strong>en</strong>cia colocó alcal<strong>de</strong>s<br />

criminales <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> San Cugat, y <strong>en</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más<br />

baronías sobre <strong>la</strong>s que t<strong>en</strong>ía jurisdicción, originándose<br />

varios disturbios. Al acudir al rey, éste dispuso, por real ord<strong>en</strong><br />

<strong>de</strong> 27 <strong>de</strong> abril, que se procediera tal como se había hecho <strong>en</strong><br />

ÍNDICE<br />

346


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> baronía <strong>de</strong> Esparra guera, es <strong>de</strong>cir, cesando a<br />

dichos alcal<strong>de</strong>s <strong>de</strong> lo criminal (nota 58).<br />

También hal<strong>la</strong>mos cédu<strong>la</strong>s <strong>en</strong>tre <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación que<br />

hac<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong>s jurisdicciones episcopales. Valga<br />

como ejemplo el real <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong>l 15 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1771,<br />

<strong>en</strong> el que Carlos III, para confi rmar los privilegios <strong>de</strong>l obispo<br />

<strong>de</strong> Urgel, ord<strong>en</strong>a a los consejos, justicias y regimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

baronías <strong>de</strong> su jurisdicción (nota 59), y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s al<strong>de</strong>as adictas<br />

a dichas baronías, y a los <strong>de</strong>l Principa do <strong>de</strong> Andorra -<strong>de</strong>l que<br />

los obispos urgelitanos son «copríncipes soberanos», que le<br />

pongan <strong>en</strong> posesión <strong>de</strong>l señorío temporal que le correspon<strong>de</strong>,<br />

con sus ju risdicciones y <strong>de</strong>rechos anexos, pero con <strong>la</strong> calidad<br />

<strong>de</strong> que para el ejercicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> jurisdicción temporal no nombre<br />

personas eclesiásticas, sino necesariam<strong>en</strong>te legos; que no<br />

actú<strong>en</strong> notarios apostólicos sino escribanos legos públicos;<br />

y que cuando hubiere lugar una ape<strong>la</strong>ción, <strong>la</strong> admitiera y <strong>la</strong><br />

remitiese a <strong>la</strong> Audi<strong>en</strong>cia (nota 60).<br />

4.13. INTERVENCIONES EN LOS PLEITOS JUDICIALES<br />

RELATIVOS AL REAL PATRONATO<br />

Los monarcas españoles dispusieron por reales <strong>de</strong>cretos<br />

que todas <strong>la</strong>s cau sas que afectaran al <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> fueran<br />

vistas, sustanciadas y <strong>de</strong>terminadas <strong>en</strong> primera instancia por<br />

347


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>la</strong> Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Cataluña, si<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s ape<strong>la</strong>ciones -si <strong>la</strong>s hubiere-<br />

dirigidas hacia <strong>la</strong> Cámara.<br />

Los pleitos que contaron con interv<strong>en</strong>ción real fueron <strong>de</strong><br />

diversa índole, <strong>de</strong>stacando los re<strong>la</strong>tivos a <strong>la</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

regalía por excel<strong>en</strong>cia: el Patronaz go Regio. Entre los <strong>de</strong>más<br />

motivos, po<strong>de</strong>mos <strong>en</strong>tresacar los cobros in<strong>de</strong>bidos <strong>de</strong> r<strong>en</strong>tas,<br />

<strong>la</strong>s respuestas ante <strong>la</strong> interposición <strong>de</strong> rescriptos pontifi cios,<br />

<strong>la</strong>s <strong>en</strong>a j<strong>en</strong>aciones ilegales <strong>de</strong> propieda<strong>de</strong>s eclesiásticas, los<br />

choques <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s jurisdicciones <strong>de</strong> eclesiásticos<br />

y seg<strong>la</strong>res, o <strong>en</strong>tre los mismos eclesiás ticos (obispos,<br />

aba<strong>de</strong>s, arciprestes, priores) (nota 61).<br />

4.14. MANTENIMIENTO DEL ORDEN ECLESIÁSTICO<br />

Los monarcas <strong>de</strong>bían afrontar situaciones <strong>de</strong> índole variadísima<br />

con el fi n <strong>de</strong> mant<strong>en</strong>er el ord<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s comunida<strong>de</strong>s<br />

eclesiásticas <strong>de</strong> sus reinos. <strong>El</strong> si gui<strong>en</strong>te caso es un c<strong>la</strong>ro expon<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> ello.<br />

<strong>El</strong> 25 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1770, Carlos III estableció que <strong>la</strong> vil<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong> Tamarite <strong>de</strong> Litera -<strong>en</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Lérida- continuase<br />

gozando <strong>de</strong> <strong>la</strong> facultad <strong>de</strong> pro veer los difer<strong>en</strong>tes b<strong>en</strong>efi cios<br />

<strong>de</strong> su Iglesia Colegial. No obstante, habían <strong>de</strong> cumplirse<br />

varias prev<strong>en</strong>ciones. Conforme al breve <strong>de</strong> erección <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Colegiata, <strong>de</strong>bía reintegrarse el sa<strong>la</strong>rio <strong>de</strong>l predicador <strong>de</strong><br />

ÍNDICE<br />

348


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

Cuaresma para dotar un canoni cato que se proveería por<br />

concurso <strong>en</strong>tre los naturales o forasteros que fueran maestros<br />

o lic<strong>en</strong>ciados <strong>en</strong> teología, precedi<strong>en</strong>do edictos y formal<br />

oposición <strong>de</strong> los concurr<strong>en</strong>tes, y eligi<strong>en</strong>do los canónigos <strong>de</strong><br />

dicha iglesia una terna que re mitirían al ayuntami<strong>en</strong>to secu<strong>la</strong>r<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> para que nombrase al que tuviera por conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te.<br />

De todo ello informó el rey al obispo <strong>de</strong> Lérida -Joaquín<br />

Antonio Sánchez Ferragudo-, qui<strong>en</strong> procedió a su ejecución<br />

por real <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> 14 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1772-.<br />

Así, se fi jaron edictos para <strong>la</strong> oposición a <strong>la</strong> canonjía nuevam<strong>en</strong>te<br />

erigida <strong>en</strong> dicha Iglesia Colegial. Tras concluir los<br />

ejercicios <strong>de</strong> los opositores, el prior y los canónigos formaron<br />

una terna con los que parecieron más dignos, proponi<strong>en</strong>do<br />

<strong>en</strong> primer lugar a Joaquín Regales, <strong>en</strong> segundo a Lor<strong>en</strong>zo<br />

Bosquets, y <strong>en</strong> tercero a José Tudor. Después <strong>de</strong> remitir<strong>la</strong> al<br />

ayuntami<strong>en</strong>to, éste se reunió el día 25 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1772.<br />

Con algún retraso provocado por <strong>la</strong> duda <strong>de</strong> si había <strong>de</strong> votar<br />

o no el alcal<strong>de</strong>, los cuatro regidores procedieron a <strong>la</strong> elección.<br />

Dos <strong>de</strong> ellos votaron por José Tudor, uno por Joaquín<br />

Regales y el otro por Lor<strong>en</strong>zo Bosquets. Al no hal<strong>la</strong>rse unanimidad,<br />

dos días <strong>de</strong>spués se volvió a juntar el ayuntami<strong>en</strong>to,<br />

acordándose consultar a <strong>la</strong> Cámara si bastaban para nombrar<br />

349


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

a José Tudor dos votos, o se requerían tres; y también si el<br />

alcal<strong>de</strong> había <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er voto <strong>de</strong> calidad <strong>en</strong> casos <strong>de</strong> equilibro o<br />

si <strong>de</strong>bía votar junto a los regidores. Asimismo, tanto Joaquín<br />

Regales como José Tudor se dirigieron a Carlos III para que<br />

proveyese <strong>en</strong> su respectivo favor <strong>la</strong> referida canonjía.<br />

La Cámara pidió un informe al obispo ilerd<strong>en</strong>se, qui<strong>en</strong> lo<br />

ejecutó el 31 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1773. Y visto este informe, junto<br />

con <strong>la</strong> repres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l otro miembro <strong>de</strong> <strong>la</strong> terna -Lor<strong>en</strong>zo<br />

Bosquets-, y lo expuesto por el fi scal, por <strong>de</strong>creto <strong>de</strong>l 16 <strong>de</strong><br />

junio, Carlos III <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ró como legítima <strong>la</strong> elección <strong>de</strong> José<br />

Tudor.<br />

Y a pedim<strong>en</strong>to <strong>de</strong> éste, el rey expidió una real cédu<strong>la</strong> el 6<br />

<strong>de</strong> julio sigui<strong>en</strong> te, rogando y <strong>en</strong>cargando a Joaquín Antonio<br />

Sánchez Ferragudo y a los <strong>de</strong>más jueces y eclesiásticos <strong>de</strong>l<br />

Principado que «guard<strong>en</strong>, cump<strong>la</strong>n y ejecut<strong>en</strong>» <strong>la</strong> ex presada<br />

<strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración (nota 62).<br />

Asimismo, <strong>en</strong> diversas ocasiones, el mismo monarca hubo<br />

<strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ir para po<strong>de</strong>r mant<strong>en</strong>er el ord<strong>en</strong> <strong>de</strong> sus súbditos<br />

eclesiásticos instando a <strong>la</strong> Cáma ra a investigar a quién pert<strong>en</strong>ecía<br />

el patronato <strong>de</strong> <strong>de</strong>terminados b<strong>en</strong>efi cios. Manifi esto<br />

expon<strong>en</strong>te <strong>de</strong> esta práctica es <strong>la</strong> real cédu<strong>la</strong> auxiliatoria que<br />

ord<strong>en</strong>ó expedir el 2 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1787 para que fuera ejecutado<br />

un <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara que <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raba correspon<strong>de</strong>r<br />

ÍNDICE<br />

350


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

al cabildo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Gerona <strong>la</strong> pro visión <strong>de</strong>l b<strong>en</strong>efi cio<br />

fundado <strong>en</strong> el altar <strong>de</strong> San Andrés, vacante por falleci mi<strong>en</strong>to<br />

<strong>en</strong> Roma <strong>de</strong> Jaime P<strong>la</strong><strong>de</strong>val (nota 63).<br />

<strong>El</strong> interés <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> por el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l ord<strong>en</strong> eclesiástico<br />

se ma nifestó también <strong>en</strong> <strong>la</strong> insist<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> los docum<strong>en</strong>tos<br />

reales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s alusiones a <strong>la</strong> necesaria resid<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

los clérigos <strong>en</strong> sus b<strong>en</strong>efi cios. Esta constante no fue únicam<strong>en</strong>te<br />

una obsesión <strong>de</strong> Fernando VI y <strong>de</strong> Carlos III, sino que,<br />

como po<strong>de</strong> mos ver <strong>en</strong> el título XV, <strong>de</strong>l libro I <strong>de</strong> <strong>la</strong> Novísima<br />

Recopi<strong>la</strong>ción, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los tiempos <strong>de</strong>l emperador Carlos I ya<br />

hal<strong>la</strong>mos leyes refer<strong>en</strong>tes a estos aspectos. De hecho, todo<br />

dicho título únicam<strong>en</strong>te hace refer<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> citada «resid<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> los clérigos <strong>en</strong> sus Iglesias y B<strong>en</strong>efi cios». Valga como<br />

primer ejemplo <strong>la</strong> ley dictada por D. Carlos y Dª. Juana <strong>en</strong><br />

Madrid el año 1534, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se <strong>de</strong>ja muy c<strong>la</strong>ro que todos<br />

los clérigos que tuvies<strong>en</strong> a su cargo un b<strong>en</strong>efi cio curado habrían<br />

<strong>de</strong> residir <strong>en</strong> él, si no querían per<strong>de</strong>r todos sus frutos<br />

(nota 64). Otra ley <strong>de</strong> con t<strong>en</strong>idos semejantes es <strong>la</strong> real ord<strong>en</strong><br />

promulgada por Carlos III el 11 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1780, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que<br />

<strong>la</strong> obligada resid<strong>en</strong>cia se ext<strong>en</strong>día a todos los provistos <strong>en</strong><br />

cualquier tipo <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cio eclesiástico (nota 65). Volvi<strong>en</strong>do<br />

un poco atrás <strong>en</strong> el tiem po, y situándonos <strong>en</strong> el contexto <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> fi rma <strong>de</strong>l Concordato <strong>de</strong> 1753, Fernando VI, por real ord<strong>en</strong><br />

351


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

y edicto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong>l 3 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> dicho año, ord<strong>en</strong>ó,<br />

ante el aluvión <strong>de</strong> pret<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios, que<br />

se retiraran <strong>de</strong> <strong>la</strong> cor te madrileña a sus diócesis y pueblos<br />

(nota 66). Semejante disposición tomaría algunos años más<br />

tar<strong>de</strong> Carlos III qui<strong>en</strong>, por real ord<strong>en</strong> <strong>de</strong>l 23 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong><br />

1759, r<strong>en</strong>ovada el 26 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1766, <strong>de</strong>cidió que «los eclesiásticos<br />

sin <strong>de</strong>stino ni ocupación precisa <strong>en</strong> <strong>la</strong> Corte se retir<strong>en</strong><br />

á sus Iglesias y domicilios» (nota 67). Abun dando <strong>en</strong> todas<br />

estas medidas, Carlos III perfi ló aún más sus int<strong>en</strong>ciones<br />

pues to que, por real ord<strong>en</strong> <strong>de</strong>l 22 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1778, impidió<br />

«<strong>la</strong> v<strong>en</strong>ida <strong>de</strong> Preb<strong>en</strong>dados á <strong>la</strong> Corte, con título <strong>de</strong> diputados<br />

<strong>de</strong> sus Cabildos sin <strong>Real</strong> li c<strong>en</strong>cia», exponi<strong>en</strong>do como razones<br />

el quebrantami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l precepto <strong>de</strong> <strong>la</strong> obli gada resid<strong>en</strong>cia<br />

y el consigui<strong>en</strong>te perjuicio <strong>de</strong>l <strong>de</strong>coro <strong>de</strong> sus iglesias, y lo<br />

que era aún más importante, <strong>de</strong>l servicio <strong>de</strong>l culto divino a los<br />

feligreses (nota 68).<br />

En <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación po<strong>de</strong>mos muy bi<strong>en</strong> observar los recelos<br />

reales a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> conce<strong>de</strong>r dichas lic<strong>en</strong>cias. <strong>El</strong> caso más<br />

<strong>de</strong>stacable es el que afectó a un personaje <strong>de</strong> tanta categoría<br />

como Manuel Abad y Lasierra. <strong>El</strong> <strong>en</strong>tonces prior <strong>de</strong> Santa<br />

María <strong>de</strong> Meyá expuso al rey que, al estar sus dos hermanos<br />

m<strong>en</strong>ores empleados al servicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> (nota 69), era<br />

él, y no otra persona, qui<strong>en</strong> t<strong>en</strong>ía que cuidar <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa<br />

352


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

<strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos y <strong>de</strong> <strong>la</strong> subsist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> sus ancianos pa dres,<br />

hermanos y <strong>de</strong>más di<strong>la</strong>tada familia. Y que para asegurar <strong>la</strong><br />

subsist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> todos ellos había <strong>de</strong> acudir a <strong>la</strong> corte, puesto<br />

que a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> otros asuntos particu<strong>la</strong>res, se estaba sigui<strong>en</strong>do<br />

<strong>en</strong> el<strong>la</strong> una instancia sobre el cobro <strong>de</strong> ciertas cantida<strong>de</strong>s<br />

prov<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> unas salinas sobre <strong>la</strong>s que su «honrada familia»<br />

ha bía t<strong>en</strong>ido los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong>s<strong>de</strong> tiempo inmemorial.<br />

Por ello, le pidió a Carlos III que le concediera <strong>la</strong> real lic<strong>en</strong>cia<br />

y permiso para ir a <strong>la</strong> corte por tiempo <strong>de</strong> seis meses.<br />

Visto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara, por <strong>de</strong>creto <strong>de</strong>l 20 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1779,<br />

el rey le con cedió permiso para que pudiera ir a <strong>la</strong> Corte por<br />

término <strong>de</strong> cuatro meses para los expresados fi nes particu<strong>la</strong>res,<br />

y al acabar el referido p<strong>la</strong>zo volviera al citado priorato. Y<br />

se lo comunicó por real cédu<strong>la</strong> fechada cuatro días <strong>de</strong>spués<br />

(nota 70). Como po<strong>de</strong>mos apreciar, Carlos III no at<strong>en</strong>dió al<br />

p<strong>la</strong>zo <strong>de</strong>mandado por Abad y Lasierra, y casi a regañadi<strong>en</strong>tes<br />

le concedió <strong>la</strong> lic<strong>en</strong>cia para cuatro meses.<br />

La última manifestación real que trataremos <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con<br />

el mant<strong>en</strong>i mi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l ord<strong>en</strong> eclesiástico es <strong>la</strong> que hace refer<strong>en</strong>cia<br />

a <strong>la</strong> concesión <strong>de</strong> lic<strong>en</strong> cias reales para los contratos<br />

<strong>en</strong>fi téuticos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tierras propias <strong>de</strong> los monasterios <strong>de</strong>l <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong> (nota 71). Veremos dos casos, ambos <strong>de</strong> 1773.<br />

353


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

En el primero <strong>de</strong> ellos, Antonio <strong>de</strong> Grimau, abad <strong>de</strong> San<br />

Pedro <strong>de</strong> Galli gans, informó a Carlos III que había concedido<br />

una porción <strong>de</strong> bosque y monte <strong>de</strong> 70 besanas (nota 72) sita<br />

<strong>en</strong> el término <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> Torr<strong>en</strong>t, que servía <strong>de</strong> poco al monasterio<br />

por estar inculta y no ofrecer a algunos particu<strong>la</strong>res<br />

<strong>de</strong>l lugar más que un poco <strong>de</strong> leña y matas, a establecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>en</strong>fi téutico a los regidores y co mún <strong>de</strong>l referido lugar, a cambio<br />

<strong>de</strong> una p<strong>en</strong>sión anual perpetua <strong>de</strong> 6 libras bar celonesas<br />

<strong>en</strong> reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l dominio directo y <strong>de</strong> 45 libras más <strong>en</strong><br />

concepto <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada.<br />

Por su parte, los regidores acudieron a <strong>la</strong> Cámara haci<strong>en</strong>do<br />

pres<strong>en</strong>te su inu tilidad, «el ningún b<strong>en</strong>efi cio que producía» a<br />

dicho pueblo, con <strong>la</strong> int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> que Carlos III les concediera<br />

<strong>la</strong> real lic<strong>en</strong>cia -necesaria por ser <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong>l <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong>-, para p<strong>la</strong>ntar viñas y emplear los b<strong>en</strong>efi cios <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

red<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> los capitales <strong>de</strong> los c<strong>en</strong>sos con que se hal<strong>la</strong>ban<br />

gravados los propios <strong>de</strong> dicho lugar.<br />

Visto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara, con lo expuesto por el fi scal, por <strong>de</strong>creto<br />

<strong>de</strong> 6 <strong>de</strong> mar zo <strong>de</strong> 1773, el rey concedió <strong>la</strong> lic<strong>en</strong>cia, a fi n <strong>de</strong><br />

que el establecimi<strong>en</strong>to fuera «fi rme y vale<strong>de</strong>ro perpetuam<strong>en</strong>te<br />

sin que se le pueda poner nulidad o <strong>de</strong>fecto», bajo <strong>la</strong> condición<br />

<strong>de</strong> que se repartiese el pago <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> 6 libras<br />

<strong>en</strong>tre los compradores a prorrata <strong>de</strong> <strong>la</strong> porción <strong>de</strong> tierra que<br />

ÍNDICE<br />

354


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

cada uno tomara, que dando el común y los propios <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong><br />

libres y sin responsabilidad alguna. Y para que se cumpliera<br />

tal disposición, advirtió por medio <strong>de</strong> un real <strong>de</strong>spacho fechado<br />

el 28 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1773 al capitán g<strong>en</strong>eral y a <strong>la</strong> Audi<strong>en</strong>cia<br />

(nota 73).<br />

<strong>El</strong> segundo caso hace refer<strong>en</strong>cia al monasterio <strong>de</strong> San<br />

Esteban <strong>de</strong> Baño<strong>la</strong>s; igualm<strong>en</strong>te, <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> por pert<strong>en</strong>ecer<br />

a <strong>la</strong> Congregación B<strong>en</strong>edictina C<strong>la</strong>ustral.<br />

Los cuatro administradores <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia <strong>de</strong> dicho monasterio<br />

(nota 74) repre s<strong>en</strong>taron a Carlos III que habían acordado<br />

establecer una pieza <strong>de</strong> tierra conti gua a <strong>la</strong> citada vil<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

Baño<strong>la</strong>s, l<strong>la</strong>mada vulgarm<strong>en</strong>te el Camp <strong>de</strong>ls Turrers, <strong>de</strong><br />

siete besanas y media, que producía anualm<strong>en</strong>te 415 reales<br />

cata<strong>la</strong>nes, a c<strong>en</strong>so <strong>en</strong>fi téutico para <strong>la</strong> fábrica <strong>de</strong> casas.<br />

Justifi caban su petición afi rmando que <strong>en</strong> tres distintas reuniones<br />

capitu<strong>la</strong>res, los b<strong>en</strong>efi ciados <strong>de</strong> dicha iglesia resolvieron<br />

a favor <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>fi teuticación con uniformidad <strong>de</strong> votos; y<br />

que <strong>de</strong> el<strong>la</strong> se <strong>de</strong> rivaba el b<strong>en</strong>efi cio público <strong>de</strong> aquel<strong>la</strong> vil<strong>la</strong>,<br />

puesto que sus vecinos y moradores «anhe<strong>la</strong>ban <strong>la</strong> ext<strong>en</strong>sión<br />

<strong>de</strong> su pob<strong>la</strong>ción».<br />

Visto el asunto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara, con lo que sobre ello expuso el<br />

fi scal, y te ni<strong>en</strong>do pres<strong>en</strong>te el b<strong>en</strong>efi cio que signifi caba para <strong>la</strong><br />

iglesia abacial (por el in crem<strong>en</strong>to <strong>de</strong> ingresos que supondría<br />

355


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> misas, aniversarios y <strong>de</strong>más pías memorias)<br />

y para <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> (por <strong>la</strong> ext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> su po b<strong>la</strong>ción), el rey<br />

concedió su real permiso y lic<strong>en</strong>cia a los expresados protectores<br />

<strong>en</strong> real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 21 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1773 (nota 75).<br />

4.15. ATENCIÓN REAL POR LAS NECESIDADES<br />

ESPIRITUALES DE SUS SÚBDITOS<br />

Como se a<strong>de</strong><strong>la</strong>ntó, al rey correspondía ve<strong>la</strong>r para que <strong>la</strong>s<br />

necesida<strong>de</strong>s espi rituales <strong>de</strong> sus súbditos estuvieran bi<strong>en</strong> cubiertas.<br />

Un medio para conseguir es te utópico fi n (nota 76)<br />

fue <strong>la</strong> erección <strong>de</strong> capil<strong>la</strong>s <strong>en</strong> lugares <strong>de</strong>spob<strong>la</strong>dos.<br />

Un ejemplo <strong>de</strong> ello lo t<strong>en</strong>emos <strong>en</strong> <strong>la</strong> resolución <strong>de</strong> Carlos III<br />

<strong>en</strong> 1774 <strong>de</strong> erigir una capil<strong>la</strong> <strong>en</strong> el sitio <strong>de</strong>spob<strong>la</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

Salinas, l<strong>la</strong>mado <strong>de</strong> los Alfaques -<strong>en</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Tortosa-, a<br />

fi n <strong>de</strong> que «el crecido número <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes consigan<br />

el pasto espiritual que necesitan». Al tocar a perpetuidad su<br />

pro visión al <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>, dispuso que <strong>en</strong> el<strong>la</strong> se colocase<br />

a un vicario, «capaz <strong>de</strong> instruir <strong>en</strong> <strong>la</strong> doctrina cristiana, <strong>de</strong><br />

predicar el Santo Evangelio y <strong>de</strong> admi nistrar los sacram<strong>en</strong>tos»,<br />

asignándole una congrua <strong>de</strong> 300 ducados anuales, consignados<br />

sobre <strong>la</strong> r<strong>en</strong>ta g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Salinas <strong>de</strong>l reino, y casa<br />

para su resid<strong>en</strong> cia, a condición <strong>de</strong> que dijera misa todos los<br />

días (nota 77) conforme a <strong>la</strong>s constitucio nes apostólicas.<br />

ÍNDICE<br />

356


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

Y tras ser visto el asunto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara, por <strong>de</strong>creto <strong>de</strong>l 4<br />

<strong>de</strong> junio, expidió real cédu<strong>la</strong> doce días <strong>de</strong>spués al obispo <strong>de</strong><br />

Tortosa, para que procediera a <strong>la</strong> formación <strong>de</strong>l concurso <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> vicaría, al tiempo que dispusiera que dicha cédu<strong>la</strong> fuera<br />

registrada <strong>en</strong> los libros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Curia Eclesiástica para que se<br />

tuviera constancia <strong>de</strong> el<strong>la</strong> a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> cubrir <strong>la</strong>s futuras vacantes<br />

(nota 78).<br />

Siguió el pre<strong>la</strong>do <strong>la</strong>s instrucciones reales <strong>de</strong> modo que, tras<br />

el concurso y exam<strong>en</strong> <strong>de</strong> los examinadores sinodales -según<br />

<strong>la</strong> normativa trid<strong>en</strong>tina-, <strong>en</strong>vió a <strong>la</strong> Cámara <strong>la</strong> terna compuesta<br />

por los sujetos más idóneos para el <strong>de</strong>sempeño <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

obligaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> vicaría. De ellos, el rey nombró a Juan<br />

Bautista Chi co<strong>la</strong>, a qui<strong>en</strong> expidió <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tación<br />

con <strong>la</strong> cláusu<strong>la</strong> <strong>de</strong> que <strong>de</strong> él se habría <strong>de</strong> tomar razón <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> Contaduría Principal <strong>de</strong> <strong>la</strong> R<strong>en</strong>ta G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Sali nas <strong>de</strong>l<br />

Reino, <strong>de</strong> don<strong>de</strong> salía su sueldo. Asimismo, remitió carta el 6<br />

<strong>de</strong> sep tiembre <strong>de</strong> 1774 al obispo para que le diera a Chico<strong>la</strong><br />

posesión <strong>de</strong> <strong>la</strong> nueva preb<strong>en</strong>da (nota 79). Éste ocupó <strong>la</strong><br />

vicaría hasta <strong>la</strong> fecha <strong>de</strong> su muerte. Al quedar el be nefi cio<br />

vacante, el obispo convocó el correspondi<strong>en</strong>te concurso y<br />

exam<strong>en</strong> sino dal, si<strong>en</strong>do propuestos a <strong>la</strong> Cámara los tres sujetos<br />

más idóneos <strong>de</strong> los aprobados. De ellos, el rey escogió<br />

al doctor Domingo Giner, expidiéndole <strong>la</strong> real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 13 <strong>de</strong><br />

357


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

noviembre <strong>de</strong> 1778 para facilitarle el acceso a <strong>la</strong> posesión <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> citada preb<strong>en</strong>da (nota 80).<br />

Contamos con otros casos simi<strong>la</strong>res a éste. En ellos el rey<br />

crea difer<strong>en</strong>tes vicarías perpetuas, erige parroquias, convierte<br />

iglesias <strong>en</strong> anexos.<br />

<strong>El</strong> primero que citaremos lo localizamos <strong>en</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong><br />

Barcelona. Su obispo, Gabino <strong>de</strong> Val<strong>la</strong>dares y Mesía, remitió<br />

el 21 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1777 a <strong>la</strong> Cá mara una terna <strong>de</strong> sujetos<br />

para <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong>l curato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> San Ginés<br />

<strong>de</strong> Vi<strong>la</strong>sar, vacante por promoción <strong>de</strong> Domingo Carles al <strong>de</strong><br />

Santa María <strong>de</strong>l Pino, <strong>en</strong> esa ciudad, bajo <strong>la</strong> condición <strong>de</strong> que<br />

el nombrado por el rey se ha bría <strong>de</strong> av<strong>en</strong>ir a lo que se <strong>de</strong>terminase<br />

<strong>en</strong> su Curia <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con <strong>la</strong> erección <strong>de</strong> un nuevo<br />

curato <strong>en</strong> el vecindario <strong>de</strong> San Juan <strong>de</strong>l Mar, y <strong>de</strong> una vicaría<br />

nu tual, <strong>de</strong> continua resid<strong>en</strong>cia, <strong>en</strong> el vecindario <strong>de</strong> Santa<br />

Cruz <strong>de</strong> Cabrils.<br />

Estudiada <strong>la</strong> terna por <strong>la</strong> Cámara, <strong>la</strong> pasó al rey <strong>en</strong> los mismos<br />

términos que <strong>la</strong> había pres<strong>en</strong>tado el obispo <strong>en</strong> consulta<br />

<strong>de</strong>l 19 <strong>de</strong> febrero sigui<strong>en</strong>te. Car los III nombró para el referido<br />

curato a José Fisonell, a qui<strong>en</strong> se le expidió el título <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tación,<br />

con <strong>la</strong> citada calidad, el 16 <strong>de</strong> marzo.<br />

358


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

Tras resolver el obispo <strong>en</strong> su curia eclesiástica <strong>la</strong>s instancias<br />

seguidas por los expresados vecindarios, el 12 <strong>de</strong> noviembre<br />

<strong>de</strong>l mismo año remitió a <strong>la</strong> Cá mara los dos <strong>de</strong>cretos formados,<br />

fechados dos días antes, <strong>en</strong> los que estableció <strong>en</strong> anexos <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> dicha parroquial <strong>de</strong> San Ginés <strong>de</strong> Vi<strong>la</strong>sar <strong>la</strong>s dos iglesias<br />

<strong>de</strong> los vecindarios, con un vicario perpetuo <strong>en</strong> cada una, y <strong>de</strong><br />

continua resid<strong>en</strong>cia. Hallándolos arreg<strong>la</strong>dos y conformes, <strong>la</strong><br />

Cámara acordó pasarlos a <strong>la</strong>s re ales manos, como hizo <strong>en</strong><br />

consulta <strong>de</strong>l 16 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1778, y por resolución a el<strong>la</strong>,<br />

Carlos III les prestó su real cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to, mandando que le<br />

fueran <strong>de</strong> vueltos al obispo, junto a una real cédu<strong>la</strong> auxiliatoria<br />

<strong>de</strong> su publicación y eje cución, con fecha <strong>de</strong>l 29 <strong>de</strong> marzo<br />

sigui<strong>en</strong>te (nota 81).<br />

Para conocer <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te actuación <strong>de</strong> este tipo, habremos<br />

<strong>de</strong> tras<strong>la</strong>darnos al obispado <strong>de</strong> Vic. Su pre<strong>la</strong>do, Antonio<br />

Manuel <strong>de</strong> Artalejo, ante <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia espiritual<br />

<strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> Mayans, anexo a <strong>la</strong> parroquia <strong>de</strong> Castellfollit <strong>de</strong>l<br />

Boix, y con <strong>la</strong> anu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara, formalizó con fecha <strong>de</strong>l<br />

27 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1778 el <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> erección <strong>de</strong> Parroquia <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> Iglesia <strong>de</strong> San Andrés <strong>de</strong> Mayans, segregándo<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

San Pedro <strong>de</strong> Castellfollit <strong>de</strong>l Boix, y lo <strong>en</strong> vió al citado organismo,<br />

junto a una copia autorizada.<br />

359


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Una vez fue observado por los camaristas, el <strong>de</strong>creto original<br />

pasó a manos <strong>de</strong> Carlos III <strong>en</strong> consulta <strong>de</strong>l 26 <strong>de</strong> mayo<br />

<strong>de</strong> 1779. Y por resolución a dicha consulta, el rey prestó su<br />

cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to al citado establecimi<strong>en</strong>to parroquial, mandando<br />

que le fuera <strong>de</strong>vuelto el <strong>de</strong>creto junto con una cédu<strong>la</strong><br />

auxiliatoria <strong>de</strong> su publicación y ejecución datada el 18 <strong>de</strong> julio<br />

sigui<strong>en</strong>te (nota 82).<br />

Para reseñar <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te interv<strong>en</strong>ción real hemos <strong>de</strong> remontarnos<br />

a los tiempos <strong>de</strong>l gobierno episcopal <strong>de</strong>l prestigioso<br />

José Clim<strong>en</strong>t. <strong>El</strong> 5 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1768, Carlos III le escribió<br />

una carta <strong>en</strong>cargándole que, tras oír al prior y mo nasterio<br />

<strong>de</strong> San Gerónimo <strong>de</strong>l valle <strong>de</strong> Hebrón, <strong>en</strong> uso <strong>de</strong> sus nativas<br />

faculta<strong>de</strong>s procediese al remedio <strong>de</strong> los abusos y perjuicios<br />

que pa<strong>de</strong>cían <strong>la</strong>s parroquiales <strong>de</strong> San Ginés <strong>de</strong> Agu<strong>de</strong>lls y<br />

San Martín <strong>de</strong> Cerdaño<strong>la</strong> estableci<strong>en</strong>do <strong>en</strong> el<strong>la</strong>s vi carios<br />

perpetuos secu<strong>la</strong>res, asignándoles <strong>la</strong> congrua que estimase<br />

conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te, e informando <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s provid<strong>en</strong>cias que al<br />

respecto tomase a <strong>la</strong> Cámara.<br />

<strong>El</strong> asunto se di<strong>la</strong>tó más <strong>de</strong> una década <strong>de</strong> modo que, el obispo<br />

sucesor, Ga bino <strong>de</strong> Val<strong>la</strong>dares y Mesía fue qui<strong>en</strong>, tras dar<br />

audi<strong>en</strong>cia al fi scal eclesiástico <strong>de</strong> su obispado y al referido<br />

prior, formalizó y remitió a <strong>la</strong> Cámara el 28 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong><br />

360


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

1778 el correspondi<strong>en</strong>te <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> erección y dotación <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s m<strong>en</strong> cionadas vicarías perpetuas secu<strong>la</strong>res.<br />

La Cámara lo pasó al rey, junto con su dictam<strong>en</strong>, <strong>en</strong> consulta<br />

<strong>de</strong>l 22 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1780. Y por resolución a el<strong>la</strong>, Carlos III le<br />

prestó su real cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong> to, mandando que le fuera <strong>de</strong>vuelto<br />

el original, junto con una real cédu<strong>la</strong> auxiliatoria para<br />

su ejecución con fecha <strong>de</strong>l 30 <strong>de</strong> mayo, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que <strong>de</strong>jaba bi<strong>en</strong><br />

c<strong>la</strong>ro que ambas vicarías habían <strong>de</strong> quedar <strong>en</strong> lo sucesivo a<br />

<strong>la</strong> real provisión <strong>en</strong> <strong>la</strong>s vacantes que ocurries<strong>en</strong> «<strong>en</strong> los ocho<br />

meses y casos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s reservas especiales y g<strong>en</strong>erales», hecho<br />

éste que <strong>de</strong>bía quedar expresado <strong>en</strong> el <strong>de</strong>creto antes <strong>de</strong><br />

ser publicado (nota 83).<br />

En el sigui<strong>en</strong>te caso, Carlos III presta su apoyo tanto a una<br />

iniciativa parti cu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> repob<strong>la</strong>ción como al interés <strong>de</strong> dicho<br />

particu<strong>la</strong>r por cubrir <strong>la</strong>s necesi da<strong>de</strong>s espirituales <strong>de</strong> los nuevos<br />

pob<strong>la</strong>dores. Conocemos todo esto gracias a una real<br />

cédu<strong>la</strong> expedida el 15 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1783 al obispo <strong>de</strong> Tortosa,<br />

Pedro Cortés y Larranz, para que formalizase el <strong>de</strong>creto <strong>de</strong><br />

erección <strong>de</strong> una parro quia, que había <strong>de</strong> construir José White<br />

y Vague, vecino <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> B<strong>en</strong>icar ló, <strong>en</strong> <strong>la</strong> nueva pob<strong>la</strong>ción<br />

que había <strong>de</strong> hacer <strong>en</strong> una heredad que poseía <strong>en</strong> los<br />

términos <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Tortoa (nota 84).<br />

361


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

También llegó <strong>la</strong> actuación real hasta los confi nes <strong>de</strong> <strong>la</strong> dióce-<br />

sis <strong>de</strong> Solso na. <strong>El</strong> 2 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1785 expidió un real cédu<strong>la</strong><br />

auxiliatoria para <strong>la</strong> publica ción y ejecución <strong>de</strong>l <strong>de</strong>creto <strong>de</strong><br />

adición <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> San Gil <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Torá, formalizado<br />

por el obispo Rafael Lasa<strong>la</strong> y Loce<strong>la</strong> (nota 85).<br />

Y, por último, aludiremos a un docum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el que intervi<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

el obispo <strong>de</strong> Tortosa, Pedro Cortés y Larranz, y el mismo<br />

Carlos III. <strong>El</strong> 26 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1784, el citado obispo <strong>en</strong>vió una<br />

carta a <strong>la</strong> Cámara expresando <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> asist<strong>en</strong>cia espiritual<br />

<strong>de</strong> los lugares <strong>de</strong> Serra, Darmós, Guiamets y Vall<strong>de</strong>lós,<br />

anexos a <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Tiviza, proponi<strong>en</strong>do <strong>la</strong><br />

erección <strong>de</strong> vica rías perpetuas <strong>en</strong> ellos. Posteriorm<strong>en</strong>te, el 1<br />

<strong>de</strong> marzo <strong>de</strong>l mismo año, también el ayuntami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> citada<br />

vil<strong>la</strong> dio noticia <strong>de</strong> tal necesidad a <strong>la</strong> Cámara.<br />

Por ello, el expresado tribunal c<strong>en</strong>tral <strong>en</strong>cargó <strong>en</strong> carta <strong>de</strong>l<br />

21 <strong>de</strong> junio al obispo que formalizase el proceso instructivo<br />

que <strong>de</strong>bía prece<strong>de</strong>r al estableci mi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> vicarios <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

feligresía <strong>de</strong> Tiviza, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta el estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> parroquia,<br />

justifi cando <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tajas que <strong>de</strong>v<strong>en</strong>drían, tanto <strong>en</strong> lo<br />

espiritual como <strong>en</strong> lo temporal, <strong>de</strong> <strong>la</strong> erección <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vicarías<br />

perpetuas, y fi jando <strong>la</strong> dotación que había <strong>de</strong> seña<strong>la</strong>rse a los<br />

vicarios y al cura.<br />

362


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

Así procedió Cortés y Larranz, <strong>de</strong> modo que, <strong>en</strong> uso <strong>de</strong> sus<br />

nativas faculta <strong>de</strong>s ordinarias, formalizó el 3 <strong>de</strong> septiembre el<br />

correspondi<strong>en</strong>te <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> erección <strong>de</strong> vicarías perpetuas<br />

<strong>en</strong> los referidos lugares anexos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> Tiviza, y<br />

lo remitió a <strong>la</strong> Cámara por duplicado.<br />

Tras ser examinado por los camaristas, éstos lo pasaron al<br />

rey, con su dic tam<strong>en</strong> <strong>en</strong> consulta <strong>de</strong>l 17 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1786. Y<br />

por resolución a el<strong>la</strong>, Carlos III prestó su real cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to<br />

al <strong>de</strong>creto, <strong>de</strong>volviéndolo al obispo, junto con una real cédu<strong>la</strong><br />

auxiliatoria <strong>de</strong>l 17 <strong>de</strong> junio sigui<strong>en</strong>te, para que su publicación<br />

y ejecución no hal<strong>la</strong>ra obstáculo alguno (nota 86).<br />

Como indicamos, <strong>en</strong>tre los <strong>de</strong>beres que se imponían los<br />

monarcas españo les al consi<strong>de</strong>rarse patrones <strong>de</strong> <strong>la</strong>s iglesias<br />

nacionales se hal<strong>la</strong>ba el <strong>de</strong> at<strong>en</strong><strong>de</strong>r a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s inmediatas<br />

<strong>de</strong>l clero.<br />

Y <strong>de</strong> imperiosa necesidad parecía resultar para el cabildo <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Tortosa el hecho <strong>de</strong> que Carlos III <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rara<br />

<strong>la</strong> secu<strong>la</strong>rización <strong>de</strong> dicha iglesia. En 1771, Juan Antonio <strong>de</strong><br />

Rosilló, novicio <strong>de</strong> dicha catedral, como apo<strong>de</strong> rado <strong>de</strong>l cabildo,<br />

le pres<strong>en</strong>tó al rey <strong>la</strong>s razones que <strong>de</strong>bían persuadirle <strong>de</strong><br />

que dicha iglesia, que se t<strong>en</strong>ía por regu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> San Agustín,<br />

<strong>de</strong>bía ser secu<strong>la</strong>rizada. Pret<strong>en</strong>día que le prestara su real<br />

363


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to para po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zarse a <strong>la</strong> Ciudad Eterna y<br />

suplicar al Sumo Pontífi ce que <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rara <strong>la</strong> secu<strong>la</strong>rización, o<br />

bi<strong>en</strong> que <strong>en</strong>cargara a su ministro <strong>en</strong> Roma que obtuviera <strong>de</strong><br />

Su Santidad <strong>la</strong> ci tada <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración.<br />

Por resolución a consulta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> 13 <strong>de</strong> noviembre<br />

<strong>de</strong> 1771, Carlos III prestó su permiso para que el expresado<br />

cabildo acudiera a Roma para llevar a cabo tal solicitud, mandando<br />

a<strong>de</strong>más a su repres<strong>en</strong>tante <strong>en</strong> Roma que pasase <strong>en</strong><br />

su real nombre los ofi cios correspondi<strong>en</strong>tes para su logro.<br />

La operación fi nalizó con éxito, pues Su Beatitud se sirvió <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rar<br />

<strong>la</strong> se cu<strong>la</strong>rización <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Tortosa, expidi<strong>en</strong>do<br />

<strong>la</strong> bu<strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te el 5 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1772, bu<strong>la</strong> que<br />

llegó al ministro <strong>en</strong> Roma, qui<strong>en</strong> <strong>la</strong> remitió sin di<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong><br />

Cámara. Vista <strong>en</strong> el Consejo, con lo expuesto por el fi scal, y<br />

al no <strong>en</strong>contrar cláusu<strong>la</strong> alguna perjudicial a <strong>la</strong>s regalías <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

corona, conduci<strong>en</strong> do todas a <strong>la</strong> mayor fi rmeza <strong>de</strong> <strong>la</strong> secu<strong>la</strong>rización,<br />

por <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong> noviem bre <strong>de</strong> 1772, el rey concedió<br />

el pase a dicho escrito apostólico, mandándolo <strong>en</strong>tregar<br />

al cabildo <strong>en</strong> real cédu<strong>la</strong> fechada cuatro días <strong>de</strong>spués para<br />

su puntual ejecución y cumplimi<strong>en</strong>to (nota 87).<br />

364


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

4.16. PROTECCIÓN DE LA CULTURA ECLESIÁSTICA:<br />

FUNDACIÓN DE SEMINARIOS Y CONSERVACIÓN<br />

Y ESTUDIO DE ARCHIVOS Y BIBLIOTECAS<br />

Como ya sabemos, el catolicismo personal <strong>de</strong> Carlos III no<br />

era <strong>la</strong> religión <strong>de</strong> gran ceremonial y prácticas supersticiosas<br />

tan ext<strong>en</strong>dida <strong>en</strong> <strong>la</strong> España <strong>de</strong>l XVIII (nota 88). Más bi<strong>en</strong>,<br />

el Estado, <strong>de</strong> acuerdo con sus i<strong>de</strong>ales ilustrados, pret<strong>en</strong>día<br />

reformar <strong>la</strong> Iglesia, eliminando <strong>la</strong> superstición, racionalizando<br />

su administra ción, e increm<strong>en</strong>tando el nivel intelectual g<strong>en</strong>eral<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> clerecía (para crear una Iglesia más at<strong>en</strong>ta a sus<br />

responsabilida<strong>de</strong>s pastorales) (nota 89).<br />

En 1766, Carlos III promulgó un <strong>de</strong>creto con el fi n <strong>de</strong> estimu<strong>la</strong>r<br />

<strong>la</strong> funda ción a gran esca<strong>la</strong> <strong>de</strong> seminarios e increm<strong>en</strong>tar el nivel<br />

<strong>de</strong> instrucción <strong>de</strong> los ya establecidos (nota 90). Perseguía<br />

con ello varios objetivos. Por un <strong>la</strong>do, convertirlos <strong>en</strong> parauniversida<strong>de</strong>s,<br />

liberándolos <strong>de</strong>l control <strong>de</strong> los cabildos catedralicios<br />

y eli minando <strong>la</strong>s disputas <strong>en</strong>tre escue<strong>la</strong>s fi losófi cas<br />

(nota 91). Por otro, poner fi n a <strong>la</strong> for mación <strong>de</strong> sacerdotes<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong>tinidad locales, don<strong>de</strong> los candidatos al<br />

sacerdocio recibían una educación tan rudim<strong>en</strong>taria que ap<strong>en</strong>as<br />

iba más allá <strong>de</strong>l catecismo y <strong>de</strong> <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> <strong>de</strong>cir misa y<br />

<strong>de</strong> administrar los sacram<strong>en</strong>tos.<br />

365


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Los esfuerzos <strong>de</strong> Carlos por increm<strong>en</strong>tar el número <strong>de</strong> seminarios<br />

fueron tan fructíferos que se fundaron 17 durante su<br />

reinado. Pero <strong>la</strong>s reformas que promovió el Estado fracasaron<br />

a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> increm<strong>en</strong>tar signifi cativam<strong>en</strong>te el nivel educativo<br />

<strong>de</strong>l clero más bajo; <strong>la</strong> mayoría continuó adquiri<strong>en</strong>do<br />

los cono cimi<strong>en</strong>tos que necesitaban para su ministerio <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

manera tradicional, y los se minarios tampoco fueron capaces<br />

<strong>de</strong> igua<strong>la</strong>r el prestigio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s faculta<strong>de</strong>s universitarias <strong>de</strong> teología<br />

y fi losofía.<br />

La expulsión <strong>de</strong> los jesuitas <strong>de</strong> España <strong>en</strong> 1767 abrió nuevos<br />

horizontes al gobierno reformista <strong>de</strong> Carlos III. La <strong>Corona</strong> ord<strong>en</strong>ó<br />

que <strong>la</strong>s casas y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> ord<strong>en</strong> fueran <strong>de</strong>stinadas a<br />

fi nes religiosos y educativos. La confi scación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s propieda<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong> los jesuitas permitió al Estado establecer nuevas escue<strong>la</strong>s<br />

bajo auspicios religiosos, pero con p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> estudios<br />

más avanzados, crear instituciones <strong>de</strong> caridad bajo dirección<br />

clerical, y fundar nuevos seminarios pa ra mejorar el nivel <strong>de</strong>l<br />

clero parroquial (nota 92).<br />

A estas directrices respon<strong>de</strong> el caso sigui<strong>en</strong>te, pues, tras<br />

consulta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cá mara, Carlos III <strong>de</strong>cidió utilizar el edifi cio y<br />

<strong>la</strong> iglesia que t<strong>en</strong>ían los jesuitas <strong>en</strong> Tortosa para el establecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> un seminario sacerdotal. Se pidió <strong>la</strong> opinión tanto al<br />

obispo, Bernardo Ve<strong>la</strong>r<strong>de</strong>, como al gobernador <strong>de</strong> dicha p<strong>la</strong>-<br />

ÍNDICE<br />

366


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

za «<strong>en</strong> calidad <strong>de</strong> comisionado <strong>de</strong> temporalida<strong>de</strong>s». Ambos<br />

dieron su visto bu<strong>en</strong>o. Superados los preliminares, <strong>la</strong> Cámara<br />

acordó que el pre<strong>la</strong>do formalizase y remitiese los estatutos y<br />

constituciones oportunos para el gobierno y <strong>la</strong> direc ción <strong>de</strong>l<br />

nuevo <strong>Real</strong> Seminario Sacerdotal, como así se ejecutó el 15<br />

<strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1770. Al pert<strong>en</strong>ecer dicho establecimi<strong>en</strong>to al <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong> y po<strong>de</strong>r verse afectadas <strong>la</strong>s regalías <strong>de</strong> <strong>la</strong> corona,<br />

<strong>la</strong> Cámara estimó conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> reunión ex traordinaria <strong>de</strong>l<br />

23 <strong>de</strong> junio sigui<strong>en</strong>te, que el obispo remitiese tales constituciones,<br />

<strong>en</strong> copia certifi cada, al secretario para los asuntos <strong>de</strong><br />

los reinos <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>.<br />

Tras su exam<strong>en</strong>, el fi scal halló algún reparo respecto a <strong>la</strong> conservación<br />

<strong>de</strong>l seminario, por lo que pidió informe al obispo,<br />

qui<strong>en</strong> lo <strong>en</strong>vió el 29 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1771. Las dudas exist<strong>en</strong>tes<br />

se disiparon por completo, no quedando obs táculos para<br />

su aprobación. Ésta se produjo por <strong>de</strong>creto <strong>de</strong>l 15 <strong>de</strong> febrero<br />

<strong>de</strong> 1772, reservándose el rey <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> «alterar y variar<br />

esta fundación y sus constituciones siempre que hubiese<br />

útiles y justas causas para ello». Y se gún los procedimi<strong>en</strong>tos<br />

ordinarios, por real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 23 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1772, <strong>en</strong>cargó<br />

al metropolitano <strong>de</strong> Tarragona, a los obispos <strong>de</strong>l Principado -y<br />

seña<strong>la</strong> dam<strong>en</strong>te al <strong>de</strong> Tortosa-, y a los <strong>de</strong>más jueces, pre<strong>la</strong>dos<br />

y personas eclesiásticas <strong>de</strong> él, y al Capitán G<strong>en</strong>eral, reg<strong>en</strong>te<br />

367


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

y Audi<strong>en</strong>cia, y <strong>de</strong>más ministros y personas a qui<strong>en</strong>es tocar<br />

pudiere que guardaran, cumplieran y ejecutaran <strong>la</strong>s referidas<br />

constituciones (nota 93).<br />

No es el único caso <strong>de</strong> erección <strong>de</strong> seminarios <strong>en</strong> Cataluña.<br />

Dos años <strong>de</strong>s pués, el mismo Bernardo Ve<strong>la</strong>r<strong>de</strong> repres<strong>en</strong>tó<br />

al rey «<strong>la</strong> gran utilidad <strong>de</strong> erigir un seminario conciliar» <strong>en</strong><br />

el <strong>Real</strong> Colegio <strong>de</strong> Santiago y San Matías <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong><br />

Tortosa (nota 94), ya que al ser su patrón por haber sido<br />

fundado por Carlos I, necesitaba su real cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to.<br />

Antes <strong>de</strong> resolver sobre su concesión, Car los III quiso t<strong>en</strong>er<br />

<strong>de</strong><strong>la</strong>nte <strong>la</strong> cédu<strong>la</strong> fundacional, por lo que <strong>en</strong>vió s<strong>en</strong>dos <strong>de</strong>spachos<br />

fechados el 17 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1774, a Manuel <strong>de</strong> Aya<strong>la</strong> y<br />

Rosales -a cuyo cargo se hal<strong>la</strong>ba el Archivo <strong>de</strong> Simancas- y<br />

a Francisco Xavier <strong>de</strong> Garma y Durán -<strong>en</strong>cargado <strong>de</strong>l Archivo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Barcelona-, para que <strong>la</strong> <strong>en</strong>con traran y remitieran<br />

a <strong>la</strong> Cámara una copia íntegra y certifi cada (nota 95). De<br />

cualquier forma, <strong>la</strong> erección <strong>de</strong>l seminario <strong>en</strong> el citado colegio<br />

no fue nada fácil, pues suscitó un pleito <strong>en</strong>tre los rectores<br />

<strong>de</strong> los colegios <strong>de</strong> Santiago y San Matías, y Santo Domingo<br />

y San Jorge, por una parte, y el promotor fi scal <strong>de</strong> <strong>la</strong> Curia<br />

eclesiástica <strong>de</strong> ese obispado, por otra; pleito que <strong>en</strong> 1778<br />

aún permanecía p<strong>en</strong> di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia (nota 96).<br />

368


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

Otro tipo <strong>de</strong> contribución eclesiástica a <strong>la</strong> cultura fue <strong>la</strong> construcción<br />

y conservación <strong>de</strong> archivos y bibliotecas, efectuadas<br />

unas veces por mandato <strong>de</strong> los propios obispos, otras por iniciativa<br />

<strong>de</strong> los curas párrocos o <strong>de</strong> <strong>la</strong>s propias congregaciones<br />

regu<strong>la</strong>res (nota 97), como es nuestro caso.<br />

Hay que poner «<strong>en</strong> el haber <strong>de</strong> los monjes el celo con que<br />

custodiaban los libros, los pergaminos y <strong>la</strong>s infi nitas riquezas<br />

que <strong>en</strong>cerraban los monasterios. Pero se ocupaban más <strong>de</strong><br />

conservar que <strong>de</strong> acrec<strong>en</strong>tar, y muy pocos s<strong>en</strong>tían <strong>la</strong> curiosidad<br />

<strong>de</strong> resolver aquellos tesoros bibliográfi cos y docum<strong>en</strong>tales»<br />

(nota 98). Una <strong>la</strong>bor cal<strong>la</strong>da, a veces resist<strong>en</strong>cial contra<br />

los efectos <strong>de</strong> los confl ictos bélicos, que se han <strong>en</strong>contrado<br />

<strong>la</strong>s nuevas g<strong>en</strong>eraciones <strong>de</strong> estudiosos como un legado <strong>de</strong><br />

suma importancia.<br />

Uno <strong>de</strong> esos pocos religiosos fue Manuel Abad y Lasierra<br />

(nota 99), qui<strong>en</strong> <strong>en</strong> 1771 recibió <strong>de</strong>l rey comisión para reconocer<br />

los archivos y bibliotecas <strong>de</strong> los mo nasterios <strong>de</strong><br />

su congregación, <strong>la</strong> B<strong>en</strong>edictina C<strong>la</strong>ustral Tarracon<strong>en</strong>se<br />

Caesara gustana.<br />

Abad, que conocía <strong>la</strong> realidad <strong>de</strong> dichos monasterios por ejercer<br />

<strong>de</strong> visita dor <strong>de</strong> <strong>la</strong> congregación, le repres<strong>en</strong>tó a Carlos III<br />

que éstos habían dado asilo a los fi eles «<strong>de</strong> esas provincias»<br />

durante el tiempo <strong>en</strong> que estuvieron invadidas por los sarra-<br />

369


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

c<strong>en</strong>os, <strong>de</strong>scansando <strong>en</strong> sus templos «los cuerpos <strong>de</strong> los<br />

príncipes que gobernaron <strong>en</strong> <strong>Aragón</strong> y Cataluña los cuatro<br />

primeros siglos», y sirvi<strong>en</strong>do sus archivos <strong>de</strong> <strong>de</strong>pósito <strong>de</strong><br />

docum<strong>en</strong>tos re<strong>la</strong>tivos «a <strong>la</strong> Iglesia, el Estado, los intereses<br />

<strong>de</strong> muchas catedrales y sujetos particu<strong>la</strong>res», papeles que<br />

se utilizaron anteriorm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> infi nidad <strong>de</strong> ocasiones para<br />

evid<strong>en</strong>ciar <strong>de</strong>rechos y justifi car privilegios, y <strong>en</strong>tre los que<br />

se acababa <strong>de</strong> <strong>en</strong>contrar una bu<strong>la</strong> <strong>de</strong> Urbano II concedida a<br />

Pedro I.<br />

Continuaba argum<strong>en</strong>tando que al estar todos estos monasterios<br />

«<strong>en</strong> lo más áspero <strong>de</strong> los Pirineos», había sido tarea<br />

difícil para los escritores examinar a fondo los archivos, «y<br />

con <strong>la</strong> refl exión que pid<strong>en</strong> <strong>la</strong>s importantes memorias y antigüeda<strong>de</strong>s<br />

que <strong>en</strong> ellos se conservan, <strong>de</strong> don<strong>de</strong> nace que<br />

muchos, fi ándose <strong>de</strong> trasuntos <strong>de</strong>fectuosos, los han impreso<br />

ll<strong>en</strong>os <strong>de</strong> equivocaciones; y otros, ayudados por <strong>la</strong> autoridad,<br />

extrajeron <strong>de</strong> los referidos archivos memorias muy útiles<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s que se hizo <strong>la</strong>stimosa dispersión hasta el reinado <strong>de</strong><br />

Felipe V, <strong>en</strong> que prohibió que se sacase ejemp<strong>la</strong>r alguno sin<br />

el real permiso».<br />

Le com<strong>en</strong>tó que, habi<strong>en</strong>do t<strong>en</strong>ido <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hacía muchos años<br />

a su cargo el archivo <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> San Juan <strong>de</strong> <strong>la</strong> Peña,<br />

y visitado, por razón <strong>de</strong> su em pleo, con toda dilig<strong>en</strong>cia, los<br />

ÍNDICE<br />

370


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

<strong>de</strong> los otros monasterios, consi<strong>de</strong>raba que podía ser muy<br />

útil confeccionar «una colección <strong>de</strong> los muchos manuscritos,<br />

códices, cartu<strong>la</strong>rios, bu<strong>la</strong>s, cartas reales y otras memorias<br />

<strong>de</strong> ese género» que se hal<strong>la</strong> ban <strong>en</strong> los referidos archivos,<br />

«especialm<strong>en</strong>te para <strong>la</strong> luz <strong>de</strong> los primeros si glos <strong>de</strong> <strong>la</strong> restauración<br />

<strong>de</strong> España <strong>en</strong> que los primeros monjes <strong>de</strong>jaron<br />

admirables testimonios <strong>de</strong> su <strong>la</strong>boriosa aplicación».<br />

Y que, <strong>de</strong>seando contribuir a este <strong>de</strong>signio, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> hacía<br />

muchos años se empleaba <strong>en</strong> recoger cuantas memorias <strong>de</strong><br />

este género se le proporcionan, y <strong>en</strong> adquirir noticias <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

dispersas, para proce<strong>de</strong>r a su recuperación si ello fuere posible,<br />

consigui<strong>en</strong>do juntar un número apreciable <strong>de</strong> manuscritos,<br />

inscripcio nes, monedas y otros testimonios semejantes<br />

conduc<strong>en</strong>tes al fi n propuesto, si<strong>en</strong>do su hal<strong>la</strong>zgo más <strong>de</strong>stacable<br />

un manuscrito <strong>de</strong> <strong>la</strong> Historia G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> <strong>de</strong> más<br />

<strong>de</strong> 400 años que hasta <strong>en</strong>tonces no había salido nunca a <strong>la</strong><br />

luz pública.<br />

Abundaba <strong>en</strong> su importancia, insisti<strong>en</strong>do <strong>en</strong> que dicho manuscrito<br />

consti tuía «<strong>la</strong> única y más pura fu<strong>en</strong>te don<strong>de</strong> bebieron<br />

los primeros cronistas <strong>de</strong>l rei no», y que por su pérdida<br />

se había turbado vergonzosam<strong>en</strong>te «<strong>la</strong> verdad <strong>de</strong> nuestras<br />

historias, ll<strong>en</strong>ándo<strong>la</strong>s <strong>de</strong> confusión y contradicciones los escritores<br />

mo<strong>de</strong>rnos».<br />

371


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Y <strong>de</strong>seando someter esta pieza in<strong>de</strong>mne «a <strong>la</strong> ser<strong>en</strong>idad <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> más riguro sa critica», se había propuesto confi rmar<strong>la</strong> «con<br />

<strong>la</strong>s mismas escrituras, <strong>de</strong> don <strong>de</strong> cogió su autor <strong>la</strong> verdad, y<br />

con otras muchas inscripciones y testimonios <strong>de</strong> <strong>la</strong> antigüedad<br />

que están <strong>en</strong> <strong>la</strong>s losas u olvidados <strong>en</strong> los archivos <strong>de</strong><br />

estos mo nasterios».<br />

Para ello pidió lic<strong>en</strong>cia al presid<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> Congregación. Éste<br />

reconoció, por <strong>de</strong>creto <strong>de</strong>l 7 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1770, que era<br />

necesario el real permiso para poner <strong>en</strong> práctica <strong>la</strong> <strong>de</strong>seada<br />

investigación.<br />

Ante tal recom<strong>en</strong>dación, fi nalizaba su petición al monarca<br />

con un l<strong>en</strong>guaje sumam<strong>en</strong>te lustroso, bril<strong>la</strong>nte y ha<strong>la</strong>gador<br />

hacia su real persona, arguy<strong>en</strong>do que, para que su trabajo<br />

y aplicación <strong>en</strong> honor <strong>de</strong> <strong>la</strong> antigüedad <strong>de</strong> los monasterios y<br />

conservación <strong>de</strong> tantas memorias ilustres estuviera <strong>de</strong>dicado<br />

a <strong>la</strong> me moria <strong>de</strong> los reyes pre<strong>de</strong>cesores, fundadores y patronos<br />

<strong>de</strong> esos monasterios, era necesario que le concediera<br />

comisión para examinar los archivos y biblio tecas <strong>de</strong> dichos<br />

monasterios, mandando a sus aba<strong>de</strong>s y cabildos que le<br />

permi tieran el acceso a los manuscritos y <strong>de</strong>más docum<strong>en</strong>tos<br />

útiles para continuar su <strong>la</strong>bor, sin que ocultaran ninguno, así<br />

como po<strong>de</strong>r fi jar su resid<strong>en</strong>cia para po<strong>de</strong>r llevar<strong>la</strong> a cabo con<br />

<strong>la</strong> pausa que requerían comprobar <strong>la</strong> legalidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s escri-<br />

ÍNDICE<br />

372


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

turas y escribir acerca <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s, tarea para <strong>la</strong> que le sería <strong>de</strong><br />

gran valor <strong>la</strong> ayuda <strong>de</strong> algún monje <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad.<br />

Visto el pedim<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara, con lo expuesto por el fi scal,<br />

por resolu ción a consulta <strong>de</strong> 6 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1771, <strong>en</strong> at<strong>en</strong>ción<br />

a <strong>la</strong> utilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> obra que quería perfeccionar el referido<br />

Manuel Abad, Carlos III le concedió permiso para examinar y<br />

reconocer los archivos y bibliotecas <strong>de</strong> <strong>la</strong> congregación con<br />

<strong>la</strong>s prev<strong>en</strong>ciones expresadas, bajo <strong>la</strong> condición <strong>de</strong> remitir a<br />

manos <strong>de</strong> su secre tario para los asuntos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>Aragón</strong> un extracto o índice <strong>de</strong> su traba jo anterior, así como<br />

un informe <strong>de</strong> los docum<strong>en</strong>tos y manustritos que <strong>en</strong>contrare,<br />

pues los originales <strong>de</strong>bían permanecer <strong>en</strong> su lugar <strong>de</strong> orig<strong>en</strong>.<br />

Dicha ord<strong>en</strong> le fue comunicada por real <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> 4 <strong>de</strong><br />

junio <strong>de</strong> 1771 (nota 100).<br />

Abad y Lasierra tomó por ayudante <strong>en</strong> el monasterio <strong>de</strong><br />

Santa María <strong>de</strong> Gerri al limosnero, Francisco Llovet y Mas<br />

(nota 101). Éste, <strong>en</strong>tre otras <strong>la</strong>bores, con feccionó un índice<br />

<strong>de</strong> los docum<strong>en</strong>tos manuscritos <strong>de</strong>l archivo <strong>de</strong>l monasterio.<br />

Tras acabar los trabajos <strong>en</strong> él, remitió los resultados a<br />

Manuel Abad, que ya era por <strong>en</strong>tonces prior <strong>de</strong> Santa María<br />

<strong>de</strong> Meyá.<br />

Después pasó al monasterio <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l Vallés, don<strong>de</strong><br />

halló difi culta <strong>de</strong>s por parte <strong>de</strong>l abad y <strong>de</strong>l cabildo a <strong>la</strong> hora<br />

373


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>de</strong> reconocer el archivo, pues és tos, tras consultar con sus<br />

abogados, consi<strong>de</strong>raron que <strong>la</strong> real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 4 <strong>de</strong> junio<br />

<strong>de</strong> 1771 no le facultaba para el registro <strong>de</strong> archivos fuera<br />

<strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Gerri, pues únicam<strong>en</strong>te<br />

permitía a Abad elegir ayudante <strong>en</strong> tre los miembros <strong>de</strong> cada<br />

establecimi<strong>en</strong>to.<br />

Llovet dio cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> ello al prior, y al conocer que no podría<br />

obt<strong>en</strong>er pron tam<strong>en</strong>te una real <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración a su favor, <strong>de</strong>cidió<br />

aprovechar su estancia <strong>en</strong> Bar celona para iniciar un<br />

Comp<strong>en</strong>dio Canónico Cronológico <strong>de</strong> <strong>la</strong> Historia Eclesiástica<br />

<strong>de</strong> España. Pudo terminar el primer tomo, y lo <strong>en</strong>vió a <strong>la</strong><br />

Cámara.<br />

Al no po<strong>de</strong>r continuar <strong>la</strong> obra por falta <strong>de</strong> libros, sus superiores<br />

le hicieron retirarse a su monasterio. <strong>El</strong>lo propició <strong>la</strong> reacción<br />

<strong>de</strong> Abad, qui<strong>en</strong> suplicó a Carlos III que le disp<strong>en</strong>sara a<br />

Llovet su real protección y permiso «para <strong>en</strong>m<strong>en</strong>dar, corregir<br />

o ilustrar» dicho primer tomo, y para confeccionar otros dos<br />

más; que, <strong>en</strong> calidad <strong>de</strong> asociado suyo, le autorizara a reconocer<br />

los archivos y sacar <strong>de</strong> ellos <strong>la</strong>s noticias que precisare;<br />

y que le concediera lic<strong>en</strong>cia para per manecer <strong>en</strong> <strong>la</strong> Ciudad<br />

Condal todo el tiempo que necesitare.<br />

La petición <strong>de</strong> Abad llegó a <strong>la</strong> Cámara, don<strong>de</strong> fue objeto <strong>de</strong><br />

estudio, hasta que, por real <strong>de</strong>creto <strong>de</strong>l 16 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1776,<br />

ÍNDICE<br />

374


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

Carlos III ord<strong>en</strong>ó que Llovet hiciese lo conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te <strong>en</strong> cuanto<br />

a <strong>la</strong> c<strong>en</strong>sura y edición <strong>de</strong> dicho primer tomo <strong>de</strong>l Comp<strong>en</strong>dio,<br />

y que continuara <strong>la</strong> obra hasta concluir<strong>la</strong>. Sobre <strong>la</strong> resid<strong>en</strong>cia<br />

<strong>en</strong> Barcelona, el rey le <strong>de</strong>spachó <strong>la</strong> lic<strong>en</strong>cia para permanecer<br />

<strong>en</strong> dicha ciudad todo el tiempo que estimase necesario para<br />

<strong>la</strong> formalización <strong>de</strong>l citado com p<strong>en</strong>dio. Y <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con el<br />

reconocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> archivos, le expidió una real cédu<strong>la</strong>, con<br />

fecha <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong>l mismo año, <strong>en</strong>cargando a los<br />

Presi d<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> Congregación B<strong>en</strong>edictina C<strong>la</strong>ustral y a los<br />

aba<strong>de</strong>s y cabildos <strong>de</strong> los monasterios <strong>de</strong> dicha congregación<br />

que le proporcionas<strong>en</strong> el acceso a di chos archivos, para que<br />

así procediese <strong>de</strong> acuerdo con el prior <strong>de</strong> Meyá, comi sionado<br />

por <strong>la</strong> Cámara para este asunto, <strong>de</strong> modo que ambos dieran<br />

puntual información <strong>de</strong> todos los docum<strong>en</strong>tos y papeles que<br />

hal<strong>la</strong>r<strong>en</strong> concerni<strong>en</strong>tes a instruir «el asunto <strong>de</strong> los <strong>de</strong>rechos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong>», que proyectó y ofreció <strong>de</strong> sempeñar el m<strong>en</strong>cionado<br />

prior (nota 102).<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> esta <strong>la</strong>bor <strong>de</strong> protección y conservación <strong>de</strong> <strong>la</strong> cultura<br />

eclesiástica po<strong>de</strong>mos <strong>en</strong>marcar también los intereses que<br />

propiciaron <strong>la</strong> expedición <strong>de</strong> <strong>la</strong> real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong> febrero<br />

<strong>de</strong> 1771. Dirigida a los difer<strong>en</strong>tes arzobispos, obispos y cabildos,<br />

resolvió, <strong>en</strong>tre otras cosas, que se estableciese <strong>en</strong> cada<br />

diócesis un bibliotecario.<br />

375


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Aunque el 26 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1774, Carlos III expidió un <strong>de</strong>spacho<br />

dirigido al doctor Antonio Rubiol para que se hiciera cargo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> biblioteca <strong>de</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Lérida (nota 103) -cuyo<br />

registro <strong>en</strong> los Libros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> no es más que una<br />

escueta m<strong>en</strong>ción al nombrami<strong>en</strong>to-, conocemos <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> dicha real cé du<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 17 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1771 gracias a un<br />

docum<strong>en</strong>to que refi ere <strong>la</strong> vacante <strong>de</strong> este empleo <strong>en</strong> <strong>la</strong> diócesis<br />

<strong>de</strong> Barcelona, causada por <strong>la</strong> promoción <strong>de</strong> Félix Amat a<br />

<strong>la</strong> canonjía magistral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia Metropolitana <strong>de</strong> Tarragona<br />

(nota 104). <strong>El</strong> obispo, Gabino <strong>de</strong> Val<strong>la</strong>dares, <strong>en</strong>vió a <strong>la</strong><br />

Cámara una terna con los sujetos más idóneos para servir dicho<br />

ofi cio. Allí, por resolución a consulta <strong>de</strong>l 31 <strong>de</strong> agos to <strong>de</strong><br />

1785, y <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong>l real <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong>l 29 <strong>de</strong> septiembre sigui<strong>en</strong>te<br />

(nota 105), Carlos III nombró al doctor Vic<strong>en</strong>te Lobo -<br />

uno <strong>de</strong> los compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> ter na-, al que asignó un sueldo<br />

anual <strong>de</strong> 500 ducados <strong>de</strong> vellón, cargados sobre los frutos y<br />

r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra. Las obligaciones <strong>de</strong>l bibliotecario diocesano<br />

eran diversas. Antes <strong>de</strong> <strong>en</strong>trar al ejercicio <strong>de</strong>l cargo <strong>de</strong>bía<br />

hacer obligación for mal a favor <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />

cuantos libros se le <strong>en</strong>tregaran. Y <strong>de</strong>bía asistir a <strong>la</strong> Biblioteca<br />

tres horas por <strong>la</strong> mañana y dos por <strong>la</strong> tar<strong>de</strong> todos los días<br />

festivos. A<strong>de</strong>más, el empleo <strong>de</strong> bibliotecario podía ser un<br />

efi caz trampolín, pues el rey <strong>de</strong>jaba c<strong>la</strong>ro <strong>en</strong> su real cédu<strong>la</strong><br />

que at<strong>en</strong><strong>de</strong>ría particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te a qui<strong>en</strong>es se distinguieran por<br />

ÍNDICE<br />

376


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

sus méritos <strong>en</strong> dicho ofi cio, y que <strong>en</strong>cargaría a los pre<strong>la</strong>dos<br />

que favorecieran a los que <strong>de</strong>stacas<strong>en</strong> por su aplicación y<br />

aprovechami<strong>en</strong>to, dando cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> ellos a <strong>la</strong> Cámara para<br />

que fueran b<strong>en</strong>efi ciados con <strong>la</strong>s mejores pre b<strong>en</strong>das <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

provisiones reales <strong>de</strong> vacantes <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>.<br />

M<strong>en</strong>cionaremos un último caso <strong>de</strong> protección <strong>de</strong> <strong>la</strong> cultura,<br />

que <strong>de</strong>muestra pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te el carácter ilustrado <strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión<br />

carlotercerista y, especialm<strong>en</strong>te, su preocupación por<br />

elevar el nivel cultural <strong>de</strong> sus súbditos, tanto seg<strong>la</strong>res como<br />

eclesiásticos. Todo el asunto que re<strong>la</strong>tamos a continuación<br />

<strong>de</strong>vino a raíz <strong>de</strong> <strong>la</strong> supresión <strong>de</strong> un conv<strong>en</strong>to <strong>de</strong> agustinos<br />

calzados cercano a Viel<strong>la</strong>. Remonté monos a su orig<strong>en</strong>.<br />

<strong>El</strong> prior, consejeros y procurador síndico <strong>de</strong>l valle <strong>de</strong> Arán,<br />

diócesis <strong>de</strong> Co m<strong>en</strong>ge, <strong>en</strong> el Principado <strong>de</strong> Cataluña, acudieron<br />

a Carlos III con un memorial fechado el 9 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong><br />

1772 dici<strong>en</strong>do que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> «tiempo antiquísimo e in memorial»<br />

había <strong>en</strong> el c<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>l valle, a un cuarto <strong>de</strong> legua <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong> Vie l<strong>la</strong> -su capital-, un conv<strong>en</strong>to <strong>de</strong> agustinos calzados, <strong>en</strong><br />

el que por sus pocas r<strong>en</strong>tas sólo vivían dos religiosos, que se<br />

mant<strong>en</strong>ían <strong>de</strong>l producto <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pías fundaciones hechas por<br />

los naturales <strong>de</strong>l valle.<br />

Y a pesar <strong>de</strong> ello, <strong>de</strong>cían que el conv<strong>en</strong>to era muy útil para<br />

el valle puesto que los monjes se aplicaban a <strong>la</strong> <strong>en</strong>señan-<br />

377


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

za <strong>de</strong> primeras letras y <strong>de</strong> gramática a los habitantes <strong>de</strong>l<br />

lugar, qui<strong>en</strong>es «por este medio fácil asc<strong>en</strong>dían al estado<br />

sa cerdotal, y a otros». Y que, habi<strong>en</strong>do hecho visita Javier<br />

Agustín, Provincial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ord<strong>en</strong> <strong>en</strong> 1771, había tras<strong>la</strong>dado<br />

a los dos religiosos a otros conv<strong>en</strong>tos, quedando el valle<br />

sin aquellos estudios e imposibilitado <strong>de</strong> po<strong>de</strong>rlos dar a sus<br />

naturales, porque los más inmediatos estaban <strong>en</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

Graus, distante tres jornadas, y los <strong>de</strong> faculta<strong>de</strong>s mayores <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong>s Universida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Cervera y Hues ca, que distaban cinco.<br />

Y los naturales, tanto por lo intransitable <strong>de</strong> sus puer tos, especialm<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> invierno «por <strong>la</strong> mucha nieve», como por no<br />

po<strong>de</strong>r costear los alim<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Graus, «carecerían<br />

<strong>de</strong> unos estudios tan precisos para empr<strong>en</strong><strong>de</strong>r cualquier carrera,<br />

y aun para <strong>la</strong> precisa <strong>en</strong>señanza e instrucción <strong>en</strong> el<br />

gobierno económico <strong>de</strong> sí mismos».<br />

A<strong>de</strong>más, se quejaban <strong>de</strong> que el Provincial se había hecho<br />

con los ornam<strong>en</strong> tos y vasos sagrados <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia <strong>de</strong>l conv<strong>en</strong>to,<br />

con los c<strong>en</strong>sos que éste gozaba por <strong>la</strong> celebración<br />

<strong>de</strong> misas <strong>en</strong> <strong>la</strong> parroquia <strong>de</strong> Viel<strong>la</strong>, y con <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más r<strong>en</strong>tas,<br />

poniéndo<strong>la</strong>s a cargo <strong>de</strong> administradores.<br />

Por ello, los repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong>l valle <strong>de</strong> Arán suplicaron al<br />

rey que ord<strong>en</strong>a se que ya que los bi<strong>en</strong>es y <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong>l conv<strong>en</strong>to<br />

procedían <strong>de</strong> donaciones pías <strong>de</strong> los naturales, fueran<br />

ÍNDICE<br />

378


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

<strong>de</strong>stinados para establecer dos maestros <strong>de</strong> prime ras letras<br />

y gramática <strong>en</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Viel<strong>la</strong>, «para <strong>la</strong> mayor comodidad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza».<br />

La Cámara pidió información <strong>de</strong>l asunto a <strong>la</strong> Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l<br />

Principado, al Gobernador <strong>de</strong>l valle <strong>de</strong> Arán, y al provisor y<br />

ofi cial eclesiástico <strong>de</strong>l obispo <strong>de</strong> Com<strong>en</strong>ge, formándose un<br />

di<strong>la</strong>tado expedi<strong>en</strong>te. En él, el Provincial pres<strong>en</strong>tó una copia<br />

testimoniada <strong>de</strong> un <strong>de</strong>creto expedido el 20 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong><br />

1771 <strong>en</strong> el nominado conv<strong>en</strong>to, por el que, t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>la</strong> lic<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong>l Padre G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ord<strong>en</strong> y el uniforme dictam<strong>en</strong> <strong>de</strong>l<br />

Capítulo privado celebrado <strong>en</strong> Barcelona, hacía dimisión y r<strong>en</strong>uncia<br />

<strong>de</strong> él, y <strong>de</strong> todos los «<strong>de</strong>rechos y acciones que sobre<br />

él t<strong>en</strong>ía <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> cualquier breve apostólico, real <strong>de</strong>creto,<br />

última voluntad, donación o cualquier otro instrum<strong>en</strong>to». Y<br />

que para que todo tuviese su <strong>de</strong>bi do efecto, había hecho<br />

formar un exacto inv<strong>en</strong>tario <strong>de</strong> <strong>la</strong>s obligaciones y car gas <strong>de</strong>l<br />

conv<strong>en</strong>to, y <strong>de</strong> los bi<strong>en</strong>es y jocalias pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a su iglesia<br />

y sacristía, poniéndolos <strong>en</strong> <strong>de</strong>pósito <strong>en</strong> po<strong>de</strong>r <strong>de</strong>l capítulo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Viel<strong>la</strong>; y había <strong>en</strong>cargado a Miguel Valle, último<br />

prior <strong>de</strong>l conv<strong>en</strong>to, que <strong>en</strong>tregase al obispo <strong>de</strong> Com<strong>en</strong>ge dichos<br />

inv<strong>en</strong>tario y testimonio <strong>de</strong> <strong>de</strong>pósito, junto con <strong>la</strong>s l<strong>la</strong>ves<br />

<strong>de</strong>l conv<strong>en</strong>to y el <strong>de</strong>creto original <strong>de</strong> dimisión y r<strong>en</strong>uncia <strong>de</strong><br />

él.<br />

379


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

No obstante, <strong>la</strong>s investigaciones <strong>de</strong>l expedi<strong>en</strong>te permitieron<br />

conocer que el conv<strong>en</strong>to poseía diversos bi<strong>en</strong>es inmuebles<br />

-una casa, dos huertos, dos prados, un campo- y algunos<br />

<strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> diezmos y p<strong>en</strong>siones <strong>de</strong> c<strong>en</strong>sos, todos ellos<br />

arr<strong>en</strong>dados, y productores <strong>de</strong> 173 libras, 15 suelos y 7 ardites<br />

anuales, quedan do cedidos graciosam<strong>en</strong>te al arr<strong>en</strong>datario <strong>la</strong><br />

casa y los huertos para el cultivo <strong>de</strong> vid (nota 106). Y también<br />

dieron noticia <strong>de</strong> que el conv<strong>en</strong>to percibía a<strong>de</strong>más 23 li bras,<br />

3 sueldos y 11 ardites por varios c<strong>en</strong>sos sujetos a celebraciones<br />

<strong>de</strong> misas, cantidad que v<strong>en</strong>ía cobrando el capítulo eclesiástico<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Viel<strong>la</strong>, a qui<strong>en</strong> provisionalm<strong>en</strong>te había<br />

<strong>en</strong>cargado el provisor <strong>de</strong>l valle <strong>la</strong>s celebraciones.<br />

Y sucedió que <strong>la</strong> ord<strong>en</strong> <strong>de</strong> San Agustín pret<strong>en</strong>dió hacerse con<br />

<strong>la</strong> primera <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cantida<strong>de</strong>s. Por ello, y por <strong>la</strong> urg<strong>en</strong>te necesidad<br />

<strong>de</strong> reparar <strong>la</strong> iglesia que pu so <strong>de</strong> manifi esto el provisor,<br />

dichas r<strong>en</strong>tas fueron embargadas y guardadas <strong>en</strong> <strong>de</strong>pósito<br />

por ord<strong>en</strong> <strong>de</strong>l gobernador.<br />

Este hecho provocó <strong>la</strong> rápida interv<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l Provincial <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Ord<strong>en</strong> por medio <strong>de</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> dos recursos.<br />

En el primero, pret<strong>en</strong> dió que se librase el real <strong>de</strong>creto<br />

pertin<strong>en</strong>te para que no se le impidiese a <strong>la</strong> Ord<strong>en</strong> <strong>la</strong> percepción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas, y su aplicación o <strong>en</strong>aj<strong>en</strong>ación con arreglo<br />

a <strong>la</strong> libre voluntad <strong>de</strong> su G<strong>en</strong>eral. Y <strong>en</strong> el segundo, solicitó<br />

ÍNDICE<br />

380


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

que se provid<strong>en</strong>ciase lo conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te a fi n <strong>de</strong> que los m<strong>en</strong>cionados<br />

bi<strong>en</strong>es raíces quedas<strong>en</strong> aplicados <strong>en</strong> su b<strong>en</strong>efi cio<br />

espiritual con el gravam<strong>en</strong> anterior <strong>de</strong> celebración <strong>de</strong> misas<br />

y ani versarios, para que <strong>en</strong> caso <strong>de</strong> necesidad pudies<strong>en</strong> ser<br />

<strong>en</strong>aj<strong>en</strong>ados una vez obte nido el correspondi<strong>en</strong>te permiso.<br />

Tras estudiar ambos recursos, y t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que <strong>la</strong><br />

dimisión y re nuncia a dicho conv<strong>en</strong>to y sus bi<strong>en</strong>es hecha<br />

por <strong>la</strong> Ord<strong>en</strong> <strong>de</strong> San Agustín fue li bre, absoluta y sin reserva<br />

alguna, <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ró no haber lugar a <strong>la</strong>s pret<strong>en</strong>siones<br />

<strong>de</strong>l Provincial.<br />

Posteriorm<strong>en</strong>te, el 9 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1775, los repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong>l<br />

valle acudie ron a el<strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tando una copia testimoniada <strong>de</strong><br />

un <strong>de</strong>creto expedido por el obispo <strong>de</strong> Com<strong>en</strong>ge el 1 <strong>de</strong> marzo<br />

anterior, <strong>en</strong> el que, con vista <strong>de</strong> <strong>la</strong> dimisión y r<strong>en</strong>uncia <strong>de</strong>l<br />

conv<strong>en</strong>to, admitía <strong>la</strong>s peticiones <strong>de</strong> los habitantes <strong>de</strong>l valle,<br />

eri gi<strong>en</strong>do dos b<strong>en</strong>efi cios eclesiásticos <strong>de</strong> obligada resid<strong>en</strong>cia<br />

<strong>en</strong> Viel<strong>la</strong> con el títu lo <strong>de</strong> Escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> Gramática, <strong>en</strong> los que<br />

sus obt<strong>en</strong>tores t<strong>en</strong>ían que <strong>en</strong>señar<strong>la</strong> dos horas por <strong>la</strong> mañana<br />

y dos por <strong>la</strong> tar<strong>de</strong>, a excepción <strong>de</strong> los domingos, días<br />

<strong>de</strong> fi esta y jueves por <strong>la</strong> tar<strong>de</strong>, y que <strong>de</strong>bían salir a concurso<br />

g<strong>en</strong>eral que t<strong>en</strong>dría lugar ante el propio obispo, y al que podrían<br />

pres<strong>en</strong>tarse todos los clérigos <strong>de</strong>l valle. Para <strong>la</strong> dotación<br />

aplicó todos los bi<strong>en</strong>es muebles e inmuebles que habían<br />

381


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

pert<strong>en</strong>ecido al conv<strong>en</strong>to. <strong>El</strong> gobierno <strong>de</strong> <strong>la</strong> Escue<strong>la</strong> recaería<br />

<strong>en</strong> un Consejo par ticu<strong>la</strong>r, compuesto por siete consejeros,<br />

si<strong>en</strong>do el presid<strong>en</strong>te el ofi cial <strong>de</strong>l obis po <strong>en</strong> el valle, y los<br />

otros seis nombrados por el Consejo G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong>l mismo valle<br />

-tres <strong>en</strong>tre los curas <strong>de</strong> sus parroquiales, y tres <strong>de</strong>l Estado<br />

secu<strong>la</strong>r, uno <strong>de</strong> los cuales había <strong>de</strong> <strong>en</strong>cargarse <strong>de</strong> cobrar <strong>la</strong>s<br />

r<strong>en</strong>tas y dividir<strong>la</strong>s <strong>en</strong> dos partes para pagar a los maestros-.<br />

Pero como para <strong>la</strong> erección, eran necesarios los bi<strong>en</strong>es que<br />

t<strong>en</strong>ía el rey secuestrados, el <strong>de</strong>creto concluía pidi<strong>en</strong>do a S.M.<br />

que los aplicara a tal fi n o como su merced dispusiese para el<br />

mejor servicio <strong>de</strong> sus vasallos <strong>de</strong>l valle.<br />

La Cámara volvió a examinar <strong>la</strong> cuestión, pasando consulta<br />

con su dicta m<strong>en</strong> el 3 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1777. Y por resolución a<br />

el<strong>la</strong>, Carlos III prestó su real as<strong>en</strong>so para que tuviera efecto el<br />

citado <strong>de</strong>creto episcopal <strong>de</strong>l 1 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1775 <strong>de</strong> erección<br />

<strong>de</strong> dos b<strong>en</strong>efi cios para <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza <strong>de</strong> Gramática <strong>en</strong> Viel<strong>la</strong>,<br />

a condición <strong>de</strong> que ambos fueran nutuales y no co<strong>la</strong>tivos, con<br />

el fi n <strong>de</strong> que si los provistos faltar<strong>en</strong> al cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sus<br />

respectivas obligaciones pudieran ser removidos; y con <strong>la</strong><br />

calidad <strong>de</strong> que, tras realizar el concurso, el obispo re mitiese<br />

<strong>la</strong> propuesta <strong>de</strong> dos sujetos -<strong>de</strong> los más dignos <strong>en</strong>tre los<br />

aprobados - para cada b<strong>en</strong>efi cio al Consejo particu<strong>la</strong>r para<br />

que éste procediese a <strong>la</strong> elección <strong>en</strong>tre los propuestos; siem-<br />

382


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

pre que todo ello no perjudicase <strong>la</strong>s regalías <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> ni<br />

<strong>la</strong>s ulteriores disposiciones que quisiere tomar.<br />

Y para que el <strong>de</strong>creto pudiese ser ejecutado, escribió s<strong>en</strong>das<br />

reales cédu<strong>la</strong>s, con fecha <strong>de</strong>l 8 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1778, al gobernador<br />

<strong>de</strong>l valle <strong>de</strong> Arán, para que alzase el secuestro sobre<br />

los bi<strong>en</strong>es y r<strong>en</strong>tas que pert<strong>en</strong>ecieron al conv<strong>en</strong>to agustino<br />

suprimido; y a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s secu<strong>la</strong>res <strong>de</strong>l Principado para<br />

que die ran al obispo el auxilio que requiriere para el cumplimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l <strong>de</strong>creto (nota 107). Esta interesante aplicación<br />

<strong>de</strong> r<strong>en</strong>tas eclesiásticas a <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza, junto con <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más<br />

medidas anteriorm<strong>en</strong>te citadas, nos hace compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r que<br />

<strong>la</strong> protec ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> cultura eclesiástica t<strong>en</strong>ía un gran peso<br />

específi co <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s compet<strong>en</strong> cias <strong>de</strong> los monarcas hispanos<br />

como patrones <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia nacional.<br />

4.17. ASISTENCIA A LOS MARGINADOS<br />

Con el avance <strong>de</strong>l siglo XVIII, <strong>la</strong> monarquía fue ocupándose<br />

<strong>de</strong> esta fun ción que, con anterioridad, había sido patrimonio<br />

casi exclusivo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s institu ciones eclesiásticas. En un docum<strong>en</strong>to<br />

hal<strong>la</strong>mos a Fernando VI admiti<strong>en</strong>do bajo su protección<br />

y aprobando <strong>la</strong>s constituciones <strong>de</strong> una reci<strong>en</strong>te fundación: el<br />

Monte <strong>de</strong> Piedad <strong>de</strong> Barcelona.<br />

383


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

La i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> fundar <strong>en</strong> Barcelona un Monte <strong>de</strong> Piedad -institución<br />

<strong>de</strong> crédito <strong>en</strong> metálico- ya se había concebido <strong>en</strong> el<br />

siglo XVI. No obstante, sólo se hizo realidad <strong>en</strong> los últimos<br />

años <strong>de</strong>l reinado <strong>de</strong> Felipe V, cuando <strong>en</strong> 1740 Gaspar Sanz<br />

<strong>de</strong> Antona fundó <strong>la</strong> Congregación <strong>de</strong> Nuestra Señora <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Esperanza y Salvación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Almas. Fue, por tanto, una congregación<br />

religiosa, al igual que <strong>en</strong> Granada o Zaragoza, <strong>la</strong><br />

que originó <strong>la</strong> fundación <strong>de</strong>l Monte <strong>de</strong> Piedad. Sanz falleció a<br />

fi nales <strong>de</strong> 1748 por lo que su consiliario, Bernardino Martínez<br />

<strong>de</strong> Cabezón, erigido <strong>en</strong> administrador <strong>de</strong>l mismo, pres<strong>en</strong>tó al<br />

rey el proyecto <strong>de</strong> constituciones.<br />

Cabezón informó a Fernando VI que al estar muy ext<strong>en</strong>didas<br />

<strong>la</strong>s usuras por Barcelona (nota 108), y <strong>de</strong>seando extinguir<br />

estos abusos por ser su «principal instituto evitar of<strong>en</strong>sas a<br />

Dios», <strong>la</strong> citada congregación acordó el 25 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1749<br />

fundar un Monte <strong>de</strong> Piedad a fi n <strong>de</strong> «socorrer a muchas personas<br />

necesitadas y lograr el aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los caudales <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Congregación para los piadosos fi nes a que están <strong>de</strong>stinados,<br />

que son implorar el auxilio divino para que los pe cadores<br />

<strong>de</strong>test<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> culpa y <strong>la</strong>s mujeres públicas, abandonando<br />

su vida estragada, se recojan <strong>en</strong> <strong>la</strong> Casa <strong>de</strong> Retiro, don<strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Congregación <strong>la</strong>s man ti<strong>en</strong>e temporal y espiritualm<strong>en</strong>te,<br />

habi<strong>en</strong>do conseguido <strong>en</strong> poco más <strong>de</strong> cuatro años recoger y<br />

384


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

sacar <strong>de</strong> tan <strong>de</strong>plorable estado a 38 mujeres, <strong>de</strong> <strong>la</strong>s que <strong>la</strong>s<br />

nueve se hal<strong>la</strong>n profesas <strong>en</strong> los Conv<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> Arrep<strong>en</strong>tidas<br />

<strong>de</strong> dicha ciudad, y <strong>la</strong> <strong>de</strong> Val<strong>en</strong>cia, otras recogidas por sus<br />

pari<strong>en</strong>tes, otras casadas y otras conci liadas con sus maridos,<br />

<strong>de</strong> qui<strong>en</strong>es antes estaban fugitivas» (nota 109).<br />

Y <strong>en</strong> at<strong>en</strong>ción a lo referido, le suplicó al monarca que se sirviera<br />

admitir bajo su real protección y amparo <strong>la</strong> fundación<br />

<strong>de</strong> dicho Monte <strong>de</strong> Piedad -y <strong>la</strong> referida Casa <strong>de</strong> Retiro o<br />

Refugio-, concediéndole hermandad con el establecido <strong>en</strong><br />

Madrid, para gozar <strong>de</strong> sus prerrogativas, privilegios, inmunida<strong>de</strong>s,<br />

ex<strong>en</strong> ciones y preemin<strong>en</strong>cias (nota 110).<br />

Visto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara, con el informe <strong>de</strong> <strong>la</strong> Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

Cataluña, por reso lución a consulta <strong>de</strong> 9 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong><br />

1751, con<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do con <strong>la</strong> instancia <strong>de</strong> <strong>la</strong> m<strong>en</strong>cionada<br />

congregación, Fernando VI admitió bajo su real protección y<br />

amparo al Monte <strong>de</strong> Piedad -y Casa <strong>de</strong> Retiro-, aprobando<br />

<strong>la</strong>s constituciones pres<strong>en</strong>tadas, especifi cando que siempre<br />

habrían <strong>de</strong> ir unidas a <strong>la</strong> real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> admisión fechada<br />

el 28 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1751. Asimismo, <strong>en</strong>vió <strong>de</strong>spacho a <strong>la</strong>s autorida<strong>de</strong>s<br />

secu<strong>la</strong>res <strong>de</strong>l Principado para que lo at<strong>en</strong>dieran,<br />

ampararan y <strong>de</strong>f<strong>en</strong> dieran <strong>en</strong> todas sus causas y negocios, al<br />

igual que a <strong>la</strong>s otras comunida<strong>de</strong>s y fundaciones que gozaban<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> real protección (nota 111).<br />

385


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Poco <strong>de</strong>spués, Cabezón volvió a dirigirse a Fernando VI para<br />

que, sigui<strong>en</strong> do el ejemplo <strong>de</strong> los Montes <strong>de</strong> Piedad <strong>de</strong> Madrid<br />

o Granada, el <strong>de</strong> Barcelona pudiera gozar también <strong>de</strong> <strong>la</strong> prerrogativa<br />

<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er juez privativo, con jurisdicción activa y pasiva<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s causas pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes al real Monte, sus ministros,<br />

sirvi<strong>en</strong>tes y <strong>de</strong>más <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes, sin que pudieran t<strong>en</strong>er los<br />

jueces eclesiásticos conocimi<strong>en</strong>to alguno ni <strong>en</strong> lo gubernativo<br />

ni <strong>en</strong> lo cont<strong>en</strong>cioso con dicho Mon te <strong>de</strong> Piedad.<br />

Visto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara, con lo informado por <strong>la</strong> Audi<strong>en</strong>cia y lo<br />

expuesto por el fi scal, el rey <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ró, por real <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> 23<br />

<strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1752, que el juez protector <strong>de</strong>l Monte <strong>de</strong> Piedad<br />

<strong>de</strong> Barcelona, Francisco Ramírez <strong>de</strong> Arel<strong>la</strong>no - oidor <strong>de</strong> esa<br />

<strong>Real</strong> Audi<strong>en</strong>cia-, tuviera el conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s causas <strong>de</strong><br />

dicho Monte, sus ministros, sirvi<strong>en</strong>tes y <strong>de</strong>más <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes,<br />

interponi<strong>en</strong>do sus ape <strong>la</strong>ciones <strong>en</strong> <strong>la</strong> Audi<strong>en</strong>cia, don<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong>berían <strong>de</strong>cidirse con arreglo a <strong>la</strong>s leyes mu nicipales, usos<br />

y costumbres <strong>de</strong>l Principado, a m<strong>en</strong>os que el rey diera alguna<br />

provid<strong>en</strong>cia particu<strong>la</strong>r. Asimismo, <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ró que <strong>la</strong>s vacantes <strong>de</strong><br />

dicho empleo fueran cubiertas por pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l Capitán<br />

G<strong>en</strong>eral, conforme a lo prev<strong>en</strong>i do <strong>en</strong> <strong>la</strong>s referidas constituciones<br />

(nota 112).<br />

Dos años <strong>de</strong>spués, el protector informó al monarca que algunos<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong> tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> institución se negaban a reconocer <strong>la</strong><br />

ÍNDICE<br />

386


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

autoridad <strong>de</strong>l administrador, lo que suponía graves perjuicios.<br />

Por ello, le suplicó que se sirviera <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rar que <strong>la</strong> dirección<br />

<strong>de</strong>l Monte <strong>de</strong> Piedad -y <strong>la</strong> subordinación <strong>de</strong> sus empleados-<br />

le co rrespondía al administrador g<strong>en</strong>eral, tal como era práctica<br />

<strong>en</strong> el <strong>de</strong> Madrid. Visto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara, por <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> 28<br />

<strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1754, Fernando VI <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ró que <strong>la</strong> dirección<br />

<strong>de</strong> dicho c<strong>en</strong>tro asist<strong>en</strong>cial correspondía al administra dor<br />

g<strong>en</strong>eral, y que sus empleados y <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>bían subordinarse<br />

a sus ór d<strong>en</strong>es. Por ello, mandó real <strong>de</strong>spacho al juez<br />

protector el 11 <strong>de</strong> octubre, para que diera <strong>la</strong>s provid<strong>en</strong>cias<br />

pertin<strong>en</strong>tes para que los m<strong>en</strong>cionados <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes acataran<br />

su resolución (nota 113).<br />

D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> esta misma línea <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción a los asuntos asist<strong>en</strong>ciales<br />

po<strong>de</strong> mos <strong>en</strong>marcar <strong>la</strong>s pret<strong>en</strong>siones <strong>de</strong> Carlos III<br />

<strong>de</strong> ext<strong>en</strong><strong>de</strong>r su <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> a <strong>la</strong> Ord<strong>en</strong> Hospita<strong>la</strong>ria <strong>de</strong><br />

San Antonio Abad.<br />

Dicha ord<strong>en</strong> fue instituida como cofradía <strong>en</strong> Vi<strong>en</strong>ne <strong>en</strong> el año<br />

1095 por el noble Gastón. Posteriorm<strong>en</strong>te recibió <strong>la</strong> reg<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

San Agustín. En el Principado contaba con varias <strong>en</strong>comi<strong>en</strong>das.<br />

La más antigua era <strong>la</strong> <strong>de</strong> Cervera, fundada <strong>en</strong> 1215.<br />

Tras el<strong>la</strong>, <strong>la</strong> <strong>de</strong> Lérida, <strong>en</strong> 1271. La <strong>de</strong> Valls, a fi nes <strong>de</strong>l siglo<br />

XIII. La <strong>de</strong> Tárraga <strong>en</strong> 1315. La <strong>de</strong> Perpiñán <strong>en</strong> 1319. Y <strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

Barcelona <strong>en</strong> 1434 (nota 114).<br />

387


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Hallándose p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara un expedi<strong>en</strong>te sobre<br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ración <strong>de</strong> esta congregación como pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>te<br />

al <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>, por real <strong>de</strong>creto <strong>de</strong>l 9 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong><br />

1761, Carlos III estableció que, sin perjuicio <strong>de</strong> los reales <strong>de</strong><br />

rechos, el preceptor g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> congregación remitiese a<br />

<strong>la</strong> Cámara una lista <strong>de</strong> pret<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes -con informes adjuntos-,<br />

para cubrir <strong>la</strong>s vacantes que acae cier<strong>en</strong> <strong>en</strong> los meses y<br />

casos reservados, para que el citado tribunal los consul tase<br />

al rey, y éste procediese al nombrami<strong>en</strong>to. Dicho acuerdo le<br />

fue comunicado al preceptor <strong>en</strong> real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l día 1 <strong>de</strong>l mes<br />

sigui<strong>en</strong>te.<br />

Pero no fue hasta 1787 cuando Carlos III pudo por fi n acce<strong>de</strong>r<br />

a <strong>la</strong> provi sión <strong>de</strong> una <strong>en</strong>comi<strong>en</strong>da <strong>de</strong> esta ord<strong>en</strong>. Hallándose<br />

vacante <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Casa Hos pital <strong>de</strong> <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Lérida, por<br />

fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Lor<strong>en</strong>zo Bel<strong>en</strong>guer <strong>en</strong> mes reservado, el preceptor<br />

<strong>en</strong>vió a <strong>la</strong> Cámara <strong>la</strong> lista <strong>de</strong> pret<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes, junto con<br />

los informes. Y a consulta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara, y t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> consi<strong>de</strong>ración<br />

sus méri tos, el rey nombró a Miguel Am<strong>en</strong>gual por<br />

título expedido el 27 <strong>de</strong> marzo. Y ord<strong>en</strong>ó que <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas que<br />

excedies<strong>en</strong> los honorarios <strong>de</strong>l com<strong>en</strong>dador, fueran aplicadas<br />

al sust<strong>en</strong>to, abrigo y recogimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los pobres <strong>en</strong>fermos<br />

que acu dies<strong>en</strong> a dicha casa hospital. Y que para <strong>la</strong> mejor<br />

388


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

administración tuviese «libro <strong>de</strong> cu<strong>en</strong>ta y razón particu<strong>la</strong>r»<br />

(nota 115).<br />

Meses más tar<strong>de</strong>, el 11 <strong>de</strong> septiembre, Carlos III nombró otros<br />

tres com<strong>en</strong> dadores (nota 116). Para <strong>la</strong> Casa Hospital <strong>de</strong><br />

Val<strong>en</strong>cia, vacante por fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Ra món <strong>de</strong> Santo<strong>la</strong>ria,<br />

<strong>de</strong>signó a Juan Bautista Salvador. Para <strong>la</strong> <strong>en</strong>comi<strong>en</strong>da <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Valls, vacante por promoción <strong>de</strong> Pedro Vel<strong>la</strong> a <strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

Zaragoza, el rey preb<strong>en</strong>dó a Pablo Martí. Y por último, para <strong>la</strong><br />

<strong>en</strong>comi<strong>en</strong>da titu<strong>la</strong>da Priorato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Casa Hospital <strong>de</strong> Tárraga,<br />

vacante por muerte <strong>de</strong> José Raón, Carlos III eligió a Toribio<br />

Ber<strong>en</strong>guer.<br />

4.18. REGLAMENTACIÓN DE LAS FIESTAS<br />

ECLESIÁSTICAS<br />

La Iglesia era una institución rica y po<strong>de</strong>rosa, y <strong>en</strong> una nación<br />

don<strong>de</strong> <strong>la</strong> práctica religiosa estaba tan profundam<strong>en</strong>te arraigada,<br />

imponía sus mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong> conducta sobre toda <strong>la</strong> sociedad.<br />

Pue<strong>de</strong> afi rmarse que <strong>la</strong> verda<strong>de</strong>ra fuerza <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia<br />

residía <strong>en</strong> su asc<strong>en</strong>d<strong>en</strong>te espiritual sobre <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción, <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> aristo cracia hasta <strong>la</strong>s masas campesinas. Sobre éstas<br />

ejercía una infl u<strong>en</strong>cia casi má gica, una infl u<strong>en</strong>cia que parecía<br />

impregnar todos los aspectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida. Los mom<strong>en</strong>tos<br />

más básicos <strong>de</strong> <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia humana -nacimi<strong>en</strong>to, matrimo-<br />

389


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

nio, muerte- estaban ro<strong>de</strong>ados <strong>de</strong> un ritual sacram<strong>en</strong>tal. Las<br />

procesiones religiosas ll<strong>en</strong>aban <strong>la</strong>s calles <strong>en</strong> <strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s festivida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong>l año. Tanto los campesinos como los habitantes<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s ciuda<strong>de</strong>s establecían sus horarios diarios al toque <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s campanas <strong>de</strong> sus iglesias (nota 117).<br />

La Iglesia contro<strong>la</strong>ba completam<strong>en</strong>te el tiempo, incluso el<br />

<strong>de</strong>dicado al ocio, pues establecía más <strong>de</strong> nov<strong>en</strong>ta fi estas <strong>de</strong><br />

guardar, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s que no se trabajaba, amén -nunca mejor dicho-<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> costumbre inveterada <strong>de</strong> guardar los lunes.<br />

Y <strong>en</strong> el siglo XVIII, <strong>la</strong> monarquía no ocultaba su int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong><br />

interv<strong>en</strong>ir, <strong>de</strong> romper tan arraigado monopolio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia,<br />

<strong>de</strong> t<strong>en</strong>er algún control -aun que fuera mínimo- <strong>de</strong>l tiempo cotidiano.<br />

En el Concilio episcopal <strong>de</strong> <strong>la</strong> Provincia Tarracon<strong>en</strong>se celebrado<br />

<strong>en</strong> 1727, se trató el tema <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>mi<strong>en</strong>da y reforma<br />

<strong>de</strong> algunos abusos introducidos con tra <strong>la</strong> observancia <strong>de</strong><br />

difer<strong>en</strong>tes preceptos, especialm<strong>en</strong>te el quebrantami<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

los sagrados días <strong>de</strong> fi esta por trabajar <strong>en</strong> ellos, a pesar <strong>de</strong>l<br />

grave daño que tal proce<strong>de</strong>r suponía para <strong>la</strong> conci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

los católicos infractores.<br />

Esta falta t<strong>en</strong>ía su orig<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> necesidad que t<strong>en</strong>ían «rústicos,<br />

<strong>la</strong>bradores y artesanos» <strong>de</strong> trabajar para po<strong>de</strong>r escapar<br />

ÍNDICE<br />

390


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> miseria, «dada <strong>la</strong> esterilidad <strong>de</strong>l país», propia <strong>de</strong>l período<br />

postbélico (nota 118). Se quejaban <strong>de</strong> los excesivos días<br />

<strong>de</strong> precepto que mandaba guardar <strong>la</strong> Iglesia.<br />

<strong>El</strong> Concilió <strong>de</strong>cidió elevar al papa una súplica con el objeto<br />

<strong>de</strong> que se dig nara permitir a los moradores <strong>de</strong>l Principado<br />

trabajar <strong>en</strong> algunas <strong>de</strong> estas fe chas preceptivas, quedando<br />

<strong>en</strong> «total observancia <strong>de</strong> precepto riguroso <strong>la</strong>s 52 dominicas<br />

<strong>de</strong>l año, los días <strong>de</strong> <strong>la</strong> Natividad <strong>de</strong>l Señor, y sigui<strong>en</strong>te <strong>de</strong><br />

San Este ban, el <strong>de</strong> <strong>la</strong> Circuncisión, Epifanía, el día sigui<strong>en</strong>te<br />

al <strong>de</strong> <strong>la</strong> Resurrección, As c<strong>en</strong>sión <strong>de</strong>l Señor, día sigui<strong>en</strong>te al<br />

<strong>de</strong> P<strong>en</strong>tecostés, día <strong>de</strong> Corpus, días <strong>de</strong> San Juan Baptista,<br />

San Pedro y San Pablo, Santiago patrón <strong>de</strong> España-, y día<br />

<strong>de</strong> todos los Santos, con <strong>la</strong>s cinco festivida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> María<br />

Santísima, Madre <strong>de</strong> Dios». En los restantes días preceptivos,<br />

cumplida <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> oír misa, se podría trabajar,<br />

con <strong>la</strong> conci<strong>en</strong>cia tranqui<strong>la</strong>.<br />

Asimismo, el Concilio pidió a Felipe V que interpusiera su<br />

infl u<strong>en</strong>cia ante Su Beatitud para lograr <strong>la</strong> consecución <strong>de</strong>l<br />

m<strong>en</strong>cionado indulto.<br />

<strong>El</strong> monarca no dudó <strong>en</strong> <strong>de</strong>spachar una real cédu<strong>la</strong> el 12 <strong>de</strong><br />

marzo <strong>de</strong> 1728 al card<strong>en</strong>al B<strong>en</strong>tivoglio con<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do con<br />

<strong>la</strong> petición <strong>de</strong> los obispos <strong>de</strong>l Principado (nota 119).<br />

391


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Resulta curioso observar que <strong>la</strong> concepción <strong>de</strong>l trabajo <strong>de</strong>l<br />

pueblo catalán muestra gran afi nidad con <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as que sobre<br />

el tema t<strong>en</strong>drían posteriorm<strong>en</strong>te los repres<strong>en</strong>tantes <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> d<strong>en</strong>ominada «Ilustración ofi cial». Éstos <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raron abiertam<strong>en</strong>te<br />

<strong>la</strong> guerra a <strong>la</strong> costumbre <strong>de</strong> guardar los lunes y a los<br />

excesivos días <strong>de</strong> precepto, incompatibles con su aversión<br />

al ocio (nota 120). Los ilustrados con si<strong>de</strong>raban que el ocio<br />

y <strong>la</strong> fi esta -refer<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> percepción <strong>de</strong>l tiempo <strong>en</strong> <strong>la</strong> religiosidad<br />

popu<strong>la</strong>r- se habían multiplicado <strong>en</strong> <strong>de</strong>smesura y a<br />

costa <strong>de</strong>l traba jo. Entre ellos, Campomanes se convirtió <strong>en</strong><br />

adalid <strong>de</strong>l combate contra tantos días inútiles. Tanto él como<br />

los otros <strong>de</strong>be<strong>la</strong>dores <strong>de</strong> <strong>la</strong>s fi estas hab<strong>la</strong>ban <strong>de</strong>l peligro que<br />

suponían para el ord<strong>en</strong> público; para el jornalero, que al no<br />

po<strong>de</strong>r trabajar, se veía, junto con su familia, al bor<strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

miseria; <strong>de</strong> <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> romper con <strong>la</strong> costumbre inveterada<br />

<strong>de</strong> «guardar los lunes» y <strong>de</strong> tras<strong>la</strong>dar los festivos a los<br />

domingos (nota 121).<br />

Como también <strong>en</strong> <strong>la</strong>s fi estas y celebraciones (nota 122) el<br />

clero aspiraba a mol<strong>de</strong>ar <strong>la</strong> sociedad y hacer pat<strong>en</strong>te su pres<strong>en</strong>cia<br />

<strong>en</strong> el<strong>la</strong>, actuando como organizador, acompañante o<br />

vigi<strong>la</strong>nte, Felipe V <strong>de</strong>cidió interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> el<strong>la</strong>s, ofreci<strong>en</strong>do a algunas<br />

su real protección. Esto lo po<strong>de</strong>mos comprobar <strong>en</strong> un<br />

docum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> 1725.<br />

392


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

Felipe V informó a <strong>la</strong>s máximas autorida<strong>de</strong>s secu<strong>la</strong>res <strong>de</strong>l<br />

Principado por real <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> 10 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> ese año que,<br />

por <strong>de</strong>creto publicado el 26 <strong>de</strong> junio anterior, asignaba 100<br />

libras cata<strong>la</strong>nas, a extraer <strong>de</strong>l producto <strong>de</strong> p<strong>en</strong>as <strong>de</strong> cámara<br />

y gastos <strong>de</strong> justicia o, <strong>en</strong> su <strong>de</strong>fecto, <strong>de</strong>l residuo que quedare<br />

<strong>de</strong> los <strong>de</strong> rechos <strong>de</strong> s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> <strong>la</strong> Audi<strong>en</strong>cia, para <strong>la</strong><br />

celebración solemne <strong>de</strong> <strong>la</strong> festivi dad <strong>de</strong> San Francisco <strong>de</strong><br />

Borja <strong>en</strong> el Colegio Bel<strong>en</strong>se <strong>de</strong> <strong>la</strong> Compañía <strong>de</strong> Jesús <strong>en</strong><br />

Barcelona, montante que <strong>de</strong>bía ser <strong>en</strong>tregado al rector <strong>de</strong><br />

dicho colegio (nota 123).<br />

4.19. CONFIRMACIÓN DE PRIVILEGIOS A<br />

INSTITUCIONES ECLESIÁSTICAS<br />

La monarquía, como <strong>en</strong>te conservador <strong>de</strong> un status <strong>de</strong>fi nido<br />

por una tradi ción plurisecu<strong>la</strong>r, consi<strong>de</strong>raba como una obligación<br />

propia el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los privilegios adquiridos<br />

por <strong>la</strong>s diversas comunida<strong>de</strong>s e instituciones eclesiásticas.<br />

No faltan <strong>en</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación casos <strong>en</strong> los que los diversos<br />

obispos y aba<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l Principado <strong>de</strong>mandan a <strong>la</strong> corona <strong>la</strong><br />

confi rmación <strong>de</strong> sus invetera dos e indiscutibles privilegios,<br />

para que no se les embarace <strong>en</strong> su posesión y disfrute.<br />

En 1750, el abad <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l Vallés,<br />

Bu<strong>en</strong>av<strong>en</strong>tura Gayo<strong>la</strong>, se dirigió a Fernando VI para infor-<br />

393


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

marle que sus pre<strong>de</strong>cesores reyes <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>, <strong>en</strong> reconocimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s memorables conquistas que se consiguieron<br />

sobre los infi eles, erigieron y dotaron dicho monasterio con<br />

distintos alo dios y los propios <strong>de</strong> varios pueblos, compreh<strong>en</strong>di<strong>en</strong>do<br />

el dominio directo pl<strong>en</strong>o y privativo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aguas,<br />

molinos, hornos, ti<strong>en</strong>das <strong>de</strong> comestibles y <strong>de</strong> más ofi cinas <strong>de</strong><br />

dichos pueblos. Y que estos privilegios se habían mant<strong>en</strong>ido<br />

<strong>en</strong> pacífi ca e inmemorial posesión hasta que <strong>la</strong> Int<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong>l Principado qui so obligar a los <strong>en</strong>fi teutas <strong>de</strong>l monasterio a<br />

cabrevar los referidos propios (nota 124) y al propio monasterio<br />

a «exhibir los títulos» legitimadores <strong>de</strong> tales <strong>de</strong>rechos;<br />

lo que, si tuviera efecto, causaría graves perjuicios al verse<br />

<strong>la</strong> abadía privada <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dotaciones con que <strong>la</strong> fundaron sus<br />

«augustísimos patrones». Por ello, le suplicó al rey que le<br />

confi rmara los referidos privilegios, «con <strong>la</strong>s cláusu<strong>la</strong>s que<br />

más asegur<strong>en</strong> su perman<strong>en</strong>cia».<br />

Visto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara, con lo informado por <strong>la</strong> Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

Cataluña, por resolución a consulta <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong><br />

1750, el rey confi rmó a dicho mo nasterio los privilegios <strong>en</strong><br />

real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 20 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1751, <strong>de</strong>jando c<strong>la</strong>ro que no se<br />

diera a éstos más valor <strong>de</strong>l que <strong>en</strong> realidad t<strong>en</strong>ían, y que no<br />

perjudi caran nunca <strong>la</strong>s regalías <strong>de</strong> <strong>la</strong> corona (nota 125).<br />

394


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

Simi<strong>la</strong>r petición elevó el abad <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Montserrat<br />

a Fernando VI. Inició su repres<strong>en</strong>tación informándole que todos<br />

sus pre<strong>de</strong>cesores hasta Carlos II, «<strong>en</strong> manifestación <strong>de</strong><br />

su <strong>de</strong>voción por <strong>la</strong> Mi<strong>la</strong>grosa Imag<strong>en</strong> <strong>de</strong> Nuestra Señora <strong>de</strong><br />

Montserrat y su Santa Casa», le concedieron y confi rmaron<br />

di fer<strong>en</strong>tes privilegios y merce<strong>de</strong>s. Por <strong>la</strong>s turbaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

guerra no pudo hacerlo Felipe V. Y como el monasterio <strong>de</strong>seaba<br />

«conservar esta real memo ria» y que no se le pusiera<br />

embarazo <strong>en</strong> el uso <strong>de</strong> dichos privilegios, le suplicó que se<br />

sirviera conce<strong>de</strong>rles su confi rmación.<br />

Visto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara, con lo informado por <strong>la</strong> Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

Cataluña, por resolución a consulta <strong>de</strong> 9 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong><br />

1750, <strong>en</strong> carta <strong>de</strong>l 20 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero si gui<strong>en</strong>te, el rey aprobó y honró<br />

a dicho monasterio con <strong>la</strong> confi rmación <strong>de</strong> sus privilegios,<br />

siempre que se cumplieran <strong>de</strong>terminadas condiciones. Sobre<br />

todo, que éstos no perjudicaran a sus «regalías, <strong>de</strong>rechos,<br />

tributos e imposiciones, al <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> comunes universida<strong>de</strong>s<br />

y <strong>de</strong>más personas particu<strong>la</strong>res»; que no se consi<strong>de</strong>rara<br />

ex<strong>en</strong>ta persona alguna «<strong>de</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eral prohibición <strong>de</strong> llevar<br />

armas establecida por edictos <strong>en</strong> el Principado» (nota 126);<br />

y que no habría <strong>de</strong> haber «impu nida<strong>de</strong>s ni estorbo alguno a<br />

<strong>la</strong> justicia» a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> perseguir a los <strong>de</strong>lincu<strong>en</strong> tes y castigarlos<br />

(nota 127).<br />

395


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Algunos meses <strong>de</strong>spués, era el abad <strong>de</strong> Poblet qui<strong>en</strong> acudía<br />

ante Fernando VI <strong>de</strong>mandando <strong>la</strong> confi rmación <strong>de</strong> los privilegios<br />

<strong>de</strong>l monasterio. Com<strong>en</strong>zaba su pedim<strong>en</strong>to aludi<strong>en</strong>do<br />

a los oríg<strong>en</strong>es <strong>de</strong>l monasterio y <strong>de</strong> los privilegios; a su «antiquísima<br />

fundación y dotación por los señores con<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

Barcelona y re yes <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>», que erigieron <strong>en</strong> él su panteón<br />

real -«<strong>en</strong> el que yac<strong>en</strong> los hue sos <strong>de</strong> muchos <strong>de</strong> ellos»-,<br />

qui<strong>en</strong>es «<strong>de</strong>seando el mayor espl<strong>en</strong>dor y conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l<br />

monasterio usaron <strong>de</strong> su real liberalidad, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> Jaime I has ta<br />

Carlos II, unos concedi<strong>en</strong>do y otros confi rmando varios privilegios,<br />

seña<strong>la</strong> dam<strong>en</strong>te el <strong>de</strong> limosnero mayor concedido por<br />

Pedro IV <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>».<br />

Seguidam<strong>en</strong>te, re<strong>la</strong>taba <strong>de</strong> modo poco concreto dichas<br />

concesiones: «<strong>la</strong> pose sión, uso y dominio <strong>de</strong> <strong>la</strong> jurisdicción<br />

y señorío <strong>de</strong> distintos lugares y términos, cobrando varias<br />

r<strong>en</strong>tas y <strong>de</strong>rechos pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>tes a tal dominio, concedi<strong>en</strong>do<br />

por establecimi<strong>en</strong>tos <strong>en</strong>fi téuticos el uso <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aguas para<br />

el riego, y molinos, y el permiso <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er hornos sin que por<br />

los tribunales y ministros reales se haya puesto embarazo<br />

alguno al monasterio». Y terminaba con <strong>la</strong> súplica <strong>de</strong> <strong>la</strong> real<br />

confi rmación, «<strong>de</strong>seando asegurar <strong>la</strong> observancia y cumplimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> los referidos privilegios y que <strong>en</strong> lo v<strong>en</strong>i<strong>de</strong>ro no<br />

haya estorbo <strong>en</strong> su ejecución».<br />

396


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

Visto <strong>en</strong> el Consejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara, con lo informado por <strong>la</strong><br />

Audi<strong>en</strong>cia, por resolución a consulta <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong><br />

1750, <strong>en</strong> cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 21 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong>l sigui<strong>en</strong>te año, el rey<br />

confi rmó a dicho monasterio sus reales privilegios, siempre<br />

que no se sobrevaloraran, ni perjudicaran a <strong>la</strong>s regalías <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> corona o a los <strong>de</strong>rechos <strong>de</strong> comunida<strong>de</strong>s y particu<strong>la</strong>res<br />

(nota 128).<br />

A<strong>de</strong>más <strong>de</strong> estos aba<strong>de</strong>s, tres mitras pid<strong>en</strong> a Fernando VI <strong>la</strong><br />

confi rmación <strong>de</strong> sus privilegios: <strong>la</strong>s <strong>de</strong> Barcelona, Tarragona<br />

y Urgel.<br />

Manuel López Aguirre, obispo <strong>de</strong> Barcelona se dirigió al<br />

monarca con <strong>la</strong> int<strong>en</strong>ción conocida. En su preámbulo histórico,<br />

informó hal<strong>la</strong>rse <strong>en</strong> posesión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s «fábricas, hornos y<br />

otros <strong>de</strong>rechos <strong>en</strong> dicha ciudad y su diócesis», <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong><br />

concesiones y donaciones reales <strong>de</strong> los señores con<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

Barcelona, que eligieron aquel<strong>la</strong> catedral para su sepulcro,<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> muchos años antes a 1413. Dicho año, por t<strong>en</strong>er el cabildo<br />

que justifi car esas posesiones, consiguió real privilegio<br />

<strong>de</strong> confi rmación <strong>de</strong> Fernando (nota 129). A pesar <strong>de</strong>l referido<br />

privile gio, <strong>en</strong> 1429 se pret<strong>en</strong>dió interrumpir dicha posesión,<br />

y el rey Alfonso V (nota 130) tu vo que volver a confi rmarlo.<br />

Permaneció <strong>la</strong> mitra <strong>en</strong> quieta y pacífi ca posesión <strong>de</strong> sus<br />

<strong>de</strong>rechos hasta que <strong>en</strong> 1726 se <strong>en</strong>tabló pleito <strong>en</strong> el juzgado<br />

397


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Int<strong>en</strong> d<strong>en</strong>cia, <strong>en</strong> Barcelona, con <strong>la</strong> <strong>Real</strong> Haci<strong>en</strong>da sobre<br />

<strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas que percibía. Se dictaminó <strong>en</strong> favor <strong>de</strong>l cabildo<br />

catedralicio, <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rándose <strong>la</strong> justa posesión <strong>de</strong> dichos emolum<strong>en</strong>tos<br />

y logrando a<strong>de</strong>más el honor <strong>de</strong> que se consi<strong>de</strong>rara<br />

a los reyes pre<strong>de</strong>cesores como canónigos <strong>de</strong> dicha catedral.<br />

Y al haber sido confi r mados dichos privilegios por todos los<br />

reyes anteriores, suplicó a Fernando VI que procediera <strong>de</strong>l<br />

mismo modo.<br />

Habiéndose visto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara, con lo informado por <strong>la</strong><br />

<strong>Real</strong> Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l Principado, y lo que expuso el fi scal, por<br />

resolución a consulta <strong>de</strong> 29 <strong>de</strong> no viembre <strong>de</strong> 1751, el rey<br />

confi rmó a dicha Catedral <strong>de</strong> Barcelona sus privile gios, con<br />

<strong>la</strong>s cláusu<strong>la</strong>s habituales, por real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 29 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong><br />

1752 (nota 131). <strong>El</strong> sigui<strong>en</strong>te caso es el <strong>de</strong>l arzobispado <strong>de</strong><br />

Tarragona. Su titu<strong>la</strong>r, Pedro Co pons y <strong>de</strong> Copons <strong>de</strong>mandó al<br />

rey <strong>la</strong> confi rmación <strong>de</strong> los privilegios <strong>de</strong> su mi tra, accedi<strong>en</strong>do<br />

éste por <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> 28 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1752 (nota 132).<br />

No <strong>en</strong>traremos <strong>en</strong> más <strong>de</strong>talles puesto que el caso -más<br />

complejo que los <strong>de</strong>más- requiere un estudio especial, que<br />

esperamos po<strong>de</strong>r realizar <strong>en</strong> un futuro próxi mo. No obstante,<br />

a<strong>de</strong><strong>la</strong>ntaremos que algunos <strong>de</strong> los docum<strong>en</strong>tos refer<strong>en</strong>tes a<br />

privilegios mostraban signos <strong>de</strong> falsedad.<br />

398


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

<strong>El</strong> último docum<strong>en</strong>to re<strong>la</strong>cionado con confi rmaciones reales<br />

<strong>de</strong> privilegios ti<strong>en</strong>e como <strong>de</strong>stinatario a Sebastián <strong>de</strong> Vitoria<br />

y Emparam, obispo <strong>de</strong> Urgel. Éste manifestó al rey que, <strong>en</strong><br />

virtud <strong>de</strong> <strong>la</strong>s donaciones que se hicieron a <strong>la</strong> dignidad episcopal<br />

«mucho antes <strong>de</strong> que se uniese el reino <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> al condado<br />

<strong>de</strong> Barcelona», a ésta le correspondía «<strong>la</strong> jurisdicción<br />

civil y criminal, y el dominio directo, con todos los <strong>de</strong>rechos<br />

<strong>en</strong>fi téuticos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Guisona y su término, y <strong>de</strong>l castillo<br />

<strong>de</strong> Fluviá, y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aguas <strong>de</strong> los citados términos». Y que<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1101 hasta el mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> expedición <strong>de</strong> <strong>la</strong> carta,<br />

habían estado los obispos <strong>en</strong> quieta y pacífi ca posesión <strong>de</strong>l<br />

dominio directo <strong>de</strong> dichos térmi nos, y <strong>de</strong> sus aguas, concediéndo<strong>la</strong>s<br />

a sus vasallos <strong>en</strong> <strong>en</strong>fi teusis; y que éstos les habían<br />

reconocido el dominio directo repetidas veces (1664, 1693),<br />

sin que ja más se hubiera inmiscuido ningún ministro <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>Real</strong> Haci<strong>en</strong>da.<br />

No obstante, el Int<strong>en</strong>d<strong>en</strong>te <strong>de</strong> Ejército y Principado <strong>de</strong><br />

Cataluña, José <strong>de</strong> Contamina, con motivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> provid<strong>en</strong>cia<br />

g<strong>en</strong>eral tomada para el reconoci mi<strong>en</strong>to y cabrevación <strong>de</strong><br />

todas <strong>la</strong>s regalías, expidió, <strong>de</strong> acuerdo con su asesor, un<br />

<strong>de</strong>spacho el 9 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1750 para que el obispo y difer<strong>en</strong>tes<br />

vecinos <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Guisona pres<strong>en</strong>taran los títulos <strong>de</strong><br />

posesión y uso <strong>de</strong> los hornos y <strong>la</strong>s aguas <strong>de</strong> su término.<br />

399


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Al conocer esta provid<strong>en</strong>cia, el obispo recurrió ante el int<strong>en</strong>d<strong>en</strong>te<br />

el 12 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1751, solicitando que no se le<br />

molestase ni a él ni a sus vasallos, y mandó a Martín Roca,<br />

vecino <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Guisona y baile <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>l corregimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> Cervera, y los <strong>de</strong>más a qui<strong>en</strong>es conviniese, que no se<br />

mezc<strong>la</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> el gobierno y distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s aguas citadas,<br />

sus acequias y caminos, ni usase <strong>de</strong>l establecimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong>fi -<br />

téutico que el int<strong>en</strong>d<strong>en</strong>te hizo <strong>en</strong> su favor por mant<strong>en</strong>er unos<br />

poyos inmediatos a <strong>la</strong>s puertas <strong>de</strong> su casa, y construir <strong>en</strong> el<strong>la</strong><br />

un molino <strong>de</strong> aceite.<br />

<strong>El</strong> asesor y fi scal <strong>de</strong> <strong>la</strong> int<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>spreció <strong>la</strong> pret<strong>en</strong>sión<br />

<strong>de</strong>l obispo, con cediéndole sólo el término <strong>de</strong> seis meses para<br />

que acudiese a solicitar <strong>la</strong> confi r mación <strong>de</strong> estos títulos o<br />

concesión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s referidas regalías.<br />

Por ello, le suplicó a Fernando VI que, examinados los títulos,<br />

los confi r mase, prohibi<strong>en</strong>do <strong>de</strong> ese modo al int<strong>en</strong>d<strong>en</strong>te y a los<br />

<strong>de</strong>más ministros que le perturbaran bajo pretexto alguno a él<br />

o a sus sucesores, o a «los vasallos <strong>de</strong> su dignidad», y que<br />

concedieran contratos <strong>en</strong>fi téuticos <strong>en</strong> los términos compr<strong>en</strong>didos<br />

<strong>en</strong> los privilegios, dando por nulo el celebrado <strong>en</strong> favor<br />

<strong>de</strong> Martín Roca. En vista <strong>de</strong> este recurso, el rey acordó que <strong>la</strong><br />

Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Barcelona tu viera el conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l proceso,<br />

y que le remitiera un informe.<br />

ÍNDICE<br />

400


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

Tras comprobar <strong>la</strong> veracidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> múltiple y variada docum<strong>en</strong>tación<br />

apor tada por el obispo, <strong>la</strong> Audi<strong>en</strong>cia remitió su<br />

informe el 14 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1755. En él, justifi caba <strong>la</strong> posesión<br />

antíquisima <strong>de</strong> <strong>la</strong> dignidad episcopal, recom<strong>en</strong>dando al<br />

monarca <strong>la</strong> confi rmación <strong>de</strong> los privilegios pret<strong>en</strong>didos por el<br />

obispo.<br />

Y visto por <strong>la</strong> Cámara, con lo dicho por el fi scal, por <strong>de</strong>creto<br />

<strong>de</strong> 1 <strong>de</strong> di ciembre <strong>de</strong> 1755, Fernando se sirvió confi rmarlos,<br />

comunicando al pre<strong>la</strong>do su <strong>de</strong>cisión por real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l primero<br />

<strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1756 (nota 133).<br />

4.20. RACIONALIZACIÓN DEL MAPA ECLESIÁSTICO<br />

Como ya se apuntó <strong>en</strong> el capítulo sobre p<strong>en</strong>siones y economía,<br />

a <strong>la</strong>s dife r<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>la</strong>s dim<strong>en</strong>siones territoriales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

diócesis, correspondían severas disparida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> r<strong>en</strong>ta. Por<br />

ello, <strong>la</strong> monarquía era consci<strong>en</strong>te que, como patrona <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Iglesia nacional, era necesario realizar una racionalización<br />

<strong>de</strong>l mapa ecle siástico (nota 134). No obstante, <strong>la</strong>s difi culta<strong>de</strong>s<br />

para v<strong>en</strong>cer los intereses adquiridos impidieron cualquier<br />

modifi cación sustancial <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>marcaciones territoriales<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s diócesis. Durante el siglo XVIII se establecieron cuatro<br />

nuevas se<strong>de</strong>s - Santan<strong>de</strong>r (12 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1754),<br />

Ibiza (30 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1782), Tu<strong>de</strong><strong>la</strong> (27 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1783) y<br />

401


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

M<strong>en</strong>orca (23 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1795)-, pero sólo <strong>la</strong> primera es taba<br />

localizada <strong>en</strong> una ciudad importante.<br />

En lo que respecta a Cataluña, gracias a una real cédu<strong>la</strong> fechada<br />

el 20 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1720 y dirigida al card<strong>en</strong>al Aquaviva,<br />

conocemos <strong>la</strong> int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Feli pe V <strong>de</strong> tras<strong>la</strong>dar <strong>la</strong> se<strong>de</strong> <strong>de</strong><br />

Solsona a <strong>la</strong> ciudad <strong>de</strong> Cervera, don<strong>de</strong> acababa <strong>de</strong> establecer<br />

<strong>la</strong> Universidad literaria (nota 135). Para este fi n, le <strong>en</strong>cargaba<br />

a dicho su re pres<strong>en</strong>tante <strong>en</strong> Roma que solicitara al papa <strong>la</strong><br />

lic<strong>en</strong>cia para po<strong>de</strong>r realizar dicha tras<strong>la</strong>ción. Y para facilitarle<br />

<strong>la</strong> gestión, le <strong>en</strong>viaba copias <strong>de</strong>l <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> funda ción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Universidad y <strong>de</strong>l breve <strong>de</strong>l nuncio, y dos <strong>de</strong>scripciones <strong>de</strong><br />

ambas ciuda<strong>de</strong>s. También le pedía al card<strong>en</strong>al que int<strong>en</strong>tara<br />

que <strong>la</strong> comisión fuera di rigida al doctor Tomás Broto, a qui<strong>en</strong><br />

había nombrado para esta mitra, y no pa ra el obispo <strong>de</strong><br />

Huesca, Pedro <strong>de</strong> Padil<strong>la</strong>.<br />

Pese a <strong>la</strong>s esforzados trabajos <strong>de</strong>l card<strong>en</strong>al, <strong>la</strong> int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong><br />

Felipe V no se tra dujo <strong>en</strong> ningún cambio <strong>en</strong> el mapa eclesiástico<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Provincia Tarracon<strong>en</strong>se. También <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción<br />

con <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Cervera hemos hal<strong>la</strong>do un do cum<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> gran valía. En él po<strong>de</strong>mos comprobar <strong>la</strong> rectitud <strong>de</strong>l<br />

comporta mi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Carlos III <strong>en</strong> su papel <strong>de</strong> justo patrón,<br />

puesto que respeta y reafi rma los <strong>de</strong>cretos <strong>de</strong> patronato <strong>de</strong><br />

402


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

<strong>la</strong> Universidad por <strong>en</strong>cima <strong>de</strong> su propio <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta y,<br />

por consigui<strong>en</strong>te, <strong>de</strong> su <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>.<br />

La bu<strong>la</strong> fundacional <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad, dada por Clem<strong>en</strong>te XII<br />

con el título <strong>de</strong> Imperscrutabilis el 6 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1730,<br />

concedía a <strong>la</strong> Universidad el «<strong>Patronato</strong> activo y pasivo» <strong>de</strong><br />

una canonjía <strong>en</strong> cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s catedrales <strong>de</strong>l Principado,<br />

esto es, <strong>la</strong> primera que quedase vacante por muerte, permuta,<br />

pri vación o por cualquier otro motivo, quedando <strong>de</strong>rogadas<br />

<strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s <strong>de</strong> Cancille ría y <strong>la</strong>s reservas apostólicas <strong>en</strong><br />

el caso <strong>de</strong> que <strong>la</strong> preb<strong>en</strong>da fuera <strong>de</strong> patronato pontifi cio. La<br />

provisión correría a cargo <strong>de</strong>l c<strong>la</strong>ustro <strong>de</strong> diputados <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad,<br />

y recaería <strong>en</strong> uno <strong>de</strong> sus catedráticos.<br />

En consecu<strong>en</strong>cia a esta gracia, el 12 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1733 el<br />

c<strong>la</strong>ustro <strong>en</strong> ple no creó un estatuto según el cual, «conspirando<br />

a <strong>la</strong> más pacífi ca y recta justi cia distributiva», <strong>en</strong> cualquier<br />

vacante <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>unciadas canonjías había <strong>de</strong> <strong>en</strong>trar el<br />

catedrático que hubiese reg<strong>en</strong>tado su cátedra más tiempo.<br />

La facultad <strong>de</strong> Medicina protestó contra dicho estatuto, y el<br />

c<strong>la</strong>ustro acordó consultar a Su Majestad por medio <strong>de</strong>l ministro<br />

protector <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad, Antonio Francis co Aguado.<br />

<strong>El</strong> rey, <strong>en</strong>terado <strong>de</strong> <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> dicho estatuto, y por medio<br />

<strong>de</strong>l protector, <strong>en</strong> cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 30 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong>l año sigui<strong>en</strong>te<br />

mostró al c<strong>la</strong>ustro su aprobación y su gratitud al consi<strong>de</strong>rar<br />

403


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

«<strong>la</strong>udable por tan justa» <strong>la</strong> reg<strong>la</strong> establecida para el patronato<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s canonjías.<br />

En 1757, con motivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> vacante por fallecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Isidro<br />

Flor<strong>en</strong>za <strong>de</strong> una canonjía que obt<strong>en</strong>ía <strong>en</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong><br />

Tortosa a pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Uni versidad, el c<strong>la</strong>ustro proveyó<br />

al doctor Francisco Mayans, su catedrático más antiguo.<br />

Pero t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta que esta vacante era <strong>la</strong> primera que<br />

ocurría tras el Concordato <strong>de</strong> 1753, antes <strong>de</strong> <strong>de</strong>spacharle a<br />

Mayans el título <strong>de</strong> pose sión, se consultó a <strong>la</strong> Cámara. Ésta<br />

respondió al cance<strong>la</strong>rio y c<strong>la</strong>ustro <strong>de</strong> dipu tados, <strong>en</strong> real cédu<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>l 17 <strong>de</strong> junio, que <strong>la</strong> Universidad podía seguir <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

posesión <strong>de</strong>l patronato <strong>de</strong> una canonjía <strong>en</strong> cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

catedrales cata<strong>la</strong>nas, según el estatuto <strong>de</strong> 12 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong><br />

1733, puesto que por el concordato no se había hecho ninguna<br />

novedad <strong>en</strong> tal <strong>de</strong>recho.<br />

Posteriorm<strong>en</strong>te, a consulta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong>l 20 <strong>de</strong> noviembre<br />

<strong>de</strong> 1770 eje cutada con vista <strong>de</strong> un recurso <strong>de</strong> <strong>la</strong> Facultad<br />

<strong>de</strong> Medicina <strong>de</strong> dicha universidad <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción con el referido<br />

estatuto y otros particu<strong>la</strong>res, el 7 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero sigui<strong>en</strong>te Carlos<br />

III resolvió, <strong>en</strong>tre otras cosas, que se observase «<strong>en</strong> todo y<br />

por todo» di cho estatuto <strong>en</strong> at<strong>en</strong>ción a que <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación<br />

por el c<strong>la</strong>ustro no requería una aprobación <strong>de</strong> <strong>la</strong> Santa Se<strong>de</strong>,<br />

puesto que bastaba para su perpetua vali<strong>de</strong>z y ob servancia<br />

ÍNDICE<br />

404


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

<strong>la</strong> concesión hecha por su padre Felipe V. Y para que dicha<br />

resolu ción fuera llevada a su <strong>de</strong>bido cumplimi<strong>en</strong>to expidió un<br />

<strong>de</strong>spacho el día 25 <strong>de</strong>l mismo mes.<br />

Años más tar<strong>de</strong>, <strong>la</strong> Cámara pasó al rey el 5 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1777<br />

una consulta proponi<strong>en</strong>do sujetos para <strong>la</strong> dignidad <strong>de</strong> arcediano<br />

mayor <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Barcelona, vacante por fallecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> Juan Berneda. Por resolución a esta consulta,<br />

Carlos III nombró para <strong>la</strong> expresada dignidad a Felipe Paysa,<br />

para <strong>la</strong> dignidad <strong>de</strong> capiscol que obt<strong>en</strong>ía éste <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma<br />

iglesia a Cayetano Janer y <strong>de</strong> Segarra, y para <strong>la</strong> canonjía<br />

que éste poseía <strong>en</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Gerona a José Francisco<br />

Cistué.<br />

Publicadas estas gracias <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara, el cance<strong>la</strong>rio y c<strong>la</strong>ustro<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Uni versidad pres<strong>en</strong>taron al rey un memorial que recogía<br />

<strong>la</strong> bu<strong>la</strong> apostólica <strong>de</strong>l 6 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1730 y el estatuto<br />

<strong>de</strong>l 12 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1733, y <strong>en</strong> el que le recordaban que,<br />

tras el Concordato <strong>de</strong> 1753, su pacífi ca posesión <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho<br />

activo y pasivo <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tar una canonjía <strong>en</strong> cada una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

catedrales <strong>de</strong>l Principado había quedado confi rmada por otro<br />

real <strong>de</strong>creto. De este modo, le hicieron sa ber a Carlos III que<br />

<strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> <strong>la</strong> canonjía que había <strong>de</strong>t<strong>en</strong>tado Cayetano<br />

Janer <strong>en</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Gerona competía a <strong>la</strong> Universidad, y<br />

que por no haber t<strong>en</strong>ido <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta dicho patronato el rey <strong>la</strong><br />

405


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

había hecho recaer, <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong>l <strong>de</strong> recho <strong>de</strong> resulta, <strong>en</strong> José<br />

Francisco Cistué. Por ello, le suplicaron que, <strong>en</strong> el ca so <strong>de</strong><br />

que Janer aceptase el asc<strong>en</strong>so a capiscol <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong><br />

Barcelona, <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rara que dicha canonjía correspondía a <strong>la</strong><br />

Universidad, y que consi<strong>de</strong>rase nulo el nombrami<strong>en</strong>to hecho<br />

a favor <strong>de</strong> Cistué.<br />

Asimismo, <strong>la</strong> Universidad pres<strong>en</strong>tó otro memorial haci<strong>en</strong>do<br />

m<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l anterior, y expresando al rey su preocupación<br />

por el hecho <strong>de</strong> que lo acaecido con <strong>la</strong> canonjía referida pudiese<br />

repetirse. Para solucionar el problema y que el <strong>de</strong>recho<br />

<strong>de</strong> patronato le fuera reconocido, le suplicó que ord<strong>en</strong>ase que<br />

cuando fuera promovido a otra preb<strong>en</strong>da un sujeto provisto<br />

por <strong>la</strong> Universidad, éste notifi case al c<strong>la</strong>ustro dicho asc<strong>en</strong>so.<br />

La Cámara unió este nuevo memorial al anterior, y anexó al<br />

expedi<strong>en</strong>te los anteced<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l asunto. Tras tratar el tema,<br />

y at<strong>en</strong><strong>de</strong>r a <strong>la</strong> exposición <strong>de</strong>l fi s cal, pasó al rey su dictam<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> consulta <strong>de</strong>l 21 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1778. Y por resolución a esta<br />

consulta, Carlos III <strong>de</strong>cretó que no había <strong>de</strong> observarse novedad<br />

alguna <strong>en</strong> el goce y pacífi ca posesión <strong>de</strong>l referido patronato<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Cervera, y quedó <strong>en</strong> situar a José<br />

Francisco Cistué <strong>en</strong> otra preb<strong>en</strong>da <strong>de</strong> su agrado. A<strong>de</strong>más,<br />

con <strong>la</strong> int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> evitar nuevos nombrami<strong>en</strong>tos equívocos,<br />

mandó que <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> tuviera un libro<br />

ÍNDICE<br />

406


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

<strong>en</strong> el que constaran <strong>la</strong>s canonjías cuyo patronato competía<br />

a dicha universidad. Y para que dicha resolución tuviese<br />

el efecto conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te expidió a <strong>la</strong> Universidad una carta fechada<br />

el 12 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> ese mismo año (nota 136).<br />

Aunque <strong>la</strong> int<strong>en</strong>ción real <strong>de</strong> tras<strong>la</strong>dar <strong>la</strong> se<strong>de</strong> episcopal <strong>de</strong><br />

Solsona a Cerve ra se quedó <strong>en</strong> únicam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> eso, <strong>en</strong> int<strong>en</strong>ción,<br />

<strong>la</strong> creación <strong>de</strong>l obispado <strong>de</strong> Ibiza sí tuvo repercusión <strong>en</strong><br />

el mapa eclesiástico nacional (nota 137).<br />

<strong>El</strong> 20 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1781 (nota 138), Carlos III escribió al<br />

duque <strong>de</strong> Grimaldi pi diéndole que suplicara al papa -«haci<strong>en</strong>do<br />

<strong>la</strong>s preces más efi caces»- el <strong>de</strong>spa cho <strong>de</strong> <strong>la</strong> bu<strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te<br />

a <strong>la</strong> erección <strong>de</strong>l obispado ibic<strong>en</strong>co, quedando éste<br />

como sufragáneo <strong>de</strong>l Arzobispado <strong>de</strong> Tarragona (nota 139),<br />

y sujeto a <strong>la</strong> jurisdic ción <strong>de</strong>l metropolitano <strong>en</strong> segunda instancia<br />

por vía <strong>de</strong> ape<strong>la</strong>ción, <strong>en</strong> <strong>la</strong>s causas que ocurrier<strong>en</strong><br />

tanto <strong>en</strong> se<strong>de</strong> pl<strong>en</strong>a como <strong>en</strong> se<strong>de</strong> vacante. Asimismo, le<br />

<strong>en</strong>car gó al embajador que le hiciera pres<strong>en</strong>te al pontífi ce que<br />

le había concedido a <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Ibiza el «honroso» título <strong>de</strong><br />

ciudad (nota 140), para su mejor «con<strong>de</strong>coración» cuando <strong>la</strong><br />

Parroquia <strong>de</strong> Santa María se convirtiere <strong>en</strong> Iglesia Catedral.<br />

La mediación <strong>de</strong>l duque <strong>de</strong> Grimaldi propició que el 30 <strong>de</strong><br />

abril <strong>de</strong> 1782 Pío VI expidiera <strong>la</strong> bu<strong>la</strong> Ineffabilis Dei b<strong>en</strong>ignitas<br />

para que tuviese efecto <strong>la</strong> erección <strong>de</strong>l obispado.<br />

407


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>El</strong> sigui<strong>en</strong>te paso fue el nombrami<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l primer pre<strong>la</strong>do. En<br />

real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 1 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1783, Carlos III <strong>en</strong>com<strong>en</strong>daba<br />

a Grimaldi que pres<strong>en</strong>tara <strong>en</strong> su nombre al elegido para tal<br />

honor: Manuel Abad y Lasierra, a fi n <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s<br />

pertin<strong>en</strong>tes (nota 141). Éstas fueron <strong>de</strong>spachadas el 19 <strong>de</strong><br />

julio. Tras su revisión <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara y ser ret<strong>en</strong>ida <strong>la</strong> bu<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

vasallos, el 15 <strong>de</strong> agosto sigui<strong>en</strong>te el rey expidió <strong>la</strong>s letras<br />

ejecutoriales, <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rando ser <strong>de</strong> su real agrado y acep tación<br />

que Abad y Lasierra, tras tomar posesión <strong>de</strong> su dignidad<br />

episcopal, eje cutara <strong>la</strong> bu<strong>la</strong> <strong>de</strong> erección <strong>de</strong>l nuevo obispado<br />

-dando noticia <strong>de</strong> ello a <strong>la</strong> Cámara-, y diera sus Estatutos<br />

a <strong>la</strong> nueva Iglesia Catedral, sigui<strong>en</strong>do el ejem plo <strong>de</strong> los <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Santa Iglesia Metropolitana <strong>de</strong> Tarragona (nota 142). Y<br />

Abad y Lasierra tomó posesión <strong>de</strong> su mitra el 5 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong><br />

1784.<br />

Tras formar los estatutos catedralicios, crear <strong>la</strong> división <strong>de</strong><br />

parroquias, lle var a cabo el arreglo y establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Catedral, dar vida al seminario y, aún más, obt<strong>en</strong>er <strong>de</strong>l<br />

Gobierno un p<strong>la</strong>n notable <strong>de</strong> mejoras para <strong>la</strong> is<strong>la</strong>, el 28 <strong>de</strong><br />

septiembre <strong>de</strong> 1787 Manuel Abad y Lasierra fue promocionado<br />

al obispado <strong>de</strong> Astorga. La se<strong>de</strong> vacante fue cubierta por<br />

<strong>la</strong> <strong>de</strong>signación real <strong>de</strong> Eustaquio <strong>de</strong> Azara, qui<strong>en</strong> obtuvo <strong>la</strong><br />

cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tación el 28 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1788 (nota 143).<br />

408


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

Y tras ser examinadas <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s papales -fechadas<br />

el 7 <strong>de</strong> abril-, y serle ret<strong>en</strong>ida <strong>la</strong> <strong>de</strong> vasallos legos,<br />

el 11 <strong>de</strong> mayo el rey le concedió <strong>la</strong>s cartas ejecutoriales<br />

para que pudiera tomar posesión <strong>de</strong> <strong>la</strong> dignidad episcopal<br />

(nota 144). Aza ra ceñiría <strong>la</strong> mitra ibic<strong>en</strong>ca hasta 1794 -año<br />

<strong>en</strong> que sería tras<strong>la</strong>dado a Barcelo na-, si<strong>en</strong>do sustituido por<br />

Clem<strong>en</strong>te Llocer.<br />

4.21. INTERVENCIONES EN ASUNTOS DE ÍNDOLE<br />

ECONÓMICA<br />

Y para acabar con esta exposición sobre <strong>la</strong>s faculta<strong>de</strong>s y<br />

compet<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> los reyes españoles como patrones <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Iglesia nacional, hab<strong>la</strong>remos <strong>de</strong> <strong>la</strong> at<strong>en</strong>ción que prestaron a<br />

los asuntos <strong>de</strong> vincu<strong>la</strong>ciones económicas.<br />

Por un <strong>la</strong>do, cuando se trataba <strong>de</strong> asegurar el sust<strong>en</strong>to a comunida<strong>de</strong>s<br />

ecle siásticas que estaban bajo su <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>.<br />

Ésta es <strong>la</strong> situación <strong>en</strong> que se vio inmerso el monasterio <strong>de</strong><br />

Nuestra Señora <strong>de</strong> Montserrat cuando <strong>la</strong> corte roma na se<br />

negó a r<strong>en</strong>ovarle una indulg<strong>en</strong>cia (nota 145).<br />

En 1722, el abad <strong>de</strong> este monasterio informó a Felipe V que<br />

había hal<strong>la</strong>do difi culta<strong>de</strong>s para obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong> continuación <strong>de</strong><br />

una gracia concedida por Urbano VIII a su santuario el 18 <strong>de</strong><br />

marzo <strong>de</strong> 1625. Dicha indulg<strong>en</strong>cia se refería a <strong>la</strong>s cruces y<br />

409


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

medal<strong>la</strong>s que hacían los ermitaños <strong>de</strong>l monasterio; éstas permitían<br />

a cualquier sacerdote que <strong>la</strong>s llevara, dici<strong>en</strong>do misa<br />

o comulgando, sacar un al ma <strong>de</strong>l purgatorio. Asimismo, le<br />

expuso que, <strong>de</strong> no r<strong>en</strong>ovarse, el monasterio per<strong>de</strong>ría <strong>la</strong> gran<br />

<strong>de</strong>voción que t<strong>en</strong>ía d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cristiandad, especialm<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> España, así como los b<strong>en</strong>efi cios que obt<strong>en</strong>ía <strong>de</strong> su v<strong>en</strong>ta.<br />

Por todo ello, acaba ba suplicándole que mediara ante Su<br />

Santidad para que se aviniera a confi rmar <strong>la</strong> citada gracia.<br />

Felipe lo tuvo por bi<strong>en</strong>, puesto que a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> ser <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma<br />

opinión que los monjes, s<strong>en</strong>tía el mismo afecto que sus<br />

pre<strong>de</strong>cesores -a los que quería imi tar- hacia tales cruces y<br />

medal<strong>la</strong>s, y consi<strong>de</strong>raba que sería cuestión <strong>de</strong> «sumo <strong>de</strong>sconsuelo»<br />

que faltas<strong>en</strong>. Y por real <strong>de</strong>spacho <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong> diciembre<br />

<strong>de</strong> 1722 <strong>en</strong>cargó al card<strong>en</strong>al Aquaviva que consiguiera<br />

<strong>en</strong> su nombre <strong>la</strong> continuación <strong>de</strong> <strong>la</strong> indulg<strong>en</strong>cia (nota 146).<br />

No le resultó nada fácil al card<strong>en</strong>al <strong>la</strong> misión <strong>en</strong>com<strong>en</strong>dada,<br />

ya que el abad volvió a repres<strong>en</strong>tar al rey tres años <strong>de</strong>spués<br />

que, tras tratarse el tema <strong>en</strong> su real nombre <strong>en</strong> una congregación<br />

que tuvo lugar el 7 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1725, los ministros<br />

asist<strong>en</strong>tes «<strong>en</strong>contraron algunos reparos que hacían impracticable<br />

<strong>la</strong> sub sist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> gracia». Y al creer que dichos<br />

reparos podrían v<strong>en</strong>cerse con su mediación, le suplicó que<br />

diera ord<strong>en</strong> a su repres<strong>en</strong>tante <strong>en</strong> Roma (que por <strong>en</strong> tonces<br />

ÍNDICE<br />

410


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

ya era Félix Cornejo) para que se pasaran <strong>de</strong> nuevo los ofi -<br />

cios <strong>de</strong>l caso <strong>en</strong> su nombre.<br />

Felipe V volvió a con<strong>de</strong>sc<strong>en</strong><strong>de</strong>r con <strong>la</strong> petición y así procedió<br />

por real <strong>de</strong>s pacho <strong>de</strong>l 15 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> ese mismo año<br />

(nota 147). No conocemos si tuvo éxito o no. Lo que queda<br />

c<strong>la</strong>ro es que no dudó el rey <strong>en</strong> actuar <strong>en</strong> at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s<br />

<strong>de</strong>l citado monasterio.<br />

Y por otro <strong>la</strong>do, a <strong>la</strong> hora <strong>de</strong> int<strong>en</strong>tar racionalizar <strong>la</strong> organización<br />

y dota ción <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>.<br />

En re<strong>la</strong>ción con ello, hemos <strong>de</strong> <strong>de</strong>stacar <strong>la</strong> <strong>Real</strong> Ord<strong>en</strong> <strong>de</strong>l<br />

9 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1777, que conectaba con <strong>la</strong> circu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Cámara <strong>de</strong>l 12 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1769, y que iba dirigida a los ordinarios<br />

eclesiásticos (nota 148). En el<strong>la</strong> se instaba a los pre<strong>la</strong>dos<br />

a formalizar p<strong>la</strong>nes g<strong>en</strong>erales <strong>de</strong> todos los b<strong>en</strong>efi cios<br />

-simples y resid<strong>en</strong> ciales- <strong>de</strong> sus diócesis, distribuyéndolos<br />

por arciprestazgos, vicarías o arcedianatos.<br />

La Ord<strong>en</strong> era sumam<strong>en</strong>te <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>da, y hacía refer<strong>en</strong>cia a múltiples<br />

aspectos. Respecto a los «pre<strong>la</strong>dos inferiores» difer<strong>en</strong>ciaba<br />

dos casos. <strong>El</strong> primero hacía refer<strong>en</strong>cia a los que, pese<br />

a ser co<strong>la</strong>dores <strong>de</strong> los b<strong>en</strong>efi cios <strong>de</strong> sus territorios, no t<strong>en</strong>ían<br />

capacidad para unirlos, por lo que <strong>de</strong>bían ser incluidos <strong>en</strong> los<br />

p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> los pre<strong>la</strong>dos ordinarios. <strong>El</strong> segundo, <strong>en</strong> cambio, se<br />

411


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

refería a los pre<strong>la</strong>dos infe riores que t<strong>en</strong>ían territorios ex<strong>en</strong>tos,<br />

con <strong>la</strong> calidad <strong>de</strong> nullius y el ejercicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> jurisdicción ordi-<br />

naria, y que podían realizar por sí mismos <strong>la</strong>s uniones, por lo<br />

que <strong>de</strong>bían formar su propio p<strong>la</strong>n, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l<br />

que hicies<strong>en</strong> sus obispos correspondi<strong>en</strong>tes.<br />

La ord<strong>en</strong> insistía <strong>en</strong> que <strong>la</strong> dotación <strong>de</strong> los b<strong>en</strong>efi cios, a estimación<br />

<strong>de</strong>l pre <strong>la</strong>do y <strong>de</strong> acuerdo con el nivel económico<br />

<strong>de</strong>l país, fuera sufi ci<strong>en</strong>te para <strong>la</strong> <strong>de</strong> c<strong>en</strong>te manut<strong>en</strong>ción <strong>de</strong>l<br />

b<strong>en</strong>efi ciado, <strong>en</strong> at<strong>en</strong>ción a «lo p<strong>en</strong>oso <strong>de</strong> su ofi cio» y a su<br />

precisa resid<strong>en</strong>cia. Y si se diese el caso <strong>de</strong> que los recursos<br />

disponibles fue ran insufi ci<strong>en</strong>tes, se daban instrucciones a los<br />

pre<strong>la</strong>dos para que no omitieran dilig<strong>en</strong>cia ni provid<strong>en</strong>cia alguna<br />

para su aum<strong>en</strong>to, pudi<strong>en</strong>do incluso asignar a los párrocos<br />

<strong>la</strong> parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s primicias y los diezmos que fuese necesaria<br />

para hacer compet<strong>en</strong>te y ajustada <strong>la</strong> citada dotación.<br />

También <strong>de</strong>jaba bi<strong>en</strong> c<strong>la</strong>ro que cualquier unión, supresión o<br />

<strong>de</strong>smembra ción <strong>de</strong> piezas eclesiásticas <strong>de</strong>bía estar pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te<br />

justifi cada.<br />

En cuanto a los curatos unidos a iglesias, monasterios y<br />

comunida<strong>de</strong>s, <strong>la</strong> ord<strong>en</strong> estipu<strong>la</strong>ba que fueran servidos por<br />

vicarios perpetuos conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te dotados.<br />

412


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

Asimismo, Carlos III tomó <strong>la</strong>s medidas oportunas para al<strong>la</strong>nar<br />

cualquier difi cultad que impidiese a los «parroquianos»<br />

cubrir sus necesida<strong>de</strong>s espiritua les. De este modo, cuando el<br />

elevado número <strong>de</strong> feligreses o <strong>la</strong> distancia <strong>de</strong> los anexos <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s iglesias hacían incómoda al párroco <strong>la</strong> cura <strong>de</strong> almas, <strong>la</strong><br />

disposi ción real proponía una <strong>de</strong>smembración <strong>de</strong> los frutos y<br />

r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong>l curato para dotación <strong>de</strong> nuevos párrocos o vicarios<br />

perpetuos adscritos a <strong>la</strong> misma parro quia o a otras <strong>de</strong> nueva<br />

erección.<br />

Las uniones que <strong>de</strong>cretaran los obispos para hacer <strong>la</strong>s dotaciones<br />

compe t<strong>en</strong>tes habían <strong>de</strong> ser hechas según el criterio<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> uniformidad, agregando a los b<strong>en</strong>efi cios <strong>de</strong> libre provisión<br />

a otros semejantes, y a los <strong>de</strong> patronato particu<strong>la</strong>r con<br />

otros <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma naturaleza.<br />

Por otro <strong>la</strong>do, los b<strong>en</strong>efi cios y capel<strong>la</strong>nías que por su «t<strong>en</strong>uidad»<br />

no llega s<strong>en</strong> al tercio <strong>de</strong> <strong>la</strong> congrua, tanto <strong>de</strong> libre co<strong>la</strong>ción<br />

como <strong>de</strong> patronato, habían <strong>de</strong> ser suprimidos o extinguidos,<br />

si<strong>en</strong>do <strong>de</strong>stinados los primeros al seminario conciliar,<br />

fábricas <strong>de</strong> iglesias, dotación <strong>de</strong> párrocos y otros usos píos<br />

(dotes pa ra huérfanas, escue<strong>la</strong>s <strong>de</strong> primeras letras u hospitales),<br />

y convirti<strong>en</strong>do los se gundos <strong>en</strong> legados piadosos.<br />

413


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Los b<strong>en</strong>efi cios congruos, esto es, bi<strong>en</strong> dotados, quedaban<br />

sujetos a <strong>la</strong> libre y correcta imposición <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cargas y obligaciones<br />

que el pre<strong>la</strong>do consi<strong>de</strong>rase conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes.<br />

Y concluía el texto <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Real</strong> Ord<strong>en</strong> con un párrafo dirigido<br />

personalm<strong>en</strong> te a los obispos, que manifestaba nítidam<strong>en</strong>te<br />

<strong>la</strong> seriedad y el interés real por ser el patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia<br />

nacional: «Aplicará todo su cuidado á <strong>la</strong> perfeccion <strong>de</strong> esta<br />

importante obra, <strong>en</strong> que es interesado por <strong>la</strong> utilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

Iglesias, y el b<strong>en</strong>efi cio espiritual <strong>de</strong> <strong>la</strong>s almas que estan á su<br />

cargo; evacuando con <strong>la</strong> po sible brevedad el referido p<strong>la</strong>n<br />

g<strong>en</strong>eral...».<br />

Una vez que el pre<strong>la</strong>do había formalizado el p<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />

uniones, reduc ciones y supresiones, lo <strong>en</strong>viaba a <strong>la</strong> Cámara,<br />

don<strong>de</strong> era pasado al rey, qui<strong>en</strong>, tras darle su as<strong>en</strong>so, lo <strong>de</strong>volvía<br />

a su autor, junto con una cédu<strong>la</strong> auxiliatoria, para que<br />

procediese a su publicación y ejecución con <strong>la</strong> m<strong>en</strong>or <strong>de</strong>mora<br />

posible.<br />

No obstante, conocemos diversos anteced<strong>en</strong>tes que originaron<br />

el dictado <strong>de</strong> dicha real ord<strong>en</strong>.<br />

<strong>El</strong> primer docum<strong>en</strong>to que analizaremos se re<strong>la</strong>ciona con <strong>la</strong><br />

organización <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dignida<strong>de</strong>s y canonjías <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Tarragona. En él, Carlos III mostraba al cabildo<br />

ÍNDICE<br />

414


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

su int<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> «mudar el estado <strong>de</strong> esa Iglesia Catedral <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> parte que baste para el socorro <strong>de</strong> sus necesida<strong>de</strong>s y para<br />

el mayor espl<strong>en</strong>dor <strong>de</strong>l Culto divino».<br />

Para tal efecto, el fi scal <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara e<strong>la</strong>boró un nuevo p<strong>la</strong>n y<br />

estableci mi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas (nota 149), que se remitió a los<br />

canónigos y dignida<strong>de</strong>s, para que dijeran si lo confi rmaban<br />

o no, a fi n <strong>de</strong> que procediera seguidam<strong>en</strong>te el arzobispo a<br />

<strong>la</strong> redacción <strong>de</strong>l <strong>de</strong>creto y a su ejecución. En carta <strong>de</strong> 17 <strong>de</strong><br />

diciembre <strong>de</strong> 1766, contestaron afi rmativam<strong>en</strong>te.<br />

Puesta dicha respuesta <strong>en</strong> conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l rey, por resolución<br />

a consulta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> 16 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1767,<br />

éste prestó su cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to para que «<strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

faculta<strong>de</strong>s ordinarias y sin recurrir a Roma» se redactara el<br />

<strong>de</strong>creto para <strong>la</strong> nueva p<strong>la</strong>nta <strong>de</strong> dicha Catedral. <strong>El</strong><strong>la</strong> supondría<br />

<strong>la</strong> supresión <strong>de</strong> dos canonjías, una que vacó a <strong>la</strong> real<br />

provisión por <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta al pro mocionar a Francisco<br />

Satorre a otra <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Murcia, y otra que t<strong>en</strong>ía José<br />

Todas Capiscol. Concluía <strong>la</strong> real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong> 30 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong><br />

1767 <strong>en</strong>car gando al arzobispo que cuando tuviera el <strong>de</strong>creto<br />

«formado y ext<strong>en</strong>dido» remi tiera el original y una copia a <strong>la</strong><br />

Cámara, para reconocer su cont<strong>en</strong>ido, <strong>de</strong>volvi<strong>en</strong>do <strong>de</strong>spués<br />

el original (nota 150).<br />

415


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Algunos meses <strong>de</strong>spués tuvo Carlos III una nueva oportunidad<br />

para reorga nizar <strong>la</strong>s dotaciones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios <strong>de</strong> su<br />

patronato.<br />

Por ord<strong>en</strong> <strong>de</strong>l 9 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong> 1767, se le comunicó al<br />

obispo <strong>de</strong> Urgel, que era Francisco Fernán<strong>de</strong>z <strong>de</strong> Xátiva, <strong>la</strong><br />

resolución real a consulta <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> 29 <strong>de</strong> julio anterior<br />

<strong>de</strong> que, <strong>en</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> San Martín <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Arén,<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s tres monjías o m<strong>en</strong>salías exist<strong>en</strong>tes, se suprimies<strong>en</strong><br />

dos, que dando únicam<strong>en</strong>te <strong>la</strong> monjía o m<strong>en</strong>salía <strong>de</strong>l órgano<br />

(nota 151); y que los frutos que «por razón <strong>de</strong> pie, congrua,<br />

título, resid<strong>en</strong>cia y distribuciones» habían percibi do hasta <strong>en</strong>tonces<br />

los monjes que <strong>la</strong>s servían, pasaran perpetuam<strong>en</strong>te al<br />

monas terio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Labaix.<br />

<strong>El</strong> abad <strong>de</strong> dicho monasterio, José Gil, acudió a <strong>la</strong> Cámara<br />

el 1 <strong>de</strong> marzo para que se fi jaran <strong>la</strong>s cantida<strong>de</strong>s que <strong>de</strong>bía<br />

percibir.<br />

Por ello, <strong>la</strong> Cámara <strong>en</strong>vió nueva ord<strong>en</strong> al obispo <strong>de</strong> Urgel el<br />

25 <strong>de</strong> mayo <strong>en</strong>cargándole que «sin <strong>de</strong>jar abierta <strong>la</strong> puerta <strong>de</strong><br />

nuevos pleitos y dis<strong>en</strong>sio nes», y tras oír «instructiva e informativam<strong>en</strong>te»<br />

a ambas partes, procediera a <strong>la</strong> «regu<strong>la</strong>ción,<br />

fi jación y <strong>de</strong>terminación <strong>de</strong> <strong>la</strong> cantidad o porción <strong>de</strong> frutos»<br />

que <strong>de</strong>biese percibir el monasterio anualm<strong>en</strong>te por sus dos<br />

m<strong>en</strong>salías suprimidas. La cantidad a percibir por el monaste-<br />

ÍNDICE<br />

416


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

rio quedaría fi jada <strong>en</strong> <strong>la</strong>s dos terceras partes <strong>de</strong> lo correspon-<br />

di<strong>en</strong>te a <strong>la</strong>s m<strong>en</strong>salías <strong>en</strong> un quinqu<strong>en</strong>io, in<strong>de</strong> p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong> que aum<strong>en</strong>tar<strong>en</strong> o disminuyer<strong>en</strong> <strong>en</strong> un futuro <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong><br />

dicha iglesia, quedando <strong>en</strong> los Libros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Curia así como <strong>en</strong><br />

los <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parro quial <strong>de</strong> Arén <strong>la</strong> correspondi<strong>en</strong>te escritura <strong>de</strong><br />

reconocimi<strong>en</strong>to y obligación <strong>de</strong> pago anual.<br />

Asimismo, se estableció que el monasterio com<strong>en</strong>zaría a<br />

percibir <strong>la</strong> canti dad reservada <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el mismo día <strong>en</strong> que<br />

quedaron suprimidas <strong>la</strong>s dos monjías y <strong>de</strong>jaron los monjes<br />

<strong>de</strong> servir<strong>la</strong>s y residir<strong>la</strong>s.<br />

Por ello, se le ord<strong>en</strong>ó al obispo que expidiera el correspondi<strong>en</strong>te<br />

<strong>de</strong>creto con <strong>la</strong> mayor brevedad y c<strong>la</strong>ridad, y lo <strong>en</strong>viase<br />

a <strong>la</strong> Cámara ad effectum vid<strong>en</strong> di antes <strong>de</strong> su publicación,<br />

para poner fi n a este negocio y evitar pleitos <strong>en</strong> lo sucesivo.<br />

Dicho <strong>de</strong>creto fue formalizado el 7 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1769. En él se<br />

<strong>de</strong>c<strong>la</strong>raba que, aunque <strong>la</strong> cantidad era imposible <strong>de</strong> cuantifi<br />

car <strong>en</strong> at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong>s repre s<strong>en</strong>taciones <strong>de</strong> ambas partes,<br />

quedaba fi jada <strong>en</strong> 200 libras cata<strong>la</strong>nas. Y el día sigui<strong>en</strong>te se<br />

<strong>en</strong>vió a <strong>la</strong> Cámara. Allí acudió el cabildo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong><br />

Arén a <strong>de</strong>ducir lo conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te a sus <strong>de</strong>rechos sobre <strong>la</strong> expresada<br />

asignación.<br />

417


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Y visto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara, con todos los autos y anteced<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong>l asunto, y lo que sobre ello expuso el fi scal, por real <strong>de</strong>creto<br />

<strong>de</strong> 29 <strong>de</strong> julio, Carlos III expi dió real <strong>de</strong>spacho el 20 <strong>de</strong><br />

agosto, <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rando que <strong>la</strong> disposición episcopal tu viera fi el<br />

cumplimi<strong>en</strong>to, impidi<strong>en</strong>do cualquier embarazo a su ejecución<br />

y registrándo<strong>la</strong> <strong>en</strong> los libros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Curia (nota 152).<br />

Pocos días <strong>de</strong>spués, el 10 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1769, Francisco<br />

Esteba, arcipreste <strong>de</strong> <strong>la</strong> Colegial <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong><br />

Ager, a requerimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Carlos III, <strong>en</strong>vió a <strong>la</strong> Cámara el P<strong>la</strong>n<br />

g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> uniones, supresiones y aplicaciones b<strong>en</strong>e fi ciales<br />

<strong>de</strong>l territorio separado <strong>de</strong> su arciprestazgo. Dicho organismo<br />

ligado al Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> pasó al rey su consulta el 12 <strong>de</strong><br />

marzo <strong>de</strong>l año sigui<strong>en</strong>te. Y éste prestó su cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to al<br />

citado p<strong>la</strong>n según real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 24 <strong>de</strong> abril, <strong>de</strong>volviéndolo<br />

al arcipreste para que formalizase el correspondi<strong>en</strong>te <strong>de</strong>creto<br />

<strong>de</strong>l modo propuesto <strong>en</strong> el p<strong>la</strong>n, a excepción <strong>de</strong> cuatro b<strong>en</strong>efi<br />

cios sobre los que <strong>en</strong> <strong>la</strong> misma cédu<strong>la</strong> se previno lo que se<br />

<strong>de</strong>bía practicar (nota 153). Esteba <strong>de</strong>bía formali zar el <strong>de</strong>creto<br />

y <strong>en</strong>viarlo <strong>de</strong> nuevo a <strong>la</strong> Cámara antes <strong>de</strong> su publicación,<br />

junto a una copia, ad effectum vid<strong>en</strong>di, para que tras ser<br />

examinado, le fuera <strong>de</strong>vuelto el original y pudiera proce<strong>de</strong>r a<br />

su ejecución. Una nueva real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 13 <strong>de</strong> septiembre <strong>de</strong><br />

ese mismo año <strong>de</strong> 1770 previno al arcipreste que insertase<br />

418


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

<strong>en</strong> el <strong>de</strong>creto <strong>la</strong> cláusu<strong>la</strong> <strong>de</strong> que <strong>la</strong>s supresiones, uniones y<br />

aplicaciones que se <strong>de</strong>cre tas<strong>en</strong> no se podrían alterar ni variar<br />

sin el cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to real, procedi<strong>en</strong>do an tes a <strong>la</strong> averiguación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s justas causas <strong>de</strong> utilidad y necesidad.<br />

<strong>El</strong> asunto quedó paralizado durante más <strong>de</strong> siete años, <strong>de</strong><br />

modo que el 8 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1777, al amparo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disposiciones<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Real</strong> Ord<strong>en</strong> <strong>de</strong>l 9 <strong>de</strong> marzo anterior, tras<br />

comprobar que el <strong>de</strong>creto cumplía <strong>la</strong>s prev<strong>en</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

citada real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 24 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong> 1770, Carlos III resolvió<br />

<strong>en</strong>viarlo al nuevo arcipreste, Mariano <strong>de</strong> Sabater y <strong>de</strong> Prior<br />

(nota 154) para que dispusiera su publicación, observancia y<br />

cumplimi<strong>en</strong>to, con una última condición, que fi jara y seña<strong>la</strong>ra<br />

los legados píos a que quedaban reducidos algunos b<strong>en</strong>efi -<br />

cios, especifi cando que eran para dotar doncel<strong>la</strong>s, huérfanas<br />

y pobres <strong>de</strong> <strong>la</strong> par<strong>en</strong>te<strong>la</strong> <strong>de</strong>l fundador <strong>de</strong>l antiguo b<strong>en</strong>efi cio, o<br />

<strong>en</strong> su <strong>de</strong>fecto, a naturales <strong>de</strong>l pueblo <strong>de</strong> <strong>la</strong> fundación, o para<br />

alim<strong>en</strong>to y socorro <strong>de</strong> estudiantes pobres <strong>en</strong> qui<strong>en</strong>es concurrieran<br />

iguales circunstancias. Y junto al <strong>de</strong>creto le mandó<br />

una real cédu<strong>la</strong> auxiliatoria fecha da el 2 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong><br />

1777 (nota 155).<br />

En 1773, el monarca hizo lo propio con el P<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />

b<strong>en</strong>efi cios <strong>de</strong>l priorato <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Meyá. <strong>El</strong> proceso<br />

se remonta hasta el 10 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong> 1770, cuando el prior,<br />

419


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

Rafael <strong>de</strong> Subirá y Porto<strong>la</strong>, <strong>en</strong> cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s órd<strong>en</strong>es<br />

que se le dieron, remitió a <strong>la</strong> Cámara dicho p<strong>la</strong>n b<strong>en</strong>efi cial,<br />

proponi<strong>en</strong> do <strong>la</strong>s uniones, supresiones y reducciones b<strong>en</strong>efi -<br />

ciales que le parecieron con v<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes.<br />

Pero <strong>la</strong> muerte sorpr<strong>en</strong>dió al prior antes <strong>de</strong> que su p<strong>la</strong>n fuera<br />

visto <strong>en</strong> el Consejo <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cámara. En estas circunstancias, a<br />

fi n <strong>de</strong> retardar <strong>la</strong> ejecución <strong>de</strong> tan importante obra, acordó <strong>la</strong><br />

Cámara el 13 <strong>de</strong> noviembre que se le remitiese el expresado<br />

p<strong>la</strong>n al arzobispo <strong>de</strong> Tarragona para que, <strong>en</strong> su calidad <strong>de</strong><br />

metro politano, formalizase el correspondi<strong>en</strong>te <strong>de</strong>creto, remitiéndolo<br />

original al Con sejo, para que Carlos III prestara su<br />

real cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to.<br />

En cumplimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> dicha ord<strong>en</strong>, formalizó y remitió al<br />

Consejo el 19 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1773 el <strong>de</strong>creto con una copia<br />

testimoniada, para que ésta quedara <strong>en</strong> <strong>la</strong> secretaría <strong>de</strong>l <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong>.<br />

Habiéndose visto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara el referido escrito, con lo<br />

expuesto por el fi scal, se pasó <strong>en</strong> consulta <strong>de</strong> 26 <strong>de</strong> mayo<br />

<strong>de</strong> 1773 su dictam<strong>en</strong>. Por resolución a esta consulta, el rey,<br />

«como patrono universal y protector <strong>de</strong> <strong>la</strong> disciplina <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

Iglesias <strong>de</strong> sus dominios», prestó su cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to al m<strong>en</strong>cionado<br />

<strong>de</strong>creto. Por ello, el 1 <strong>de</strong> julio sigui<strong>en</strong>te, le mandó al<br />

ÍNDICE<br />

420


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

metropolitano el original junto con una real cédu<strong>la</strong> auxiliatoria<br />

para que procediera a su publicación y ejecu ción (nota 156).<br />

Si nos c<strong>en</strong>tramos <strong>en</strong> el obispado <strong>de</strong> Tortosa, veremos una<br />

triple actuación real. <strong>El</strong> 4 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1773, <strong>la</strong> Cámara<br />

ord<strong>en</strong>ó al obispo <strong>de</strong> Tortosa, Ber nardo Ve<strong>la</strong>r<strong>de</strong>, que formalizara<br />

el <strong>de</strong>creto respectivo a <strong>la</strong> resid<strong>en</strong>cia e incompa tibilidad<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s dignida<strong>de</strong>s y canonjías <strong>de</strong> esa Catedral (nota 157),<br />

y se lo remitiera por mano <strong>de</strong>l secretario real. Así procedió<br />

Ve<strong>la</strong>r<strong>de</strong> el 13 <strong>de</strong> noviembre sigui<strong>en</strong>te. Habiéndose visto <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> Cámara, con los anteced<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l asunto y lo que sobre<br />

ello expuso el fi scal, el citado organismo lo pasó original a <strong>la</strong>s<br />

reales manos junto con su dictam<strong>en</strong> <strong>en</strong> consulta <strong>de</strong> 22 <strong>de</strong> diciembre.<br />

Por resolución a esta consulta, el rey prestó su real<br />

cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to al referido <strong>de</strong>creto. Y junto a una real cédu<strong>la</strong><br />

auxiliatoria fechada el 24 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1774, lo <strong>de</strong>volvió original<br />

al pre<strong>la</strong>do para que dispusiera su publicación y ejecución, sin<br />

que alterase <strong>en</strong> na da su cont<strong>en</strong>ido (nota 158).<br />

Por otro <strong>la</strong>do, el mismo obispo, Bernardo Ve<strong>la</strong>r<strong>de</strong>, el 7 <strong>de</strong><br />

marzo <strong>de</strong> 1772 formalizó el <strong>de</strong>creto g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> uniones, supresiones<br />

y reducciones <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios <strong>de</strong> su diócesis, y lo<br />

<strong>en</strong>vió a <strong>la</strong> Cámara para solicitar el real cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to. Con<br />

una real cédu<strong>la</strong> auxiliatoria <strong>de</strong>l 21 <strong>de</strong> junio sigui<strong>en</strong>te, Carlos<br />

III se lo <strong>de</strong> volvió para que procediera a su publicación y eje-<br />

421


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

cución, pero Ve<strong>la</strong>r<strong>de</strong> informó a <strong>la</strong> Cámara que <strong>de</strong>bían incluirse<br />

<strong>en</strong> el <strong>de</strong>creto <strong>la</strong>s «congruas, cargas y concu rr<strong>en</strong>cias» <strong>de</strong><br />

los vicarios <strong>de</strong> <strong>la</strong> diócesis, que habían sido hechos perpetuos<br />

<strong>de</strong> nuevo.<br />

En consecu<strong>en</strong>cia, el obispo formalizó el nuevo <strong>de</strong>creto con<br />

fecha <strong>de</strong> 10 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1775, <strong>de</strong>c<strong>la</strong>rando que los referidos<br />

vicarios perpetuos <strong>de</strong>bían per cibir <strong>la</strong>s congruas fi jadas <strong>en</strong><br />

el anterior <strong>de</strong>creto; que no se les había <strong>de</strong> gravar con cargas<br />

p<strong>en</strong>ales que les embarazaran <strong>la</strong> puntual asist<strong>en</strong>cia al pasto<br />

espiri tual; y que <strong>de</strong>bían concurrir a <strong>la</strong>s Juntas o Capítulos clericales<br />

tras los rectores o curas, y que <strong>en</strong> su aus<strong>en</strong>cia habían<br />

<strong>de</strong> ejercer todas sus veces y funciones. Y volvió a <strong>en</strong>viarlo a<br />

<strong>la</strong> Cámara solicitando <strong>la</strong> real aprobación.<br />

Examinado <strong>en</strong> el<strong>la</strong>, junto con los anteced<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l asunto, se<br />

pasó al rey <strong>la</strong> consulta con el dictam<strong>en</strong> correspondi<strong>en</strong>te el 5<br />

<strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1776. Por resolu ción a dicha consulta, Carlos<br />

III prestó su real cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to al referido p<strong>la</strong>n.<br />

Habiéndose publicado dicha resolución <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara, los<br />

curas y clero <strong>de</strong> <strong>la</strong>s parroquiales <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> Vinaroz y<br />

B<strong>en</strong>icarló acudieron a el<strong>la</strong> pidi<strong>en</strong>do que el obispo les oyese<br />

<strong>en</strong> justicia y que los vicarios perpetuos siguieran comportándose<br />

como <strong>de</strong>s<strong>de</strong> tiempo inmemorial lo habían hecho<br />

los temporales.<br />

ÍNDICE<br />

422


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

Y sin hacer m<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> dicho pedimi<strong>en</strong>to, el rey mandó que<br />

le fuera <strong>de</strong> vuelto al obispo el citado <strong>de</strong>creto, junto con una<br />

real cédu<strong>la</strong> auxiliatoria <strong>de</strong>l 1 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong>l último año citado,<br />

para su publicación y ejecución (nota 159).<br />

La tercera actuación real <strong>en</strong> el obispado <strong>de</strong> Tortosa se remonta<br />

a los inicios <strong>de</strong> <strong>la</strong> década <strong>de</strong> los '60, aunque su <strong>de</strong>s<strong>en</strong><strong>la</strong>ce<br />

se produce <strong>en</strong> 1786. <strong>El</strong> 22 <strong>de</strong> fe brero <strong>de</strong> 1760, Bernardo<br />

Ve<strong>la</strong>r<strong>de</strong> remitió a <strong>la</strong> Cámara un expedi<strong>en</strong>te que había sido<br />

suscitado <strong>en</strong> su Curia por Gerónimo Arnau, vicario perpetuo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Parro quial <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Castellón <strong>de</strong> <strong>la</strong> P<strong>la</strong>na, para que<br />

el monasterio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cartuja <strong>de</strong> Val<strong>de</strong>cristo -<strong>en</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong><br />

Segorbe- al que estaba unida <strong>en</strong> lo temporal, le aum<strong>en</strong>tase<br />

<strong>la</strong> congrua a costa <strong>de</strong> los diezmos que el monasterio percibía<br />

<strong>de</strong>l distrito <strong>en</strong> el que se hal<strong>la</strong>ba <strong>la</strong> citada parroquial.<br />

Pasaron más <strong>de</strong> cuatro años hasta que el 26 <strong>de</strong> septiembre<br />

<strong>de</strong> 1764, <strong>la</strong> Cá mara pasó a Carlos III una consulta sobre dicho<br />

asunto. Y el rey <strong>de</strong>c<strong>la</strong>ró a fa vor <strong>de</strong>l referido vicario, <strong>de</strong><br />

modo que el 14 <strong>de</strong> octubre sigui<strong>en</strong>te le <strong>de</strong>volvió al obispo el<br />

expedi<strong>en</strong>te y le previno que procediese a dotar al vicario con<br />

los fru tos <strong>de</strong>cimales y primiciales expresados <strong>en</strong> su petición,<br />

sali<strong>en</strong>do también <strong>de</strong> ellos lo que se asignase por razón <strong>de</strong><br />

ob<strong>la</strong>ta para <strong>la</strong> celebración <strong>de</strong> misas <strong>en</strong> di cha iglesia y <strong>en</strong> concepto<br />

<strong>de</strong> sa<strong>la</strong>rios al sacristán y al campanero. Que proveye se<br />

423


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>de</strong> los t<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes necesarios a dicha iglesia para que los feligreses<br />

estuvieran bi<strong>en</strong> asistidos <strong>en</strong> lo espiritual, dotándolos<br />

a partir <strong>de</strong> <strong>la</strong>s referidas r<strong>en</strong>tas. Y que todo lo que <strong>de</strong>cidiese<br />

para el mejor servicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia, lo incluyese <strong>en</strong> un <strong>de</strong>creto<br />

que, una vez fi rmado y sel<strong>la</strong>do, y antes <strong>de</strong> publicarlo, <strong>en</strong>viase<br />

a <strong>la</strong> Cá mara <strong>en</strong> aras <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er el real cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to.<br />

En su cumplimi<strong>en</strong>to, Ve<strong>la</strong>r<strong>de</strong> remitió el 27 <strong>de</strong>l mismo mes <strong>de</strong><br />

octubre el <strong>de</strong>creto, <strong>en</strong> el que increm<strong>en</strong>taba <strong>la</strong> dotación <strong>de</strong>l<br />

vicario mayor y creaba un tercer subvicariato. Examinado <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> Cámara, obtuvo un dictam<strong>en</strong> favorable que fue comunicado<br />

a Carlos III <strong>en</strong> consulta <strong>de</strong>l 21 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1776. Pero <strong>la</strong><br />

re solución <strong>de</strong>l tema tardó <strong>en</strong> llegar más <strong>de</strong> diez años, pese<br />

a dos rever<strong>en</strong>tes re cuerdos el 4 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1782 y el 21<br />

<strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1786. <strong>El</strong> rey prestó su cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to al expresado<br />

<strong>de</strong>creto y se procedió como <strong>de</strong> costumbre <strong>de</strong> cara<br />

a su publicación y ejecución, con <strong>la</strong> única excepción <strong>de</strong> que<br />

estando vacante <strong>la</strong> se<strong>de</strong> <strong>de</strong> Tortosa, por r<strong>en</strong>uncia <strong>de</strong> Pedro<br />

Cortés y Larranz, Carlos III escribió al vicario capitu<strong>la</strong>r su real<br />

cédu<strong>la</strong> auxiliatoria el 12 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> ese último año, advirtiéndole<br />

que no se hiciese novedad <strong>en</strong> el P<strong>la</strong>n, número, y<br />

b<strong>en</strong>efi cia dos <strong>de</strong> dicha Parroquial (nota 160).<br />

Volvi<strong>en</strong>do algo atrás <strong>en</strong> el tiempo, hal<strong>la</strong>mos un docum<strong>en</strong>to<br />

un tanto espe cial porque se trata <strong>de</strong> <strong>la</strong> aprobación real <strong>de</strong><br />

ÍNDICE<br />

424


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

un p<strong>la</strong>n g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios <strong>de</strong> un monasterio <strong>de</strong>l <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong>, el b<strong>en</strong>edictino c<strong>la</strong>ustral <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Labaix.<br />

<strong>El</strong> 11 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong> 1777, Carlos III expidió un real <strong>de</strong>spacho<br />

para que Miguel Doncel, abad <strong>de</strong> dicho monasterio, procediera<br />

a <strong>la</strong> publicación <strong>de</strong>l <strong>de</strong> creto <strong>de</strong> uniones, supresiones y<br />

reducciones b<strong>en</strong>efi ciales <strong>de</strong> su abadía (nota 161).<br />

Sin salir <strong>de</strong>l mundo <strong>de</strong> <strong>la</strong> clerecía regu<strong>la</strong>r, pero tras<strong>la</strong>dándonos<br />

a <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Gerona, <strong>en</strong>contramos una nueva<br />

interv<strong>en</strong>ción con vincu<strong>la</strong>ciones económi cas. Se trata <strong>de</strong> una<br />

<strong>de</strong>mostración <strong>de</strong> <strong>la</strong> facultad real para aprobar los p<strong>la</strong>nes <strong>de</strong><br />

unión y supresión <strong>de</strong> los b<strong>en</strong>efi cios <strong>de</strong> los monasterios <strong>de</strong>l<br />

<strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>.<br />

<strong>El</strong> obispo <strong>de</strong> Gerona, Tomás <strong>de</strong> Lor<strong>en</strong>zana, remitió a <strong>la</strong><br />

Cámara, <strong>en</strong> at<strong>en</strong> ción a <strong>la</strong> ord<strong>en</strong> <strong>de</strong>l 3 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1781,<br />

el <strong>de</strong>creto formalizado <strong>de</strong> unión e incorporación <strong>de</strong>l monasterio<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Rosas al monasterio <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Amer,<br />

ambos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Congregación B<strong>en</strong>edictina C<strong>la</strong>ustral, con fecha<br />

<strong>de</strong>l 23 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong>l año sigui<strong>en</strong>te. Dicho <strong>de</strong>creto suponía<br />

una nueva p<strong>la</strong>nta para éste, y <strong>la</strong> supresión para aquél, si<strong>en</strong>do<br />

agregados los tres monjes que componían su comunidad al<br />

<strong>de</strong> Amer. A<strong>de</strong>más, el P<strong>la</strong>n b<strong>en</strong>efi cial arreg<strong>la</strong>do por su abad,<br />

Eus taquio <strong>de</strong> Azara, se preocupaba por <strong>la</strong> conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te dota-<br />

425


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

ción <strong>de</strong> los clérigos que <strong>de</strong>bían at<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong> parroquia <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong><br />

<strong>de</strong> Rosas.<br />

La Cámara analizó los cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong>l referido <strong>de</strong>creto, y tuvo<br />

<strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta, asimismo, <strong>la</strong> exposición <strong>de</strong>l fi scal y <strong>la</strong> protesta<br />

<strong>de</strong>l ayuntami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Rosas. Y hallándolo <strong>en</strong>teram<strong>en</strong>te<br />

a<strong>de</strong>cuado a <strong>la</strong> ord<strong>en</strong> <strong>de</strong>l 3 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1781 lo<br />

pasó a <strong>la</strong>s reales manos, con su dictam<strong>en</strong>, <strong>en</strong> consulta <strong>de</strong>l<br />

21 <strong>de</strong> octu bre <strong>de</strong> 1782. Y por resolución a dicha consulta,<br />

Carlos III, «como Patro[no] que soy <strong>de</strong> los Monasterios <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> referida Ord<strong>en</strong> B<strong>en</strong>edictina C<strong>la</strong>ustral Tarra con<strong>en</strong>se y<br />

Cesaraugustana, y como universal que también lo soy <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

Igle sias <strong>de</strong> mis dominios», le prestó su real cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to,<br />

necesario para que se ejecutase <strong>la</strong> expresada supresión <strong>de</strong>l<br />

monasterio <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Rosas, y <strong>la</strong> incorporación <strong>de</strong><br />

sus monjes al <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Amer, <strong>de</strong> forma que «dichos<br />

dos monasterios qued<strong>en</strong> incorporados y unidos <strong>en</strong> uno solo,<br />

que haya <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er y t<strong>en</strong>ga un solo Abad <strong>en</strong> el nominado <strong>de</strong><br />

Santa María <strong>de</strong> <strong>la</strong> vil<strong>la</strong> <strong>de</strong> Amer». Y junto al <strong>de</strong>creto original,<br />

se le <strong>en</strong>vió a Tomás <strong>de</strong> Lor<strong>en</strong>zana una real cédu<strong>la</strong> au xiliatoria<br />

con fecha <strong>de</strong>l 12 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1783 para que se procediese a<br />

su publi cación y ejecución (nota 162).<br />

También <strong>en</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Gerona, el mismo Tomás <strong>de</strong><br />

Lor<strong>en</strong>zana, a solici tud real, <strong>en</strong>vió a <strong>la</strong> Cámara el <strong>de</strong>creto <strong>de</strong><br />

ÍNDICE<br />

426


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

extinción <strong>de</strong>l priorato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia <strong>de</strong> Santo Tomás <strong>de</strong> Fluviá.<br />

Tras ser examinado <strong>en</strong> dicho organismo, a fi nales <strong>de</strong> 1788 le<br />

fue <strong>de</strong>vuelto junto con una real cédu<strong>la</strong> auxiliatoria para que<br />

procediese a su publicación y ejecución (nota 163).<br />

Concluiremos este análisis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s actuaciones reales <strong>en</strong><br />

asuntos <strong>de</strong> raciona lización b<strong>en</strong>efi cial con dos casos refer<strong>en</strong>tes<br />

al clero regu<strong>la</strong>r.<br />

<strong>El</strong> primero <strong>de</strong> ellos nace al introducir Jaime Martí, cura párroco<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> igle sia <strong>de</strong>l lugar <strong>de</strong> V<strong>en</strong>to<strong>la</strong>, una instancia <strong>en</strong> <strong>la</strong> curia<br />

abacial <strong>de</strong>l monasterio b<strong>en</strong>e dictino c<strong>la</strong>ustral <strong>de</strong> Santa María<br />

<strong>de</strong> Ripoll, solicitando un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> su congrua sobre los<br />

diezmos y primicias <strong>de</strong>l término <strong>de</strong> su feligresía, que estaba<br />

percibi<strong>en</strong>do <strong>en</strong>teram<strong>en</strong>te el disp<strong>en</strong>sero mayor <strong>de</strong>l monasterio.<br />

Éste alegó in compet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> fuero ya que, por ser su ofi -<br />

cio regu<strong>la</strong>r <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>, <strong>la</strong> instancia <strong>de</strong>bía <strong>de</strong> tratarse<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara. Y el abad, <strong>en</strong> auto <strong>de</strong>l 17 <strong>de</strong> agosto <strong>de</strong> 1780,<br />

<strong>de</strong>c<strong>la</strong>ró <strong>la</strong> expresada incompet<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> fuero.<br />

Entonces, el cura <strong>de</strong> V<strong>en</strong>to<strong>la</strong> acudió a <strong>la</strong> Cámara pres<strong>en</strong>tando<br />

copia <strong>de</strong> di cho auto y alegó lo que le pareció <strong>en</strong> guarda<br />

<strong>de</strong> su <strong>de</strong>recho. Y visto el expe di<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara, por real<br />

cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 10 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1781 se previno al abad que <strong>de</strong>terminase<br />

el asunto con <strong>la</strong> mayor brevedad, según exigía <strong>la</strong><br />

necesi dad. Pero fueron necesarios tres seña<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>tos y pró-<br />

427


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

rrogas <strong>de</strong> tiempo para que el disp<strong>en</strong>sero mayor <strong>de</strong>dujese lo<br />

conv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>te a su <strong>de</strong>recho, por lo que hasta el 25 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong><br />

1782 el abad no pudo remitir a <strong>la</strong> Cámara el auto con su <strong>de</strong>terminación.<br />

La s<strong>en</strong>t<strong>en</strong>cia favoreció al referido cura <strong>de</strong> V<strong>en</strong>to<strong>la</strong><br />

puesto que se le aum<strong>en</strong>tó <strong>la</strong> dotación hasta <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> 20<br />

libras barcelonesas anuales sobre los diezmos que percibía<br />

el disp<strong>en</strong>sero mayor.<br />

Visto el auto <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara, se acordó su <strong>de</strong>volución para<br />

<strong>la</strong> formalización <strong>de</strong>l <strong>de</strong>creto. Éste quedó redactado el 6 <strong>de</strong><br />

octubre <strong>de</strong>l mismo año, y fue <strong>en</strong>viado a <strong>la</strong> Cámara con una<br />

copia legalizada. Allí fue revisado por el fi scal, qui<strong>en</strong> lo halló<br />

conforme y arreg<strong>la</strong>do, y lo pasó a manos <strong>de</strong>l rey <strong>en</strong> consulta<br />

<strong>de</strong>l 22 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1783 con un dictam<strong>en</strong> favorable. Y el rey<br />

le prestó su real cons<strong>en</strong>ti mi<strong>en</strong>to, <strong>de</strong>volviéndolo junto con una<br />

real cédu<strong>la</strong> auxiliatoria el 13 <strong>de</strong> febrero sigui<strong>en</strong>te (nota 164).<br />

Únicam<strong>en</strong>te resta una interv<strong>en</strong>ción real: <strong>la</strong> aprobación y<br />

confi rmación <strong>de</strong>l <strong>de</strong>creto <strong>de</strong> arreglo <strong>de</strong> r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> los ofi cios<br />

regu<strong>la</strong>res <strong>de</strong>l monasterio b<strong>en</strong>edictino c<strong>la</strong>ustral <strong>de</strong> San Cugat<br />

<strong>de</strong>l Vallés.<br />

<strong>El</strong> 2 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1788, el abad <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> San Cugat<br />

<strong>de</strong>l Vallés, «impulsado <strong>de</strong>l celo <strong>de</strong>l mayor b<strong>en</strong>efi cio espiritual<br />

y temporal <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Real</strong> Ca sa», comunicó al rey que <strong>en</strong> los actos<br />

capitu<strong>la</strong>res celebrados los días 29 <strong>de</strong> diciembre <strong>de</strong> 1787<br />

ÍNDICE<br />

428


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

y 2 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero posterior <strong>la</strong> comunidad acordó unánimem<strong>en</strong>te<br />

reincorporar al monasterio <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s<br />

r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> sus distintos ofi cios y dignida<strong>de</strong>s, conforme fueran<br />

vacando.<br />

En el cabildo citado <strong>de</strong>l día 29 <strong>de</strong> diciembre, los monjes<br />

profesos <strong>de</strong>l mo nasterio, presididos por su vicario g<strong>en</strong>eral,<br />

examinaron los perjuicios que les suponía a los ofi ciales el<br />

haber <strong>de</strong> cuidar <strong>de</strong> <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas, porque<br />

les impedía aplicarse al estudio y a <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más obligaciones<br />

propias <strong>de</strong>l estado religioso, junto a otros inconv<strong>en</strong>i<strong>en</strong>tes.<br />

Refl exionaron sobre los medios <strong>de</strong> evitar tales males, y<br />

acordaron que el más útil era <strong>la</strong> unión <strong>de</strong> todos los ofi cios<br />

al cuerpo <strong>de</strong>l monasterio, <strong>en</strong>cargándose éste <strong>de</strong> satisfacer<br />

todos los cargos <strong>de</strong> dichos ofi cios y correspondi<strong>en</strong>do anualm<strong>en</strong>te<br />

a cada ofi cial una p<strong>en</strong>sión fi ja, según el valor <strong>de</strong> los<br />

ofi cios, por lo que acordaron nombrar comisionados para que<br />

informas<strong>en</strong> al abad <strong>de</strong> lo que había proyectado el capítulo y<br />

se tomara <strong>la</strong> resolución.<br />

<strong>El</strong> 2 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1788 se celebró un nuevo capítulo con los<br />

mismos mon jes, presididos <strong>de</strong> nuevo por el vicario g<strong>en</strong>eral.<br />

Los comisionados dijeron que el abad estaba conforme a <strong>la</strong><br />

reunión <strong>de</strong> los ofi cios al cuerpo <strong>de</strong>l monasterio según había<br />

proyectado el cabildo, por lo que se acordó unánimem<strong>en</strong>te<br />

429


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

supli car al rey su real permiso para llevar a efecto <strong>la</strong> expresada<br />

unión, sin perjuicio <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>.<br />

<strong>El</strong> valor líquido <strong>de</strong> los ofi cios y dignida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>l monasterio <strong>en</strong><br />

el último quinqu<strong>en</strong>io era el sigui<strong>en</strong>te: pavordía mayor, 6.322<br />

reales <strong>de</strong> vellón; pavordía <strong>de</strong> Panadés, 6.000; pavordía <strong>de</strong><br />

Pa<strong>la</strong>utor<strong>de</strong>ra, 6.453; camarería, 3.500; priorato y sacristía<br />

mayor, 2.232; disp<strong>en</strong>sa mayor, 2.000; obrería, 1.000; <strong>en</strong>fermería,<br />

1.000; refectoría, 910; pavordía <strong>de</strong> Llobregat, 1.600. Y<br />

el valor que t<strong>en</strong>drían según el nuevo P<strong>la</strong>n <strong>de</strong> unión o incorporación<br />

<strong>de</strong> los mismos ofi cios y dignida <strong>de</strong>s al cuerpo <strong>de</strong>l monasterio<br />

proyectado <strong>en</strong> los m<strong>en</strong>cionados Actos Capitu<strong>la</strong>res<br />

sería el sigui<strong>en</strong>te: pavordía mayor, 6.400; pavordía <strong>de</strong>l<br />

Panadés, 5.333; pavor día <strong>de</strong> Pa<strong>la</strong>utor<strong>de</strong>ra, 5.333; camarería,<br />

4.800; priorato y sacristía mayor, 2.880; disp<strong>en</strong>sa mayor,<br />

2.880; obrería, 2.880; <strong>en</strong>fermería, 2.880; refectoría, 1.067; y<br />

pavordía <strong>de</strong> Llobregat, 1.600.<br />

<strong>El</strong> abad se dirigió al rey <strong>en</strong> carta <strong>de</strong>l 2 <strong>de</strong> febrero <strong>de</strong> 1788<br />

para suplicar su autorización para <strong>la</strong> aplicación <strong>de</strong>l referido<br />

p<strong>la</strong>n.<br />

<strong>El</strong> asunto pasó a <strong>la</strong> Cámara, don<strong>de</strong> por <strong>de</strong>creto <strong>de</strong>l 18 <strong>de</strong><br />

abril <strong>de</strong>l mismo año, el rey aprobó dicha resolución re<strong>la</strong>tiva a<br />

<strong>la</strong> administración y recaudación <strong>de</strong> r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s dignida<strong>de</strong>s<br />

y ofi cios <strong>de</strong> ese monasterio, «<strong>en</strong>t<strong>en</strong>diéndose esta mi real<br />

ÍNDICE<br />

430


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

aprobación sin perjuicio <strong>de</strong> mi regalía y <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>, y con<br />

<strong>la</strong>s salve da<strong>de</strong>s y reservas correspondi<strong>en</strong>tes a los <strong>de</strong>rechos<br />

<strong>de</strong> mi <strong>Corona</strong>, así <strong>en</strong> esa re al casa como <strong>en</strong> <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong><br />

los expresados ofi cios y dignida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> el<strong>la</strong>». Y para que todo<br />

pudiera ejecutarse el 27 <strong>de</strong> abril <strong>de</strong>spachó una real cédu<strong>la</strong><br />

au xiliatoria, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que se especifi caba que había <strong>de</strong> ser registrada<br />

<strong>en</strong> los libros <strong>de</strong> <strong>la</strong> dignidad abacial y <strong>de</strong> resoluciones<br />

capitu<strong>la</strong>res <strong>de</strong> ese monasterio, y que he cho esto, se colocara<br />

<strong>en</strong> su archivo (nota 165).<br />

Cabe, pues, <strong>de</strong>stacar <strong>de</strong> este docum<strong>en</strong>to fi nal difer<strong>en</strong>tes<br />

aspectos como <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> aprobación real <strong>de</strong> los p<strong>la</strong>nes<br />

<strong>de</strong> modifi cación <strong>de</strong>l ord<strong>en</strong> interno <strong>de</strong> <strong>la</strong>s casas <strong>de</strong>l <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong>; el hecho <strong>de</strong> <strong>la</strong> iniciativa prov<strong>en</strong>ga <strong>de</strong>l cabildo <strong>de</strong>l<br />

monasterio; y, por supuesto, el celo puesto por el rey para<br />

que no se me noscabaran sus regalías y <strong>de</strong>rechos.<br />

431


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

1. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 39-41.<br />

2. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 182v-184v.<br />

3. Muchos <strong>de</strong> los eclesiásticos partidarios <strong>de</strong>l nuevo emperador, que<br />

marcharon al <strong>de</strong>stierro, fueron favorecidos por éste <strong>en</strong> su muy españolizada<br />

corte vi<strong>en</strong>esa o <strong>en</strong> <strong>la</strong>s an tiguas posesiones españo<strong>la</strong>s <strong>en</strong><br />

Italia, logrando honores que seguram<strong>en</strong>te no habrían al canzado <strong>en</strong><br />

España. Como muestra valgan los casos <strong>de</strong> Isidro Beltrán -arzobispo<br />

<strong>de</strong> Tarragona-, o Manuel <strong>de</strong> Sant Just -obispo <strong>de</strong> Vic-. En cambio, los<br />

clérigos austracis tas que permanecieron <strong>en</strong> España tuvieron una vida<br />

sumam<strong>en</strong>te difícil. En A. Domín guez Ortiz: Sociedad y Estado <strong>en</strong> el<br />

siglo XVIII español, p. 44.<br />

4. En Solsona, tras el <strong>de</strong>stierro <strong>de</strong> Francisco Dorda fue nombrado<br />

Guillermo Golo rons. Ramón <strong>de</strong> Marimón sustituyó <strong>en</strong> Vic al <strong>de</strong>sterrado<br />

Manuel <strong>de</strong> Sant Just. Miguel Juan <strong>de</strong> Taberner y Rubí fue nombrado<br />

arzobispo <strong>de</strong> Tarragona <strong>en</strong> <strong>de</strong>trim<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Isidro Beltrán. Y <strong>en</strong><br />

Barcelona, Diego <strong>de</strong> Astorga y Céspe<strong>de</strong>s sustituyó a B<strong>en</strong>ito Sa<strong>la</strong>.<br />

5. Según J. Bonet, L’Església cata<strong>la</strong>na <strong>de</strong> <strong>la</strong> ll.lustració a <strong>la</strong> R<strong>en</strong>aix<strong>en</strong>ça,<br />

Barce lona, 1984, pp. 43 et alli.<br />

6. Los espolios eran todos los bi<strong>en</strong>es muebles -no patrimoniales- proced<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s fi ncas y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitra, que un obispo <strong>de</strong>jaba al<br />

morir. También se l<strong>la</strong>maban fru tos interca<strong>la</strong>res.<br />

7. En 1709, si<strong>en</strong>do muy <strong>de</strong>sfavorable <strong>la</strong> situación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tropas borbónicas<br />

<strong>en</strong> Ita lia, Clem<strong>en</strong>te XI tuvo que reconocer a Carlos <strong>de</strong> Austria<br />

como rey <strong>de</strong> España. Sus con secu<strong>en</strong>cias inmediatas fueron <strong>la</strong> ruptura<br />

ÍNDICE<br />

432


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

<strong>de</strong> re<strong>la</strong>ciones con Roma y <strong>la</strong> expulsión <strong>de</strong>l nuncio apostólico <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

corte <strong>de</strong> Madrid.<br />

8. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 3-5.<br />

9. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 8-14.<br />

10. En at<strong>en</strong>ción al real <strong>de</strong>creto <strong>de</strong>l 24 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1717.<br />

11. Canónigo <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma Catedral <strong>de</strong> Solsona. A. H. N. «Registros<br />

<strong>de</strong>l <strong>Real</strong> Patro nato». Libro 280, ff. 35v-39v.<br />

12. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 53v-57.<br />

13. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 116v-117.<br />

14. Hasta el concordato <strong>de</strong> 1753 mantuvieron el nuncio y los colectores<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Cá mara Apostólica el monopolio <strong>en</strong> <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> los<br />

espolios.<br />

15. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 92v-93.<br />

16. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 177-179.<br />

17. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 317-318.<br />

18. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 168v-169v.<br />

19. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 159v-160v.<br />

20. W. Cal<strong>la</strong>han, op. cit., pp. 59-60, 66.<br />

21. Teófanes Egido, «<strong>El</strong> regalismo <strong>en</strong> España», <strong>en</strong> J. Pra<strong>de</strong>lls y E. La<br />

Parra (edit.): Iglesia, sociedad y Estado <strong>en</strong> España, Francia e Italia<br />

(ss. XVIII al XX), Alicante, 1991, p. 212. Conv<strong>en</strong>dría investigar con<br />

433


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

más profundidad los integrantes regalistas ac tuantes <strong>en</strong> <strong>la</strong> hostilidad<br />

manifi esta hacia <strong>la</strong>s cofradías.<br />

22. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 171-173.<br />

23. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 138-139v.<br />

24. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 198-199.<br />

25. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 207-208v.<br />

26. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 233v-236.<br />

27. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 279-280.<br />

28. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 43v-44v.<br />

29. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 86-87v.<br />

30. Es signifi cativa <strong>la</strong> fecha, pues <strong>la</strong> admisión <strong>de</strong> esta congregación<br />

bajo <strong>la</strong> protec ción real se produce <strong>en</strong> un mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> pl<strong>en</strong>o auge <strong>de</strong>l<br />

jesuitismo <strong>en</strong> España. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro<br />

280, ff. 361-361 v.<br />

31. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 159-160.<br />

32. Era provista por el obispo, <strong>en</strong> virtud <strong>de</strong> <strong>la</strong>s disposiciones <strong>de</strong>l<br />

Concilio <strong>de</strong> Tr<strong>en</strong>to.<br />

33. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 89v-91.<br />

34. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 209-210.<br />

35. La refer<strong>en</strong>cia aparece <strong>en</strong> <strong>la</strong> Respuesta <strong>de</strong> los Tres Señores<br />

Fiscales <strong>de</strong>l Consejo <strong>en</strong> el expedi<strong>en</strong>te consultivo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Cartujas <strong>de</strong><br />

España, Madrid, 1779, p. 301. Citado por J. Izquierdo Martín, J. M.<br />

ÍNDICE<br />

434


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

López García y otros <strong>en</strong> «La reforma <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>res durante el reinado<br />

<strong>de</strong> Carlos III. Una valoración a través <strong>de</strong>l ejemplo madrileño», <strong>en</strong><br />

Equipo Madrid: Carlos III, Madrid y <strong>la</strong> Ilustración, Madrid, 1988, p.<br />

205.<br />

36. Enrique Giménez y otros: Introducción a <strong>la</strong> Historia Mo<strong>de</strong>rna,<br />

Madrid, 1991, p. 508: «La diplomacia británica, tras incluir a Sajonia<br />

<strong>en</strong> el campo austríaco, supo conv<strong>en</strong>cer a Carlos Manuel III <strong>de</strong> Saboya,<br />

ofi cialm<strong>en</strong>te aliado <strong>de</strong> Francia, para que se uniera a Austria a cambio<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> cesión por ésta <strong>de</strong> una parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> Lombardía, el duca do <strong>de</strong><br />

P<strong>la</strong>s<strong>en</strong>cia y el marquesado <strong>de</strong> Finale. <strong>El</strong> Tratado <strong>de</strong> Worms, <strong>en</strong> septiembre<br />

<strong>de</strong> 1743, <strong>en</strong>tre Austria y Saboya certifi caba <strong>la</strong> nueva alianza<br />

y abría un nuevo fr<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Italia. Al fi nalizar 1743, Francia se hal<strong>la</strong>ba<br />

ais<strong>la</strong>da, con sólo el apoyo <strong>de</strong> España, con <strong>la</strong> que había suscrito el 18<br />

<strong>de</strong> octubre el segundo Pacto <strong>de</strong> Familia».<br />

37. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 338-339.<br />

Tampoco se vio nunca bi<strong>en</strong> <strong>en</strong> los círculos <strong>de</strong> <strong>la</strong> monarquía el que los<br />

pre<strong>la</strong>dos españoles salieran <strong>de</strong>l país para acudir a capítulos g<strong>en</strong>erales,<br />

por <strong>la</strong> doble pérdida que suponía: <strong>de</strong> control sobre sus órd<strong>en</strong>es; y<br />

<strong>de</strong> r<strong>en</strong>tas, que fl uían hacia <strong>la</strong>s casas matrices.<br />

38. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 319-319v.<br />

39. Esta actuación real se inscribe d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong>l programa <strong>de</strong> reforma<br />

<strong>de</strong>l clero regu <strong>la</strong>r. Según Jesús Izquierdo Martín, José Miguel López<br />

García y otros, <strong>en</strong> «La reforma <strong>de</strong> regu<strong>la</strong>res durante el reinado <strong>de</strong><br />

Carlos III. Una valoración a través <strong>de</strong>l ejemplo ma drileño», <strong>de</strong>l libro<br />

<strong>de</strong>l Equipo Madrid: Carlos III, Madrid y <strong>la</strong> Ilustración, Madrid, 1988,<br />

p. 205, <strong>la</strong> reforma <strong>de</strong> los regu<strong>la</strong>res hacía hincapié <strong>en</strong> tres aspectos<br />

435


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

fundam<strong>en</strong>tales: el aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l control real sobre <strong>la</strong>s congregaciones<br />

hispanas, <strong>la</strong> paralización <strong>de</strong>l pro ceso <strong>de</strong> amortización con sus consigui<strong>en</strong>tes<br />

efectos positivos sobre los ingresos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Haci<strong>en</strong>da <strong>Real</strong>, y<br />

<strong>la</strong> dignifi cación <strong>de</strong> los miembros <strong>de</strong> <strong>la</strong>s órd<strong>en</strong>es monásticas -que es lo<br />

que pret<strong>en</strong><strong>de</strong> Fernando VI con <strong>la</strong> <strong>de</strong>signación <strong>de</strong>l obispo <strong>de</strong> Vic-.<br />

40. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 161v-162v.<br />

41. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 335-336.<br />

42. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 45v-46.<br />

43. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 175-176v.<br />

Resulta algo chocante que sea el abad <strong>de</strong> Ripoll el visitador <strong>de</strong><br />

Bellpuig, cuando <strong>en</strong> este monasterio se cumpía con <strong>la</strong>s reg<strong>la</strong>s y se<br />

llevaba una apacible vida caracterizada por <strong>la</strong> efervesc<strong>en</strong> cia intelectual,<br />

y <strong>en</strong> el que regía el visitador, <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas se consumían <strong>en</strong> pleitos<br />

intermi nables y se <strong>de</strong>scuidaba casi por completo <strong>la</strong> observancia <strong>de</strong> los<br />

preceptos <strong>de</strong> <strong>la</strong> reg<strong>la</strong> cisterci<strong>en</strong>se.<br />

44. <strong>El</strong> prior <strong>de</strong> esa iglesia pasó a ser el abad <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong><br />

Montserrat, que era qui<strong>en</strong> <strong>de</strong>bía proporcionar lo preciso para <strong>la</strong> subsist<strong>en</strong>cia<br />

tanto al rector como a un vica rio secu<strong>la</strong>r que éste t<strong>en</strong>ía como<br />

coadjutor.<br />

45. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 283, ff. 49v-51.<br />

46. «( ...) que por lo común ti<strong>en</strong><strong>en</strong> ma<strong>la</strong>s resultas, y alteran <strong>la</strong> bu<strong>en</strong>a<br />

armonía y tranquilidad <strong>en</strong>tre los capitu<strong>la</strong>res, con escándalo <strong>de</strong>l pueblo<br />

que murmura y toma parte <strong>en</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>cias según el partido...».<br />

ÍNDICE<br />

436


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

47. Puesto que, como primera sil<strong>la</strong> <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> Pontifi cal, el arcedianato<br />

mayor era <strong>de</strong> provisión real <strong>en</strong> todo tiempo y vacante.<br />

48. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 304-308.<br />

49. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, f. 320. La carta<br />

se hal<strong>la</strong> re gistrada a <strong>la</strong> letra <strong>en</strong> el Libro III <strong>de</strong> Concordato <strong>de</strong> Cataluña,<br />

f. 29v.<br />

50. Por <strong>de</strong>jar únicam<strong>en</strong>te el gobierno espiritual según <strong>la</strong> reg<strong>la</strong> b<strong>en</strong>edictina<br />

reforma da <strong>en</strong> Val<strong>la</strong>dolid.<br />

51. <strong>El</strong> Tratado <strong>de</strong> los Pirineos se fi rmó el 7 <strong>de</strong> noviembre <strong>de</strong> 1659,<br />

como conse cu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s conversaciones mant<strong>en</strong>idas por Mazarino<br />

y Luis <strong>de</strong> Haro. En él, España cedía a Francia varias p<strong>la</strong>zas fuertes <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> frontera <strong>de</strong>l noroeste repartidas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> F<strong>la</strong>n<strong>de</strong>s a Luxemburgo, el<br />

Artois, y el Rosellón. En Enrique Giménez, op. cit., p. 312.<br />

A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> corona francesa basaba sus aspiraciones <strong>en</strong> un indulto<br />

apostólico <strong>de</strong>l papa Clem<strong>en</strong>te IX que le concedía <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>tación <strong>de</strong>l<br />

obispado <strong>de</strong> <strong>El</strong>na y <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong> más piezas eclesiásticas consistoriales<br />

<strong>de</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> el Rosellón y <strong>la</strong> Cerdaña.<br />

Ante ello, el rey español respondió que ni antes ni <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

unión <strong>de</strong> San G<strong>en</strong>ís a Monserrate había pert<strong>en</strong>ecido aquél al <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong>, por lo que tampoco <strong>la</strong> corona francesa podía proce<strong>de</strong>r a<br />

su pres<strong>en</strong>tación.<br />

52. Pues el <strong>de</strong>creto int<strong>en</strong>taba «practicar <strong>de</strong>sigualdad recibi<strong>en</strong>do sólo<br />

a franceses <strong>en</strong> San G<strong>en</strong>is».<br />

53. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 192-196v.<br />

437


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

54. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 301v-303v.<br />

55. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 308v-310v.<br />

56. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 335v-336v.<br />

57. Posiblem<strong>en</strong>te Francisco Serra y Portell.<br />

58. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 303v-305v.<br />

59. A saber: Tromp; Vi<strong>la</strong>smitjana; <strong>de</strong> <strong>la</strong> Conca: Guisona y Sanahuja;<br />

y <strong>de</strong> los luga res <strong>de</strong> Montesquí: Arcabell, Asmurri Torres, P<strong>la</strong>, Valle <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Llosa, Valle <strong>de</strong> Aroues, Ribera Sa<strong>la</strong>da, Castellnou <strong>de</strong> Basel<strong>la</strong>, y<br />

Agui<strong>la</strong>s.<br />

60. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 157-158.<br />

61. Todas estas cuestiones son tratadas con <strong>de</strong>t<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> nuestro<br />

artículo «Las interv<strong>en</strong>ciones reales <strong>en</strong> los pleitos <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>»,<br />

publicado <strong>en</strong> <strong>la</strong> Revista <strong>de</strong> His toria Mo<strong>de</strong>rna. Anales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad<br />

<strong>de</strong> Alicante, 16 (1997).<br />

62. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 187-189.<br />

63. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 283, f. 74.<br />

64. Ley 11, título XV, libro I, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Novisima Recopi<strong>la</strong>ción.<br />

65. Ibi<strong>de</strong>m, ley III.<br />

66. Ibi<strong>de</strong>m, ley V.<br />

67. Ibi<strong>de</strong>m, ley VI.<br />

68. Ibi<strong>de</strong>m, ley VII.<br />

ÍNDICE<br />

438


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

69. Conocemos a uno <strong>de</strong> ellos: Migo Abad y Lasierra, qui<strong>en</strong> el 28 <strong>de</strong><br />

septiembre <strong>de</strong> 1787 obtuvo <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s pontifi cias para <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong>l<br />

monasterio <strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> Besalú, y el 8 <strong>de</strong> noviembre sigui<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s<br />

cartas ejecutoriales y <strong>de</strong> posesión.<br />

70. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 280-280v.<br />

71. Aunque <strong>la</strong> Iglesia <strong>de</strong>l siglo XVIII era predominantem<strong>en</strong>te urbana,<br />

<strong>la</strong> fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> su riqueza se hal<strong>la</strong>ba <strong>en</strong> el campo. Las instituciones religiosas<br />

<strong>de</strong>dicaban sólo una pe queña parte <strong>de</strong> sus propieda<strong>de</strong>s a <strong>la</strong><br />

explotación directa. <strong>El</strong> resto se cedía a particu<strong>la</strong>res mediante una gran<br />

variedad <strong>de</strong> contratos <strong>de</strong> arr<strong>en</strong>dami<strong>en</strong>to tan pronto como <strong>la</strong>s adqui rían<br />

mediante compra o donación, <strong>de</strong> ahí el carácter fragm<strong>en</strong>tado <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

propiedad <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia <strong>en</strong> todo el reino. Aunque cabildos y monasterios<br />

int<strong>en</strong>taban exprimir al máximo sus propieda<strong>de</strong>s, <strong>la</strong> naturaleza<br />

dispersa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s posesiones les impedía aprovechar pl<strong>en</strong>a m<strong>en</strong>te su<br />

riqueza, y a pesar <strong>de</strong> que mant<strong>en</strong>ían un pequeño ejército <strong>de</strong> administradores,<br />

abogados y recaudadores <strong>de</strong> r<strong>en</strong>tas para mant<strong>en</strong>er a raya a<br />

sus arr<strong>en</strong>datarios, <strong>la</strong>s econo mías <strong>de</strong> esca<strong>la</strong> no eran posibles. En W.<br />

Cal<strong>la</strong>han, op. cit., pp. 48-49.<br />

72. Medida superfi cial utilizada <strong>en</strong> Cataluña.<br />

73. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 177-178v.<br />

74. Estos cuatro «protectores, conservadores y g<strong>en</strong>erales administradores<br />

<strong>de</strong> los aniversarios, misas y <strong>de</strong>más pías memorias» <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia<br />

<strong>de</strong>l citado monasterio eran: Francisco Escofet y <strong>de</strong> Roger -camarero<br />

<strong>de</strong>l mismo monasterio-, Antonio Prim y <strong>de</strong> Bahí, Bernardo Gual y<br />

Esteban Guijeras.<br />

439


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

75. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, fi . 204-205.<br />

76. Si t<strong>en</strong>emos <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta el <strong>de</strong>scuido g<strong>en</strong>eralizado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s parroquias<br />

rurales que he redaron los Borbones, el hecho <strong>de</strong> que todo el pueblo<br />

español quedara mínimam<strong>en</strong>te at<strong>en</strong>dido <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el punto <strong>de</strong> vista espiritual<br />

era algo más bi<strong>en</strong> utópico. Antonio Domín guez Ortiz ha refl ejado<br />

c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te <strong>en</strong> sus «Aspectos sociales <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida eclesiástica» <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia <strong>en</strong> España <strong>de</strong> <strong>la</strong> B.A.C., p. 61, que «gran parte<br />

<strong>de</strong>l clero rural se s<strong>en</strong>tía postergado», por lo que no era nada extraño<br />

que parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l campo estuviera insufi ci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te at<strong>en</strong>dida.<br />

77. Aplicando <strong>la</strong> <strong>de</strong> los domingos por <strong>la</strong> salud <strong>de</strong>l rey y <strong>de</strong> sus antecesores,<br />

y por el bi<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Monarquía, y <strong>la</strong> <strong>de</strong> los <strong>de</strong>más días festivos<br />

por el <strong>de</strong> sus feligreses.<br />

78. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 210-211.<br />

79. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 212v-214.<br />

80. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 271v-272.<br />

La cédu<strong>la</strong> concluía con una cláusu<strong>la</strong> especial, puesto que, para que<br />

tuviera vali<strong>de</strong>z, había <strong>de</strong> ser copiada, a<strong>de</strong>más <strong>de</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Contaduría<br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Media Annata Eclesiástica, <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

Contaduría G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Real</strong> Haci<strong>en</strong>da -don<strong>de</strong> estaba<br />

incorporado el Registro G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Merce<strong>de</strong>s- y <strong>en</strong> <strong>la</strong> Contaduría<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> R<strong>en</strong>ta G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> Salinas <strong>de</strong>l Reino.<br />

81. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 256-257.<br />

82. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 277v-278.<br />

ÍNDICE<br />

440


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

83. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 286-288.<br />

84. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, f. 329v. La cédu<strong>la</strong><br />

se regis tró a <strong>la</strong> letra <strong>en</strong> el libro III <strong>de</strong> Concordato, f. 44.<br />

85. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, f. 359v.<br />

86. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 283, ff. 47v-49.<br />

87. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 172v-174v.<br />

88. <strong>El</strong> i<strong>de</strong>al <strong>de</strong>l movimi<strong>en</strong>to reformista era una religión intelectual <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> que el fi el <strong>en</strong>t<strong>en</strong>diera <strong>la</strong>s verda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> fe, practicara <strong>la</strong> liturgia con<br />

s<strong>en</strong>cillez y avanzara por el ca mino <strong>de</strong> <strong>la</strong> perfección espiritual y temporal.<br />

En W. Cal<strong>la</strong>han, op. cit., p. 74.<br />

89. Ya pudimos comprobar que Felipe V, mediante <strong>la</strong> instauración <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s canonjías <strong>de</strong> ofi cio <strong>en</strong> <strong>la</strong>s catedrales cata<strong>la</strong>nas, perseguía una mejor<br />

dotación intelectual <strong>de</strong>l clero capitu<strong>la</strong>r para cubrir más a<strong>de</strong>cuadam<strong>en</strong>te<br />

<strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s y los problemas espirituales <strong>de</strong> sus católicos<br />

súbditos.<br />

90. W. Cal<strong>la</strong>han, op. cit., pp. 14, 25, 26. A. Domínguez Ortiz, Sociedad<br />

y Estado <strong>en</strong> el siglo XVIII español, Madrid, 1976, p. 373.<br />

91. Su p<strong>la</strong>n <strong>de</strong> estudios estaba distribuido <strong>en</strong> cuatro gran<strong>de</strong>s materias<br />

que a su vez contemp<strong>la</strong>ban algunas disciplinas complem<strong>en</strong>tarias: gramática,<br />

retórica, fi losofía y teo logía. A <strong>la</strong> par, el estudio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Sagradas<br />

Escrituras y <strong>la</strong> recom<strong>en</strong>dación <strong>de</strong> conocer al gún idioma componían<br />

el grueso <strong>de</strong> <strong>la</strong> materia esco<strong>la</strong>r. Sin duda, una preparación dirigida<br />

principal y fundam<strong>en</strong>talm<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> transmisión <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos<br />

para mant<strong>en</strong>er <strong>la</strong> fe cristiana <strong>en</strong> el ejercicio pastoral. Hab<strong>la</strong>r y escribir<br />

441


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

bi<strong>en</strong>, estar preparado para pole mizar y conv<strong>en</strong>cer y conocer a pies<br />

juntil<strong>la</strong>s los textos sagrados eran <strong>la</strong>s partes es<strong>en</strong>cia les. Junto a el<strong>la</strong>s,<br />

los futuros curadores <strong>de</strong> almas <strong>de</strong>bían t<strong>en</strong>er un proce<strong>de</strong>r ejemp<strong>la</strong>r,<br />

puesto que <strong>la</strong>s constituciones <strong>de</strong> los seminarios regu<strong>la</strong>ban también <strong>la</strong><br />

conducta cívica <strong>de</strong> los alumnos, para lo no había mejor solución que<br />

el régim<strong>en</strong> <strong>de</strong> internado y una fuerte disciplina. En R. Fernán<strong>de</strong>z, op.<br />

cit., pp. 70-72.<br />

92. W. Cal<strong>la</strong>han, op. cit., p. 38. J. Sarrailh, <strong>en</strong> La España Ilustrada<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> segunda mitad <strong>de</strong>l siglo XVIII, Madrid, 1974, p. 629, ofrece otra<br />

explicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> expulsión <strong>de</strong> <strong>la</strong> Compañía. Alu<strong>de</strong> al interés <strong>de</strong> Carlos<br />

III por recuperar una porción importante <strong>de</strong> <strong>la</strong>s posesiones <strong>de</strong>l clero.<br />

De ahí que, tras <strong>la</strong> expulsión <strong>de</strong> los jesuitas, se <strong>de</strong>cretara <strong>la</strong> secu<strong>la</strong>rización<br />

<strong>de</strong> los bi<strong>en</strong>es <strong>de</strong> <strong>la</strong> Compañía y el empleo <strong>de</strong> sus inmuebles para<br />

obras públicas.<br />

93. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 160v-166.<br />

94. Por lo g<strong>en</strong>eral, y sobre todo <strong>en</strong> <strong>la</strong> segunda mitad <strong>de</strong> siglo, los obispos<br />

españoles eran hombres cultos y formados, asiduos <strong>en</strong> el cumplimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> sus <strong>de</strong>beres pastorales, que, al mismo tiempo, cooperaban<br />

activam<strong>en</strong>te con <strong>la</strong> política reformista <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong>, creando seminarios<br />

o al<strong>en</strong>tando a sus sacerdotes a participar <strong>en</strong> periódicas confer<strong>en</strong>cias<br />

espirituales. Durante el reinado <strong>de</strong> Carlos III se estableció una<br />

estrecha alianza <strong>en</strong>tre re forma y regalismo, <strong>de</strong> modo que los clérigos<br />

interesados <strong>en</strong> promover cambios, para po<strong>de</strong>r llevarlos a cabo, respaldaron<br />

<strong>la</strong> expansión <strong>de</strong>l interv<strong>en</strong>cionismo real <strong>en</strong> los asun tos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Iglesia, incluso <strong>en</strong> el campo <strong>de</strong> <strong>la</strong> disciplina. A<strong>de</strong>más, los intereses <strong>de</strong><br />

los re formadores y burócratas reales coincidían <strong>en</strong> temas tales como<br />

ÍNDICE<br />

442


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

el po<strong>de</strong>r <strong>de</strong> los obispos <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción al papado y el control episcopal <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s órd<strong>en</strong>es religiosas. Bernardo Ve<strong>la</strong>r<strong>de</strong> -a qui<strong>en</strong> se <strong>de</strong>be incluir <strong>en</strong><br />

esta t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia-, movido por <strong>la</strong> dolorosa consci<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza intelectual<br />

<strong>de</strong> su clero, propició <strong>la</strong> fundación <strong>de</strong> este seminario conciliar.<br />

No obstante, fue durante <strong>la</strong> década sigui<strong>en</strong>te, <strong>la</strong> <strong>de</strong> los 80, cuando <strong>la</strong><br />

reforma com<strong>en</strong>zó a in clinarse por un programa más vigoroso, que preveía<br />

cambios más profundos d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia, y por un <strong>de</strong>safío más<br />

viol<strong>en</strong>to a <strong>la</strong> autoridad papal <strong>en</strong> el tema <strong>de</strong> <strong>la</strong> jurisdic ción episcopal.<br />

En W. Cal<strong>la</strong>han, op. cit., pp. 20, 74, 75.<br />

95. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, f. 208, ff. 208-<br />

208v.<br />

96. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 261v-263v.<br />

97. R. Fernán<strong>de</strong>z, op. cit., pp. 109-110.<br />

98. A. Domínguez Ortiz, «Aspectos sociales <strong>de</strong> <strong>la</strong> vida eclesiástica»,<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> Historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia <strong>en</strong> España, <strong>de</strong> <strong>la</strong> B.A.C., t. IV, p. 64.<br />

99. En el Diccionario <strong>de</strong> Historia Eclesiástica <strong>de</strong> España, dirigido por<br />

Q. Al<strong>de</strong>a, p. 3, hal<strong>la</strong>mos una breve reseña biográfi ca <strong>de</strong> este clérigo.<br />

Manuel Abad y Lasierra nació <strong>en</strong> Estadil<strong>la</strong> (Huesca) el 24 <strong>de</strong> diciembre<br />

<strong>de</strong> 1729, y murió <strong>en</strong> Zaragoza el 12 <strong>de</strong> <strong>en</strong>ero <strong>de</strong> 1806. Estudió<br />

<strong>en</strong> Ca<strong>la</strong>tayud y Huesca. Fue racionero <strong>de</strong> su pueblo natal. Ingresó <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> ord<strong>en</strong> <strong>de</strong> San B<strong>en</strong>ito <strong>de</strong> los C<strong>la</strong>ustrales, <strong>en</strong> el monasterio <strong>de</strong> San<br />

Juan <strong>de</strong> <strong>la</strong> Peña. En 1771 Carlos III le comisionó para examinar los<br />

archivos b<strong>en</strong>edictinos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>. En 1773 fue nombrado<br />

prior <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Meyá. En 1783 pasó a ser el primer obispo<br />

<strong>de</strong> Ibiza, y <strong>en</strong> 1787 ocupó <strong>la</strong> mitra <strong>de</strong> Astorga. Aquí prosiguió <strong>la</strong> obra<br />

443


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>de</strong>l seminario. Pasó a Madrid, don<strong>de</strong> lo ret<strong>en</strong>drían otros cargos y empleos<br />

<strong>en</strong>com<strong>en</strong>dados por el monarca. Como su estancia <strong>en</strong> <strong>la</strong> corte<br />

se prolongaba, r<strong>en</strong>unció al obispado <strong>en</strong> 1791. Fue nombrado titu<strong>la</strong>r<br />

<strong>de</strong> Salimbria el 11-4-1791 e inquisidor g<strong>en</strong>eral (1793-94), a cuyo<br />

cargo r<strong>en</strong>unció también, retirándose. Está sepultado <strong>en</strong> el Pi<strong>la</strong>r <strong>de</strong><br />

Zaragoza. Fue académico numerario <strong>de</strong> <strong>la</strong> Historia.<br />

100. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 150-152v.<br />

101. Conocemos con <strong>de</strong>talle <strong>la</strong> carrera <strong>de</strong> Francisco Llovet y Mas.<br />

<strong>El</strong> 24-9-1760 fue <strong>de</strong>signado secuestrador <strong>de</strong> los frutos y r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

abadía <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> Santa Ma ría <strong>de</strong> Gerri. A. H. N. «Registros<br />

<strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 58v-59. Posterior m<strong>en</strong>te, el 11-3-<br />

1764, recibió el nombrami<strong>en</strong>to para el ofi cio regu<strong>la</strong>r <strong>de</strong> limosnero <strong>de</strong>l<br />

mismo monasterio. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro<br />

282, f. 113v. Des pués, el 1-5-1783 volvió a ejercer como secuestrador<br />

y ecónomo, pero esta vez <strong>de</strong> <strong>la</strong> abadía <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> San Cugat<br />

<strong>de</strong>l Vallés. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> Patrona to». Libro 282, ff. 326v-<br />

327v. Y por último, seguimos su carrera hasta su promoción al priorato<br />

<strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Meyá, al que accedió el 7-10-1784 gracias al<br />

asc<strong>en</strong>so <strong>de</strong> Manuel Abad y Lasierra al obispado <strong>de</strong> Ibiza, obt<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do<br />

el ejecutorial el 17-3-1785. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>».<br />

Libro 282, ff. 347-347v, f. 353.<br />

102. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 237v-<br />

240v.<br />

103. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 210.<br />

ÍNDICE<br />

444


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

104. Este empleo era incompatible con cualquier otra dignidad o canonjía<br />

<strong>de</strong> Iglesia Catedral o Colegial, o con cualquier otro b<strong>en</strong>efi cio<br />

resid<strong>en</strong>cial, para evitar que «distrai gan a sus obt<strong>en</strong>tores <strong>de</strong> cumplir<br />

con sus <strong>en</strong>cargos». Y también con los <strong>de</strong> subcolector <strong>de</strong> espolios y<br />

vacantes, provisor, visitador, secretario <strong>de</strong> Cámara, notario <strong>de</strong> <strong>la</strong> Curia<br />

Eclesiástica, o con cualquier otra judicatura u ofi cio.<br />

105. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 283, ff. 27-28v.<br />

106. Dicha cantidad <strong>la</strong> componían los sigui<strong>en</strong>tes conceptos: 64 libras<br />

por los dos prados; 90 por el campo; 8 por los diezmos; y 11 libras, 15<br />

sueldos y 7 ardites por los c<strong>en</strong>sos.<br />

107. A.H.N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 249-.256.<br />

108. Se prestaban caudales con intereses <strong>de</strong> «real, real y medio y dos<br />

reales por do blón <strong>en</strong> cada mes».<br />

109. P. Voltes Bou también recoge esta cita <strong>en</strong> «<strong>El</strong> Monte <strong>de</strong> Piedad<br />

<strong>de</strong> Nuestra Se ñora <strong>de</strong> <strong>la</strong> Esperanza», Agricultura y Economía, 66 (octubre<br />

1964), pp. 85-86. En Q. Al<strong>de</strong>a, op. cit., pp. 1734-35.<br />

110. En Q. Al<strong>de</strong>a, op. cit., p. 1734, hal<strong>la</strong>mos una sucinta exposición<br />

sobre el Monte <strong>de</strong> Piedad <strong>de</strong> Barcelona. Entresacamos algunas i<strong>de</strong>as<br />

<strong>de</strong> interés. Disponía <strong>de</strong> los si gui<strong>en</strong>tes cargos: administrador, tesorero,<br />

contador, <strong>de</strong>positario <strong>de</strong> alhajas, ofi cial <strong>de</strong> al monedas, dos tasadores<br />

y dos porteros, que serían nombrados por <strong>la</strong> Junta G<strong>en</strong>eral. En cuanto<br />

al tiempo <strong>de</strong> los préstamos, fi jaba un p<strong>la</strong>zo máximo <strong>de</strong> seis meses<br />

y un día, sin interés alguno, y aceptaba <strong>la</strong>s limosnas que librem<strong>en</strong>te<br />

quisiera <strong>de</strong>jar el prestatario. Al igual que el <strong>de</strong> Granada, no admitía<br />

misas <strong>de</strong> testam<strong>en</strong>taria, ni colocación <strong>de</strong> cajas <strong>de</strong> li mosnas <strong>en</strong> otros<br />

445


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

lugares que los que ya t<strong>en</strong>ía <strong>la</strong> Congregación, para no perjudicar a <strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong>más obras pías.<br />

Voltes re<strong>la</strong>ciona <strong>la</strong> fundación <strong>de</strong>l Monte <strong>de</strong> Piedad con el ambi<strong>en</strong>te<br />

económico y social <strong>de</strong> Barcelona <strong>en</strong> aquellos años. Tras hacer un<br />

análisis <strong>de</strong>l mismo, concluye <strong>en</strong> su trabajo citado que «<strong>en</strong> el hecho<br />

concreto <strong>de</strong> <strong>la</strong> fundación <strong>de</strong> los Montes <strong>de</strong> Piedad, [po<strong>de</strong>mos] id<strong>en</strong>tifi<br />

car <strong>en</strong> éstos un instrum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> salvaguardia <strong>de</strong> los valores poseídos<br />

por <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses mo<strong>de</strong>stas; aunque fuera débil y parcialm<strong>en</strong>te, los<br />

Montes ejercieron <strong>la</strong> función <strong>de</strong>svalorizadora que pesaba especialm<strong>en</strong>te<br />

sobre <strong>la</strong>s c<strong>la</strong>ses que no podían re poner sus limitados activos,<br />

y salvaron para éstas una serie <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es que <strong>la</strong> subida <strong>de</strong> precios<br />

hubiera arrastrado cauce abajo».<br />

111. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 176v-179.<br />

112. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 195-196.<br />

113. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 327-328v.<br />

114. Q. Al<strong>de</strong>a Vaquero, Diccionario <strong>de</strong> Historia Eclesiástica <strong>de</strong> España,<br />

Madrid, 1972, p.70.<br />

115. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 283, ff. 63v-65v.<br />

<strong>El</strong> título <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>to t<strong>en</strong>ía como cláusu<strong>la</strong> fi nal que <strong>de</strong> él había<br />

<strong>de</strong> tomarse razón <strong>en</strong> <strong>la</strong> Conta duría G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> Distribución <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>Real</strong> Haci<strong>en</strong>da, don<strong>de</strong> se hal<strong>la</strong>ba incorporado el Registro G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong><br />

Merce<strong>de</strong>s, sin cuya formalidad no t<strong>en</strong>dría efecto.<br />

116. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 283, f. 70.<br />

117. W. Cal<strong>la</strong>ban, op. cit., p. 12, 58.<br />

ÍNDICE<br />

446


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

118. Esta necesidad <strong>de</strong> trabajar iría marcándose progresivam<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> su personalidad, forjándose a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l siglo «el estereotipo<br />

<strong>de</strong>l catalán <strong>la</strong>borioso y empr<strong>en</strong><strong>de</strong>dor, al que se admira y a <strong>la</strong> par <strong>de</strong><br />

consi<strong>de</strong>ra con cierta apr<strong>en</strong>sión». En A. Domínguez Ortiz, Sociedad y<br />

Estado..., p. 247.<br />

119. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 211v-<br />

212v.<br />

120. T. Egido, «<strong>El</strong> regalismo <strong>en</strong> España», <strong>en</strong> J. Pra<strong>de</strong>lls y E. La Parra<br />

(edit.): Iglesia, sociedad y Estado <strong>en</strong> España, Francia e Italia (ss. XVIII<br />

al XX), Alicante, 1991, p. 212.<br />

121. En el fondo -como se dice explícitam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el Discurso sobre<br />

el fom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria popu<strong>la</strong>r (1774) que el Fiscal <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> se<br />

<strong>en</strong>cargó <strong>de</strong> divulgar- todo se su bordinaba a cálculos más realistas:<br />

«Para calcu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> pérdida <strong>de</strong> jornales que ocasiona el excesivo número<br />

<strong>de</strong> fi estas <strong>de</strong> precepto eclesiástico, con sólo suponer ocho millones<br />

<strong>de</strong> habitantes trabajadores <strong>de</strong> ambos sexos, y que una persona con<br />

otra gane dos re ales <strong>de</strong> jornal, cada fi esta <strong>de</strong> precepto reducida o<br />

tras<strong>la</strong>dada al domingo producirá <strong>en</strong> España diez y seis millones <strong>de</strong><br />

reales <strong>de</strong> utilidad y <strong>la</strong> proporción correspondi<strong>en</strong>te <strong>en</strong> manufacturas o<br />

<strong>en</strong> mayor ext<strong>en</strong>sión <strong>de</strong> <strong>la</strong> agricultura. En Alemania se trabaja actualm<strong>en</strong>te<br />

<strong>en</strong> reducir los días festivos». En T. Egido, «Actitu<strong>de</strong>s religiosas<br />

<strong>de</strong> los ilustrados españoles», <strong>en</strong> Carlos III y <strong>la</strong> Ilustración, tomo 1,<br />

Madrid, 1988, pp. 233-234.<br />

122. Las fi estas religiosas se celebraban <strong>de</strong> <strong>la</strong> mano <strong>de</strong> <strong>la</strong> institución<br />

eran <strong>de</strong> tres ti pos: gran<strong>de</strong>s celebraciones litúrgicas (Semana Santa<br />

447


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

y Corpus Christi), festivida<strong>de</strong>s pa tronales y b<strong>en</strong>diciones <strong>de</strong> nuevos<br />

altares. En R. Fernán<strong>de</strong>z, op. cit., pp. 77-78.<br />

123. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 173v-174v.<br />

Dicho santo había sido virrey, capitán g<strong>en</strong>eral y presid<strong>en</strong>te <strong>de</strong>l tribunal<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l Principado.<br />

124. <strong>El</strong> cabreve, cabreo o capbreu era el reconocimi<strong>en</strong>to periódico <strong>de</strong>l<br />

dominio di recto <strong>de</strong>l señor por el campesino. Los <strong>en</strong>fi teutas <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raban<br />

<strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> su terr<strong>en</strong>o, sus características económicas, <strong>la</strong>s transmisiones<br />

efectuadas, etc.<br />

125. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 174-176v.<br />

La real cédu <strong>la</strong> incluía, como todas <strong>la</strong>s <strong>de</strong>más refer<strong>en</strong>tes a confi rmaciones<br />

<strong>de</strong> privilegios, dos cláusu <strong>la</strong>s fi nales. La primera era una ord<strong>en</strong><br />

a <strong>la</strong> globalidad <strong>de</strong> autorida<strong>de</strong>s secu<strong>la</strong>res <strong>de</strong>l Principado para que «observaran,<br />

guardaran y cumplieran» con <strong>la</strong> confi rmación. La segunda<br />

hacía refer<strong>en</strong>cia a motivaciones fi scales: <strong>la</strong> Contaduría g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Distribu ción <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Real</strong> Haci<strong>en</strong>da <strong>de</strong>bería t<strong>en</strong>er constancia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s citadas<br />

cédu<strong>la</strong>s.<br />

126. La prohibición a los nobles cata<strong>la</strong>nes <strong>de</strong> llevar armas, impuesta<br />

tras <strong>la</strong> Guerra <strong>de</strong> Sucesión, no se levantó hasta el adv<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />

reinado <strong>de</strong> Carlos III. Al suprimir el efecto <strong>de</strong> tal ley, el monarca se<br />

mostró conv<strong>en</strong>cido <strong>de</strong> que éstos estaban «ansiosos <strong>de</strong> emplear<strong>la</strong>s <strong>en</strong><br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa y servicio mío». En A. Domínguez Ortiz: Sociedad y Estado<br />

<strong>en</strong> el siglo XVIII español, Madrid, 1976, p. 246.<br />

127. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 172-174.<br />

ÍNDICE<br />

448


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

128. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 184v-<br />

186v.<br />

129. Qui<strong>en</strong> mandó que «no se inquietase <strong>la</strong> posesión <strong>de</strong> sus <strong>de</strong>rechos<br />

bajo p<strong>en</strong>a <strong>de</strong> 1000 fl orines <strong>de</strong> oro». Dicho rey gobernó <strong>en</strong> <strong>Aragón</strong> <strong>en</strong>tre<br />

1412 y 1416, sin abandonar su condición <strong>de</strong> reg<strong>en</strong>te <strong>en</strong> Castil<strong>la</strong>, ante<br />

<strong>la</strong> minoría <strong>de</strong> Juan 11. En M. A. La<strong>de</strong>ro Quesada, Historia Universal.<br />

Edad Media, vol. II., Vic<strong>en</strong>s Universidad, Barcelona, 1988, p. 918.<br />

130. Hijo mayor <strong>de</strong> Fernando, reinó <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> <strong>en</strong>tre<br />

1416 y 1458. Ibi<strong>de</strong>m.<br />

131. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 191-194.<br />

132. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 208v-<br />

287v.<br />

133. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 281, ff. 343v-<br />

354v.<br />

134. W. Cal<strong>la</strong>han, op. cit., p. 16.<br />

135. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 125-126.<br />

136. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 257v-260.<br />

137. Po<strong>de</strong>mos hal<strong>la</strong>r un estudio más <strong>de</strong>tal<strong>la</strong>do <strong>de</strong> <strong>la</strong> creación <strong>de</strong><br />

este obispado <strong>en</strong> A. CARRASCO RODRÍGUEZ: «Las provisiones<br />

eclesiásticas <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> Cata luña a fi nales <strong>de</strong>l reinado <strong>de</strong><br />

Carlos III (1776-1788)», <strong>en</strong> Revista <strong>de</strong> Historia Mo<strong>de</strong>rna. Anales <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Universidad <strong>de</strong> Alicante, 15 (1996), pp. 305-311.<br />

138. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 312-314.<br />

449


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

139. Las is<strong>la</strong>s <strong>de</strong> Ibiza y Form<strong>en</strong>tera pert<strong>en</strong>ecían a dicha archidiócesis,<br />

y <strong>de</strong> el<strong>la</strong> <strong>de</strong> bían <strong>de</strong>smembrarse para formar un obispado. Por ello,<br />

Carlos III adjuntó a su real cédu <strong>la</strong> un instrum<strong>en</strong>to expreso y ratifi cado<br />

por el arzobispo <strong>de</strong> Tarragona, Joaquín Santiyán y Valdivieso <strong>en</strong> el<br />

que, movido por su celo y espiritualidad y conv<strong>en</strong>cido <strong>de</strong> <strong>la</strong> justicia<br />

que asistía a <strong>la</strong> petición <strong>de</strong> los insu<strong>la</strong>res, espontáneam<strong>en</strong>te cons<strong>en</strong>tía<br />

y formalizaba <strong>la</strong> dismembración <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>unciadas is<strong>la</strong>s. También incluyó<br />

el rey el cons<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l cura <strong>de</strong> <strong>la</strong> Parroquial <strong>de</strong> Santa María<br />

<strong>la</strong> Mayor <strong>de</strong> Ibiza para tras<strong>la</strong>darse a otra preb<strong>en</strong>da.<br />

140. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, f. 316v.<br />

141. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 327v-329v.<br />

La real cé du<strong>la</strong> <strong>de</strong>ja c<strong>la</strong>ro a quién pert<strong>en</strong>ece el patronato <strong>de</strong>l nuevo<br />

obispado: «( ...) reservando, concedi<strong>en</strong>do y asignando perpetuam<strong>en</strong>te<br />

a mi <strong>Real</strong> persona y a los Señores Reyes <strong>de</strong> España mis subcesores<br />

el <strong>de</strong>recho <strong>de</strong> <strong>Patronato</strong> y pres<strong>en</strong>tación a S. B. y Pontífi ces Ro manos<br />

que le subcedan, <strong>de</strong> persona idónea para el dicho obispado e Iglesia<br />

Catedral».<br />

142. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 330-333.<br />

Abad recibió <strong>la</strong> ord<strong>en</strong> <strong>de</strong> adaptarlos, siempre con arreglo a <strong>la</strong>s disposiciones<br />

canónicas, <strong>en</strong> cuanto lo permitieran «<strong>la</strong>s circunstancias <strong>de</strong>l<br />

tiempo y <strong>de</strong>l país».<br />

143. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 283, f. 75v. Azara<br />

era abad <strong>de</strong>l monasterio <strong>de</strong> San Cugat <strong>de</strong>l Vallés, presid<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Ord<strong>en</strong> B<strong>en</strong>edictina C<strong>la</strong>ustral Ta rracon<strong>en</strong>se Caesaraugustana, y hermano<br />

<strong>de</strong>l «ministro pl<strong>en</strong>ipot<strong>en</strong>ciario cerca <strong>de</strong> <strong>la</strong> San ta Se<strong>de</strong>», José<br />

Nicolás <strong>de</strong> Azara.<br />

ÍNDICE<br />

450


ÍNDICE<br />

4. <strong>El</strong> rey: patrón <strong>de</strong> <strong>la</strong> iglesia nacional<br />

144. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 283, ff. 79v-81 v.<br />

145. A<strong>de</strong>más, <strong>la</strong> <strong>la</strong>bor <strong>de</strong> protector <strong>de</strong> <strong>la</strong>s iglesias nacionales <strong>la</strong> ejercía<br />

gustoso Feli pe V, sobre todo cuando era <strong>la</strong> Santa Se<strong>de</strong> <strong>la</strong> causante <strong>de</strong><br />

algún perjuicio, como sucedía <strong>en</strong> este caso.<br />

146. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 159v-161.<br />

147. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 280, ff. 179v-182.<br />

148. Dicha real ord<strong>en</strong> es <strong>la</strong> ley 11, <strong>de</strong>l título XVI, <strong>de</strong>l libro I <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Novísima Recopi<strong>la</strong>ción.<br />

149. Enviado a los eclesiásticos tarracon<strong>en</strong>ses <strong>en</strong> cédu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> 18 <strong>de</strong><br />

septiembre <strong>de</strong> 1765 y 11 <strong>de</strong> junio <strong>de</strong> 1766.<br />

150. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 131v-134.<br />

151. Para que se proveyese siempre <strong>en</strong> un clérigo secu<strong>la</strong>r diestro <strong>en</strong><br />

el órgano según lo había practicado José Costa.<br />

152. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 141-148.<br />

153. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, f. 149.<br />

154. Sucedió a Francisco Esteba por real cédu<strong>la</strong> <strong>de</strong>l 4 <strong>de</strong> marzo <strong>de</strong><br />

1773, tras el pe ríodo <strong>de</strong> secuestro y economato <strong>de</strong> Francisco Gibert.<br />

155. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 247-249.<br />

156. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 184v-186.<br />

157. Exceptuando <strong>la</strong>s dignida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> hospita<strong>la</strong>rio y sacristán mayor<br />

reservadas a <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> Su Santidad <strong>en</strong> el Concordato <strong>de</strong> 1753, y<br />

<strong>la</strong>s tres canonjías unidas a <strong>la</strong> dig nidad episcopal.<br />

451


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

158. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>». Libro 282, ff. 211 v-<br />

212v.<br />

159. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 233v-<br />

235v.<br />

160. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 283, ff. 59-60v.<br />

161. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, f. 245v.<br />

162. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 318-320.<br />

163. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 283, ff. 85v-86.<br />

Dicha real cé du<strong>la</strong> auxiliatoria se registró a <strong>la</strong> letra <strong>en</strong> el Libro 111 <strong>de</strong><br />

Concordato <strong>de</strong> Cataluña, f. 1718.<br />

164. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 282, ff. 325-326.<br />

165. A. H. N. «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>», Libro 283, ff. 77-79v.<br />

ÍNDICE<br />

452


5. CONCLUSIONES<br />

ÍNDICE<br />

5. Conclusiones<br />

La instauración <strong>en</strong> España <strong>de</strong> <strong>la</strong> dinastía borbónica trajo<br />

consigo multitud <strong>de</strong> cambios que se sucedieron con<br />

inusitada celeridad. Éstos tuvieron especial incid<strong>en</strong>cia<br />

<strong>en</strong> el esquema organizativo estatal, pues int<strong>en</strong>taron imprimir<br />

al sis tema <strong>de</strong> administración heredado <strong>de</strong> los Austrias un<br />

nuevo i<strong>de</strong>al político: el <strong>de</strong> <strong>la</strong> c<strong>en</strong>tralización. Los <strong>de</strong>cretos <strong>de</strong><br />

Nueva P<strong>la</strong>nta, con <strong>la</strong> consigui<strong>en</strong>te abolición <strong>de</strong> los fueros <strong>en</strong><br />

los reinos <strong>de</strong> <strong>la</strong> antigua <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>, supusieron, a partir<br />

<strong>de</strong> 1707, <strong>la</strong> sustitución <strong>de</strong> un sistema por el otro.<br />

La abolición <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>, el 15 <strong>de</strong> julio <strong>de</strong> 1707,<br />

llevó consigo el traspaso <strong>de</strong> sus compet<strong>en</strong>cias a <strong>la</strong>s instituciones<br />

c<strong>en</strong>trales <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong>. <strong>El</strong> Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> y <strong>la</strong><br />

Cámara se repartieron <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>, Val<strong>en</strong>cia,<br />

y Cataluña posteriorm<strong>en</strong>te, según <strong>la</strong>s atribuciones <strong>de</strong> cada<br />

cual: el Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>, el gobierno, y <strong>la</strong> Cámara, <strong>la</strong>s<br />

cuestiones <strong>de</strong> <strong>Real</strong> Patrona to, Gracia y Justicia.<br />

453


ÍNDICE<br />

Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

<strong>El</strong> fi n primordial <strong>de</strong> <strong>la</strong> reestructuración fue mant<strong>en</strong>er c<strong>la</strong>ra-<br />

m<strong>en</strong>te difer<strong>en</strong> ciada <strong>la</strong> administración <strong>de</strong> los reinos <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong><br />

y los <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>. Sigui<strong>en</strong>do esta directriz básica<br />

y ante <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> afrontar <strong>la</strong> nueva coyun tura mediante<br />

el establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> nuevas unida<strong>de</strong>s administrativas,<br />

<strong>en</strong> el Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> se creó una nueva escribanía, <strong>la</strong><br />

Séptima, por don<strong>de</strong> corre rían exclusivam<strong>en</strong>te los asuntos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> antigua <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>. Asimismo, <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara<br />

se fundó una nueva secretaría, <strong>la</strong> «Secretaría <strong>de</strong> Gracia,<br />

Justicia y <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>», con <strong>en</strong>tidad<br />

in<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tres Secretarías <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> (que se<br />

<strong>en</strong>cargaban <strong>de</strong> los asuntos castel<strong>la</strong>nos <strong>de</strong> Gracia, Justicia y<br />

<strong>Patronato</strong> <strong>Real</strong>).<br />

En re<strong>la</strong>ción con el <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>, una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s prerrogativas <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Cámara era <strong>la</strong> posibilidad <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ir <strong>en</strong> <strong>la</strong>s propuestas<br />

<strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios, es <strong>de</strong>cir, podía proponer al monarca, <strong>en</strong> conniv<strong>en</strong>cia<br />

con el Padre Confesor, a <strong>la</strong>s personas que juzgaba<br />

más idóneas para los arzobispados, obispados, abadías, dignida<strong>de</strong>s,<br />

ca nonjías, b<strong>en</strong>efi cios y <strong>de</strong>más piezas eclesiásticas,<br />

que eran <strong>de</strong> su real pres<strong>en</strong>ta ción. En este ámbito, sería un<br />

error intachable <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> aludir al <strong>de</strong>seado Concordato <strong>de</strong><br />

1753. Tras su transacción, <strong>la</strong> Cámara hubo <strong>de</strong> convertirse<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> gran exp<strong>en</strong><strong>de</strong>duría <strong>de</strong> docum<strong>en</strong>tos que hasta <strong>en</strong>tonces<br />

454


ÍNDICE<br />

5. Conclusiones<br />

había sido <strong>la</strong> Curia ro mana, pasando a monopolizar el negocio<br />

<strong>de</strong> los nombrami<strong>en</strong>tos b<strong>en</strong>efi ciales, así como el no m<strong>en</strong>os<br />

provechoso <strong>de</strong> <strong>la</strong> concesión <strong>de</strong> p<strong>en</strong>siones cargadas sobre <strong>la</strong>s<br />

r<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>la</strong>s difer<strong>en</strong>tes mitras y abadías <strong>de</strong> su patronato.<br />

No obstante, es necesario seña<strong>la</strong>r que esta ing<strong>en</strong>te magnitud<br />

<strong>de</strong> provisiones no se hal<strong>la</strong> recogida -salvo muy contadas excepciones-<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong>s fu<strong>en</strong>tes utiliza das para el pres<strong>en</strong>te trabajo<br />

<strong>de</strong> investigación: los libros <strong>de</strong> <strong>la</strong> serie «Registros <strong>de</strong>l <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong>» para Cataluña.<br />

Dejando <strong>de</strong> <strong>la</strong>do <strong>la</strong> <strong>de</strong>scripción <strong>de</strong> los mecanismos burocráticos<br />

<strong>de</strong> los nombrami<strong>en</strong>tos, sí resulta interesante profundizar<br />

<strong>en</strong> algunos factores que per mitieron a <strong>la</strong> monarquía acce<strong>de</strong>r a<br />

preb<strong>en</strong>das eclesiásticas cata<strong>la</strong>nas aj<strong>en</strong>as al <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong>.<br />

Entre ellos, el más <strong>de</strong>stacado fue el ejercicio <strong>de</strong>l <strong>de</strong>recho <strong>de</strong><br />

resulta; sin du da, un utilísimo instrum<strong>en</strong>to regalista <strong>en</strong> manos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong>. La nominación <strong>de</strong> un individuo para una preb<strong>en</strong>da<br />

eclesiástica <strong>de</strong>l <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> podía <strong>de</strong>jar vacante<br />

a su vez otra, cuya provisión pasaba a tocar al monarca por<br />

<strong>de</strong>recho <strong>de</strong> resulta, aun cuando no pert<strong>en</strong>eciese al Regio<br />

<strong>Patronato</strong>. De este modo, <strong>la</strong> pro visión <strong>de</strong> una p<strong>la</strong>za podía<br />

g<strong>en</strong>erar toda una cad<strong>en</strong>a <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> indi viduos<br />

afectos para b<strong>en</strong>efi cios que, <strong>de</strong> cualquier otra manera, hubieran<br />

quedado al marg<strong>en</strong> <strong>de</strong> sus prerrogativas.<br />

455


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

En m<strong>en</strong>or medida, también echaron mano los monarcas <strong>de</strong><br />

otros dos recur sos para acce<strong>de</strong>r a <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> piezas<br />

eclesiásticas. Por una parte, <strong>la</strong> confi s cación <strong>de</strong> bi<strong>en</strong>es y haci<strong>en</strong>das<br />

<strong>de</strong> los partidarios <strong>de</strong> <strong>la</strong> causa austracista durante los<br />

tiempos <strong>de</strong> <strong>la</strong> conti<strong>en</strong>da. Y por otra, <strong>la</strong> confi rmación real <strong>de</strong><br />

los individuos propuestos para los b<strong>en</strong>efi cios simples <strong>de</strong> los<br />

donatarios <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong>.<br />

Amén <strong>de</strong> <strong>la</strong> infl u<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> red <strong>de</strong> informadores <strong>de</strong> que disponía<br />

<strong>la</strong> monar quía, hay que <strong>de</strong>stacar como fundam<strong>en</strong>tal <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>l Padre Confesor. Como es bi<strong>en</strong> sabido, el confesor real<br />

no reducía su campo <strong>de</strong> actuaciones al asesorami<strong>en</strong>to espiritual<br />

<strong>de</strong>l rey, sino que su amplio abanico <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cias le<br />

convertía <strong>en</strong> parte <strong>de</strong>stacada <strong>de</strong>l «equipo ministerial», ocupándose<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> gestión y dirección <strong>de</strong> los asuntos eclesiásticos.<br />

Entre sus prerrogativas, nos interesa especialm<strong>en</strong>te su<br />

<strong>la</strong>bor <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> nombrami<strong>en</strong>tos, pues uno <strong>de</strong> sus principales<br />

negocios fue <strong>la</strong> provisión <strong>de</strong> <strong>la</strong>s preb<strong>en</strong>das <strong>de</strong>l <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong>, limitando <strong>la</strong> acción <strong>de</strong>l monarca a dar su aprobación<br />

<strong>de</strong>fi nitiva.<br />

También hay que hacer notar que, aunque <strong>la</strong> infl u<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l<br />

Padre Confesor queda pl<strong>en</strong>am<strong>en</strong>te <strong>de</strong>mostrada <strong>en</strong> <strong>la</strong> multitud<br />

<strong>de</strong> consultas y docum<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> que su nombre aparece<br />

expresam<strong>en</strong>te, <strong>en</strong> <strong>la</strong> docum<strong>en</strong>tación manejada, el Confesor<br />

ÍNDICE<br />

456


ÍNDICE<br />

5. Conclusiones<br />

<strong>Real</strong> no aparece <strong>en</strong> ninguna ocasión. La razón <strong>de</strong> ello hay que<br />

buscar<strong>la</strong> <strong>en</strong> el hecho <strong>de</strong> que <strong>la</strong> infl u<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l Padre Confesor<br />

se hace manifi esta <strong>en</strong> el preciso mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> elección <strong>de</strong>l<br />

clérigo para un b<strong>en</strong>efi cio <strong>de</strong>terminado, y no <strong>de</strong>spués, cuando<br />

se remite <strong>la</strong> real cédu<strong>la</strong> a Roma con el fi n <strong>de</strong> obt<strong>en</strong>er <strong>la</strong>s bu<strong>la</strong>s<br />

o gracias correspondi<strong>en</strong>tes, necesarias para <strong>la</strong> confi rmación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> resolu ción real, o cuando se expi<strong>de</strong> al b<strong>en</strong>efi ciado<br />

el correspondi<strong>en</strong>te ejecutorial.<br />

Si nos fi jamos <strong>en</strong> los b<strong>en</strong>efi cios y piezas eclesiásticas que<br />

fueron objeto <strong>de</strong> provisión real, veremos que <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s regu<strong>la</strong>res<br />

<strong>de</strong>stacan <strong>la</strong>s abadías <strong>de</strong> tres congregaciones:<br />

a) Ord<strong>en</strong> B<strong>en</strong>edictina C<strong>la</strong>ustral. Tres <strong>en</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong><br />

Barcelona: San Cu gat <strong>de</strong>l Vallés, Santa María <strong>de</strong> Serrateix,<br />

y San Pablo <strong>de</strong>l Campo -a cuya aba día se hal<strong>la</strong>ba unida <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong> San Pedro <strong>de</strong> <strong>la</strong> Portel<strong>la</strong>. Una <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong> Urgel: Santa María<br />

<strong>de</strong> Gerri. Y ocho <strong>en</strong> <strong>la</strong> diócesis <strong>de</strong> Gerona: San Esteban <strong>de</strong><br />

Baño<strong>la</strong>s, Santa María <strong>de</strong> Amer y Rosas, Santa María <strong>de</strong><br />

Ripoll, San Pedro <strong>de</strong> Besalú, San Pedro <strong>de</strong> Camprodón, San<br />

Pedro <strong>de</strong> Galligans, San Pedro <strong>de</strong> Rodas y San Salvador <strong>de</strong><br />

Breda.<br />

b) Ord<strong>en</strong> Cisterci<strong>en</strong>se: Nuestra Señora <strong>de</strong> Escarpe y Nuestra<br />

Señora <strong>de</strong> La baix.<br />

457


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

c) Ord<strong>en</strong> Premonstrat<strong>en</strong>se: Nuestra Señora <strong>de</strong> Bellpuig <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s Avel<strong>la</strong>nas. Entre <strong>la</strong>s secu<strong>la</strong>res, <strong>la</strong>s piezas <strong>de</strong> <strong>Patronato</strong><br />

<strong>Real</strong> más valiosas eran <strong>la</strong>s nue ve mitras (Tarragona, y sus<br />

sufragáneas, Barcelona, Lérida, Gerona, Tortosa, Solsona,<br />

Vic, Urgel e Ibiza). En un segundo p<strong>la</strong>no po<strong>de</strong>mos situar tanto<br />

a <strong>la</strong>s dignida<strong>de</strong>s catedralicias como a los arciprestazgos y<br />

prioratos <strong>de</strong> Iglesias Cole giales rurales. Al primer grupo pert<strong>en</strong>ec<strong>en</strong><br />

<strong>la</strong>s cinco dignida<strong>de</strong>s reales (que eran <strong>la</strong> tesorería, el<br />

arcedianato <strong>de</strong> Lobregat y el <strong>de</strong> Badalona, <strong>en</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong><br />

Barcelona; el <strong>de</strong>anato <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Gerona; y el <strong>de</strong>anato<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral <strong>de</strong> Vic); <strong>la</strong>s cuatro dignida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> Catedral<br />

<strong>de</strong> Solsona (<strong>de</strong>anato, chantría, ar cedianato y tesorería); y<br />

por último, <strong>la</strong> dignidad <strong>de</strong> maestrescue<strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cate dral <strong>de</strong><br />

Lérida y cance<strong>la</strong>rio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad literaria <strong>de</strong> Cervera. A <strong>la</strong><br />

segunda categoría expresada correspond<strong>en</strong> los arciprestazgos<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s Iglesias Colegiales <strong>de</strong> Santa María <strong>de</strong> Vil<strong>la</strong>beltrán,<br />

San Juan <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Aba<strong>de</strong>sas, Nuestra Señora <strong>de</strong> Estany, San<br />

Pedro <strong>de</strong> Ager; y los prioratos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Colegiatas <strong>de</strong> Santa<br />

María <strong>de</strong> Meyá, y San Pedro <strong>de</strong> Burgal. Y por <strong>de</strong>bajo, hay<br />

que contar también con casi dos <strong>de</strong>c<strong>en</strong>as <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi cios, curatos,<br />

rectorías y capel<strong>la</strong>nías <strong>de</strong> pres<strong>en</strong>tación real. Como se<br />

a<strong>de</strong><strong>la</strong>ntó, aparte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s provisiones, los reyes podían cargar<br />

una <strong>de</strong>terminada cantidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s r<strong>en</strong>tas y frutos <strong>de</strong> mitras y<br />

abadías -un tercio <strong>de</strong> su valor líquido- <strong>en</strong> concepto <strong>de</strong> p<strong>en</strong>-<br />

ÍNDICE<br />

458


ÍNDICE<br />

5. Conclusiones<br />

siones a eclesiásticos o instituciones nacio nales -hospitales<br />

como el <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> <strong>en</strong> Madrid, o <strong>la</strong> Universidad<br />

<strong>de</strong> Cervera-.<br />

En contraposición con estos dos <strong>de</strong>rechos útiles -provisión y<br />

carga <strong>de</strong> p<strong>en</strong> siones-, los monarcas españoles t<strong>en</strong>ían una serie<br />

<strong>de</strong> obligaciones para con sus súbditos. Des<strong>de</strong> el Concilio<br />

<strong>de</strong> Tr<strong>en</strong>to, se t<strong>en</strong>ían por protectores <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia nacional, y<br />

<strong>en</strong> consecu<strong>en</strong>cia a ello, procedían.<br />

De este modo, los monarcas interv<strong>en</strong>ían directa o indirectam<strong>en</strong>te<br />

cuando una pieza eclesiástica pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>te al <strong>Real</strong><br />

<strong>Patronato</strong> se veía inmersa <strong>en</strong> un pleito judicial. De este<br />

modo, dispusieron por reales <strong>de</strong>cretos que todas <strong>la</strong>s causas<br />

que afectaran al <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> fueran vistas, sustanciadas<br />

y <strong>de</strong>termina das <strong>en</strong> primera instancia por <strong>la</strong> Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

Cataluña, si<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s ape<strong>la</strong>ciones -si <strong>la</strong>s hubiere- dirigidas<br />

hacia <strong>la</strong> Cámara. Los pleitos que contaron con interv<strong>en</strong>ción<br />

real fueron <strong>de</strong> diversa índole, <strong>de</strong>stacando los re<strong>la</strong>tivos a <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> <strong>la</strong> regalía por excel<strong>en</strong>cia: el Patronazgo Regio.<br />

Entre los <strong>de</strong>más motivos, po<strong>de</strong> mos <strong>en</strong>tresacar los cobros<br />

in<strong>de</strong>bidos <strong>de</strong> r<strong>en</strong>tas, <strong>la</strong>s respuestas ante <strong>la</strong> interposi ción <strong>de</strong><br />

rescriptos pontifi cios, <strong>la</strong>s <strong>en</strong>aj<strong>en</strong>aciones ilegales <strong>de</strong> propieda<strong>de</strong>s<br />

eclesiásticas, los choques <strong>de</strong> compet<strong>en</strong>cias <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s<br />

459


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

jurisdicciones <strong>de</strong> eclesiás ticos y seg<strong>la</strong>res, o <strong>en</strong>tre los mismos<br />

eclesiásticos (obispos, aba<strong>de</strong>s, arciprestes, priores).<br />

A<strong>de</strong>más, un sinfín <strong>de</strong> interv<strong>en</strong>ciones <strong>en</strong> los más diversos<br />

asuntos ocuparon a los monarcas a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l siglo, cuando<br />

se <strong>de</strong>cidían a ejercer su patronato sobre <strong>la</strong> Iglesia <strong>de</strong> sus<br />

reinos.<br />

Se aplicaron a <strong>la</strong> <strong>de</strong>f<strong>en</strong>sa <strong>de</strong> particu<strong>la</strong>res y comunida<strong>de</strong>s<br />

eclesiásticas, coar tando todo tipo <strong>de</strong> abusos. Cuidaron el<br />

honor, lustre y dignidad <strong>de</strong>l culto, me diante <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

canonjías <strong>de</strong> ofi cio <strong>en</strong> <strong>la</strong>s catedrales cata<strong>la</strong>nas, <strong>la</strong> ext<strong>en</strong>sión<br />

<strong>de</strong> cultos y rezos, <strong>la</strong> canonización <strong>de</strong> beatos, <strong>la</strong> protección <strong>de</strong><br />

cofra días y congregaciones. Procuraron buscar el bi<strong>en</strong> común<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s órd<strong>en</strong>es regu<strong>la</strong> res, contro<strong>la</strong>ndo <strong>la</strong> asist<strong>en</strong>cia y el<br />

funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los capítulos y reuniones tanto nacionales<br />

como internacionales. Prestaron gran at<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> cara al correcto<br />

funcionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia, por medio <strong>de</strong> <strong>la</strong> revisión<br />

<strong>de</strong> los estatutos <strong>de</strong> los colegios sacerdotales, <strong>la</strong> petición <strong>de</strong><br />

disp<strong>en</strong>sas para que algunos clérigos pudieran ser oidores criminales<br />

<strong>en</strong> Audi<strong>en</strong>cias y Chancillerías, <strong>la</strong> concesión <strong>de</strong> lic<strong>en</strong>cias<br />

para <strong>en</strong>aj<strong>en</strong>aciones <strong>de</strong> tierras abaciales, el respeto <strong>de</strong><br />

privilegios y ju risdicciones, <strong>la</strong> <strong>de</strong>signación <strong>de</strong> visitadores para<br />

el mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> obser vancia. Int<strong>en</strong>taron cubrir <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s<br />

inmediatas <strong>de</strong>l clero, con <strong>la</strong> erección <strong>de</strong> vicarías<br />

ÍNDICE<br />

460


ÍNDICE<br />

5. Conclusiones<br />

o <strong>la</strong> secu<strong>la</strong>rización <strong>de</strong> iglesias. Asistir a necesitados y marginados,<br />

con <strong>la</strong>s fundaciones <strong>de</strong> Montes <strong>de</strong> Piedad. Mejorar <strong>la</strong><br />

calidad <strong>de</strong>l clero, con <strong>la</strong> creación <strong>de</strong> seminarios. Proteger <strong>la</strong><br />

cultura eclesiástica, con <strong>la</strong> inspección y re conocimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> los<br />

archivos y bibliotecas monásticas. Asegurar <strong>la</strong>s fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> ingresos<br />

a <strong>de</strong>terminadas comunida<strong>de</strong>s, mediando ante el papa<br />

<strong>en</strong> aras <strong>de</strong> lograr <strong>la</strong> confi rmación <strong>de</strong> indulg<strong>en</strong>cias. Proce<strong>de</strong>r<br />

a <strong>la</strong> racionalización <strong>de</strong>l mapa ecle siástico, con el tras<strong>la</strong>do <strong>de</strong><br />

se<strong>de</strong>s episcopales; o a <strong>la</strong> unión, reducción y supre sión <strong>de</strong> b<strong>en</strong>efi<br />

cios eclesiásticos con el <strong>en</strong>cargo y aprobación <strong>de</strong> p<strong>la</strong>nes<br />

b<strong>en</strong>efi ciales. Incluso prestaron at<strong>en</strong>ción a <strong>la</strong> celebración <strong>de</strong><br />

fi estas, cuyo núme ro pret<strong>en</strong>dieron reducir <strong>de</strong> cara al fom<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong>l trabajo y <strong>la</strong> productividad.<br />

Todas estas <strong>la</strong>bores ocuparon a los reyes españoles. No obstante,<br />

los logros obt<strong>en</strong>idos no alcanzaron <strong>la</strong>s proporciones<br />

<strong>de</strong>seadas. Y aunque se avanzó <strong>en</strong> <strong>de</strong> terminados campos, <strong>la</strong><br />

geografía eclesiástica españo<strong>la</strong> <strong>en</strong>caró el fi nal <strong>de</strong>l siglo con<br />

una salud que iría <strong>de</strong>creci<strong>en</strong>do hasta alcanzar su punto más<br />

álgido <strong>en</strong> el pe ríodo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>de</strong>samortizaciones.<br />

461


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

6. BIBLIOGRAFÍA BÁSICA<br />

ALCARAZ GÓMEZ, J. F.: <strong>El</strong> Padre Rávago, confesor <strong>de</strong>l<br />

rey (1747-1755), tesis doctoral <strong>en</strong> microfi chas, Granada,<br />

1993.<br />

ALDEA, Q.: «Iglesia y Estado <strong>en</strong> <strong>la</strong> Epoca Barroca», <strong>en</strong> La<br />

España <strong>de</strong> Felipe IV, vol. XXV <strong>de</strong> <strong>la</strong> Historia <strong>de</strong> España,<br />

dirigida por R. M<strong>en</strong>én<strong>de</strong>z Pidal, Madrid, 1982.<br />

ALDEA, Q. Y OTROS: Diccionario <strong>de</strong> Historia Eclesiástica <strong>de</strong><br />

España, Madrid, 1972.<br />

ÁLVAREZ-COCA GONZÁLEZ, Mª. J.: «La <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>:<br />

docum<strong>en</strong>tación <strong>en</strong> el Con sejo y <strong>la</strong> Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong><br />

(1707-1834). Fu<strong>en</strong>tes <strong>en</strong> el Archivo Histórico Na cional»,<br />

<strong>en</strong> Hispania, 173 (1989), pp. 895-948.<br />

ALVAREZ-COCA GONZÁLEZ, Mª. J.: La Cámara <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>.<br />

Inv<strong>en</strong>tarios <strong>de</strong> los libros <strong>de</strong> <strong>la</strong> Secretaría <strong>de</strong> Gracia y<br />

Justicia que se conservan <strong>en</strong> el Archivo Histórico Nacional,<br />

Madrid, 1994.<br />

ÍNDICE<br />

462


ÍNDICE<br />

6. Bibliografía básica<br />

ARTOLA, M.: La Haci<strong>en</strong>da <strong>en</strong> el Antiguo Régim<strong>en</strong>, Madrid,<br />

1982.<br />

BARRIO, M.: «Notas para el estudio sociológico <strong>de</strong> un grupo<br />

privilegiado <strong>de</strong>l Antiguo Régim<strong>en</strong>. Los obispos <strong>de</strong>l<br />

Principado <strong>de</strong> Cataluña. 1600-1835», <strong>en</strong> Primer Congrés<br />

d'història <strong>de</strong> Catalunya, vol. 2, pp. 507-514.<br />

BARRIOS, F.: <strong>El</strong> Consejo <strong>de</strong> Estado <strong>de</strong> <strong>la</strong> monarquía españo<strong>la</strong><br />

1521-1812, Madrid, 1984.<br />

BENLLOCH POVEDA, A.: «Anteced<strong>en</strong>tes doctrinales <strong>de</strong>l regalismo<br />

borbónico. Juristas es pañoles <strong>en</strong> <strong>la</strong>s lecturas <strong>de</strong><br />

los regalistas europeos mo<strong>de</strong>rnos», <strong>en</strong> Revista <strong>de</strong> Historia<br />

Mo<strong>de</strong>rna, Universidad <strong>de</strong> Alicante, 4 (1984), pp. 293-332.<br />

CALLAHAN, W.: Iglesia, po<strong>de</strong>r y sociedad <strong>en</strong> España. 1750-<br />

1874, Madrid, 1980.<br />

CÁNOVAS SANCHEZ, F.: «Los <strong>de</strong>cretos <strong>de</strong> Nueva P<strong>la</strong>nta y<br />

<strong>la</strong> nueva organización política y administrativa <strong>de</strong> los países<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>». En Historia <strong>de</strong> España R. M.<br />

Pidal, XXIX, pp. 1-76.<br />

CONEJERO, V.: «Dos eclesiásticos acusados <strong>de</strong> jans<strong>en</strong>istas:<br />

Josep Clim<strong>en</strong>t y Félix <strong>de</strong> Amat», <strong>en</strong> Anales Val<strong>en</strong>tinos,<br />

4 (1978), pp. 145-179.<br />

463


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

CORTÉS PEÑA, A. L.: La política religiosa <strong>de</strong> Carlos III y <strong>la</strong>s<br />

órd<strong>en</strong>es m<strong>en</strong>dicantes, Granada, 1989.<br />

CUENCA, J. M.: «Iglesia y sociedad a fi nales <strong>de</strong>l siglo XVIII»,<br />

<strong>en</strong> AA.VV., España a fi nales <strong>de</strong>l siglo XVIII, Tarragona,<br />

1982.<br />

DESDEVISES Du DEZERT, G.: «Les Institutions <strong>de</strong><br />

l'Espagne. Les Conseils», <strong>en</strong> Hispa nia, 70 (1927).<br />

Dios, S. <strong>de</strong>: <strong>El</strong> Consejo <strong>Real</strong> <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> (1385-1522), Madrid,<br />

1982.<br />

DOMÍNGUEZ ORTIZ, A.: Sociedad y Estado <strong>en</strong> el siglo XVIII<br />

español, Madrid, 1976.<br />

DOMÍNGUEZ ORTIZ, A.: Las c<strong>la</strong>ses privilegiadas <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

España <strong>de</strong>l Antiguo Régim<strong>en</strong>, Madrid, 1973.<br />

ELIDO, T.: «Actitu<strong>de</strong>s religiosas <strong>de</strong> los ilustrados españoles»,<br />

<strong>en</strong> Carlos III y <strong>la</strong> Ilustra ción, tomo I, pp. 225-234, Madrid,<br />

1988.<br />

ELIDO, T.: «Actitu<strong>de</strong>s regalistas <strong>de</strong> los obispos <strong>de</strong> Carlos<br />

III» <strong>en</strong> CREMADES, C. N. (edit.): Estado y fi scalidad <strong>en</strong> el<br />

Antiguo Régim<strong>en</strong>, Murcia, 1989.<br />

EQUIPO MADRID: Carlos III, Madrid y <strong>la</strong> Ilustración, Madrid.<br />

1988.<br />

ÍNDICE<br />

464


ÍNDICE<br />

6. Bibliografía básica<br />

ESCUDERO, J. A.: Los secretarios <strong>de</strong> Estado y <strong>de</strong>l Despacho,<br />

4 vols., Madrid, 1976.<br />

ESCUDERO, J. A.: «La reconstrucción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración<br />

c<strong>en</strong>tral <strong>en</strong> el siglo XVIII», <strong>en</strong> Historia <strong>de</strong> España R. M.<br />

Pidal, XXIX, pp. 79-175.<br />

FAYARD, J.: Los miembros <strong>de</strong>l Consejo <strong>de</strong> Castil<strong>la</strong>, Madrid,<br />

1982.<br />

FAYARD, J.: «La t<strong>en</strong>tative <strong>de</strong> reforme du Conseil <strong>de</strong> Castille<br />

sous le Règne <strong>de</strong> Philippe V (1713-1715)», <strong>en</strong> Me<strong>la</strong>nges<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Casa <strong>de</strong> Velázquez, t. II, 1966, pp. 259 -282.<br />

FERNÁNDEZ, F. ed.: España <strong>en</strong> el siglo XVIII. Hom<strong>en</strong>aje <strong>de</strong><br />

Pierre Vi<strong>la</strong>r, Barcelona, 1985.<br />

FERNÁNDEZ DiAZ, R.: «La clerecía cata<strong>la</strong>na <strong>en</strong> el<br />

Seteci<strong>en</strong>tos» <strong>en</strong> Església i societat a <strong>la</strong> Catalunya <strong>de</strong>l s.<br />

XVIII, Cervera, 1990.<br />

FRAILE MIGUÉLEZ, M.: Jans<strong>en</strong>ismo y regalismo <strong>en</strong> España,<br />

Val<strong>la</strong>dolid, 1895.<br />

GARCíA MARÍN, J. M.: «La reconstrucción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración<br />

territorial y local <strong>en</strong> <strong>la</strong> España <strong>de</strong>l siglo XVIII», <strong>en</strong> Historia<br />

<strong>de</strong> España R. M. Pidal, XXIX, pp. 179 -221.<br />

465


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

GARCÍA-VILLOSLADA, R.: Historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia <strong>en</strong> España,<br />

t. IV, B.A.C., Madrid, 1979.<br />

GIMÉNEZ E. Y OTROS: Introducción a <strong>la</strong> Historia Mo<strong>de</strong>rna,<br />

Madrid, 1991.<br />

GiMÉNEZ, E.: Militares <strong>en</strong> Val<strong>en</strong>cia (1707-1808), Alicante,<br />

1990.<br />

HERA, A. <strong>de</strong> <strong>la</strong>: <strong>El</strong> regalismo borbónico <strong>en</strong> su proyección indiana,<br />

Madrid, 1963.<br />

HERA, A. <strong>de</strong> <strong>la</strong>: «Notas para el estudio <strong>de</strong>l regalismo español<br />

<strong>en</strong> el siglo XVIII», <strong>en</strong> Anuario <strong>de</strong> Estudios Americanos 31<br />

(1974), pp. 409-440.<br />

HERA, A. <strong>de</strong> <strong>la</strong>: «Los preced<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l regalismo borbónico<br />

según M<strong>en</strong>én<strong>de</strong>z Pe<strong>la</strong>yo», <strong>en</strong> Estudios Americanos 14<br />

(1957), pp. 33-39.<br />

HERA, A. <strong>de</strong> <strong>la</strong>: «La política religiosa <strong>en</strong> España bajo Carlos<br />

III», <strong>en</strong> Carlos III y <strong>la</strong> Ilustración, I, Madrid, 1988, pp. 121-<br />

152.<br />

HERMANN, Ch.: «Iglesia y po<strong>de</strong>r: el <strong>en</strong>cuadrami<strong>en</strong>to pastoral<br />

<strong>en</strong> el siglo XVIII», <strong>en</strong> Cua<strong>de</strong>rnos <strong>de</strong> Investigación<br />

Histórica, 6 (1982), pp. 137-150.<br />

ÍNDICE<br />

466


ÍNDICE<br />

6. Bibliografía básica<br />

HERMANN, Ch.: «Du privilège au mérite: le recrutem<strong>en</strong>t<br />

<strong>de</strong>s préb<strong>en</strong>diers espagnols sous le régalisme éc<strong>la</strong>iré» <strong>en</strong><br />

Revista portuguesa <strong>de</strong> Historia. Actas do colóquio «A Revoluçáo<br />

francesa e a P<strong>en</strong>ínsu<strong>la</strong> Ibérica», t. XXIII, Coimbra,<br />

1987, pp. 183-199.<br />

HERMANN, Ch.: L'Eglise d'Espagne sous le patronage royal<br />

(1476-1834), Madrid, 1988.<br />

KAGAN, R. L.: Universidad y sociedad <strong>en</strong> <strong>la</strong> España Mo<strong>de</strong>rna,<br />

Madrid, 1981.<br />

LLIDÓ, J.: «Josep Clim<strong>en</strong>t: fi lojans<strong>en</strong>ismo y regalismo <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

España <strong>de</strong> Carlos III», Ana les Val<strong>en</strong>tinos, 8 (1978), pp.<br />

355-418.<br />

MARTÍN GAITE, C.: <strong>El</strong> proceso <strong>de</strong> Macanaz; historia <strong>de</strong> un<br />

empape<strong>la</strong>mi<strong>en</strong>to, Madrid, 1970.<br />

MARTÍN HERNÁNDEZ, F.-MARTÍN HERNÁNDEZ, J.:<br />

Los seminarios españoles <strong>en</strong> <strong>la</strong> épo ca <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ilustración,<br />

Madrid, 1973.<br />

MAS GALVAÑ, C.: «Regalismo y jans<strong>en</strong>ismo <strong>en</strong> el Seminario<br />

<strong>de</strong> San Fulg<strong>en</strong>cio <strong>de</strong> Mur cia», <strong>en</strong> Historia Mo<strong>de</strong>rna. Anales<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Universidad <strong>de</strong> Alicante 2 (1982), pp. 259-290.<br />

467


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

MENÉNDEZ PELAYO, M.: Historia <strong>de</strong> los heterodoxos españoles,<br />

Madrid, 1881.<br />

MERCADER I RIBA, J.: «Los secretarios reales <strong>en</strong> <strong>la</strong> historia<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración espa ño<strong>la</strong>», <strong>en</strong> Hispania, 117 (1971),<br />

Madrid, pp. 159-176.<br />

MESTRE, A.: «La espiritualidad <strong>de</strong>l Siglo <strong>de</strong> Oro <strong>en</strong> los ilustrados<br />

españoles», <strong>en</strong> el II Simposio sobre el Padre Feijoo<br />

y su siglo, Oviedo, 1983, pp. 363-407.<br />

MESTRE, A.: «Corri<strong>en</strong>tes interpretativas actuales <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Ilustración españo<strong>la</strong>», <strong>en</strong> España a fi nales <strong>de</strong>l siglo XVIII,<br />

Tarragona, 1982.<br />

MESTRE, A.: Despotismo e Ilustración <strong>en</strong> España, Barcelona,<br />

1976.<br />

MESTRE, A.: «La Iglesia y el Estado. Los concordatos <strong>de</strong><br />

1737 y 1753», <strong>en</strong> La época <strong>de</strong> los primeros borbones. La<br />

nueva monarquía y su posición <strong>en</strong> Europa (1700 -1759),<br />

t. XXIX, vol. I, <strong>de</strong> <strong>la</strong> Historia <strong>de</strong> España dirigida por R.<br />

M<strong>en</strong>én<strong>de</strong>z Pi dal, Madrid, 1975.<br />

MESTRE, A.: «<strong>El</strong> soñado siglo <strong>de</strong> oro», <strong>en</strong> Mayans y <strong>la</strong><br />

España <strong>de</strong> <strong>la</strong> Ilustración, Ma drid, 1990, pp. 53-81.<br />

ÍNDICE<br />

468


ÍNDICE<br />

6. Bibliografía básica<br />

MESTRE, A.: Ilustración y reforma <strong>de</strong> <strong>la</strong> Iglesia. P<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>to<br />

político-religioso <strong>de</strong> don Gregorio Mayans y Siscar (1699-<br />

1781), Val<strong>en</strong>cia, 1968.<br />

MOLAS RIBALTA, P.: «La Historia social <strong>de</strong> <strong>la</strong> Administración.<br />

Siglo XVIII», <strong>en</strong> Cua <strong>de</strong>rnos <strong>de</strong> Investigación Histórica, 6<br />

(1982), pp. 151-168.<br />

MOLAS RIBALTA, P.: «Las Audi<strong>en</strong>cias borbónicas <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>», <strong>en</strong> Estudis, 5 (1976).<br />

NADAL I FERRERAS, J.: «La guerra <strong>de</strong> Succesió i <strong>la</strong> <strong>de</strong>rrota<br />

<strong>de</strong> Catalunya», <strong>en</strong> J. Nadal (edit.), Historia <strong>de</strong> Catalunya,<br />

Barcelona, 1973, t. IV, pp. 146-159.<br />

NADAL, J.-TORTELLA, G. (editores): Agricultura, comercio<br />

colonial y crecimi<strong>en</strong>to eco nómico <strong>en</strong> <strong>la</strong> España<br />

Contemporánea. Actas <strong>de</strong>l Primer Coloquio <strong>de</strong> Historia<br />

Económica <strong>de</strong> España. (Barcelona 11-12 <strong>de</strong> mayo <strong>de</strong><br />

1972). Ariel, Esplugues <strong>de</strong> Llobregat (Barcelona), 1974.<br />

NOVÍSIMA RECOPILACIÓN DE LAS LEYES DE ESPAÑA.<br />

Madrid, 1805.<br />

OLAECHEA, R.: Las re<strong>la</strong>ciones hispano-romanas <strong>en</strong> <strong>la</strong> segunda<br />

mitad <strong>de</strong>l siglo XVIII, Zaragoza, 1965.<br />

469


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

OLAECHEA, R.: «<strong>El</strong> concepto <strong>de</strong>l «exequatur» <strong>en</strong><br />

Campomanes», <strong>en</strong> Miscelánea Comi l<strong>la</strong>s 45 (1966), pp.<br />

119-187.<br />

OLAECHEA, R.: «Política eclesiástica <strong>de</strong>l gobierno <strong>de</strong><br />

Fernando VI», <strong>en</strong> AA.VV.: La época <strong>de</strong> Fernando VI,<br />

Oviedo. 1981.<br />

OLAECHEA, R.: «Re<strong>la</strong>ciones <strong>en</strong>tre Iglesia y Estado <strong>en</strong> el<br />

siglo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s luces», <strong>en</strong> La Ilus tración españo<strong>la</strong>. Actas <strong>de</strong>l<br />

Coloquio Internacional celebrado <strong>en</strong> Alicante, 1-4 octubre<br />

1985, Alicante, 1986, 271-297.<br />

OLAECHEA, R.: «Anotaciones sobre <strong>la</strong> inmunidad local <strong>en</strong> el<br />

siglo XVIII español», <strong>en</strong> Miscelánea Comil<strong>la</strong>s, 46 (1966),<br />

pp. 239-381.<br />

OLAECHEA, R.: <strong>El</strong> card<strong>en</strong>al Lor<strong>en</strong>zana <strong>en</strong> Italia, León,<br />

1980.<br />

OLAECHEA, R.-FERRER BENIMELI, J. A.: <strong>El</strong> con<strong>de</strong><br />

<strong>de</strong> Aranda. I. Mito y realidad <strong>de</strong> un político aragonés,<br />

Zaragoza, 1978.<br />

OZANAM, D.: La diplomacia <strong>de</strong> Fernando VI. Correspond<strong>en</strong>cia<br />

reservada <strong>en</strong>tre D. José <strong>de</strong> Carvajal y el duque <strong>de</strong> Huéscar,<br />

1746-1749, Madrid, 1975.<br />

ÍNDICE<br />

470


ÍNDICE<br />

6. Bibliografía básica<br />

PÉREZ SAMPER, Mª. A.: «La familia Alós. Una dinastía cata<strong>la</strong>na<br />

al servicio <strong>de</strong>l Estado (siglo XVIII)», Cua<strong>de</strong>rnos <strong>de</strong><br />

investigación histórica, 6, pp. 195-240.<br />

PÉREZ SAMPER, Mª. A.: «Los reg<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Real</strong> Audi<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong> Cataluña (1716-1808)», <strong>en</strong> Pedralbes, 1 (1981), pp.<br />

211-252.<br />

PÉREZ SAMPER, Mª. A.: «La formación <strong>de</strong> <strong>la</strong> nueva <strong>Real</strong><br />

Audi<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Cataluña (1715 1718)» <strong>en</strong> Historia social <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> administración españo<strong>la</strong>. Estudios sobre los si glos XVII<br />

y XVIII, Barcelona (1980), pp. 183-246.<br />

PÉREZ BAYER, F.: Por <strong>la</strong> libertad <strong>de</strong> <strong>la</strong> literatura españo<strong>la</strong>,<br />

transcripción <strong>de</strong> M'. C. Irles para el Instituto <strong>de</strong> Cultura<br />

«Juan Gil-Albert», Alicante, 1991.<br />

PESET, M.: «Apuntes sobre <strong>la</strong> iglesia val<strong>en</strong>ciana <strong>en</strong> los años<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Nueva P<strong>la</strong>nta», <strong>en</strong> Anales Val<strong>en</strong>tinos, 2 (1975), pp.<br />

245-258.<br />

PORTABALES PICHEL, A.: Don Manuel V<strong>en</strong>tura Figueroa y<br />

el concordato <strong>de</strong> 1753, Ma drid, 1948.<br />

PRADELLS, J. Y LA PARRA, E. (editores): Iglesia, sociedad<br />

y Estado <strong>en</strong> España, Francia e Italia (ss. XVIII al XX),<br />

Alicante, 1991.<br />

471


Antonio Carrasco Rodríguez<br />

<strong>El</strong> <strong>Real</strong> <strong>Patronato</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong><br />

PRATS, J.: La Universidad <strong>de</strong> Cervera, Lérida, 1987.<br />

PUJOL AGUADO, J. A.: La <strong>Corona</strong> <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Cámara<br />

<strong>de</strong> Castil<strong>la</strong> (1709-1721), Alicante, 1994.<br />

RANKE, L. von: Historia <strong>de</strong> los Papas <strong>en</strong> <strong>la</strong> época mo<strong>de</strong>rna,<br />

México, 1943.<br />

RODRÍGUEZ CASADO, V.: «<strong>El</strong> int<strong>en</strong>to español <strong>de</strong> Ilustración<br />

cristiana», <strong>en</strong> Estudios Americanos 9 (1955), pp. 141-169.<br />

RODRÍGUEZ CASADO, V.: «Iglesia y Estado <strong>en</strong> el reinado<br />

<strong>de</strong> Carlos III», <strong>en</strong> Estudios Americanos 1 (1948), pp. 5-57.<br />

SÁNCHEZ LAMADRID, R.: <strong>El</strong> Concordato español <strong>de</strong> 1753<br />

según los docum<strong>en</strong>tos origi nales, Jérez <strong>de</strong> <strong>la</strong> Frontera,<br />

1937.<br />

SARRAILH, J.: La España Ilustrada <strong>de</strong> <strong>la</strong> segunda mitad <strong>de</strong>l<br />

siglo XVIII, Madrid, 1974.<br />

TOMÁS Y VALIENTE, F.: «<strong>El</strong> gobierno <strong>de</strong> <strong>la</strong> monarquía y <strong>la</strong><br />

administración <strong>de</strong> los reinos <strong>en</strong> <strong>la</strong> España <strong>de</strong>l siglo XVII»<br />

<strong>en</strong> Historia <strong>de</strong> España <strong>de</strong> R. M. Pidal, t. XXV, Madrid,<br />

1982.<br />

TORRAS i RIBÉ, J. M.: «Aproximació a l'estudi <strong>de</strong>l domini<br />

baronial <strong>de</strong>l monestir <strong>de</strong> Ri poll 1266-1711». 1º Congrés<br />

d'História Mo<strong>de</strong>rna <strong>de</strong> Catalunya, vol. I, 1984.<br />

ÍNDICE<br />

472


ÍNDICE<br />

6. Bibliografía básica<br />

TORRAS I RIBÉ, J. M.: «Refl exions sobre Factitud <strong>de</strong>ls pobles<br />

i estam<strong>en</strong>ts cata<strong>la</strong>ns du rant <strong>la</strong> guerra <strong>de</strong> Succesió»,<br />

<strong>en</strong> Pedralbes, 1 (1981), pp. 187-209.<br />

TORRAS I RIBÉ, J. M.: «L'etapa <strong>de</strong> provisionalitat institucionalitat<br />

borbónica <strong>en</strong> els mu nicipis cata<strong>la</strong>ns durant<br />

<strong>la</strong> Guerra <strong>de</strong> Successió (1707-1716)», <strong>en</strong> Pedralbes, 2<br />

(1982), pp. 127-148.<br />

TORT MITJANS, F.: <strong>El</strong> obispo <strong>de</strong> Barcelona Josep Clim<strong>en</strong>t i<br />

Avin<strong>en</strong>t (1706-1781), Bar celona, 1978.<br />

VICENTE GARCÍA, Mª. L.: «Institucionalización y ocaso <strong>de</strong>l<br />

Canciller <strong>de</strong> Compet<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> el Reino <strong>de</strong> <strong>Aragón</strong>», <strong>en</strong><br />

Estudios, 1980-1981, Universidad <strong>de</strong> Zaragoza, pp. 89-<br />

100.<br />

VILAR, P.: Catalunya dins l'Espanya Mo<strong>de</strong>rna, 4 vols,<br />

Barcelona, 1986.<br />

473

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!