17.05.2013 Views

El Consumo de Cigarrillos y su Efecto en la Salud - Conevyt

El Consumo de Cigarrillos y su Efecto en la Salud - Conevyt

El Consumo de Cigarrillos y su Efecto en la Salud - Conevyt

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>El</strong> <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong><br />

y <strong>su</strong> <strong>Efecto</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>Salud</strong><br />

Escue<strong>la</strong> <strong>de</strong> Higi<strong>en</strong>e y<br />

<strong>Salud</strong> Pública <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Universidad <strong>de</strong> Johns<br />

Hopkins<br />

Instituto para el Control Global <strong>de</strong>l<br />

Tabaquismo<br />

Baltimore, MD., EE.UU.<br />

Organización<br />

Panamericana <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>Salud</strong><br />

Unidad <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> <strong>de</strong>l Adolesc<strong>en</strong>te -<br />

Programa <strong>de</strong> <strong>Salud</strong>, Familia y<br />

Pob<strong>la</strong>ción<br />

División <strong>de</strong> Promoción y Protección<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Salud</strong> – OPS-OMS


Índice<br />

Sección<br />

1 <strong>El</strong> Tabaco: Una Visión Histórica<br />

2 Los Productos <strong>de</strong>l Tabaco/La Industria Tabacalera<br />

3 La Evolución <strong>de</strong>l Cigarillo<br />

4 <strong>El</strong> Humo <strong>de</strong>l Tabaco<br />

5 Determinantes <strong>de</strong>l <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong><br />

6 Dep<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Nicotina<br />

7 Investigación <strong>de</strong> los <strong>Efecto</strong>s <strong>de</strong>l Tabaco <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>Salud</strong><br />

8 Enfermeda<strong>de</strong>s Causadas por el <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> Tabaco<br />

9 Los Costos Económicos y <strong>en</strong> <strong>Salud</strong> Ocasionados por el <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong><br />

Tabaco<br />

10 Control <strong>de</strong>l Tabaquismo


Tabaco y <strong>Salud</strong><br />

• Uno <strong>de</strong> los <strong>de</strong>safíos más gran<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> salud<br />

pública <strong>de</strong> nuestro tiempo es <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s y <strong>la</strong> disminución <strong>de</strong> los costos<br />

económicos ocasionados por el con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong><br />

tabaco<br />

• Exist<strong>en</strong> estrategias para contro<strong>la</strong>r el con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong><br />

tabaco que son efectivas <strong>en</strong> términos económicos<br />

• Es indisp<strong>en</strong>sable tomar acciones <strong>en</strong>érgicas a nivel<br />

nacional e internacional para <strong>de</strong>t<strong>en</strong>er el curso <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

pan<strong>de</strong>mia


Uso <strong>de</strong>l Paquete <strong>de</strong> Recursos<br />

• Materiales para auto-estudio<br />

• Herrami<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>en</strong>señanza<br />

• Herrami<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> abogacía


<strong>El</strong> Tabaco:<br />

Una Visión<br />

Histórica<br />

Sección 1


Tabaco: Una Visión Histórica<br />

• Ev<strong>en</strong>tos que conforman <strong>la</strong> historia <strong>de</strong>l tabaco<br />

• Esfuerzos para contro<strong>la</strong>r el con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> tabaco<br />

• Primeros indicios <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s re<strong>la</strong>cionadas al<br />

con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> tabaco


<strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> Tabaco <strong>en</strong> América<br />

• AC: Primer con<strong>su</strong>mo <strong>en</strong> América, particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te<br />

con propósitos religiosos (fumar, mascar y<br />

<strong>en</strong>emas <strong>de</strong> tabaco)


<strong>El</strong> Tabaco Llega al Viejo Mundo<br />

• 1492: Colón lleva tabaco a Europa al regreso <strong>de</strong> <strong>su</strong><br />

primer viaje<br />

• 1556–59: <strong>El</strong> tabaco se introduce <strong>en</strong> Francia,<br />

España y Portugal<br />

• Década <strong>de</strong> 1560: Jean Nicot a<strong>la</strong>ba <strong>la</strong>s propieda<strong>de</strong>s<br />

medicinales <strong>de</strong>l tabaco a <strong>la</strong> reina <strong>de</strong> Francia<br />

National Archives and Records<br />

Administration


Producción <strong>de</strong> Tabaco <strong>en</strong> América<br />

• 1612: Se introduce el cultivo <strong>de</strong> tabaco <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

colonia <strong>de</strong> Jamestown (Virginia)<br />

• Se tra<strong>en</strong> esc<strong>la</strong>vos <strong>de</strong> Africa para p<strong>la</strong>ntar y<br />

cosechar el tabaco<br />

• 1884: La máquina para <strong>en</strong>rol<strong>la</strong>r cigarrillos<br />

pat<strong>en</strong>tada por James A. Bonsack, produce 120.000<br />

cigarrillos <strong>en</strong> un día <strong>la</strong>boral <strong>de</strong> 10 horas<br />

• 1892: Se inv<strong>en</strong>tan los fósforos ‘portátiles’<br />

Borio, G. Tobacco Timeline, 1998.


<strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> Tabaco <strong>en</strong> Tiempos <strong>de</strong> Guerra<br />

• <strong>El</strong> con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos<br />

aum<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> tiempos <strong>de</strong> guerra<br />

• Durante <strong>la</strong> Guerra Civil <strong>en</strong> los<br />

Estados Unidos (1861–65), <strong>la</strong><br />

Primera Guerra Mundial (1914–18)<br />

y <strong>la</strong> Segunda Guerra Mundial<br />

(1939–45), se <strong>en</strong>trega tabaco<br />

junto con <strong>la</strong>s raciones <strong>de</strong> comida<br />

• 80% <strong>de</strong> aquellos que fueron<br />

militares durante <strong>la</strong> segunda<br />

guerra mundial con<strong>su</strong>mieron<br />

tabaco alguna vez <strong>en</strong> <strong>su</strong> vida<br />

National Archives and Records Administration


Inicio <strong>de</strong> <strong>la</strong> Comercialización <strong>de</strong> los<br />

<strong>Cigarrillos</strong> <strong>en</strong> EE.UU.<br />

• <strong>El</strong> 13 <strong>de</strong> octubre <strong>de</strong> 1913, <strong>la</strong><br />

companía tabacalera R.J.<br />

Reynolds introduce “Camel”, el<br />

primer cigarrillo mo<strong>de</strong>rno<br />

fabricado con tabaco mezc<strong>la</strong>do,<br />

y <strong>la</strong>nza <strong>la</strong> primera campaña<br />

publicitaria <strong>de</strong> cigarrillos <strong>en</strong> los<br />

EE.UU.<br />

• En <strong>la</strong> década <strong>de</strong> 1920 <strong>la</strong>s<br />

mujeres se conviert<strong>en</strong> por<br />

primera vez <strong>en</strong> el b<strong>la</strong>nco <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

compañías tabacaleras<br />

JM Samet


Aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong><br />

• Hacia 1921 los cigarrillos se conviert<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> principal forma <strong>de</strong> con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong><br />

tabaco <strong>en</strong> los EE.UU.<br />

• 1964: Comi<strong>en</strong>za <strong>la</strong> campaña publicitaria<br />

<strong>de</strong>l Hombre Marlboro, y <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tas<br />

aum<strong>en</strong>tan 10% al año<br />

• En <strong>la</strong> década <strong>de</strong> 1970, <strong>la</strong>s compañías<br />

tabacaleras comercializan agresivam<strong>en</strong>te<br />

<strong>su</strong>s productos <strong>en</strong> Africa, Asia y América<br />

Latina<br />

• En 1972, Marlboro se convierte <strong>en</strong> el<br />

cigarrillo <strong>de</strong> mayor v<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> el mundo<br />

JM Samet<br />

Borio, G. Tobacco Timeline, 1998.


Primeros Esfuerzos para Contro<strong>la</strong>r el<br />

<strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> Tabaco<br />

<strong>El</strong> Rey James sobre el con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos:<br />

“<strong>El</strong> con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos es una costumbre repulsiva a <strong>la</strong> vista,<br />

odiosa al olfato, dañina para el cerebro, peligrosa para los<br />

pulmones, y el humo negro y apestoso que se produce, se parece<br />

al horrible humo infernal <strong>de</strong> <strong>la</strong> fosa sin fin”<br />

<strong>El</strong> Rey James sobre fumar involuntariam<strong>en</strong>te:<br />

“La esposa <strong>de</strong>be fumar o <strong>de</strong>cidir vivir <strong>en</strong> un torm<strong>en</strong>to apestoso y<br />

perpetuo”


Primeros Esfuerzos para Contro<strong>la</strong>r el<br />

<strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> Tabaco<br />

• 1620: Japón: se prohibe el con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> tabaco<br />

• 1638: China: el con<strong>su</strong>mo o distribución <strong>de</strong> tabaco es un<br />

crim<strong>en</strong> que se castiga con <strong>de</strong>capitación<br />

• 1729: Bután: se promulga <strong>la</strong> primera legis<strong>la</strong>ción<br />

conocida, prohibi<strong>en</strong>do el con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> tabaco <strong>en</strong> todos<br />

los lugares religiosos<br />

• 1868: Ing<strong>la</strong>terra: el Par<strong>la</strong>m<strong>en</strong>to promueve <strong>la</strong> ley <strong>de</strong><br />

ferrocarriles, que obliga a t<strong>en</strong>er carros libres <strong>de</strong> humo<br />

para prev<strong>en</strong>ir el daño a los no-fumadores<br />

• 1890: EE.UU.: 26 estados prohib<strong>en</strong> <strong>la</strong> v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> tabaco a<br />

m<strong>en</strong>ores<br />

Borio, G. Tobacco Timeline, 1998.


Esfuerzos Mo<strong>de</strong>rnos para Contro<strong>la</strong>r el<br />

<strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> Tabaco<br />

• 1970, EE.UU.: se prohibe hacer publicidad <strong>en</strong> <strong>la</strong> radio y televisión<br />

y se termina con <strong>la</strong> práctica <strong>de</strong> hacer contra-propaganda gratis<br />

• 1970, Singapur: se prohibe fumar <strong>en</strong> autobuses, sa<strong>la</strong>s <strong>de</strong> cine,<br />

teatros y edificios especificados<br />

• 1971, Singapur: se prohibe toda publicidad <strong>de</strong> los productos <strong>de</strong><br />

tabaco<br />

• 1975, Noruega: se prohibe toda publicidad <strong>de</strong> los productos <strong>de</strong><br />

tabaco<br />

• 1987, Hong Kong: se prohibe el con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> tabaco sin humo<br />

• 1987, EE.UU.: el Congreso prohibe el con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos <strong>en</strong><br />

vuelos domésticos <strong>de</strong> m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> dos horas<br />

• 1998, California: se convierte <strong>en</strong> el primer estado <strong>en</strong> los EE.UU.<br />

que prohibe fumar <strong>en</strong> los bares<br />

Borio, G. Tobacco Timeline, 1998.


Primeras Indicaciones <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s<br />

Re<strong>la</strong>cionadas al Tabaco<br />

• Siglo XVII, China: el filósofo Fang Yizhi indica que<br />

“muchos años <strong>de</strong> fumar queman los pulmones”<br />

• 1701: N.A. Boiseregard advierte que “los jóv<strong>en</strong>es que<br />

usan mucho tabaco ti<strong>en</strong><strong>en</strong> manos temblorosas e<br />

inseguras, pies vaci<strong>la</strong>ntes y <strong>su</strong>fr<strong>en</strong> <strong>de</strong> un<br />

<strong>la</strong>ngui<strong>de</strong>cimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> “<strong>su</strong>s partes nobles”<br />

• 1761: John Hill advierte acerca <strong>de</strong>l riesgo <strong>de</strong> cáncer <strong>de</strong><br />

nariz para los u<strong>su</strong>arios <strong>de</strong> rapé<br />

• 1795: Sammuel Thomas von Soemmering informa<br />

sobre el riesgo <strong>de</strong> cáncer <strong>de</strong> <strong>la</strong>bio <strong>en</strong> los fumadores <strong>de</strong><br />

pipa<br />

Borio, G. Tobacco Timeline, 1998.


Los Nazis y el Control <strong>de</strong>l Tabaquismo<br />

• 1920s: La elite médica nazi<br />

apoya <strong>la</strong> investigación <strong>de</strong> los<br />

peligros <strong>de</strong>l tabaco <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

salud<br />

• 1930s–1940s: Investigadores<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Alemania Nazi son los<br />

primeros <strong>en</strong> mostrar una<br />

asociación <strong>en</strong>tre el cáncer<br />

<strong>de</strong> pulmón y el con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong><br />

tabaco


Primeras Evi<strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> que el Tabaco Produce<br />

Enfermeda<strong>de</strong>s: Investigaciones Alemanas<br />

• 1929: Fritz Lickint publica evi<strong>de</strong>ncias estadísticas<br />

vincu<strong>la</strong>ndo el cigarrillo al cáncer <strong>de</strong> pulmón<br />

• 1939: Lickint publica “Tabak und Organismus” (<strong>El</strong><br />

Tabaco y el Organismo), un volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> 1.100 páginas<br />

consi<strong>de</strong>rado “<strong>la</strong> acusación académica más completa<br />

contra el tabaco jamás publicada”<br />

• 1939: Muller pres<strong>en</strong>ta el primer estudio epi<strong>de</strong>miológico<br />

contro<strong>la</strong>do sobre <strong>la</strong> re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre el tabaco y el cáncer<br />

<strong>de</strong> pulmón<br />

Borio, G. Tobacco Timeline, 1998.


Primeras Evi<strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> que el Tabaco<br />

Produce Enfermeda<strong>de</strong>s<br />

• 1938: Raymond Pearl informa<br />

que los fumadores no viv<strong>en</strong><br />

tanto como los no-fumadores<br />

• 1950: Tres estudios c<strong>la</strong>ves <strong>de</strong><br />

casos y controles vincu<strong>la</strong>n el<br />

con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos con el<br />

cáncer <strong>de</strong> pulmón<br />

• 1953: <strong>El</strong> estudio <strong>de</strong> Wyn<strong>de</strong>r<br />

<strong>de</strong>muestra que el tabaco<br />

pintado sobre <strong>la</strong> espalda <strong>de</strong><br />

los ratones produce tumores<br />

Superviv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> hombres <strong>de</strong> raza b<strong>la</strong>nca<br />

mayores <strong>de</strong> 30 años según <strong>su</strong>s hábitos <strong>de</strong><br />

fumar<br />

90<br />

80<br />

70<br />

60<br />

50<br />

40<br />

30<br />

20<br />

10<br />

0<br />

Miles <strong>de</strong> Sobrevivi<strong>en</strong>tes 100<br />

30<br />

40 50 60 70 80 90 100<br />

Edad<br />

No fumadores<br />

Fumadores mo<strong>de</strong>rados<br />

Fumadores excesivos<br />

Pearl, 1938<br />

Borio, G. Tobacco Timeline, 1998.


Primeras Evi<strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s<br />

Re<strong>la</strong>cionadas al Tabaco<br />

• 1954: Richard Doll y Bradford Hill<br />

publican un estudio sobre los<br />

médicos británicos <strong>en</strong> el British<br />

Medical Journal (Revista Médica<br />

Británica)<br />

• 1962: Informe <strong>de</strong>l Royal College of<br />

Physicians<br />

• 1964: Primer informe <strong>de</strong>l Cirujano<br />

G<strong>en</strong>eral acerca <strong>de</strong>l tabaco y <strong>su</strong> efecto<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> salud<br />

• 1981: Primer estudio importante<br />

sobre el con<strong>su</strong>mo pasivo <strong>de</strong><br />

cigarrillos y el cáncer <strong>de</strong> pulmón, por<br />

Takeshi Hirayama (Japón)<br />

Cirujano G<strong>en</strong>eral Luther Terry<br />

sost<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do el Informe <strong>de</strong> 1964<br />

Borio, G. Tobacco Timeline, 1998.


Los<br />

Productos<br />

<strong>de</strong>l Tabaco/<br />

La Industria<br />

Tabacalera Sección 2


Los Productos <strong>de</strong>l Tabaco /<br />

La Industria Tabacalera<br />

• P<strong>la</strong>nta <strong>de</strong> Tabaco<br />

• Tipos <strong>de</strong> Tabaco<br />

• Mezc<strong>la</strong> Americana<br />

• Productos <strong>de</strong>l Tabaco<br />

• Tabaco para Fumar<br />

• Tabaco sin Humo (Para Mascar o Inha<strong>la</strong>r)<br />

• La Industria Tabacalera<br />

– Comercio <strong>de</strong> tabaco<br />

– T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>en</strong> <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> cigarrillos<br />

– Principales mercados<br />

– Principales marcas <strong>de</strong> cigarrillos<br />

– Las 10 compañías tabacaleras más gran<strong>de</strong>s<br />

– V<strong>en</strong>tas globales <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria tabacalera


P<strong>la</strong>nta <strong>de</strong> Tabaco<br />

P<strong>la</strong>nta <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia so<strong>la</strong>nácea<br />

2 <strong>su</strong>bgéneros principales<br />

N. Tabacum<br />

tabaco cultivado<br />

p<strong>la</strong>nta doméstica<br />

cultivada mundialm<strong>en</strong>te<br />

N. Rústica<br />

tabaco silvestre<br />

Encyclopedia Britannica Online<br />

mayor cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> nicotina<br />

cultivada <strong>en</strong> Rusia y<br />

América <strong>de</strong>l Sur


Tipos <strong>de</strong> Tabaco<br />

Tipo Proceso <strong>de</strong> cura<br />

• Bright (Virginia)* Curado con calor artificial<br />

• Burley* Curado al aire (tabaco oscuro)<br />

• Mary<strong>la</strong>nd Curado al aire<br />

• Turco Curado al sol<br />

• Pipa/ <strong>de</strong> mascar/ rapé Curado al fuego<br />

* Desarrol<strong>la</strong>dos <strong>en</strong> los Estados Unidos <strong>en</strong> el siglo XIX, los tabacos Bright y<br />

Burley son los lí<strong>de</strong>res actuales <strong>en</strong> le mercado mundial <strong>de</strong>l tabaco


Mezc<strong>la</strong> Americana<br />

<strong>El</strong> tabaco usado <strong>en</strong> los cigarrillos norteamericanos,<br />

es una mezc<strong>la</strong> <strong>de</strong>:<br />

– Tabaco Bright (30%)<br />

– Tabaco Burley (20%)<br />

– Tabaco Turco (10%)<br />

– Tabaco Mary<strong>la</strong>nd (1–2%)<br />

– Hoja <strong>de</strong> tabaco reconstituída (35–40%)<br />

Huber y Pandina, 1997.


Productos <strong>de</strong>l Tabaco<br />

• Se han usado por siglos<br />

• Se sabe que causan muchas <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s<br />

• Son fabricados por <strong>la</strong> industria <strong>de</strong>l tabaco para<br />

proporcionar nicotina


Tabaco Para Fumar<br />

• <strong>Cigarrillos</strong><br />

– fabricados por <strong>la</strong> industria tabacalera<br />

– <strong>en</strong>rol<strong>la</strong>dos a mano (caseros)<br />

– bidis<br />

– kreteks<br />

• Pipas<br />

• Cigarros (Puros)


Bidis o Beedies<br />

• Usados ampliam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong> India<br />

• En <strong>la</strong> actualidad son popu<strong>la</strong>res <strong>en</strong>tre los jóv<strong>en</strong>es <strong>en</strong> EE.UU.<br />

• Se comercializan como un “cigarrillo natural”<br />

• Ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong> forma <strong>de</strong> un cigarrillo <strong>en</strong>rol<strong>la</strong>do a mano<br />

• Vi<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> una variedad <strong>de</strong> aromas para escon<strong>de</strong>r el fuerte<br />

sabor a tabaco<br />

• No ti<strong>en</strong><strong>en</strong> filtro, y ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

altas dosis <strong>de</strong> alquitrán y<br />

nicotina<br />

Bidis – con sabor<br />

Los cigarrillos están adquiri<strong>en</strong>do popu<strong>la</strong>ridad con los niños -<br />

A<strong>la</strong>rma<br />

Fu<strong>en</strong>te: C<strong>en</strong>tros <strong>de</strong> Control <strong>de</strong><br />

Enfermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los Estados Unidos,<br />

Oficina <strong>de</strong> <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong> y<br />

<strong>Salud</strong>


Kreteks (<strong>Cigarrillos</strong> <strong>de</strong> C<strong>la</strong>vo <strong>de</strong> Olor)<br />

• Son fabricados <strong>en</strong> Indonesia<br />

• Se comercializan como un “articulo <strong>de</strong> lujo” para<br />

los jóv<strong>en</strong>es<br />

• Las marcas más importantes incluy<strong>en</strong>:<br />

– Djarum<br />

– Gudan Garam<br />

– B<strong>en</strong>toel<br />

– Sampoerna


Cigarros (Puros)<br />

• Un cigarro es cualquier rollo <strong>de</strong> tabaco <strong>en</strong>vuelto <strong>en</strong> una<br />

hoja <strong>de</strong> tabaco o <strong>en</strong> cualquier <strong>su</strong>stancia que cont<strong>en</strong>ga<br />

tabaco (Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l Tesoro <strong>de</strong> los EE.UU., 1996)<br />

• Son hechos <strong>de</strong> tabaco curado al aire<br />

• Entregan más monóxido <strong>de</strong> carbono por gramo <strong>de</strong><br />

tabaco quemado que un<br />

cigarrillo normal<br />

• En <strong>la</strong> década <strong>de</strong> 1990, el<br />

con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarros se<br />

puso “<strong>de</strong> moda” <strong>en</strong> muchos<br />

países <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos<br />

Organización Panamericana <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Salud</strong>


Tabaco Para Mascar o Inha<strong>la</strong>r<br />

• Tabaco para mascar<br />

– hojas <strong>su</strong>eltas<br />

– comprimido<br />

– <strong>en</strong>rol<strong>la</strong>do<br />

• Rapé<br />

– húmedo<br />

– seco<br />

RM Davis, M.D.


<strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> per cápita<br />

<strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> per Cápita <strong>de</strong> Distintas Formas<br />

<strong>de</strong> Tabaco <strong>en</strong> los EE.UU., 1880–1995<br />

14<br />

12<br />

10<br />

8<br />

6<br />

4<br />

2<br />

0<br />

Rapé<br />

Tabaco para<br />

mascar<br />

Tabaco <strong>de</strong> pipa/<br />

cigarillos caseros<br />

Cigarros<br />

1880 1890 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980<br />

Año<br />

<strong>Cigarrillos</strong><br />

1990<br />

Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Agricultura <strong>de</strong> los EE.UU., 1996.


Comercio <strong>de</strong> Tabaco No-manufacturado<br />

10 principales países exportadores e importadores (% <strong>de</strong>l total mundial)<br />

Importadores Exportadores<br />

Alemania 13.2 EE.UU. 28.2<br />

EE.UU. 10.3 Brasil 15.4<br />

Japón 10.3 Zimbabwe 9.7<br />

Reino Unido 7.6 Turquía 4.9<br />

España 4.6 Italia 3.8<br />

Bélgica/Luxemburgo 3.1 Ma<strong>la</strong>wi 3.7<br />

Suiza 2.7 China 2.0<br />

Egipto 2.4 Arg<strong>en</strong>tina 2.0<br />

Francia 2.1 Tai<strong>la</strong>ndia 1.1<br />

Yach, 1998.


Comercio <strong>de</strong> Tabaco Manufacturado<br />

10 principales países exportadores e importadores (% <strong>de</strong>l total mundial)<br />

Importadores Exportadores<br />

Japón 14.9 EE.UU. 28.4<br />

Francia 10.8 Ho<strong>la</strong>nda 14.9<br />

Hong Kong 8.9 Reino Unido 9.5<br />

Italia 7.0 Hong Kong 7.9<br />

Singapur 5.2 Alemania 7.2<br />

Alemania 4.4 Singapur 5.4<br />

Fe<strong>de</strong>ración Rusa 4.2 China 4.9<br />

Irán 3.9 Suiza 2.0<br />

Ho<strong>la</strong>nda 3.5 Bélgica/Luxemburgo 1.8<br />

EE.UU. 1.3 Canadá 0.4<br />

Yach, 1998.


T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>en</strong> <strong>la</strong> Producción Mundial <strong>de</strong><br />

<strong>Cigarrillos</strong> 1990–1997<br />

Producción <strong>de</strong> cigarrillos<br />

(billones)<br />

5800<br />

5700<br />

5600<br />

5500<br />

5400<br />

5300<br />

5200<br />

5100<br />

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997<br />

Año<br />

Fu<strong>en</strong>te: World Tobacco <strong>de</strong>l Depto. De Agricultura <strong>de</strong> los Estados Unidos.


Cinco Países con Mayor V<strong>en</strong>ta <strong>de</strong><br />

<strong>Cigarrillos</strong> <strong>en</strong> el Mundo – 1996<br />

<strong>Cigarrillos</strong> v<strong>en</strong>didos<br />

(miles <strong>de</strong> millones)<br />

2,000<br />

1,500<br />

1,000<br />

500<br />

0<br />

1,791<br />

China<br />

488<br />

EE.UU.<br />

335<br />

Japón<br />

180 173<br />

Rusia<br />

Indonesia<br />

INFACT, 1998.


Ranking Mundial <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Marcas <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong>, 1996<br />

Ranking Marca<br />

V<strong>en</strong>tas<br />

(miles <strong>de</strong> millones<br />

<strong>de</strong> cigarrillos)<br />

1 Marlboro 363 Philip Morris Inc.<br />

2 Mild Sev<strong>en</strong> 114.5 Japan Tobacco Co.<br />

3 Derby 53.4 BAT Souza Cruz<br />

4 Winston 43.5 R.J. Reynolds International<br />

5 Cleopatra 42.2 Eastern Tobacco Co.<br />

6 Camel 42.9 R.J. Reynolds Internat.<br />

7 Virginia Slims 40.5 Japan Tobacco Co.<br />

8 Long Life 33.9 TTWTB<br />

Principal(es)<br />

productor(es)<br />

9 B<strong>en</strong>son & Hedges 32.3 Gal<strong>la</strong>her Plc/Philip Morris/BAT<br />

10 Krong Thip 31.9 Thai Tobacco Monopoly<br />

Marketfile, Tobacco.


Diez Mayores Compañías Tabacaleras, 1997<br />

1 .China National Tobacco Corporation (China) 1700 24,6 – Zhong Hua, Hong Ta Sham<br />

2. Philip Morris Inc. (EE.UU.) 947 13,7 23.895 Marlboro, Virginia Slims<br />

3. BAT – British American Tobacco (RU) a 712 10,3 11.845 Derby<br />

4. R.J. Reynolds (EE.UU.) b 316 4,6 8.325 Winston, Camel<br />

5. Japan Tobacco Co. (Japón) 288 4,2 23.445 Mild Sev<strong>en</strong><br />

6. Rothman’s International (Sudáfrica) a 187 2,7 5.500 Rothman’s<br />

7. Reemtsma (Alemania) 119 1,7 2.330 West<br />

8. KT&G – Korea Tobacco and Gins<strong>en</strong>g<br />

Cigarillos<br />

(Miles <strong>de</strong><br />

Millones)<br />

Producción<br />

<strong>de</strong><br />

<strong>Cigarrillos</strong><br />

(% <strong>de</strong>l total)<br />

Corporation (República <strong>de</strong> Corea) 94 1,4 – This<br />

9. Tekel (Turquía) 75 1,1 1.550 Maltepe<br />

10. Seita (Francia) 55 0,8 3.125 Gauloises<br />

Otros 2.407 34,9<br />

a = fusionada <strong>en</strong> 1998; b = fusionada <strong>en</strong> 1999; – : datos no disponibles<br />

V<strong>en</strong>tas <strong>de</strong><br />

Tabaco<br />

(Millones <strong>de</strong><br />

US$)<br />

Marcas<br />

Principales<br />

World Tobacco File 1998–2001, Londres, International Tra<strong>de</strong> Publication Ltd., 1998.


V<strong>en</strong>tas Globales <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria Tabacalera, 1997<br />

Compañía % <strong>de</strong> V<strong>en</strong>tas Globales 1997<br />

Philip Morris 18.2<br />

BAT 13.7<br />

R.J. Reynolds 6.1<br />

Japan Tobacco 5.6<br />

Rothmans International 3.6<br />

Reemtsma 2.3<br />

KT&G 1.8<br />

Tekel 1.4<br />

Seita 1.1<br />

Tabacalera 0.9 Fu<strong>en</strong>te: World Tobacco.


Compañías <strong>de</strong> Tabaco Norteamericanas<br />

se Tras<strong>la</strong>dan al Extranjero<br />

% <strong>de</strong> Ingresos Re<strong>la</strong>cionados al Tabaco <strong>en</strong> <strong>la</strong>s V<strong>en</strong>tas Internacionales<br />

1990 1996<br />

Philip Morris 51% 66%<br />

R.J. Reynolds 28% 44%<br />

INFACT, 1998.


La Evolución<br />

<strong>de</strong>l Cigarillo<br />

Sección 3


La Evolución <strong>de</strong>l Cigarrillo<br />

• La Evolución <strong>de</strong>l Cigarrillo<br />

• <strong>El</strong> Proceso <strong>de</strong> Fabricación <strong>de</strong>l Cigarrillo<br />

• <strong>Cigarrillos</strong> con Filtros<br />

• V<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l Filtro<br />

• Tabaco Reconstituído<br />

• Aditivos<br />

• Tabacos Inf<strong>la</strong>do, Expandido y Liofilizado<br />

• <strong>El</strong> Papel <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong><br />

• <strong>Cigarrillos</strong> con Bajo Cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> Alquitrán y<br />

Nicotina


La Evolución <strong>de</strong>l Cigarrillo<br />

Año Cambio Tecnológico<br />

1913 Introducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Mezc<strong>la</strong> Americana<br />

Década <strong>de</strong> 1940 Cambio <strong>en</strong> <strong>la</strong> longitud <strong>de</strong>l cigarrillo, <strong>de</strong> 70 a 85mm.<br />

1954 Introducción <strong>de</strong> los filtros<br />

Se agrega tabaco reconstituído a <strong>la</strong> mezc<strong>la</strong><br />

Se agregan sabores<br />

Década <strong>de</strong> 1950 Uso más ext<strong>en</strong>dido <strong>de</strong> <strong>en</strong>voltorios porosos<br />

Década <strong>de</strong> 1960 Mezc<strong>la</strong>s expandidas reduc<strong>en</strong> volum<strong>en</strong> total<br />

Introducción <strong>de</strong>l amoníaco<br />

Década <strong>de</strong> 1970 Perfeccionami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> técnicas <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción y dilución<br />

Década <strong>de</strong> 1980 Más cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong> longitud<br />

Década <strong>de</strong> 1990 Prototipos alternativos para fumar<br />

Huber y Pandina, 1997.


La Evolución <strong>de</strong>l Cigarrillo<br />

Cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> alquitrán y nicotina <strong>de</strong> los cigarrillos norteamericanos,<br />

v<strong>en</strong>tas – <strong>en</strong> base al promedio pon<strong>de</strong>rado, 1957–87<br />

V<strong>en</strong>tas alquitrán pon<strong>de</strong>rado (mg)<br />

40<br />

30<br />

20<br />

10<br />

0<br />

1955<br />

1957 tabaco reconstituído<br />

1959 papel poroso<br />

1967 tabaco expandido<br />

1971 v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción<br />

Alquitrán<br />

Nicotina<br />

1960 1965 1970 1975 1980 1985<br />

Año<br />

4.0<br />

3.0<br />

2.0<br />

1.0<br />

0.0<br />

V<strong>en</strong>tas nicotina pon<strong>de</strong>rada (mg)<br />

Informe <strong>de</strong>l Cirujano G<strong>en</strong>eral, 1989.


<strong>El</strong> Proceso <strong>de</strong> Fabricación <strong>de</strong>l Cigarrillo<br />

Área Principal: Procesami<strong>en</strong>to<br />

– Aum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> humedad<br />

– Aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>voltura<br />

– Proceso <strong>de</strong> re-secado<br />

– Proceso <strong>de</strong> corte<br />

– Humidificación<br />

– Mezc<strong>la</strong> final<br />

Sitio web <strong>de</strong> Brown and Williamson Tobacco Corporation.


<strong>El</strong> Proceso <strong>de</strong> Fabricación <strong>de</strong>l Cigarrillo<br />

Área secundaria: Fabricación<br />

– Maquina productora <strong>de</strong> cigarrillos<br />

• <strong>en</strong>vuelve el tabaco <strong>en</strong> papel<br />

• le aplica adhesivo<br />

• lo corta <strong>de</strong> un <strong>la</strong>rgo especificado<br />

– Máquina para formar el filtro<br />

– Empacadora <strong>de</strong> cigarrillos<br />

Sitio web <strong>de</strong> Brown and Williamson Tobacco Corporation.


<strong>El</strong> Cigarrillo<br />

Envoltorio <strong>de</strong>l<br />

Cigarrillo<br />

Poros <strong>de</strong><br />

V<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción<br />

Filtro<br />

Papel <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Boquil<strong>la</strong><br />

Tinta <strong>de</strong>l<br />

Monograma<br />

Adhesivo <strong>de</strong>l Papel <strong>de</strong><br />

<strong>Cigarrillos</strong><br />

Papel <strong>de</strong>l<br />

Cigarrillo<br />

Tabaco y<br />

Aditivos


Los <strong>Cigarrillos</strong> Con Filtro<br />

• Un informe <strong>de</strong> <strong>la</strong> revista Rea<strong>de</strong>r’s<br />

Digest <strong>en</strong> 1957 mostró que <strong>la</strong>s dosis<br />

m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong> alquitrán y nicotina <strong>en</strong> los<br />

cigarrillos con filtro contribuían a<br />

aum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> los mismos 1<br />

• Los filtros se fabrican <strong>de</strong>:<br />

– Acetato <strong>de</strong> celulosa<br />

– Carbón<br />

– Una combinación <strong>de</strong> acetato<br />

<strong>de</strong> celulosa y carbón<br />

JM Samet<br />

1. Rea<strong>de</strong>rs Digest, 1957.


Porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> V<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong> Con<br />

Filtro por Región; 1990, 1995 y 1997<br />

% Volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> v<strong>en</strong>tas<br />

100<br />

80<br />

60<br />

40<br />

20<br />

0<br />

América <strong>de</strong>l<br />

Norte<br />

Europa<br />

Occi<strong>de</strong>ntal<br />

América<br />

Latina y<br />

Caribe<br />

Europa<br />

Ori<strong>en</strong>tal<br />

Africa y<br />

Medio<br />

Ori<strong>en</strong>te<br />

Asia<br />

Pacífico<br />

1990<br />

1995<br />

1997<br />

World Tobacco & USDA.


V<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l Filtro<br />

Tipo % V<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l Filtro<br />

Máximo Sabor 12,7<br />

Suave 27,3<br />

Ultra Suave 53,4


Filtros para <strong>Cigarrillos</strong><br />

Perforaciones<br />

Marcas “<strong>su</strong>aves”<br />

% v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l filtro = 27,27<br />

Perforaciones<br />

Marcas <strong>de</strong> máximo sabor<br />

Fotos cortesía <strong>de</strong> J. H<strong>en</strong>ningfield<br />

% v<strong>en</strong>ti<strong>la</strong>ción <strong>de</strong>l filtro = 12,65


Tabaco Reconstituído (TR)<br />

• Tecnología <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da a comi<strong>en</strong>zos <strong>de</strong> <strong>la</strong> década<br />

<strong>de</strong> 1940<br />

• Permite utilizar los “<strong>su</strong>bproductos” <strong>de</strong>l tabaco <strong>en</strong><br />

vez <strong>de</strong> <strong>de</strong>secharlos<br />

• Hecho <strong>de</strong> polvo <strong>de</strong> tabaco, partícu<strong>la</strong>s pequeñas,<br />

nervadura, tallos y aditivos<br />

• Los cigarrillos hechos <strong>de</strong> TR ti<strong>en</strong><strong>en</strong> m<strong>en</strong>ores dosis<br />

<strong>de</strong> alquitrán, f<strong>en</strong>oles volátiles y b<strong>en</strong>zopir<strong>en</strong>o (BaP)


Aditivos<br />

• Agregar sabor al tabaco ha sido una práctica<br />

común; <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong> los aditivos fueron<br />

incorporados <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> 1970<br />

• Los aditivos se usan para:<br />

• proporcionar mayores niveles <strong>de</strong> nicotina<br />

• mejorar el sabor <strong>de</strong>l humo para hacer los cigarrillos más<br />

sabrosos<br />

• escon<strong>de</strong>r el olor y <strong>la</strong> visibilidad <strong>de</strong>l humo <strong>la</strong>teral<br />

• Los aditivos son evaluados <strong>en</strong> cuanto a <strong>su</strong><br />

toxicidad pero no se evalúa el impacto que ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

sobre el hábito <strong>de</strong> fumar o <strong>la</strong>s propieda<strong>de</strong>s<br />

adictivas


Aditivos<br />

• No exist<strong>en</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tos sobre el uso <strong>de</strong> aditivos<br />

• Los cigarrillos norteamericanos mo<strong>de</strong>rnos<br />

conti<strong>en</strong><strong>en</strong> alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> un 10% <strong>de</strong> aditivos por<br />

peso<br />

• En 1994, <strong>la</strong>s compañías <strong>de</strong> tabaco<br />

norteamericanas publicaron una lista <strong>de</strong> 599<br />

aditivos, incluy<strong>en</strong>do azúcar, humectantes, sabores<br />

y pesticidas<br />

• Sólo los productores <strong>de</strong> tabaco sab<strong>en</strong> qué aditivos<br />

se usan <strong>en</strong> cada marca


Tabaco Inf<strong>la</strong>do, Expandido y Liofilizado<br />

• Tecnología incorporada a comi<strong>en</strong>zos <strong>de</strong> <strong>la</strong> década<br />

<strong>de</strong> 1970<br />

• Estos tabacos modificados ti<strong>en</strong><strong>en</strong> hasta el doble<br />

<strong>de</strong>l “po<strong>de</strong>r ll<strong>en</strong>ador” <strong>de</strong>l tabaco regu<strong>la</strong>r<br />

• <strong>El</strong> uso <strong>de</strong> estos tabacos modificados junto al uso<br />

<strong>de</strong> filtros y tabacos reconstituídos ha t<strong>en</strong>ido un<br />

gran impacto sobre <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> tabaco que se<br />

necesita para rell<strong>en</strong>ar un cigarrillo normal


<strong>El</strong> Papel <strong>de</strong>l Cigarrillo<br />

• Tipo <strong>de</strong> papel<br />

• Peso<br />

• D<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> masa<br />

• Porosidad<br />

• Aditivos


<strong>Cigarrillos</strong> Con Bajo Cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong><br />

Alquitrán y Nicotina<br />

“Las personas cre<strong>en</strong> que los cigarrillos con bajo<br />

cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> alquitrán y nicotina ti<strong>en</strong><strong>en</strong> difer<strong>en</strong>tes<br />

ingredi<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> ‘tabaco’ y difer<strong>en</strong>tes tipos <strong>de</strong> filtros<br />

que los otros cigarrillos – que el tabaco es más<br />

<strong>su</strong>ave o que está hecho <strong>de</strong> una mezc<strong>la</strong> <strong>su</strong>ave<br />

especial, quizás tratado para quitarle el alquitrán y<br />

<strong>la</strong> nicotina, quizás mezc<strong>la</strong>do con aditivos y rell<strong>en</strong>os,<br />

quizás curado <strong>de</strong> manera distinta, o quizás<br />

empacado más <strong>su</strong>elto… Aquellos que fuman<br />

cigarrillos con m<strong>en</strong>ores cont<strong>en</strong>idos <strong>de</strong> alquitrán y<br />

nicotina lo hac<strong>en</strong> porque cre<strong>en</strong> que esos cigarrillos<br />

‘son mejores para <strong>la</strong> salud’.”<br />

Loril<strong>la</strong>rd, 1976.


<strong>El</strong> Humo <strong>de</strong>l<br />

Tabaco<br />

Sección 4


<strong>El</strong> Humo <strong>de</strong>l Tabaco<br />

• Definición <strong>de</strong>l humo <strong>de</strong>l tabaco<br />

• Parámetros físicos <strong>de</strong>l cigarrillo que <strong>de</strong>terminan <strong>la</strong><br />

conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong>l humo<br />

• Compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l humo <strong>de</strong>l tabaco<br />

• Medición <strong>de</strong> los compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l humo <strong>de</strong>l tabaco<br />

• Carcinóg<strong>en</strong>os <strong>en</strong> el humo <strong>de</strong>l tabaco<br />

• Probables ag<strong>en</strong>tes causales <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s<br />

específicas re<strong>la</strong>cionadas al con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> tabaco


Humo <strong>de</strong>l Tabaco<br />

• Humo principal (HP): humo que se aspira a través<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> boquil<strong>la</strong> <strong>de</strong>l cigarrillo cuando se fuma<br />

• Humo <strong>la</strong>teral (HL): humo emitido por el cigarrillo<br />

<strong>en</strong>c<strong>en</strong>dido <strong>en</strong>tre bocanadas<br />

Fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> foto: JM Samet


Compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l Humo <strong>de</strong> los <strong>Cigarrillos</strong><br />

• <strong>El</strong> humo <strong>de</strong>l tabaco incluye más <strong>de</strong> 4.000<br />

compon<strong>en</strong>tes químicos<br />

• Alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> los compon<strong>en</strong>tes se<br />

<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran originalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>la</strong>s hojas <strong>de</strong> tabaco y<br />

<strong>la</strong> otra mitad son creados por reacciones químicas<br />

al quemarse el tabaco<br />

• Algunos compon<strong>en</strong>tes químicos se introduc<strong>en</strong><br />

durante el proceso <strong>de</strong> cura, otros son agregados<br />

por los productores para darle a <strong>su</strong> producto un<br />

sabor especial o una <strong>de</strong>terminada calidad


Algunos Tipos <strong>de</strong> Carcinóg<strong>en</strong>os <strong>en</strong> el<br />

Humo <strong>de</strong> los <strong>Cigarrillos</strong><br />

• Hidrocarbonos aromáticos polinucleares<br />

(b<strong>en</strong>zopir<strong>en</strong>o)<br />

• Aminas aromáticas (2-Nafti<strong>la</strong>mina, 4-Aminobif<strong>en</strong>il)<br />

• N-nitrosaminas<br />

• N-nitrosaminas específicas al tabaco<br />

• Emisores <strong>de</strong> partícu<strong>la</strong>s radioactivas alfa (Polonio)


Carcinóg<strong>en</strong>os <strong>en</strong> el Tabaco y <strong>en</strong> el Humo<br />

<strong>de</strong> los <strong>Cigarrillos</strong><br />

• Hidrocarbonos<br />

polinucleares aromáticos<br />

(PAHs)<br />

– B<strong>en</strong>zopir<strong>en</strong>o<br />

• Aza-ar<strong>en</strong>es<br />

• N-Nitrosaminas<br />

• Aminas aromáticas<br />

– 2-Nafti<strong>la</strong>mina<br />

– 4-Aminobif<strong>en</strong>il<br />

• Aminas N-Heterocíclicas<br />

• Al<strong>de</strong>hídos<br />

• Compuestos orgánicos<br />

– 1,3-Butadi<strong>en</strong>o<br />

– B<strong>en</strong>c<strong>en</strong>o<br />

– Vinil clorhídrico<br />

– Acri<strong>la</strong>mida<br />

• Compuestos inorgánicos<br />

– Arsénico<br />

– Cromo<br />

– Polonio-210<br />

Hoffman y Hoffman, 1997.


Producción y Destino <strong>de</strong> los Compon<strong>en</strong>tes<br />

<strong>de</strong>l Humo <strong>de</strong>l Cigarrillo<br />

1. Compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l cigarrillo<br />

- Materia orgánica<br />

- Alcaloi<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>la</strong> nicotina<br />

- Aditivos<br />

Producción <strong>de</strong><br />

humo por pirólisis<br />

(1600–1800 F)<br />

<strong>El</strong> tabaco incluye:<br />

2. Productos <strong>de</strong> <strong>la</strong> pirólisis:<br />

- CO 2<br />

- CO<br />

- Alquitrán<br />

<strong>El</strong> filtro atrapa<br />

algunos<br />

elem<strong>en</strong>tos<br />

particu<strong>la</strong>dos<br />

Dilución <strong>en</strong> el aire y<br />

<strong>en</strong>friami<strong>en</strong>to a través<br />

<strong>de</strong>l papel poroso<br />

Humo <strong>la</strong>teral<br />

Humo principal<br />

A los pulmones don<strong>de</strong> se<br />

absorbe<br />

Factores <strong>de</strong> absorción:<br />

• Cantidad inha<strong>la</strong>da<br />

• Profundidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> inha<strong>la</strong>ción<br />

• Duración <strong>de</strong> <strong>la</strong> inha<strong>la</strong>ción<br />

• pH <strong>de</strong>l humo<br />

• Características <strong>de</strong> <strong>la</strong> absorción<strong>de</strong><br />

los compon<strong>en</strong>tes individuales<br />

H<strong>en</strong>ningfield JE, 1984


Parámetros Físicos <strong>de</strong>l Cigarrillo que<br />

Determinan <strong>la</strong>s Conc<strong>en</strong>traciones <strong>de</strong>l Humo<br />

1. Longitud<br />

– Mi<strong>en</strong>tras más <strong>la</strong>rgo el cigarrillo, mayor es <strong>la</strong> dosis <strong>de</strong> alquitrán y nicotina<br />

2. Circunfer<strong>en</strong>cia<br />

– Mi<strong>en</strong>tras más gran<strong>de</strong> <strong>la</strong> circunfer<strong>en</strong>cia, mayor es <strong>la</strong> dosis <strong>de</strong> alquitrán,<br />

nicotina, CO, CO 2 , óxido nitroso y b<strong>en</strong>zopir<strong>en</strong>o.<br />

– Mi<strong>en</strong>tras más gran<strong>de</strong> es <strong>la</strong> circunfer<strong>en</strong>cia, mayor es <strong>la</strong> prop<strong>en</strong>sión a <strong>la</strong><br />

combustión<br />

3. Corte <strong>de</strong>l tabaco<br />

– Los cortes <strong>de</strong> tabaco más gruesos produc<strong>en</strong> dosis más altas <strong>de</strong> alquitrán. Los<br />

cigarrillos que conti<strong>en</strong><strong>en</strong> cortes gruesos <strong>de</strong> tabaco se con<strong>su</strong>m<strong>en</strong> <strong>de</strong> manera<br />

m<strong>en</strong>os efectiva<br />

4. D<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong>l empaque<br />

– Si se aum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad <strong>de</strong>l tabaco, aum<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> humo<br />

– Si <strong>la</strong> <strong>de</strong>nsidad es <strong>de</strong> más <strong>de</strong> 1 g. <strong>de</strong> tabaco por cigarrillo, disminuye <strong>la</strong> cantidad<br />

<strong>de</strong> humo


Medición <strong>de</strong> los Compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l Humo<br />

<strong>de</strong>l Cigarrillo<br />

• Des<strong>de</strong> 1933 se han <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do protocolos<br />

estándares para comparar los niveles <strong>de</strong> los<br />

compon<strong>en</strong>tes específicos (alquitrán, nicotina, CO)<br />

<strong>en</strong> el humo <strong>de</strong> distintos cigarrillos usando una<br />

máquina fumadora<br />

• Las medidas estandarizadas varían <strong>en</strong>tre países<br />

(muchos países no efectúan pruebas)<br />

• Debido a que los fumadores no fuman como <strong>la</strong>s<br />

máquinas fumadoras, <strong>la</strong> aplicabilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

mediciones usando estos protocolos<br />

estandarizados ha sido cuestionada


Limitaciones <strong>de</strong>l Método <strong>de</strong> <strong>la</strong> FTC<br />

• <strong>El</strong> protocolo no ha cambiado <strong>de</strong>s<strong>de</strong> 1967<br />

• <strong>El</strong> método <strong>de</strong> <strong>la</strong> FTC:<br />

– <strong>su</strong>bestima <strong>la</strong> exposición real al alquitrán y a <strong>la</strong><br />

nicotina<br />

– no refleja <strong>la</strong> forma <strong>en</strong> que fuma <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

personas – especialm<strong>en</strong>te los cigarrillos con bajo<br />

cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> alquitrán y nicotina<br />

• Los re<strong>su</strong>ltados <strong>de</strong>l método <strong>de</strong> <strong>la</strong> FTC muestran<br />

poca re<strong>la</strong>ción con los biomarcadores <strong>de</strong> dosis (por<br />

ejemplo, nicotina y cotinina)


Cambios <strong>en</strong> el Diseño y Composición <strong>de</strong> los<br />

<strong>Cigarrillos</strong>: <strong>Efecto</strong>s <strong>de</strong> Ag<strong>en</strong>tes Tóxicos<br />

Seleccionados sobre <strong>la</strong> Producción <strong>de</strong> Humo<br />

Compuesto<br />

<strong>de</strong>l humo Filtro<br />

Filtro<br />

perforado<br />

Papel <strong>de</strong><br />

cigarrillo<br />

Alquitrán a e a a a b a<br />

Nicotina a e c a a c c<br />

pH SC SC SC SC SC d b<br />

CO c a SC a a b d<br />

HCN SC a SC a a c c<br />

Al<strong>de</strong>hídos volátiles SC a SC a a b a<br />

Nitrosaminas volátiles e e SC a a e b<br />

F<strong>en</strong>ol e e SC a a b a<br />

PAHs a e SC a a b a<br />

TSNAs a e SC f f e b<br />

a Disminución significativa b T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia al aum<strong>en</strong>to c Pue<strong>de</strong> aum<strong>en</strong>tar, pue<strong>de</strong> disminuir<br />

d T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a <strong>la</strong> disminución e Más <strong>de</strong> 50% disminución f Desconocido<br />

C<strong>la</strong>ve: CO=Monóxido <strong>de</strong> carbono; HCN=Ácido hidrocianídrico; PAHs=hidrocarbonos polinucleares aromáticos; TSNAs=N-<br />

nitrosaminas específicas al tabaco; SC sin cambios significativos<br />

Tabaco<br />

reconstituído<br />

Tabaco<br />

expandido<br />

Tabaco<br />

Bright<br />

Tabaco<br />

Burley<br />

Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> y Servicios Humanos. Servicio <strong>de</strong> <strong>Salud</strong> Público, 1996.


Cont<strong>en</strong>ido <strong>de</strong> Nicotina <strong>en</strong> el Tabaco<br />

Pue<strong>de</strong> ser modificado<br />

– Durante el cultivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta <strong>de</strong> tabaco por medio<br />

<strong>de</strong>:<br />

• ing<strong>en</strong>iería g<strong>en</strong>ética<br />

• fertilización<br />

• nutrición <strong>de</strong> <strong>la</strong> p<strong>la</strong>nta<br />

• metodología <strong>de</strong> siembra<br />

• metodología <strong>de</strong> cosecha<br />

– Durante el procesami<strong>en</strong>to, por medio <strong>de</strong>:<br />

• uso <strong>de</strong> aditivos


Entrega <strong>de</strong> Nicotina al Fumador<br />

• La nicotina se <strong>de</strong>sti<strong>la</strong> <strong>de</strong>l tabaco ardi<strong>en</strong>te y es<br />

transportada a los pulmones <strong>en</strong> <strong>la</strong>s partícu<strong>la</strong>s <strong>de</strong>l<br />

humo<br />

• La absorción <strong>de</strong> <strong>la</strong> nicotina a través <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

membranas biológicas <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>l pH<br />

• En ambi<strong>en</strong>tes ácidos <strong>la</strong> nicotina no cruza<br />

fácilm<strong>en</strong>te <strong>la</strong>s membranas


La Nicotina Libera Químicos <strong>en</strong> el Cerebro<br />

Nicotina<br />

Dopamina P<strong>la</strong>cer, <strong>su</strong>prime el apetito<br />

Norepinefrina Estimu<strong>la</strong>, <strong>su</strong>prime el apetito<br />

Acetilcolina Estimu<strong>la</strong>, int<strong>en</strong>sifica el<br />

conocimi<strong>en</strong>to cognitivo<br />

Vasopresina Mejora <strong>la</strong> memoria<br />

Serotonina Cambia el humor, <strong>su</strong>prime el<br />

apetito<br />

Beta-<strong>en</strong>dorfina Reduce <strong>la</strong> ansiedad y <strong>la</strong> t<strong>en</strong>sión<br />

B<strong>en</strong>owitz, 1999.


Probables Ag<strong>en</strong>tes Causantes <strong>de</strong><br />

Enfermeda<strong>de</strong>s Específicas<br />

Desor<strong>de</strong>n<br />

Dep<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia al Tabaco<br />

Enfermedad cardiovascu<strong>la</strong>r<br />

Enfermedad pulmonar<br />

obstructiva crónica<br />

(EPOC)<br />

Ag<strong>en</strong>tes contribuy<strong>en</strong>tes<br />

Principal: Nicotina<br />

Secundario: Alcaloi<strong>de</strong>s Nicotianos<br />

secundarios, compon<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>l sabor<br />

Principal: Monóxido <strong>de</strong> carbono, óxidos<br />

<strong>de</strong> nitróg<strong>en</strong>o, hidróg<strong>en</strong>o <strong>de</strong> cianuro,<br />

“alquitrán”<br />

Secundario: Cadmio, cinc, di<strong>su</strong>lfuro <strong>de</strong><br />

carbono<br />

Hidróg<strong>en</strong>o <strong>de</strong> cianuro, al<strong>de</strong>hídos<br />

volátiles, óxidos <strong>de</strong> nitróg<strong>en</strong>o,<br />

monóxido <strong>de</strong> carbono, “alquitrán”<br />

Hoffmann y Hoffmann, 1997.


Probables Ag<strong>en</strong>tes Causantes <strong>de</strong><br />

Enfermeda<strong>de</strong>s Específicas<br />

Desor<strong>de</strong>n<br />

Cáncer <strong>de</strong> pulmón y <strong>la</strong>ringe<br />

Cáncer <strong>de</strong> <strong>la</strong> cavidad bucal<br />

Cáncer <strong>de</strong> esófago<br />

Cáncer <strong>de</strong> vejiga<br />

Ag<strong>en</strong>tes Contribuy<strong>en</strong>tes<br />

Principal: PAH, NNK<br />

Secundario: polonio-210,<br />

formal<strong>de</strong>hído, acetal<strong>de</strong>hído,<br />

butadi<strong>en</strong>o, metales (Cr, Cd, Ni)<br />

Principal: NNN, NNK<br />

Secundario: PAH<br />

NNN<br />

Cáncer <strong>de</strong> páncreas NNK, NNAL<br />

4-Aminobif<strong>en</strong>il, 2-nafti<strong>la</strong>mina, otras<br />

aminas aromáticas<br />

Hoffmann y Hoffmann, 1997.


Determinantes<br />

<strong>de</strong>l <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong><br />

Sección 5


Determinantes <strong>de</strong>l <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong><br />

• ¿Cómo se <strong>de</strong>fine un adulto fumador?<br />

• ¿Cómo se <strong>de</strong>fine un jov<strong>en</strong> fumador?<br />

• Marcadores biológicos<br />

• Conc<strong>en</strong>traciones diarias <strong>de</strong> nicotina<br />

• Conclusiones <strong>de</strong>l informe <strong>de</strong> 1994 <strong>de</strong>l Cirujano<br />

G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> los EE.UU. acerca <strong>de</strong>l con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong><br />

cigarrillos y <strong>su</strong> efecto <strong>en</strong> los jóv<strong>en</strong>es<br />

• Determinantes <strong>de</strong>l con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos<br />

• Rol <strong>de</strong> <strong>la</strong> promoción y publicidad<br />

• Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> cinco etapas <strong>de</strong> con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos<br />

• Mujeres fumadoras


¿Quién es un Adulto Fumador?<br />

Definiciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> OMS<br />

A: Fumadores<br />

• fumador diario<br />

• fumador ocasional<br />

– <strong>en</strong> disminución<br />

– ocasional contínuo<br />

– experim<strong>en</strong>tador<br />

B: No-fumador<br />

• ex-fumador<br />

• ex-fumador ocasional<br />

• nunca fumador<br />

C: Alguna vez fumador


¿Quién es un Adulto Fumador?<br />

Definición <strong>de</strong> los C<strong>en</strong>tros para el Control <strong>de</strong><br />

Enfermeda<strong>de</strong>s (CDC)<br />

Alguna vez fumadores:<br />

• Fumador actual: fumó 100 o más cigarrillos <strong>en</strong> <strong>su</strong> vida y<br />

fuma todos los días o algunos días<br />

• Ex-fumador: fumó 100 o más cigarrillos <strong>en</strong> <strong>su</strong> vida pero no<br />

fuma <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad<br />

Nunca fumadores:<br />

• Nunca fumaron o fumaron m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 100 cigarrillos <strong>en</strong> <strong>su</strong><br />

vida


¿Quién es un Jov<strong>en</strong> Fumador?<br />

Definición <strong>de</strong> los C<strong>en</strong>tros para el Control <strong>de</strong><br />

Enfermeda<strong>de</strong>s (CDC)<br />

Nunca fumadores:<br />

– Jóv<strong>en</strong>es que nunca han fumado un cigarrillo (ni siquiera una<br />

bocanada)<br />

Alguna vez fumadores:<br />

– Jóv<strong>en</strong>es que alguna vez han fumado (aunque sea una o dos<br />

bocanadas)<br />

Fumadores:<br />

– Jóv<strong>en</strong>es que han fumado por lo m<strong>en</strong>os una vez <strong>en</strong> los treinta días<br />

anteriores a <strong>la</strong> <strong>en</strong>cuesta<br />

Fumadores frequ<strong>en</strong>tes:<br />

– Jóv<strong>en</strong>es que han fumado por lo m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> 20 <strong>de</strong> los 30 días anteriores<br />

a <strong>la</strong> <strong>en</strong>cuesta


Marcadores Bioquímicos<br />

• Monóxido <strong>de</strong> Carbono<br />

– aire alveo<strong>la</strong>r exha<strong>la</strong>do<br />

– % <strong>de</strong> carboxihemoglobina <strong>en</strong> <strong>la</strong> sangre<br />

• Cotinina<br />

– saliva<br />

– orina<br />

– sangre<br />

• Tiocianato<br />

– saliva<br />

– orina<br />

– sangre


Conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> Nicotina <strong>en</strong> <strong>la</strong> Sangre <strong>de</strong><br />

los Fumadores<br />

Conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> nicotina <strong>en</strong> <strong>la</strong> sangre<br />

(ng/mL) n = 10<br />

50<br />

40<br />

30<br />

20<br />

10<br />

0<br />

2000 1200 2400 0400 0800 0800 1600 Hora<br />

B<strong>en</strong>owitz y cols., 1983.


Principales Conclusiones <strong>de</strong>l Informe <strong>de</strong><br />

1994 <strong>de</strong>l Cirujano G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> los EE.UU.<br />

• La mayoría <strong>de</strong> los adolesc<strong>en</strong>tes prueba el tabaco antes <strong>de</strong> graduarse<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> secundaria<br />

• Muchos adolesc<strong>en</strong>tes fumadores son adictos a <strong>la</strong> nicotina<br />

• <strong>El</strong> tabaco a m<strong>en</strong>udo es una puerta <strong>de</strong> <strong>en</strong>trada para el con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong><br />

otras drogas<br />

• Los adolesc<strong>en</strong>tes con bajo r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to esco<strong>la</strong>r, pocas habilida<strong>de</strong>s<br />

para resistir <strong>la</strong>s influ<strong>en</strong>cias, baja autoestima y amigos que usan<br />

tabaco ti<strong>en</strong><strong>en</strong> más probabilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> convertirse <strong>en</strong> fumadores<br />

• La propaganda <strong>de</strong> cigarrillos parece aum<strong>en</strong>tar el riesgo <strong>de</strong> que los<br />

jóv<strong>en</strong>es se convertan <strong>en</strong> fumadores<br />

• Los esfuerzos a nivel <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad (aum<strong>en</strong>tos <strong>en</strong> los impuestos al<br />

tabaco, aplicación <strong>de</strong> <strong>la</strong>s leyes sobre el acceso <strong>de</strong> los m<strong>en</strong>ores al<br />

tabaco, campañas <strong>de</strong> los medios <strong>de</strong> comunicación ori<strong>en</strong>tadas a los<br />

jóv<strong>en</strong>es y programas <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> uso <strong>de</strong> tabaco basados <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

escue<strong>la</strong>s) pue<strong>de</strong>n ser exitosos para disminuir el uso <strong>de</strong> tabaco <strong>en</strong>tre<br />

los adolesc<strong>en</strong>tes


Inicio <strong>de</strong>l <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong> <strong>en</strong> los EE.UU.<br />

<strong>El</strong> con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> tabaco comi<strong>en</strong>za temprano<br />

16%<br />

21%<br />

11%<br />

27%<br />

25%<br />

A los 18 años<br />

A los 16 años<br />

A los 14 años<br />

A los 12 años<br />

Después <strong>de</strong> los 18 años<br />

NIDA, 1991.


Factores Re<strong>la</strong>cionados al Inicio <strong>de</strong>l Hábito<br />

<strong>de</strong> Fumar <strong>en</strong> 27 Estudios Prospectivos<br />

Factores re<strong>la</strong>cionados al<br />

inicio <strong>de</strong>l hábito <strong>de</strong> fumar<br />

Número <strong>de</strong><br />

hal<strong>la</strong>zgos que<br />

apoyan<br />

Número <strong>de</strong><br />

hal<strong>la</strong>zgos que<br />

no apoyan<br />

Condición socioeconómica 16 5 76<br />

Factores ambi<strong>en</strong>tales<br />

<strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> cigarrillos <strong>en</strong> <strong>la</strong> familia 18 8 69<br />

Aprobación <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia 6 8 43<br />

Influ<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> otros adultos 5 3 63<br />

Uso y aprobación por parte <strong>de</strong> los amigos 27 5 84<br />

Estimaciones normativas 4 1 80<br />

Oferta/disponibilidad 7 1 88<br />

Unión familiar 9 6 60<br />

Unión con los amigos 11 4 73<br />

Influ<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong> 20 5 80<br />

Influ<strong>en</strong>cia religiosas 0 1 0<br />

Factores <strong>de</strong>l comportami<strong>en</strong>to<br />

Habilida<strong>de</strong>s 3 0 100<br />

Otros comportami<strong>en</strong>tos 12 2 86<br />

Factores personales<br />

Conocimi<strong>en</strong>tos/cre<strong>en</strong>cias 16 9 64<br />

Actitu<strong>de</strong>s 8 3 73<br />

Factores <strong>de</strong> <strong>la</strong> personalidad 23 7 77<br />

Int<strong>en</strong>ciones <strong>de</strong> fumar 8 1 89<br />

Porc<strong>en</strong>taje<br />

<strong>de</strong> apoyo<br />

Conrad, F<strong>la</strong>y y Hill, 1992.


Rol <strong>de</strong> <strong>la</strong> Promoción y <strong>la</strong> Publicidad<br />

“La adolesc<strong>en</strong>cia también es<br />

importante porque incluye los<br />

años <strong>en</strong> que <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong><br />

los fumadores comi<strong>en</strong>za a<br />

fumar, los años <strong>en</strong> que se<br />

elig<strong>en</strong> <strong>la</strong>s marcas <strong>de</strong><br />

cigarrillos, y el período <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

vida <strong>en</strong> que lo más importante<br />

es conformarse a <strong>la</strong>s normas<br />

<strong>de</strong> los amigos”<br />

Source: JM Samet


Etapas <strong>de</strong> Desarrollo <strong>en</strong> el <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong><br />

<strong>Cigarrillos</strong> Entre Niños y Adolesc<strong>en</strong>tes<br />

Factores <strong>de</strong> riesgo psicosocial Etapa Comportami<strong>en</strong>to<br />

Etapa Preparatoria<br />

Publicidad, adultos/hermanos Forma actitu<strong>de</strong>s y cre<strong>en</strong>cias sobre<br />

que fuman cigarrillos <strong>la</strong> utilidad <strong>de</strong> fumar<br />

Nunca fumadores<br />

Etapa <strong>de</strong> Prueba<br />

Influ<strong>en</strong>cias <strong>de</strong> los amigos para fumar, Primeros cigarrillos<br />

percepción <strong>de</strong> que fumar es normativo,<br />

y disponibilidad <strong>de</strong> cigarrillos No fuma más<br />

Etapa Experim<strong>en</strong>tal<br />

Situaciones sociales y amigos que apoyan Fuma repetida pero irregu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te<br />

el con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos, baja autoeficacia,<br />

incapacidad <strong>de</strong> negarse a ofertas <strong>de</strong> fumar, y No fuma más<br />

disponibilidad <strong>de</strong> cigarrillos<br />

Etapa <strong>de</strong> <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> Regu<strong>la</strong>r<br />

Amigos que fuman, percepción <strong>de</strong> que fumar Fuma por lo m<strong>en</strong>os semanalm<strong>en</strong>te<br />

ti<strong>en</strong>e utilidad personal, y pocas restricciones<br />

al fumar <strong>en</strong> <strong>la</strong> vida diaria Deja <strong>de</strong> fumar<br />

Adicción/fumador<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>te Ha <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do una necesidad<br />

fisiológica <strong>de</strong> nicotina F<strong>la</strong>y, 1993.


Mujeres Fumadoras<br />

• En g<strong>en</strong>eral, <strong>la</strong>s mujeres fuman<br />

m<strong>en</strong>os que los hombres<br />

• La pres<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el mercado es<br />

difer<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre países<br />

• En muchos países <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos<br />

el con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos es <strong>la</strong><br />

causa más prev<strong>en</strong>ible <strong>de</strong> muerte<br />

prematura <strong>en</strong> <strong>la</strong>s mujeres<br />

• Temas como el nivel social y<br />

preocupación con el peso<br />

pue<strong>de</strong>n t<strong>en</strong>er un rol<br />

Source: JM Samet


Dep<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Nicotina<br />

Sección 6


Dep<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Nicotina<br />

• Dep<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> nicotina<br />

• Abstin<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> nicotina<br />

• Test <strong>de</strong> Fagerström<br />

• La g<strong>en</strong>ética <strong>de</strong> <strong>la</strong> adicción a <strong>la</strong> nicotina<br />

• ¿Qué <strong>su</strong>ce<strong>de</strong> al <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> fumar?


Dep<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Nicotina<br />

“La nicotina es <strong>la</strong> causa, o etiología, <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

nicotina. Algunos observadores <strong>en</strong>fatizan <strong>la</strong> g<strong>en</strong>ética, <strong>la</strong><br />

personalidad, <strong>la</strong>s condiciones co-mórbidas, el nivel cultural<br />

y otras características como re<strong>la</strong>cionadas <strong>de</strong> alguna forma<br />

al con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> tabaco. Si bi<strong>en</strong> estas cosas son importantes<br />

para compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r los patrones particu<strong>la</strong>res <strong>de</strong>l con<strong>su</strong>mo y<br />

para efectuar trabajos clínicos y <strong>de</strong> salud pública, estos no<br />

son causales: no son necesarios ni <strong>su</strong>fici<strong>en</strong>tes;<br />

simplem<strong>en</strong>te predispon<strong>en</strong>.<br />

Sin <strong>la</strong> nicotina, el tabaco no habría t<strong>en</strong>ido el éxito comercial<br />

<strong>de</strong>l que vi<strong>en</strong>e disfrutando”.<br />

Comunicación Personal, John S<strong>la</strong><strong>de</strong>, MD. 2000.


“POR SUPUESTO QUE ES ADICTIVA.<br />

POR ESO ES QUE UD. FUMA”.<br />

F. Ross Johnson Ex Presi<strong>de</strong>nte Ejecutivo, R.J. Reynolds<br />

J. H<strong>en</strong>ningfield


Principales Conclusiones <strong>de</strong>l Informe <strong>de</strong><br />

1988 <strong>de</strong>l Cirujano G<strong>en</strong>eral<br />

“Los cigarrillos y otras formas <strong>de</strong> tabaco son<br />

adictivos<br />

La nicotina es <strong>la</strong> droga <strong>de</strong>l tabaco que causa<br />

adicción<br />

Los procesos farmacológicos y conductuales que<br />

<strong>de</strong>terminan <strong>la</strong> adicción al tabaco son simi<strong>la</strong>res a<br />

aquellos que <strong>de</strong>terminan <strong>la</strong> adicción a drogas tales<br />

como <strong>la</strong> heroína y <strong>la</strong> cocaína”<br />

Informe <strong>de</strong> Cirujano G<strong>en</strong>eral, 1988.


Criterios Diagnósticos <strong>de</strong> <strong>la</strong> Asociación Americana <strong>de</strong><br />

Psiquiatría para <strong>la</strong> Dep<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia Psicoactiva <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

Sustancias<br />

Criterios <strong>de</strong>l Manual Diagnóstico <strong>de</strong> Desór<strong>de</strong>nes M<strong>en</strong>tales (DSM-IV) <strong>de</strong> <strong>la</strong> Asociación Americana <strong>de</strong> Psiquiatría (APA)<br />

A. Para un diagnóstico acertado, <strong>de</strong>b<strong>en</strong> existir por lo m<strong>en</strong>os tres <strong>de</strong> los sigui<strong>en</strong>tes síntomas:<br />

(1) Se con<strong>su</strong>me <strong>la</strong> <strong>su</strong>stancia <strong>en</strong> mayores cantida<strong>de</strong>s o por períodos más prolongados <strong>de</strong> lo <strong>de</strong>seado.<br />

(2) Existe un <strong>de</strong>seo persist<strong>en</strong>te o esfuerzos infructuosos por con<strong>su</strong>mir m<strong>en</strong>os o contro<strong>la</strong>r el uso <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>su</strong>stancia.<br />

(3) Se gasta una gran cantidad <strong>de</strong> tiempo <strong>en</strong> activida<strong>de</strong>s necesarias para obt<strong>en</strong>er o con<strong>su</strong>mir <strong>la</strong> <strong>su</strong>stancia (por<br />

ejemplo <strong>en</strong>c<strong>en</strong><strong>de</strong>r un cigarrillo <strong>de</strong>trás <strong>de</strong> otro) o para reponerse <strong>de</strong> los efectos.<br />

(4) Intoxicaciones frecu<strong>en</strong>tes o síntomas <strong>de</strong> abstin<strong>en</strong>cia cuando se <strong>de</strong>be cumplir con obligaciones importantes<br />

<strong>en</strong> el trabajo, escue<strong>la</strong> u hogar, o cuando el uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>su</strong>stancia es físicam<strong>en</strong>te peligroso.<br />

(5) Se <strong>de</strong>jan <strong>de</strong> <strong>la</strong>do o reduc<strong>en</strong> importantes activida<strong>de</strong>s sociales, ocupacionales o recreacionales <strong>de</strong>bido al<br />

con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>su</strong>stancia.<br />

(6) Se usa <strong>la</strong> <strong>su</strong>stancia <strong>de</strong> manera contínua a pesar <strong>de</strong> saber que se ti<strong>en</strong>e un problema social, psicológico o<br />

físico persist<strong>en</strong>te o recurr<strong>en</strong>te que es causado o exacerbado por el uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>su</strong>stancia.<br />

(7) Existe una tolerancia marcada: necesidad <strong>de</strong> aum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> cantidad <strong>de</strong> <strong>su</strong>stancia (es <strong>de</strong>cir, un aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

50% por lo m<strong>en</strong>os) para lograr el efecto <strong>de</strong>seado, o el efecto disminuye marcadam<strong>en</strong>te con el uso<br />

continuado <strong>de</strong> <strong>la</strong> misma cantidad <strong>de</strong> <strong>su</strong>stancia.<br />

(8) Exist<strong>en</strong> síntomas <strong>de</strong> abstin<strong>en</strong>cia característicos.<br />

(9) La <strong>su</strong>stancia a m<strong>en</strong>udo se con<strong>su</strong>me para aliviar o evitar los síntomas <strong>de</strong> abstin<strong>en</strong>cia.<br />

B. Algunos síntomas <strong>de</strong>l problema persist<strong>en</strong> por lo m<strong>en</strong>os por un mes, u ocurr<strong>en</strong> repetidam<strong>en</strong>te durante un período<br />

<strong>de</strong> tiempo más <strong>la</strong>rgo.


Criterios <strong>de</strong> Diagnóstico <strong>de</strong> Dep<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia<br />

<strong>de</strong>l Tabaco <strong>de</strong> <strong>la</strong> OMS<br />

• 10a. revisión (ICD-10) <strong>de</strong> <strong>la</strong> C<strong>la</strong>sificación Estadística<br />

Internacional <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s y Problemas Re<strong>la</strong>cionados<br />

a <strong>la</strong> <strong>Salud</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> OMS<br />

• <strong>El</strong> ICD-10 incluye <strong>la</strong> c<strong>la</strong>sificación F17.2 titu<strong>la</strong>da:<br />

“Desór<strong>de</strong>nes m<strong>en</strong>tales y conductuales <strong>de</strong>bidos al con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> tabaco –<br />

síndrome <strong>de</strong> <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia”<br />

• Esto se <strong>de</strong>fine como:<br />

“Un grupo <strong>de</strong> f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os conductuales, cognitivos y fisiológicos que se<br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>n <strong>de</strong>spués <strong>de</strong>l uso repetido <strong>de</strong> <strong>su</strong>stancias y que típicam<strong>en</strong>te<br />

incluy<strong>en</strong> un fuerte <strong>de</strong>seo <strong>de</strong> con<strong>su</strong>mir <strong>la</strong> droga, dificulta<strong>de</strong>s para<br />

contro<strong>la</strong>r <strong>su</strong> uso, uso persist<strong>en</strong>te a pesar <strong>de</strong> <strong>la</strong>s consecu<strong>en</strong>cias dañinas,<br />

una prioridad más alta dada al uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> droga que a otras activida<strong>de</strong>s y<br />

obligaciones, aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> tolerancia y algunas veces, un estado <strong>de</strong><br />

abstin<strong>en</strong>cia”<br />

OMS, 1992.


Síndrome <strong>de</strong> Abstin<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Nicotina<br />

• Antojo<br />

• Irritabilidad<br />

• Frustración o <strong>en</strong>ojo<br />

• Trastornos <strong>de</strong>l <strong>su</strong>eño<br />

• Disminución <strong>de</strong>l pulso<br />

Receptores hambri<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> nicotina<br />

• Aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l apetito o aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> peso<br />

• Ansiedad y dificultad para conc<strong>en</strong>trarse<br />

Fu<strong>en</strong>te: J. H<strong>en</strong>ningfield


<strong>El</strong> Test <strong>de</strong> Fagerström <strong>de</strong> Dep<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> Nicotina<br />

Preguntas y puntajes para <strong>la</strong> Prueba <strong>de</strong> Dep<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Nicotina (FTND)<br />

Preguntas Respuestas Puntaje<br />

1. ¿Cuán pronto <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>de</strong>spertar fuma D<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> 5 minutos 3<br />

<strong>su</strong> primer cigarrillo? 6–30 minutos 2<br />

2. ¿Encu<strong>en</strong>tra difícil abst<strong>en</strong>erse <strong>de</strong> fumar Sí 1<br />

<strong>en</strong> lugares don<strong>de</strong> está prohibido, por ejemplo, No 0<br />

iglesias, bibliotecas, cines, etc?<br />

3. ¿Qué cigarrillo es el que más le costaría <strong>El</strong> primero <strong>de</strong> <strong>la</strong> mañana 1<br />

<strong>de</strong>jar? Todos los <strong>de</strong>más 0<br />

4. ¿Cuántos cigarrillos por día fuma? 10 o m<strong>en</strong>os 0<br />

11–20 1<br />

21–30 2<br />

31 o más 3<br />

5. ¿Fuma Ud. con más frecu<strong>en</strong>cia durante Sí 1<br />

<strong>la</strong>s primeras horas <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> levantarse que No 0<br />

durante el resto <strong>de</strong>l día?<br />

6. ¿Fuma Ud. aún cuando está tan <strong>en</strong>fermo que Sí 1<br />

pasa <strong>en</strong> cama <strong>la</strong> mayor parte <strong>de</strong>l día? No 0<br />

Fagerström, Heatherton y Kozlowski, 1990.


G<strong>en</strong>ética <strong>de</strong> <strong>la</strong> Adicción <strong>de</strong> <strong>la</strong> Nicotina<br />

• En <strong>la</strong> actualidad, abundan <strong>la</strong>s investigaciones<br />

sobre <strong>la</strong> g<strong>en</strong>ética <strong>de</strong> <strong>la</strong> adicción a <strong>la</strong> nicotina<br />

• La s<strong>en</strong>sibilidad y capacidad <strong>de</strong> respuesta <strong>de</strong>l<br />

sistema nervioso c<strong>en</strong>tral a <strong>la</strong> nicotina podría estar<br />

<strong>de</strong>terminada g<strong>en</strong>éticam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> algunas personas<br />

• Algunos fumadores pue<strong>de</strong>n no t<strong>en</strong>er los g<strong>en</strong>es<br />

necesarios para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a <strong>la</strong><br />

nicotina y otros pue<strong>de</strong>n t<strong>en</strong>er más riesgos


¿Que Suce<strong>de</strong> al Dejar <strong>de</strong> Fumar?<br />

• Dejar <strong>de</strong> fumar ti<strong>en</strong>e b<strong>en</strong>eficios<br />

importantes e inmediatos para <strong>la</strong>s<br />

personas <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s eda<strong>de</strong>s, con o<br />

sin <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s re<strong>la</strong>cionadas al<br />

con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos<br />

• Los ex-fumadores viv<strong>en</strong><br />

más que los fumadores<br />

• Las mujeres que <strong>de</strong>jan <strong>de</strong><br />

fumar antes <strong>de</strong>l embarazo<br />

o durante los primeros<br />

cuatro meses disminuy<strong>en</strong><br />

el riesgo <strong>de</strong> t<strong>en</strong>er un recién<br />

nacido <strong>de</strong> bajo peso<br />

Informe <strong>de</strong>l Cirujano G<strong>en</strong>eral, 1990.


Investigación<br />

<strong>de</strong> los<br />

<strong>Efecto</strong>s <strong>de</strong>l<br />

Tabaco <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>Salud</strong><br />

Sección 7


Investigación <strong>de</strong> los <strong>Efecto</strong>s <strong>de</strong>l Tabaco <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>Salud</strong><br />

• Fu<strong>en</strong>tes<br />

– epi<strong>de</strong>miología<br />

– química <strong>de</strong>l humo<br />

– toxicología<br />

• Criterios <strong>de</strong> causalidad (Informe <strong>de</strong> 1964 <strong>de</strong>l<br />

Cirujano G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> los EE.UU.)<br />

• Riesgos <strong>en</strong> epi<strong>de</strong>miología<br />

• Tipos <strong>de</strong> estudios para evaluar los riesgos


Fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> Información Sobre Cómo el<br />

Tabaco Afecta <strong>la</strong> <strong>Salud</strong>: Epi<strong>de</strong>miología<br />

• Estudios observacionales<br />

– Descriptivos<br />

• estudios ecológicos<br />

• estudios transversales<br />

– Analíticos (Prueba <strong>de</strong> Hipótesis)<br />

• estudios <strong>de</strong> cohortes<br />

• estudios <strong>de</strong> casos y controles<br />

• Experim<strong>en</strong>tal<br />

– Pruebas clínicas (por ejemplo, estudios <strong>de</strong><br />

interv<strong>en</strong>ción sobre el con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos)


Otras Fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> Información Sobre Cómo<br />

el Tabaco Afecta <strong>la</strong> <strong>Salud</strong><br />

• Análisis <strong>de</strong>l Humo <strong>de</strong> Tabaco<br />

– compon<strong>en</strong>tes individuales<br />

– efectos <strong>de</strong> <strong>la</strong> mezc<strong>la</strong><br />

• Toxicología<br />

– sistemas in vitro<br />

– mo<strong>de</strong>los animales<br />

– estudios humanos


Criterios <strong>de</strong> Causalidad <strong>de</strong>l Informe <strong>de</strong><br />

1964 <strong>de</strong>l Cirujano G<strong>en</strong>eral<br />

• Consist<strong>en</strong>cia<br />

• Fuerza <strong>de</strong> <strong>la</strong> asociación, dosisrespuesta<br />

• Especificidad<br />

• Re<strong>la</strong>ción temporal<br />

• Coher<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> asociación<br />

Cirujano G<strong>en</strong>eral Luther Terry<br />

sost<strong>en</strong>i<strong>en</strong>do el Informe <strong>de</strong> 1964


Mediciones <strong>de</strong> Riesgo <strong>en</strong> Epi<strong>de</strong>miología<br />

• Riesgo absoluto:<br />

– La inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> una <strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong> una pob<strong>la</strong>ción<br />

• Riesgo re<strong>la</strong>tivo:<br />

– Riesgo <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong> individuos expuestos con respecto<br />

al riesgo <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad <strong>en</strong> individuos no expuestos<br />

• Riesgo atribuíble (RA):<br />

– Estimado <strong>de</strong> <strong>la</strong> proporción <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad que se<br />

pue<strong>de</strong> atribuir a un ag<strong>en</strong>te particu<strong>la</strong>r <strong>en</strong> el grupo expuesto<br />

• Riesgo atribuíble a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción (RAP):<br />

– Estimado <strong>de</strong> <strong>la</strong> proporción <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermedad que se<br />

pue<strong>de</strong> atribuir a un ag<strong>en</strong>te particu<strong>la</strong>r <strong>en</strong> una pob<strong>la</strong>ción


Tipos <strong>de</strong> Estudios Observacionales para<br />

Evaluar Riesgos <strong>de</strong> Enfermedad<br />

• Estudios <strong>de</strong> casos y controles (retrospectivos)<br />

– Individuos con una <strong>en</strong>fermedad dada (casos) son<br />

comparados con personas sin <strong>la</strong> <strong>en</strong>fermedad<br />

(controles)<br />

• Estudios <strong>de</strong> cohortes (prospectivos)<br />

– En un estudio <strong>de</strong> cohorte el investigador selecciona a<br />

un grupo <strong>de</strong> individuos expuestos y a un grupo no<br />

expuesto y les da seguimi<strong>en</strong>to para comparar <strong>la</strong><br />

inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s<br />

• Estudios transversales (<strong>en</strong>cuestas)<br />

– La re<strong>la</strong>ción <strong>en</strong>tre exposición y <strong>en</strong>fermedad se evalúa <strong>en</strong><br />

el mismo mom<strong>en</strong>to


Enfermeda<strong>de</strong>s<br />

Causadas Por<br />

<strong>El</strong> <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong><br />

<strong>de</strong> Tabaco<br />

Sección 8


Enfermeda<strong>de</strong>s Causadas Por <strong>El</strong> <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong><br />

<strong>de</strong> Tabaco<br />

• Mortalidad total<br />

• Breve resúm<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s causadas por<br />

el con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> tabaco<br />

– cáncer<br />

– <strong>en</strong>fermedad pulmonar obstructiva crónica (EPOC)<br />

– <strong>en</strong>fermedad cardiovascu<strong>la</strong>r<br />

– úlcera péptica<br />

• Otras <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s bajo investigación<br />

• Consecu<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> los jóv<strong>en</strong>es


Consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> Tabaco<br />

para <strong>la</strong> <strong>Salud</strong><br />

• Exist<strong>en</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s específicas causadas por el<br />

con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos<br />

• Los riesgos re<strong>la</strong>cionados al con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos<br />

aum<strong>en</strong>tan con <strong>la</strong> edad<br />

• La salud g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> los fumadores se ve<br />

comprometida<br />

• La esperanza <strong>de</strong> vida <strong>de</strong> los fumadores disminuye


Enfermeda<strong>de</strong>s Re<strong>la</strong>cionadas al <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong><br />

<strong>de</strong> Tabaco<br />

Cánceres<br />

Faringe<br />

Laringe<br />

Esófago<br />

Pulmón<br />

Páncreas<br />

Riñón y<br />

Ureteres<br />

Vejiga<br />

Enfermeda<strong>de</strong>s<br />

Crónicas<br />

Acci<strong>de</strong>nte<br />

cerebrovascu<strong>la</strong>r<br />

Enfermedad coronaria<br />

Aneurisma aórtico<br />

Enfermedad vascu<strong>la</strong>r<br />

periférica<br />

Enfermedad pulmonar<br />

obstructiva crónica<br />

(EPOC)


<strong>Efecto</strong> <strong>de</strong>l <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> Tabaco <strong>en</strong> <strong>la</strong> Mortalidad<br />

Superviv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> hombres b<strong>la</strong>ncos mayores <strong>de</strong> 30 años <strong>en</strong> función<br />

<strong>de</strong> <strong>su</strong> con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> tabaco<br />

Miles <strong>de</strong> sobrevivi<strong>en</strong>tes<br />

100<br />

90<br />

80<br />

70<br />

60<br />

50<br />

40<br />

30<br />

20<br />

10<br />

0<br />

30 40 50 60 70 80 90 100<br />

Edad <strong>en</strong> años<br />

No fumadores<br />

Fumadores mo<strong>de</strong>rados<br />

Fumadores excesivos<br />

Pearl R, 1938.


Tasa <strong>de</strong> Inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> Mortalidad por todas <strong>la</strong>s Causas, Específicas<br />

según <strong>la</strong> Edad, <strong>en</strong> Hombres B<strong>la</strong>ncos, y Exceso <strong>de</strong> Mortalidad <strong>en</strong>tre<br />

Fumadores y Personas que Nunca han Fumado<br />

Tasa <strong>de</strong> Inci<strong>de</strong>ncia<br />

2.8<br />

2.6<br />

2.4<br />

2.2<br />

2.0<br />

1.8<br />

1.6<br />

1.4<br />

1.2<br />

1.0<br />

35–39 40–44 45–49 50–54 55–59 60–64 65–69 70–74 75–79 80–84 85+<br />

Grupo Etáreo<br />

4,000<br />

3,500<br />

3,000<br />

2,500<br />

2,000<br />

1,500<br />

1,000<br />

500<br />

0<br />

Difer<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Tasas <strong>de</strong> Mortalidad <strong>en</strong>tre<br />

Fumadores y No Fumadores<br />

Burns y cols., 1997.


% vivo<br />

Curvas <strong>de</strong> Superviv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> Doctores Británicos Mayores<br />

<strong>de</strong> 35 Años Según <strong>su</strong> <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> Tabaco<br />

100<br />

80<br />

60<br />

40<br />

20<br />

0<br />

Fumador<br />

1951-71 1971-91<br />

Nunca ha sido<br />

fumador habitual<br />

58%<br />

76%<br />

5 años<br />

12%<br />

27%<br />

% vivo<br />

40 55 70 85 100<br />

100<br />

Fumador<br />

Edad Edad<br />

80<br />

60<br />

40<br />

20<br />

0<br />

60%<br />

Nunca ha sido<br />

fumador habitual<br />

83%<br />

12%<br />

8 años<br />

35%<br />

40 55 70 85 100<br />

Doll y Peto, 1976.


CPS I y II: Riesgos Re<strong>la</strong>tivos <strong>de</strong> Mortalidad <strong>en</strong><br />

Fumadores vs Personas que Nunca Han Fumado<br />

Hombres Mujeres<br />

Causa implícita <strong>de</strong> muerte CPS-I CPS-II CPS-I CPS-II<br />

Cáncer <strong>de</strong> Pulmón 11,9 23,2 2,7 12,8<br />

EPOC 9,3 11,7 6,7 12,8<br />

EC 1,7 1,9 1,4 1,8<br />

Infarto 1,3 1,9 1,2 1,8<br />

Mortalidad Total 1,7 2,3 1,2 1,9<br />

CPS-I Estudio <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Cáncer (1959-1965); CPS-II Estudio <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> Cáncer<br />

(1982-1986)<br />

EC Enfermedad Coronaria; EPOC Enfermedad Pulmonar Obstructiva Crónica<br />

Thun y cols., 1997.


Riesgo Atribuíble al <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong>:<br />

EE.UU., 1994<br />

Cáncer Hombres % Mujeres %<br />

Cavidad Bucal 90 59<br />

Esófago 77 72<br />

Páncreas 26 31<br />

Laringe 79 87<br />

Pulmón 89 79<br />

Vejiga 43 34<br />

Riñón 45 15<br />

Shop<strong>la</strong>nd y cols., 1991.


Cáncer <strong>de</strong> Pulmón<br />

• Surge <strong>de</strong> <strong>la</strong>s vías respiratorias y<br />

alvéolos<br />

• A m<strong>en</strong>udo es asintomático pero los<br />

síntomas pue<strong>de</strong>n incluir: tos<br />

crónica, hemoptisis, fiebre y dolor<br />

• Tratami<strong>en</strong>to con cirugía, radiación y<br />

quimoterapia<br />

• Algunos ag<strong>en</strong>tes ocupacionales son<br />

sinergísticos<br />

• Tasa <strong>de</strong> <strong>su</strong>perviv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un año <strong>en</strong><br />

los EE.UU*: 40,5%<br />

• Tasa <strong>de</strong> <strong>su</strong>perviv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> 5 años <strong>en</strong><br />

los EE.UU*: 14,2%<br />

Pulmón<br />

* Ries y cols., 2000.


Causas <strong>de</strong>l Cáncer <strong>de</strong> Pulmón<br />

• <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong><br />

• Exposiciones ocupacionales, por ejemplo:<br />

– radón<br />

– asbesto<br />

– éteres clorometi<strong>la</strong>dos<br />

• Radiación<br />

• Contaminación Ambi<strong>en</strong>tal<br />

• Dieta y nutrición


Tipos <strong>de</strong> Cáncer <strong>de</strong> Pulmón<br />

• Exist<strong>en</strong> cuatro tipos principales, basados <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

apari<strong>en</strong>cia microscópica:<br />

– carcinoma <strong>de</strong> célu<strong>la</strong>s escamosas<br />

– carcinoma <strong>de</strong> célu<strong>la</strong>s pequeñas<br />

– a<strong>de</strong>nocarcinoma<br />

– carcinoma <strong>de</strong> célu<strong>la</strong>s gran<strong>de</strong>s


Mecanismo <strong>de</strong> Producción <strong>de</strong>l Cáncer <strong>de</strong><br />

Pulmón por el <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong><br />

Carcinóg<strong>en</strong>o Exposición Iniciación Promoción Conversión Progresión<br />

Virus <strong>de</strong> radiación<br />

Química<br />

Superficie<br />

Corporal<br />

Desactivación Excreción<br />

Inhibición<br />

Célu<strong>la</strong> Normal<br />

Cambio<br />

G<strong>en</strong>ético<br />

• Defectos <strong>en</strong> <strong>la</strong> Difer<strong>en</strong>ciación Terminal<br />

• Defectos <strong>en</strong> el Control <strong>de</strong>l Crecimi<strong>en</strong>to<br />

• Resist<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> Citotóxicidad<br />

Célu<strong>la</strong><br />

Iniciada<br />

Selectivo<br />

expansión<br />

<strong>de</strong> un Clon<br />

Lesión<br />

Pr<strong>en</strong>eoplásica<br />

Cambio<br />

G<strong>en</strong>ético<br />

Tumor<br />

Maligno<br />

• Activación <strong>de</strong> los Proto-oncóg<strong>en</strong>os<br />

Invasión<br />

Cambio<br />

G<strong>en</strong>ético<br />

Cáncer<br />

Clínico<br />

• Desactivación <strong>de</strong> los g<strong>en</strong>es <strong>su</strong>presores <strong>de</strong> tumores<br />

• Desactivación <strong>de</strong> los g<strong>en</strong>es antimetastásicos<br />

Metástasis<br />

Cambio<br />

G<strong>en</strong>ético<br />

Cáncer<br />

Clínico<br />

Shields y Harris, 1991.


Cáncer <strong>de</strong> Pulmón – Acumu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> Evi<strong>de</strong>ncias<br />

• Estudios <strong>de</strong> casos y controles<br />

• Estudios <strong>de</strong> cohortes<br />

25 Años <strong>de</strong> Informes <strong>de</strong>l Cirujano G<strong>en</strong>eral 1964-1989<br />

Fu<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> foto: JM Samet


Porc<strong>en</strong>tajes <strong>de</strong> Mortalidad por Cáncer <strong>de</strong> Pulmón<br />

Según Cantidad Fumada <strong>en</strong> 7 Estudios <strong>de</strong><br />

Cohortes<br />

Porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong><br />

Mortalidad<br />

Doll &<br />

Hill<br />

Hammond<br />

& Horn<br />

Dorn<br />

Dunn,<br />

Lin<strong>de</strong>n &<br />

Breslow<br />

Fumadores 20.2 10.0 12.0 15.9 4.9 11.7 9.6<br />


<strong>El</strong> Riesgo Varía Según los Patrones <strong>de</strong><br />

<strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong><br />

• Duración <strong>de</strong>l con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos – edad <strong>de</strong><br />

comi<strong>en</strong>zo<br />

• Inha<strong>la</strong>ción<br />

• Cantidad <strong>de</strong> cigarillos fumados<br />

• Cantidad <strong>de</strong> años <strong>de</strong>s<strong>de</strong> que se <strong>de</strong>ja <strong>de</strong> fumar<br />

• Tipo <strong>de</strong> cigarrillos fumados<br />

• Otras exposiciones


Riesgo Re<strong>la</strong>tivo <strong>de</strong> Cáncer <strong>de</strong> Pulmón Según <strong>Cigarrillos</strong><br />

Fumados al Día: Fumadores vs Personas que Nunca Han<br />

Fumado<br />

Riesgo re<strong>la</strong>tivo<br />

Hombres<br />

<strong>Cigarrillos</strong> al Día<br />

Exhibición<br />

<strong>de</strong> juicio<br />

30,092<br />

Samet, 1999.


Riesgo Re<strong>la</strong>tivo <strong>de</strong> Cáncer <strong>de</strong> Pulmón Según los Años<br />

Des<strong>de</strong> que se Dejó <strong>de</strong> Fumar: Fumadores vs Personas<br />

que Nunca Han Fumado<br />

Riesgo Re<strong>la</strong>tivo<br />

Hombres<br />

Años <strong>de</strong>s<strong>de</strong> que <strong>de</strong>jó <strong>de</strong> fumar<br />

Exhibición<br />

<strong>de</strong> Juicio<br />

30,096<br />

Samet, 1999.


Inci<strong>de</strong>ncia por cada 100.000 personas/años<br />

T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong>l Cáncer <strong>de</strong> Pulmón <strong>en</strong> Noruega<br />

40<br />

35<br />

30<br />

25<br />

20<br />

15<br />

10<br />

5<br />

0<br />

1954-<br />

1958<br />

1959-<br />

1963<br />

1964-<br />

1968<br />

Mortalidad por cáncer ajustada a <strong>la</strong> edad<br />

Hombres Mujeres<br />

1969-<br />

1973<br />

1974-<br />

1978<br />

1979-<br />

1983<br />

1984-<br />

1988<br />

1989-<br />

1993<br />

Tracto digestivo<br />

y respiratorio<br />

alto<br />

Páncreas<br />

Pulmón<br />

Riñón<br />

Vejiga<br />

Inci<strong>de</strong>ncia por cada 100.000 personas/años<br />

15<br />

10<br />

Período <strong>de</strong> Diagnóstico<br />

5<br />

0<br />

1954-<br />

1958<br />

1959-<br />

1963<br />

1964-<br />

1968<br />

1969-<br />

1973<br />

1974-<br />

1978<br />

1979-<br />

1983<br />

1984-<br />

1988<br />

1989-<br />

1993<br />

Sociedad Americana <strong>de</strong>l Cáncer, 1999.


T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong>l Cáncer <strong>de</strong> Pulmón <strong>en</strong> los EE.UU.<br />

Tasa por 100.000, Pob<strong>la</strong>ción Masculina<br />

Hombres por Localización, EE.UU., 1930-1995 Mujeres por Localización, EE.UU., 1930-1995<br />

80<br />

60<br />

40<br />

20<br />

Tasas <strong>de</strong> Mortalidad por Cáncer ajustadas por Edad*<br />

Estómago<br />

Higado<br />

Colon y<br />

Recto<br />

Pulmón y<br />

Bronquio<br />

Próstata<br />

Páncreas<br />

0<br />

0<br />

1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990<br />

1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990<br />

* Por cada 100.000 habitantes, ajustado a <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción estándar <strong>de</strong> los<br />

EE.UU <strong>en</strong> 1970. Sociedad Americana <strong>de</strong>l Cáncer, 1999.<br />

Tasa por 100.000, Pob<strong>la</strong>ción Mujeres<br />

80<br />

60<br />

40<br />

20<br />

Ütero<br />

Éstómago<br />

Ovarios<br />

Mamas<br />

Páncreas<br />

Pulmón y<br />

Bronquios<br />

Colon y Recto


Cáncer <strong>de</strong> Pulmón: T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias Internacionales<br />

Estimación <strong>de</strong> Tasas Estandarizadas por Edad <strong>de</strong><br />

Mortalidad por Cáncer <strong>de</strong> Pulmón por Género y Área, 1990<br />

Hombres Mujeres<br />

Países <strong>en</strong> Desarrollo 21,9% 7.1%<br />

Países Desarrol<strong>la</strong>dos 55,3% 12,4%<br />

Todas <strong>la</strong>s Áreas 33,7% 9,2%<br />

Fu<strong>en</strong>te: Pisani y cols. 1999.


Tasas <strong>de</strong> Mortalidad por Cáncer <strong>de</strong> Pulmón 1986-<br />

1988: Ajustadas por Edad al Estándar Mundial<br />

Tasas <strong>de</strong> Mortalidad por cada 100.000 por Cáncer <strong>de</strong> Pulmón<br />

País Hombres% País Mujeres%<br />

Bélgica (solo 1986) 77,2 Hong Kong (solo 1986-87) 75,5<br />

Escocia 75,5 Escocia 27,1<br />

Ho<strong>la</strong>nda 75,5 Is<strong>la</strong>ndia 23,1<br />

Checoslovaquia 74,5 EE.UU. 22,7<br />

Hungría 73,3 Dinamarca 22,3<br />

V<strong>en</strong>ezue<strong>la</strong> 16,4 Malta 4,2<br />

Panamá 15,5 Portugal 4,0<br />

México 15,2 España 3,6<br />

Ecuador 7,1 Ecuador 2,9<br />

Tai<strong>la</strong>ndia 5,5 Tai<strong>la</strong>ndia 2,0<br />

Sociedad Americana <strong>de</strong>l Cáncer, 1992.


Cáncer <strong>de</strong> Laringe<br />

• Surge <strong>de</strong> <strong>la</strong>s cuerdas vocales<br />

• Síntomas: ronquera, tos, dolor,<br />

hemoptisis<br />

• Se trata con cirugía y radiación<br />

• <strong>El</strong> alcohol y los cigarrillos son<br />

sinergísticos <strong>en</strong> el aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />

riesgo<br />

• Tasa <strong>de</strong> <strong>su</strong>perviv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un año <strong>en</strong><br />

los EE.UU.*: 88,1%<br />

• Tasa <strong>de</strong> <strong>su</strong>perviv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> 5 años <strong>en</strong><br />

los EE.UU.*: 65,5%<br />

Laringe<br />

* Ries y cols., 2000.


EE.UU. Hombres <strong>de</strong> Raza B<strong>la</strong>nca<br />

40<br />

30<br />

20<br />

10<br />

0<br />

1<br />

13.8<br />

10.3<br />

Riesgo Re<strong>la</strong>tivo Riesgo Re<strong>la</strong>tivo <strong>de</strong> Cáncer <strong>de</strong> Laringe <strong>en</strong><br />

No<br />

fumador<br />

38.5<br />

Fumador 1-20 21-40 1-10 >11<br />

<strong>Cigarrillos</strong>/día<br />

8.5<br />

3.8<br />

Años <strong>de</strong>s<strong>de</strong> que <strong>de</strong>jó<br />

<strong>de</strong> fumar<br />

Muscat Wyn<strong>de</strong>r, 1992.


Cáncer <strong>de</strong> <strong>la</strong> Cavidad Bucal<br />

• Cáncer <strong>de</strong> célu<strong>la</strong>s escamosas que<br />

<strong>su</strong>rge <strong>en</strong> <strong>la</strong> boca y <strong>la</strong> garganta<br />

• Las lesiones precancerosas se<br />

l<strong>la</strong>man leucop<strong>la</strong>quia<br />

• Síntomas: nódulos, dolor,<br />

sangrami<strong>en</strong>to, disfagia<br />

• Remoción quirúrgica pue<strong>de</strong><br />

curarlo, con “gran costo estético”<br />

• Tasa <strong>de</strong> <strong>su</strong>perviv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un año <strong>en</strong><br />

los EE.UU*: 81,5%<br />

• Tasa <strong>de</strong> <strong>su</strong>perviv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> 5 años <strong>en</strong><br />

los EE.UU*: 53,2%<br />

Boca<br />

Garganta<br />

* Ries y cols., 2000.


Re<strong>la</strong>ción Probabilística<br />

Cáncer Orofaríngeo: Hal<strong>la</strong>zgos <strong>de</strong> un Estudio <strong>de</strong><br />

Casos y Controles <strong>en</strong> los EE.UU.<br />

7<br />

6<br />

5<br />

4<br />

3<br />

2<br />

1<br />

0<br />

1<br />

RP ajustada por con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> alcohol, edad, raza, ubicación <strong>de</strong>l estudio y<br />

condición <strong>de</strong>l <strong>en</strong>trevistado<br />

1<br />

Nunca ha<br />

fumado<br />

1.2<br />

1.8<br />

2.1<br />

3.6<br />

2.8<br />

6.2<br />

< 20 20-39 >40 0 1-9 10-19 >20<br />

<strong>Cigarrillos</strong>/día<br />

Años <strong>de</strong>s<strong>de</strong> que <strong>de</strong>jó <strong>de</strong> fumar<br />

3.4<br />

4.7<br />

1.8<br />

1.1 1.1<br />

Hombres<br />

Mujeres<br />

0.8<br />

0.7<br />

0.4<br />

Blot y cols., 1988.


Cáncer <strong>de</strong> Esófago<br />

• La mayoría son cánceres <strong>de</strong> célu<strong>la</strong>s<br />

escamosas, pero está aum<strong>en</strong>tando<br />

el a<strong>de</strong>nocarcinoma<br />

• Síntomas: disfagia, dolor<br />

• Tasa <strong>de</strong> <strong>su</strong>perviv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un año <strong>en</strong><br />

los EE.UU*: 43, 3%<br />

• Tasa <strong>de</strong> <strong>su</strong>perviv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> 5 años <strong>en</strong><br />

los EE.UU*: 14,8%<br />

Esófago<br />

* Ries y cols., 2000.


Cáncer <strong>de</strong> Esófago: Estudio <strong>de</strong> Casos y<br />

Controles <strong>en</strong> América <strong>de</strong>l Sur<br />

Re<strong>la</strong>ción Probabilística<br />

6<br />

5<br />

4<br />

3<br />

2<br />

1<br />

0<br />

1<br />

1<br />

Nunca han<br />

fumado<br />

5.1<br />

3.1<br />

Fumador<br />

2.2<br />

4.1<br />

2.1<br />

5.3<br />

<strong>Cigarrillos</strong>/día<br />

5<br />

2.8<br />

0.7<br />

Hombres<br />

Mujeres<br />

0.5 0.5<br />

1-7 8-14 15-24 >25 1-4 5-8 >10<br />

Tiempo <strong>de</strong>s <strong>de</strong> que<br />

<strong>de</strong>jó <strong>de</strong> fumar (año)<br />

1<br />

0.4<br />

Castellsague y cols., 1999.


Cáncer <strong>de</strong> Páncreas<br />

• <strong>El</strong> tipo principal es el<br />

a<strong>de</strong>nocarcinoma<br />

• Detección tardía <strong>de</strong>bido a <strong>la</strong><br />

ubicación y síntomas<br />

• Síntomas incluy<strong>en</strong> ictericia, dolor y<br />

pérdida <strong>de</strong> peso<br />

• Tasa <strong>de</strong> <strong>su</strong>perviv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un año <strong>en</strong><br />

los EE.UU*: 19,9%<br />

• Tasa <strong>de</strong> <strong>su</strong>perviv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> 5 años <strong>en</strong><br />

los EE.UU*: 4,6%<br />

Páncreas<br />

* Ries y cols., 2000.


Riesgo Re<strong>la</strong>tivo<br />

Cáncer <strong>de</strong> Páncreas: Estudio <strong>de</strong> Casos y<br />

Controles Pob<strong>la</strong>cional <strong>en</strong> los EE.UU.<br />

4<br />

3<br />

2<br />

1<br />

0<br />

1<br />

Nunca<br />

han<br />

fumado<br />

1.4 1.3<br />

Fumadores<br />

2.2<br />

<strong>Cigarrillos</strong>/día<br />

1.8<br />

3.1<br />

1-19 20-39 >40 1-2 3-5 6-10 11-20 >21<br />

2<br />

1.8<br />

1.2<br />

Años <strong>de</strong>s<strong>de</strong> que<br />

<strong>de</strong>jó <strong>de</strong> fumar<br />

1.3<br />

Silverman y cols., 1984.


Cáncer <strong>de</strong> Riñón<br />

• Dos tipos principales:<br />

a<strong>de</strong>nocarcinoma y carcinoma <strong>de</strong><br />

célu<strong>la</strong>s escamosas <strong>de</strong> <strong>la</strong> pelvis y<br />

uréter<br />

• <strong>El</strong> a<strong>de</strong>nocarcinoma ti<strong>en</strong><strong>de</strong> a<br />

ext<strong>en</strong><strong>de</strong>rse temprano mi<strong>en</strong>tras que<br />

el cáncer <strong>de</strong> <strong>la</strong> pelvis r<strong>en</strong>al da como<br />

re<strong>su</strong>ltado un bloqueo <strong>de</strong> <strong>la</strong> orina y<br />

sangrami<strong>en</strong>to<br />

• Tasa <strong>de</strong> <strong>su</strong>perviv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un año <strong>en</strong><br />

los EE.UU: 77,3% *<br />

• Tasa <strong>de</strong> <strong>su</strong>perviv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> 5 años <strong>en</strong><br />

los EE.UU: 60,8% *<br />

Riñón<br />

* Ries y cols., 2000.


RP (IC <strong>de</strong> 95%) Cáncer <strong>de</strong> Riñón<br />

10<br />

Re<strong>la</strong>ción Probabilística (RP) <strong>de</strong> Cáncer <strong>de</strong> Riñón por Paquetes/Años <strong>de</strong><br />

<strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong>, Hombres <strong>en</strong> Shanghai, China<br />

9<br />

8<br />

7<br />

6<br />

5<br />

4<br />

3<br />

2<br />

1<br />

0<br />

1<br />

4.9<br />

1.1<br />

2.3<br />

8.9<br />

2.8<br />

8.7<br />

2.6<br />

4.5<br />

0.9 0.8 0.8<br />

Nunca fumó Fumador 1-10 11-20 >20<br />

Paquetes/año<br />

1.9<br />

Fu<strong>en</strong>te: McLaughlin y cols., 1992.


Re<strong>la</strong>ción Probabilística<br />

Cáncer <strong>de</strong> Pelvis R<strong>en</strong>al y Cáncer <strong>de</strong> Uréter: Hal<strong>la</strong>zgos <strong>de</strong><br />

un Estudio <strong>de</strong> Casos y Controles <strong>en</strong> los EE.UU.<br />

7<br />

6<br />

5<br />

4<br />

3<br />

2<br />

1<br />

0<br />

1<br />

1<br />

Nunca<br />

Fumado<br />

3.8<br />

6.9<br />

Fumador<br />

2.1<br />

3.7<br />

3.2<br />

4.8<br />

4.6<br />

6.7<br />

40 25<br />

<strong>Cigarrillos</strong>/Día<br />

Años <strong>de</strong>s<strong>de</strong> que <strong>de</strong>jó<br />

<strong>de</strong> fumar<br />

0.7<br />

1<br />

Pelvis R<strong>en</strong>al<br />

Uréter<br />

0.4 0.3 0.3 0.3<br />

McLaughlin y cols., 1992.


Cáncer <strong>de</strong> Vejiga<br />

• Carcinomas <strong>de</strong> célu<strong>la</strong>s <strong>de</strong> transición<br />

• Síntomas: sangrami<strong>en</strong>to<br />

• Pue<strong>de</strong> ser mortal si hay metástasis<br />

• La orina <strong>de</strong> los fumadores conti<strong>en</strong>e<br />

carcinóg<strong>en</strong>os específicos al tabaco<br />

y ti<strong>en</strong>e un mayor nivel <strong>de</strong> actividad<br />

mutagénica<br />

• Tasa <strong>de</strong> <strong>su</strong>perviv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un año <strong>en</strong><br />

los EE.UU.: 90%*<br />

• Tasa <strong>de</strong> <strong>su</strong>perviv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> cinco años<br />

<strong>en</strong> los EE.UU.: 80,4%*<br />

Vejiga<br />

* Ries y cols., 2000.


Riesgo Re<strong>la</strong>tivo (IC 95%)<br />

Riesgo Re<strong>la</strong>tivo Estimado <strong>de</strong> Cáncer <strong>de</strong> Vejiga<br />

3.5<br />

3<br />

2.5<br />

2<br />

1.5<br />

1<br />

0.5<br />

0<br />

1<br />

Nunca<br />

Fumado<br />

3.3<br />

2.6<br />

2.9<br />

Fumador<br />

2<br />

1.6<br />

1.8<br />

2.9<br />

2.3<br />

3<br />

2.6 2.6<br />

2.2<br />

2.6<br />

1.9<br />

40 1-9 10-19 20-29 30-39 >40<br />

2.2<br />

<strong>Cigarrillos</strong>/Día Años <strong>de</strong>s<strong>de</strong> que <strong>de</strong>jó <strong>de</strong> fumar<br />

1.9<br />

1.6<br />

2.1<br />

1.4 1.4<br />

1.7<br />

1.7<br />

1<br />

1.3<br />

2.1<br />

1.1<br />

1.5<br />

Hartge y cols., 1987.


Enfermedad Pulmonar Obstructiva Crónica (EPOC)<br />

• Diagnóstico que se refiere a <strong>la</strong><br />

pérdida perman<strong>en</strong>te <strong>de</strong> <strong>la</strong> función<br />

pulmonar que ocurre <strong>en</strong> algunos<br />

fumadores y produce dificulta<strong>de</strong>s<br />

para respirar, capacidad limitada<br />

para hacer ejercicios y<br />

g<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te necesidad <strong>de</strong> oxíg<strong>en</strong>o<br />

• Enfisema se refiere a <strong>la</strong> di<strong>la</strong>tación<br />

perman<strong>en</strong>te y <strong>de</strong>strucción <strong>de</strong> los<br />

alvéolos<br />

• La bronquitis crónica se refiere a <strong>la</strong><br />

hipersecreción mucosa crónica


Mecanismo <strong>de</strong> Producción <strong>de</strong> EPOC por el<br />

<strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong><br />

VEF 1 (% <strong>de</strong>l valor a los 25 años<br />

La <strong>en</strong>fermedad se <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong> progresivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> una minoría<br />

<strong>de</strong> fumadores, reflejando una aceleración <strong>de</strong> <strong>la</strong> pérdida <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

función pulmonar, u<strong>su</strong>alm<strong>en</strong>te re<strong>la</strong>cionada a <strong>la</strong> edad<br />

100<br />

75<br />

50<br />

25<br />

Incapacidad<br />

Muerte<br />

Fumó habitualm<strong>en</strong>te<br />

y es <strong>su</strong>sceptible<br />

a los efectos<br />

0<br />

25 50 75<br />

Edad (Años)<br />

Nunca ha fumado<br />

o no es <strong>su</strong>sceptible<br />

al cigarrillo<br />

Dejó a los 45<br />

Dejó a los 65<br />

Fletcher CM y Peto R, 1977.


Enfermeda<strong>de</strong>s Cardiovascu<strong>la</strong>res<br />

Incluy<strong>en</strong>:<br />

Enfermedad vascu<strong>la</strong>r cerebral<br />

(infarto)<br />

Enfermedad coronaria<br />

(infarto al miocardio, angina pectoris<br />

y muerte súbita cardíaca)<br />

Enfermedad vascu<strong>la</strong>r<br />

ateroesclerótica periférica<br />

(incluy<strong>en</strong>do aneurisma aórtico<br />

abdominal)


Patogénesis <strong>de</strong> <strong>la</strong>s EC<br />

• Ateroesclerosis<br />

• Trombosis<br />

• Espasmo <strong>de</strong> <strong>la</strong> arteria coronaria<br />

• Arritmia cardíaca<br />

• Reducción <strong>en</strong> <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> sangre para<br />

<strong>en</strong>tregar oxíg<strong>en</strong>o


Mecanismos Mediantes los Cuales <strong>la</strong> Nicotina<br />

Pue<strong>de</strong> Contribuir a <strong>la</strong>s Enfermeda<strong>de</strong>s Coronarias<br />

NICOTINA<br />

Activación<br />

Simpáticoadr<strong>en</strong>al<br />

MECANISMOS<br />

Possibles<br />

Probable<br />

Definitivo<br />

Hiperlipi<strong>de</strong>mia<br />

Lesión Endotelial<br />

Activación P<strong>la</strong>quetaria<br />

Trombosis<br />

Vasoconstricción coronaria<br />

Aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l pulso<br />

Contractibilidad <strong>de</strong>l miocardio<br />

Estrés hemodinámico<br />

Aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

circu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong><br />

cateco<strong>la</strong>minas<br />

Arritmias<br />

T x A 2<br />

Ateroesclerosis<br />

prematura<br />

Est<strong>en</strong>osis u<br />

oclusión vascu<strong>la</strong>r<br />

Isquemia o<br />

infarto al miocardio<br />

Muerte súbita<br />

MONÓXIDO DE<br />

CARBONO<br />

Disminución <strong>de</strong>l<br />

transporte <strong>de</strong><br />

oxíg<strong>en</strong>o<br />

B<strong>en</strong>owitz, 1991.


Evi<strong>de</strong>ncia Epi<strong>de</strong>miológica: <strong>El</strong> Estudio <strong>de</strong><br />

<strong>Salud</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Enfermeras<br />

Riesgos Re<strong>la</strong>tivos (RR) <strong>de</strong> Enfermedad Coronaria Fatal (EC)<br />

Ajustado por Edad, Infarto al Miocardio (IM) no Fatal y Angina<br />

Pectoris <strong>en</strong> Re<strong>la</strong>ción al <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong><br />

No fumador Ex - fumador Fumador<br />

(<strong>Cigarrillos</strong>/Día)<br />

1-14/d 15-24/d ≥ 25/d<br />

EC 1 1,3 1,7 3,7 5,4<br />

IM 1 1,6 2,3 4,3 5,8<br />

Angina 1 1,6 1,6 2,0 2,6<br />

Willett y cols., 1987.


<strong>Efecto</strong>s <strong>de</strong>l Dejar <strong>de</strong> Fumar <strong>en</strong> <strong>la</strong> Superviv<strong>en</strong>cia <strong>de</strong><br />

Hombres con Arteroesclerosis Coronaria Docum<strong>en</strong>tada<br />

% <strong>de</strong> <strong>su</strong>perviv<strong>en</strong>cia<br />

100<br />

90<br />

80<br />

70<br />

60<br />

Superviv<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> los que <strong>de</strong>jaron <strong>de</strong> fumar<br />

0 1 2 3 4 5<br />

Tiempo (años)<br />

Dejaron <strong>de</strong> fumar<br />

Sigu<strong>en</strong> fumando<br />

Vlietstra y cols., 1986.


Enfermedad Cerebrovascu<strong>la</strong>r<br />

Dos tipos principales:<br />

• infarto cerebral<br />

• hemorragia cerebral<br />

– <strong>su</strong>baracnoí<strong>de</strong>a<br />

– <strong>de</strong>l parénquima


RR estimado (IC <strong>de</strong> 95%)<br />

Acci<strong>de</strong>nte Cerebrovascu<strong>la</strong>r<br />

4<br />

3<br />

2<br />

1<br />

0<br />

Riesgo Re<strong>la</strong>tivo Estimado <strong>de</strong> Acci<strong>de</strong>ntes Cerebrovascu<strong>la</strong>res <strong>en</strong> Fumadores<br />

Comparados con No Fumadores por Sexo, Edad, y Cantidad Fumada<br />

1.52<br />

1.35<br />

1.43<br />

1.86<br />

1.59<br />

1.72<br />

3.59<br />

2.4<br />

2.94<br />

1.97<br />

1.56<br />

1.75<br />

Masc Fem 75 20<br />

Sexo Edad Cigs/día<br />

1.28<br />

0.96<br />

1.11<br />

1.52<br />

1.24<br />

1.37<br />

1.57<br />

1.33<br />

1.45<br />

1.96<br />

1.7<br />

1.82<br />

Shinton y Beevers, 1989.


Enfermedad Vascu<strong>la</strong>r Ateroesclerótica Periférica<br />

Enfermedad<br />

Vascu<strong>la</strong>r<br />

Ateroesclerótica<br />

Periférica


Úlcera Péptica<br />

• Úlceras <strong>en</strong> el revestimi<strong>en</strong>to<br />

interior <strong>de</strong>l estómago y duo<strong>de</strong>no<br />

• Síntomas: dolor y sangrami<strong>en</strong>to,<br />

alta morbilidad<br />

• <strong>El</strong> con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos aum<strong>en</strong>ta<br />

el riesgo y pue<strong>de</strong> <strong>de</strong>morar <strong>la</strong><br />

curación<br />

• Disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> morbilidad y<br />

mortalidad<br />

Estómago<br />

Duo<strong>de</strong>no


Riesgos Re<strong>la</strong>tivos Ajustados <strong>de</strong> Sangrami<strong>en</strong>to y Úlceras<br />

Perforadas <strong>en</strong>tre Fumadores: Estudio <strong>de</strong> Cohorte Danés<br />

Riesgo Re<strong>la</strong>tivo Ajustado<br />

4<br />

3<br />

2<br />

1<br />

1<br />

1<br />

Nunca han<br />

fumado<br />

1.9<br />

1.5<br />

2.1<br />

1.7<br />

Ex fumadores Fumador<br />

1-14 mg/día<br />

3.5<br />

1.3<br />

Fumador < <strong>de</strong> 6 años<br />

> 15 mg/día como fumador<br />

1<br />

1<br />

1.4<br />

Úlcera Perforada<br />

Úlcera Sangrante<br />

6-19 años<br />

<strong>de</strong> fumador<br />

2.2<br />

0.7 0.7<br />

> 19 años<br />

<strong>de</strong> fumador<br />

An<strong>de</strong>rs<strong>en</strong> y cols., 2000.


<strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong> – Consecu<strong>en</strong>cias<br />

para <strong>la</strong> <strong>Salud</strong> <strong>de</strong> los Jóv<strong>en</strong>es<br />

• Aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> síntomas<br />

respiratorios<br />

• Reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> función pulmonar<br />

• Aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l riesgo <strong>de</strong> <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s<br />

cardiovascu<strong>la</strong>res dado por los perfiles lipídicos<br />

séricos<br />

• Disminución <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sempeño y <strong>la</strong> resist<strong>en</strong>cia


Enfermeda<strong>de</strong>s Bajo Investigación<br />

• Leucemias<br />

• Cáncer <strong>de</strong> Hígado<br />

• Cáncer Cervical<br />

• Cáncer <strong>de</strong> Próstata<br />

• Cataratas y Deg<strong>en</strong>eración Macu<strong>la</strong>r<br />

• Fibrósis Pulmonar I<strong>de</strong>opática<br />

• Asma


Los Costos<br />

Económicos y<br />

<strong>en</strong> <strong>Salud</strong><br />

Ocasionados<br />

por el <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong><br />

<strong>de</strong> Tabaco Sección 9


Costo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Enfermeda<strong>de</strong>s<br />

• Niveles básicos <strong>de</strong> seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong><br />

cigarrillos<br />

• Medición <strong>de</strong>l con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> tabaco<br />

– preval<strong>en</strong>cia<br />

– con<strong>su</strong>mo per cápita<br />

• Consecu<strong>en</strong>cias para <strong>la</strong> salud<br />

• Consecu<strong>en</strong>cias económicas<br />

• La evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> epi<strong>de</strong>mia<br />

• T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias


Niveles Básicos <strong>de</strong> Seguimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l<br />

<strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong><br />

• Iniciación <strong>de</strong>l con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos <strong>en</strong> los<br />

jóv<strong>en</strong>es<br />

• <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> habitual <strong>de</strong> cigarrillos <strong>en</strong> jóv<strong>en</strong>es y <strong>en</strong><br />

adultos<br />

• Proporción <strong>de</strong> personas que <strong>de</strong>jan <strong>de</strong> fumar<br />

• Exposición involuntaria<br />

• Mortalidad por <strong>en</strong>fermedad<br />

– mortalidad total<br />

– mortalidad por causas específicas


Medición <strong>de</strong>l <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> Tabaco<br />

• Encuestas <strong>de</strong> pob<strong>la</strong>ción (datos <strong>de</strong> preval<strong>en</strong>cia)<br />

• <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> per cápita <strong>en</strong> adultos:<br />

producción <strong>de</strong> cigarrillos + importación <strong>de</strong> cigarrillos - exportación <strong>de</strong> cigarrillos<br />

– indicador útil<br />

– <strong>de</strong> bajo costo<br />

pob<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> 15 años o más<br />

– limitado por el contrabando, <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> cigarrillos <strong>de</strong><br />

fabricación casera y <strong>de</strong> países con gran número <strong>de</strong> turistas


Datos <strong>de</strong> Preval<strong>en</strong>cia<br />

• Los datos <strong>de</strong> preval<strong>en</strong>cia se obti<strong>en</strong><strong>en</strong> mediante<br />

<strong>en</strong>cuestas y <strong>su</strong> calidad <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong>l diseño <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

mismas<br />

• Las <strong>de</strong>finiciones estándar permit<strong>en</strong> <strong>la</strong> comparación<br />

<strong>en</strong>tre pob<strong>la</strong>ciones<br />

• Los datos separados para hombres y mujeres dan<br />

una mejor visión <strong>de</strong>l patrón <strong>de</strong> con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> tabaco<br />

que el con<strong>su</strong>mo per cápita


<strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> Per Cápita<br />

Utilidad<br />

• pue<strong>de</strong> servir como medida<br />

al hacer comparaciones<br />

<strong>en</strong>tre países y a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l<br />

tiempo <strong>en</strong> un país o región<br />

Limitaciones<br />

• incapacidad <strong>de</strong> reflejar<br />

distinciones <strong>en</strong>tre los<br />

difer<strong>en</strong>tes <strong>su</strong>b grupos <strong>de</strong><br />

una pob<strong>la</strong>ción<br />

• <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> preval<strong>en</strong>cia<br />

y <strong>de</strong>l nivel <strong>de</strong> con<strong>su</strong>mo<br />

promedio por fumador<br />

• se obti<strong>en</strong>e <strong>de</strong> los datos <strong>de</strong><br />

v<strong>en</strong>tas que pue<strong>de</strong>n no<br />

reflejar bi<strong>en</strong> el con<strong>su</strong>mo


<strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> Mundial <strong>de</strong> Tabaco <strong>en</strong> 1997<br />

China<br />

33% 11%<br />

39%<br />

Todos los <strong>de</strong>más<br />

Estados Unidos<br />

8%<br />

3%<br />

3%<br />

3%<br />

India<br />

Indonesia<br />

Japón<br />

Brasil<br />

Departam<strong>en</strong>to <strong>de</strong> Agricultura <strong>de</strong> los EE.UU.


Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong> <strong>en</strong> Hombres y<br />

Mujeres según <strong>la</strong>s Regiones <strong>de</strong> <strong>la</strong> OMS. Comi<strong>en</strong>zos <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

Década <strong>de</strong> 1990<br />

Región <strong>de</strong> <strong>la</strong> OMS o países<br />

Región <strong>de</strong> <strong>la</strong> OMS:<br />

Hombres Mujeres<br />

Región Africana 29 4<br />

Región <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Américas 35 22<br />

Región <strong>de</strong>l Mediterráneo Ori<strong>en</strong>tal 35 4<br />

Región Europea 46 26<br />

Región <strong>de</strong>l Su<strong>de</strong>ste Asiático 44 4<br />

Región <strong>de</strong>l Pacífico Occi<strong>de</strong>ntal 60 8<br />

Países más <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos 42 24<br />

Países m<strong>en</strong>os <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos 48 7<br />

Mundial 47 12<br />

OMS, 1997.


Consecu<strong>en</strong>cias <strong>de</strong>l <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> Tabaco <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>Salud</strong><br />

• Cada año el tabaco es responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong> muerte <strong>de</strong><br />

3 millones <strong>de</strong> personas alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong>l mundo<br />

• La OMS estima que para <strong>la</strong> década <strong>de</strong> 2020-2030 el<br />

tabaco será responsable <strong>de</strong> 10 millones <strong>de</strong><br />

muertes al año<br />

– 70% <strong>de</strong> el<strong>la</strong>s <strong>en</strong> los países <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />

• La mitad <strong>de</strong> los fumadores <strong>de</strong> <strong>la</strong>rgo p<strong>la</strong>zo morirán<br />

por culpa <strong>de</strong>l tabaco<br />

– <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> estos morirá a una edad intermedia,<br />

perdi<strong>en</strong>do <strong>en</strong>tre 20 y 25 años <strong>de</strong> vida


Principales Causas <strong>de</strong> Muerte <strong>en</strong> el Mundo<br />

<strong>en</strong> 1990, y Estimaciones para el 2020<br />

Tabaco<br />

Infecciones <strong>de</strong>l sistema respiratorio<br />

bajo<br />

Enfermeda<strong>de</strong>s diarreicas<br />

Condiciones perinatales<br />

Tuberculosis<br />

1.2<br />

0.9<br />

2<br />

2.5<br />

2.4<br />

2.2<br />

3<br />

2.9<br />

4.3<br />

8.4<br />

0 2 4 6 8 10<br />

Número <strong>de</strong> muertes (millones)<br />

1990<br />

2020<br />

OMS, 1996.


Porc<strong>en</strong>taje<br />

OMS, 1997.<br />

Porc<strong>en</strong>taje Estimado <strong>de</strong> Muertes Causadas por el<br />

<strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong> <strong>en</strong> Países Desarrol<strong>la</strong>dos, 1995<br />

100<br />

80<br />

60<br />

40<br />

20<br />

0<br />

Todas <strong>la</strong>s causas<br />

Todos los cánceres<br />

HOMBRES<br />

Cáncer <strong>de</strong> pulmón<br />

Cáncer<br />

erodisgestivo<br />

<strong>su</strong>perior<br />

Otros cánceres<br />

EPOC<br />

Grupos etáreos<br />

100<br />

Grupos etáreos<br />

35-69<br />

70+<br />

Todas <strong>la</strong>s eda<strong>de</strong>s 80<br />

35-69<br />

70+<br />

Todas <strong>la</strong>s eda<strong>de</strong>s<br />

Otras <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s<br />

respiratorias<br />

Enfermedad vascu<strong>la</strong>r<br />

Otras causas<br />

60<br />

40<br />

20<br />

0<br />

Todas <strong>la</strong>s causas<br />

Todos los cánceres<br />

MUJERES<br />

Cáncer <strong>de</strong> pulmón<br />

Cáncer<br />

erodisgestivo<br />

<strong>su</strong>perior<br />

Otros cánceres<br />

EPOC<br />

Otras <strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s<br />

respiratorias<br />

Enfermedad vascu<strong>la</strong>r<br />

Otras causas


Porc<strong>en</strong>taje Estimado <strong>de</strong> Muertes Causadas por el<br />

<strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong> <strong>en</strong> Países Desarrol<strong>la</strong>dos, 1995<br />

Porc<strong>en</strong>taje<br />

100<br />

80<br />

60<br />

40<br />

20<br />

0<br />

Todas <strong>la</strong>s<br />

causas<br />

AMBOS SEXOS Grupos etáreos<br />

35-69<br />

70+<br />

Todas <strong>la</strong>s eda<strong>de</strong>s<br />

Todos los<br />

cánceres<br />

Cáncer <strong>de</strong><br />

pulmón<br />

Cáncer<br />

aerodigestivo<br />

<strong>su</strong>perior<br />

Otros<br />

cánceres<br />

EPOC<br />

Otras<br />

<strong>en</strong>fermeda<strong>de</strong>s<br />

respiratorias<br />

Enfermeda<strong>de</strong>s<br />

vascu<strong>la</strong>res<br />

Otras causas<br />

OMS, 1997.


Diseminación <strong>de</strong>l Hábito <strong>de</strong> Fumar y <strong>su</strong><br />

<strong>Efecto</strong> sobre <strong>la</strong> Mortalidad<br />

Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l fumado<br />

diario <strong>de</strong> adultos (%)<br />

80<br />

60<br />

40<br />

Muertes re<strong>la</strong>cionadas al con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong><br />

cigarrillos (% <strong>de</strong>l total <strong>de</strong> muertes por sexo)<br />

Etapa 1 Etapa 2 Etapa 3<br />

Preval<strong>en</strong>cia masculina<br />

Etapa 4<br />

Muertes masculinas<br />

Preval<strong>en</strong>cia fem<strong>en</strong>ina<br />

20 10<br />

Muertes fem<strong>en</strong>inas<br />

0 0<br />

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100<br />

Tiempo transcurrido <strong>de</strong>s<strong>de</strong> el comi<strong>en</strong>zo <strong>de</strong>l con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos por hombres<br />

(años)<br />

López, Collisl<strong>la</strong>w, Piha, 1994.<br />

40<br />

30<br />

20


Comparación <strong>de</strong> Causas <strong>de</strong> Muerte<br />

Anuales <strong>en</strong> los EE.UU.<br />

Número <strong>de</strong> Muertes (miles)<br />

450<br />

400<br />

350<br />

300<br />

250<br />

200<br />

150<br />

100<br />

50<br />

0<br />

418<br />

<strong>Con<strong>su</strong>mo</strong><br />

<strong>de</strong><br />

<strong>Cigarrillos</strong><br />

105<br />

46<br />

Alcohol Acci<strong>de</strong>ntes<br />

<strong>de</strong> Tránsito<br />

31 30 25<br />

Suicidios SIDA Homicidios Drogas<br />

Ilícitas<br />

9 4<br />

Inc<strong>en</strong>dios<br />

McGinnis y Foege, 1993.


Consecu<strong>en</strong>cias Económicas <strong>de</strong>l <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong><br />

<strong>de</strong> Tabaco<br />

• Costos médicos<br />

• Pérdidas <strong>en</strong> <strong>la</strong> productividad <strong>de</strong>bido a:<br />

– morbilidad<br />

– invali<strong>de</strong>z<br />

– mortalidad prematura<br />

• Pérdida global neta <strong>de</strong> US$200.000 millones al año


Estudios Económicos Nacionales <strong>de</strong><br />

Costos Atribuíbles al Tabaco<br />

País Refer<strong>en</strong>cia % <strong>de</strong>l PIB<br />

Australia Robson & Single, 1995 1,4<br />

Canadá Robson & Single, 1995 1,9<br />

China Banco Mundial, datos no publicados 1,5<br />

Japón Goto & Watanabe, 1995 1,1<br />

Sudáfrica Yach, McIntyre & Saloojee, 1992 0,7<br />

EE.UU. Robson & Single, 1995 2,0<br />

Jha, Novotny y Feachem, 1996.


Cambios <strong>en</strong> <strong>la</strong>s T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong>l <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong><br />

<strong>de</strong> Tabaco<br />

• <strong>El</strong> con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos es un f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>o <strong>de</strong>l<br />

siglo XX<br />

• En países como los EE.UU., el con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong><br />

cigarrillos por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong>s mujeres era muy poco<br />

común hasta <strong>la</strong> década <strong>de</strong> 1930<br />

• La epi<strong>de</strong>mia <strong>de</strong>l tabaquismo se está expandi<strong>en</strong>do a<br />

los países <strong>de</strong> bajos ingresos<br />

• En <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los países, es más probable que<br />

fum<strong>en</strong> los pobres que los ricos


La Evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong> Epi<strong>de</strong>mia<br />

<strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> anual <strong>de</strong> cigarrillos por adulto<br />

(<strong>en</strong> cigarrillos)<br />

<strong>El</strong> con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos está aum<strong>en</strong>tando <strong>en</strong> los países <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />

3000<br />

2500<br />

2000<br />

1500<br />

1000<br />

500<br />

T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>en</strong> el con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos per cápita <strong>en</strong> adultos<br />

1970-72 1980-82 1990-92<br />

Año<br />

Desarrol<strong>la</strong>do<br />

En <strong>de</strong>sarrollo<br />

Mundial<br />

OMS, 1997, <strong>en</strong> Informe <strong>de</strong>l Banco Mundial, 1999.


T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong>l <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong> <strong>en</strong><br />

Adultos según <strong>la</strong>s Regiones <strong>de</strong> <strong>la</strong> OMS<br />

No. <strong>de</strong> cigarrillos con<strong>su</strong>midos por adulto<br />

3000<br />

2500<br />

2000<br />

1500<br />

1000<br />

500<br />

0<br />

1970–72 1980–82 1990–92<br />

Año<br />

Región Europea<br />

Región <strong>de</strong>l Pacífico Occi<strong>de</strong>ntal<br />

Region <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Américas<br />

Mundial<br />

Región <strong>de</strong>l Su<strong>de</strong>ste Asiático<br />

Región <strong>de</strong>l Mediterraneo Ori<strong>en</strong>tal<br />

Región Africana<br />

OMS, 1997.


Inicio <strong>de</strong>l <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong><br />

• Cada día:<br />

– 14.000 a 15.000 jóv<strong>en</strong>es comi<strong>en</strong>zan a fumar <strong>en</strong> los<br />

países <strong>de</strong> altos ingresos<br />

– 68.000 a 84.000 jóv<strong>en</strong>es comi<strong>en</strong>zan a fumar <strong>en</strong> los<br />

países <strong>de</strong> bajos y medianos ingresos<br />

Banco Mundial, 2000.


T<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>en</strong> el <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> Tabaco <strong>en</strong><br />

los EE.UU.<br />

• <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> cigarrillos:<br />

– 2.500 millones <strong>en</strong> 1990<br />

– llegó a un máximo <strong>de</strong> 640.000 millones <strong>en</strong> 1981<br />

– 430.000 millones <strong>en</strong> 1999<br />

• Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos<br />

– <strong>de</strong>clinó 40% <strong>en</strong>tre 1965 y 1990 (<strong>en</strong>tre todos los grupos<br />

<strong>de</strong>mográficos) y ha permanecido virtualm<strong>en</strong>te igual<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>en</strong>tonces<br />

– <strong>la</strong> frecu<strong>en</strong>cia es mayor <strong>en</strong>tre los hombres<br />

• Int<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong>l con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos <strong>en</strong>tre 1974 y 1995<br />

– el porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> adultos que fuma m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 15<br />

cigarrillos al día aum<strong>en</strong>tó <strong>en</strong> 30%<br />

– el porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> fumadores que fuma más <strong>de</strong> 24<br />

cigarrillos al día disminuyó <strong>en</strong> 20,6%


Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong> Ajustada<br />

por Edad <strong>en</strong> Hombres y Mujeres <strong>de</strong> Europa<br />

% <strong>de</strong> fumadores actuales<br />

60<br />

50<br />

40<br />

30<br />

20<br />

10<br />

0<br />

Austria<br />

Bélgica<br />

Dinamarca<br />

Fin<strong>la</strong>ndia<br />

Francia<br />

Alemania (Ori<strong>en</strong>tal)<br />

Alemania (Occi<strong>de</strong>ntal)<br />

Grecia<br />

Hungría<br />

Is<strong>la</strong>ndia<br />

Ir<strong>la</strong>nda<br />

Italia<br />

Ho<strong>la</strong>nda<br />

Noruega<br />

Polonia<br />

Portugal<br />

España<br />

Suecia<br />

hombres<br />

mujeres<br />

Suiza<br />

Reino Unido Ing<strong>la</strong>terra<br />

Reino Unido Escocia<br />

Steptoe, Wardle y Smith, 1995.


Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong> <strong>en</strong><br />

Países Seleccionados<br />

País Año Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos <strong>en</strong> adultos<br />

Hombres rural Hombres urbano Mujeres rural Mujeres urbano<br />

Alemania a 1990-4 39% 29%<br />

Dinamarca b 1993-4 52% 46%<br />

Camboya c 1994 86% 65%<br />

Austria d 1995 39% 24%<br />

Australia e 1995 27% 23%<br />

Rusia f 1996 62% 63% 9% 24%<br />

China g 1996 63% 4%<br />

Bulgaria h 1997 34% 49% 12% 24%<br />

a. Definición poco c<strong>la</strong>ra sobre quién es fumador<br />

b. Los fumadores fueron <strong>de</strong>finidos como <strong>su</strong>jetos que al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>cuesta, fumaban diariam<strong>en</strong>te o algunas<br />

veces.<br />

c. Definición poco c<strong>la</strong>ra sobre quién es fumador<br />

d. Los fumadores incluy<strong>en</strong> a los fumadores habituales: por lo m<strong>en</strong>os un cigarrillo al día y fumadores ocasionales<br />

(no fuman todos los días)<br />

e. Los <strong>en</strong>cuestados se i<strong>de</strong>ntificaron a si mismos como “fumadores, ex-fumadores y nunca fumadores”<br />

f. Se i<strong>de</strong>ntificó como fumadores a los <strong>en</strong>cuestados que contestaron “si” a <strong>la</strong> pregunta “fuma <strong>en</strong> <strong>la</strong> actualidad?”<br />

g. Se i<strong>de</strong>ntificó a los fumadores como aquellos que eran fumadores al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>en</strong>cuesta<br />

h. Se i<strong>de</strong>ntificó como fumadores a los <strong>en</strong>cuestados que contestaron “Si, todos los días.” a <strong>la</strong> pregunta “Ud.<br />

fuma?”


Control <strong>de</strong>l<br />

Tabaquismo<br />

Sección 10


Control <strong>de</strong>l Tabaquismo<br />

• Objetivo <strong>de</strong> los programas <strong>de</strong> control <strong>de</strong>l<br />

tabaquismo<br />

• Razones para contro<strong>la</strong>r el tabaquismo<br />

• Obstáculos para el control <strong>de</strong>l tabaquismo<br />

• Estrategias para reducir <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda <strong>de</strong> tabaco<br />

• Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> los productos <strong>de</strong>l tabaco<br />

• Estrategias para reducir <strong>la</strong> oferta <strong>de</strong> tabaco<br />

• Recom<strong>en</strong>daciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> OMS<br />

• Initiciativa Libre <strong>de</strong> Tabaco <strong>de</strong> <strong>la</strong> OMS<br />

• Conv<strong>en</strong>io Marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> OMS para <strong>la</strong> lucha<br />

antitabáquica


Objetivos <strong>de</strong> los Programas <strong>de</strong> Control <strong>de</strong>l<br />

Tabaquismo<br />

“Reducir <strong>la</strong> morbilidad y mortalidad<br />

causada por el con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> productos<br />

<strong>de</strong>l tabaco”


Razones para Contro<strong>la</strong>r el Tabaquismo<br />

• <strong>El</strong> con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos es responsable <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

muerte <strong>de</strong> uno <strong>de</strong> cada 10 adultos <strong>en</strong> todo el<br />

mundo<br />

• Para el año 2030 se predice que uno <strong>de</strong> cada seis<br />

adultos morirá por causa <strong>de</strong>l cigarrillo, si<strong>en</strong>do esta<br />

<strong>la</strong> causa más importante <strong>de</strong> muerte<br />

• La mitad <strong>de</strong> los fumadores morirá por causa <strong>de</strong>l<br />

con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos, y <strong>de</strong> estos, <strong>la</strong> mitad morirá<br />

prematuram<strong>en</strong>te, perdi<strong>en</strong>do 20 a 25 años <strong>de</strong> vida<br />

• <strong>El</strong> con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> tabaco da como re<strong>su</strong>ltado una<br />

pérdida global neta <strong>de</strong> US$200.000 millones al año


Mo<strong>de</strong>lo <strong>de</strong> Adicción a <strong>la</strong> Nicotina<br />

Medio Ambi<strong>en</strong>te<br />

Cultural, Político<br />

Económico e Histórico<br />

Vector<br />

Ag<strong>en</strong>te<br />

Productos <strong>de</strong>l Tabaco<br />

Adicción a <strong>la</strong><br />

Nicotina<br />

Fabricantes <strong>de</strong> Productos<br />

<strong>de</strong>l Tabaco<br />

Anfitrión<br />

Fumador/Mascador<br />

Huesped Inci<strong>de</strong>ntal<br />

Fumador Involuntario<br />

C<strong>en</strong>tros para el Control <strong>de</strong> Enfermeda<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los EE.UU.


Obstáculos fr<strong>en</strong>te al Control <strong>de</strong>l Tabaquismo<br />

• <strong>El</strong> tabaco conti<strong>en</strong>e nicotina, que es adictiva<br />

• La industria <strong>de</strong>l tabaco usa <strong>su</strong> influ<strong>en</strong>cia<br />

económica y política para oponerse a los<br />

esfuerzos <strong>de</strong> control <strong>de</strong>l tabaquismo<br />

• Las v<strong>en</strong>tas <strong>de</strong> tabaco contribuy<strong>en</strong> a los ingresos<br />

<strong>de</strong> los gobiernos<br />

• En algunas pob<strong>la</strong>ciones falta información sobre<br />

los riesgos re<strong>la</strong>cionados con el con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong><br />

tabaco


Preocupación <strong>de</strong> los Políticos fr<strong>en</strong>te a <strong>la</strong> Implem<strong>en</strong>tación<br />

<strong>de</strong> Activida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> Control <strong>de</strong>l <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> Tabaco<br />

• Pérdida <strong>de</strong> trabajos<br />

• Pérdida <strong>de</strong> ingresos <strong>de</strong>l gobierno<br />

• Aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l contrabando<br />

• Impacto <strong>de</strong>sproporcionado <strong>de</strong> <strong>la</strong>s medidas <strong>de</strong> aum<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> precio <strong>en</strong> los con<strong>su</strong>midores <strong>de</strong> bajos ingresos<br />

Banco Mundial, 2000.


Estrategias <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria <strong>de</strong>l Tabaco<br />

La industria <strong>de</strong>l tabaco:<br />

– usa re<strong>la</strong>ciones públicas para pres<strong>en</strong>tarse a si misma <strong>de</strong> una<br />

forma positiva<br />

– usa dinero para financiar ev<strong>en</strong>tos políticos y acce<strong>de</strong>r al<br />

proceso político<br />

– da dinero a varias organizaciones que luego usan como<br />

<strong>de</strong>f<strong>en</strong>sores “creíbles”<br />

– usa aliados económicos respetables, tales como campesinos y<br />

comerciantes, para apoyar <strong>su</strong> causa<br />

– utiliza grupos <strong>de</strong> presión bi<strong>en</strong> conectados<br />

– utiliza varias tácticas <strong>de</strong> intimidación para a<strong>su</strong>star a <strong>la</strong>s<br />

personas involucradas <strong>en</strong> abogacía, <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> leyes y<br />

periodismo <strong>en</strong> pro <strong>de</strong> políticas <strong>de</strong> control <strong>de</strong>l tabaco<br />

Advocacy Institute, 1998.


Estrategias C<strong>la</strong>ves para Reducir <strong>la</strong><br />

Demanda <strong>de</strong> Tabaco<br />

• Aum<strong>en</strong>tar el precio <strong>de</strong>l tabaco<br />

• Prohibir <strong>la</strong> publicidad y <strong>la</strong> promoción<br />

• Crear ambi<strong>en</strong>tes interiores libres <strong>de</strong> tabaco<br />

• Conducir campañas <strong>en</strong> los medios <strong>de</strong> comunicación<br />

• Incluir fuertes advert<strong>en</strong>cias <strong>en</strong> todos los productos <strong>de</strong>l<br />

tabaco<br />

• Aum<strong>en</strong>tar el acceso a tratami<strong>en</strong>tos<br />

• Implem<strong>en</strong>tar programas basados <strong>en</strong> los jóv<strong>en</strong>es:<br />

– programas basados <strong>en</strong> <strong>la</strong>s escue<strong>la</strong>s<br />

– revisión crítica <strong>de</strong> los medios <strong>de</strong> comunicación<br />

– abogacía juv<strong>en</strong>il


Aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l Precio <strong>de</strong>l Tabaco<br />

• <strong>El</strong> precio es probablem<strong>en</strong>te el factor más<br />

importante que influye <strong>en</strong> el con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> tabaco a<br />

corto p<strong>la</strong>zo<br />

• Se ha <strong>de</strong>mostrado que el precio es un factor c<strong>la</strong>ve<br />

para <strong>de</strong>terminar cuántos jóv<strong>en</strong>es comi<strong>en</strong>zan a<br />

fumar<br />

• Los impuestos <strong>de</strong>berían repres<strong>en</strong>tar dos tercios<br />

<strong>de</strong>l precio <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ta


Precio y <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong> <strong>en</strong> 22<br />

Países Europeos<br />

<strong>Cigarrillos</strong> por adulto al año<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

500<br />

Hungría<br />

Rumania<br />

Grecia<br />

Is<strong>la</strong>ndia<br />

Turquía<br />

Suiza<br />

España<br />

Ir<strong>la</strong>nda<br />

Italia<br />

Repúblic GDR GFR<br />

Francia a Checa<br />

Reino<br />

Dinamarca<br />

USSR<br />

Unido<br />

Bélgica<br />

Portugal<br />

Ho<strong>la</strong>nda<br />

Fin<strong>la</strong>ndia<br />

Suecia<br />

Noruega<br />

0.3 0.5 0.7 1 2 3 4 5<br />

Precio <strong>de</strong> 20 cigarrillos<br />

(US$)<br />

Towns<strong>en</strong>d, 1998.


Impacto <strong>de</strong>l Aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l Precio <strong>en</strong> el <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong><br />

<strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong> <strong>de</strong> los Adolesc<strong>en</strong>tes Canadi<strong>en</strong>ses<br />

Frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos (%)<br />

Precios reales <strong>de</strong> los cigarrillos y frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos<br />

<strong>en</strong>tre jóv<strong>en</strong>es canadi<strong>en</strong>ses <strong>de</strong> 15-19 años.<br />

48<br />

45<br />

42<br />

39<br />

36<br />

33<br />

30<br />

27<br />

24<br />

21<br />

18<br />

15<br />

1979<br />

<strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> cigarrillos por adolesc<strong>en</strong>tes<br />

índice <strong>de</strong>l precio real <strong>de</strong>l tabaco<br />

1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991<br />

Año<br />

270<br />

250<br />

230<br />

210<br />

190<br />

170<br />

150<br />

130<br />

110<br />

90<br />

Índice <strong>de</strong>l precio real <strong>de</strong> los cigarrillos<br />

Health and Welfare Canada, 1991.


Impacto Estimado <strong>de</strong>l Aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong>l Precio sobre<br />

<strong>la</strong> Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> y <strong>la</strong> Mortalidad<br />

Región<br />

Número pot<strong>en</strong>cial <strong>de</strong> fumadores per<strong>su</strong>adidos <strong>de</strong> <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> fumar y vidas<br />

salvadas con un alza <strong>de</strong> 10% <strong>en</strong> el precio<br />

Este Asiático y Pacífico -16 -4<br />

Europa Ori<strong>en</strong>tal y Asia C<strong>en</strong>tral -6 -1,5<br />

América Latina y el Caribe -4 -1,0<br />

Medio Ori<strong>en</strong>te y Africa <strong>de</strong>l Norte -2 -0,4<br />

Sur <strong>de</strong> Asia (cigarrillos) -3 -0,7<br />

Sur <strong>de</strong> Asia (bidis) -2 -0,4<br />

Africa <strong>su</strong>b-Sahara -3 -0,7<br />

Países <strong>de</strong> bajos/medianos ingresos -36 -9<br />

Países <strong>de</strong> altos ingresos -4 -1<br />

Mundial -40 -10<br />

Nota: Cifras rdon<strong>de</strong>adas<br />

Cambio <strong>en</strong> el número <strong>de</strong><br />

fumadores (millones)<br />

Cambio <strong>en</strong> el número <strong>de</strong><br />

muertes (millones)<br />

Banco Mundial, 2000.


“Medidas no re<strong>la</strong>cionadas al precio <strong>de</strong> los<br />

cigarrillos, utilizadas <strong>en</strong> forma global,<br />

podrían per<strong>su</strong>adir a alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong> 23<br />

millones <strong>de</strong> fumadores que estaban vivos<br />

<strong>en</strong> 1995 a <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> fumar. De esa manera<br />

se impediría que 5 millones <strong>de</strong> ellos<br />

muera por causas atribuibles al tabaco”<br />

Banco Mundial, 2000.


Prohibición a <strong>la</strong> Publicidad y Promoción<br />

• La publicidad, patrocinio y promoción son todas utilizadas para<br />

aum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s v<strong>en</strong>tas<br />

• Las prohibiciones sobre <strong>la</strong> publicidad y <strong>la</strong> promoción son<br />

ferozm<strong>en</strong>te rechazadas por <strong>la</strong> industria <strong>de</strong>l tabaco<br />

• <strong>El</strong> patrocinio es el método usado con más frecu<strong>en</strong>cia para evitar,<br />

<strong>de</strong> manera <strong>en</strong>cubierta, <strong>la</strong>s prohibiciones a <strong>la</strong> publicidad<br />

• <strong>El</strong> uso <strong>de</strong> los colores y los logos <strong>de</strong> <strong>la</strong>s marcas <strong>de</strong> cigarrillos <strong>en</strong><br />

productos aj<strong>en</strong>os al tabaco (brand-streching) es <strong>la</strong> forma <strong>de</strong><br />

publicidad indirecta <strong>de</strong>l tabaco <strong>de</strong> más rápido crecimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong><br />

Europa<br />

• Las prohibiciones globales sobre <strong>la</strong> publicidad, patrocinio y<br />

promoción son <strong>la</strong>s formas más efectivas para contro<strong>la</strong>r el<br />

con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> tabaco


Países con Prohibiciones Parciales o Totales <strong>de</strong><br />

Publicidad y Promoción <strong>de</strong> Tabaco – 1997<br />

País TV Radio Pr<strong>en</strong>sa Cine Patrocinio Punto <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ta Muestras gratis<br />

Australia X X X X Restricciones Restricciones Restricciones<br />

Canadá X X Restricciones X Restricciones X X<br />

Francia X X X X X Restricciones X<br />

Ma<strong>la</strong>sia X X X X Restricciones X X<br />

Singapore X X X X Restricciones X X<br />

Tai<strong>la</strong>ndia X X X X X X X<br />

Smoking Is<strong>su</strong>es Status Book, 1997.


Ambi<strong>en</strong>tes Libres <strong>de</strong> Humo<br />

• Aviones<br />

• Lugares <strong>de</strong> trabajo<br />

• Escue<strong>la</strong>s<br />

• Lugares públicos<br />

• Restaurantes<br />

Foto: Lo Mono <strong>de</strong>l Fumador, Instituto Nacional <strong>de</strong><br />

Enfermeda<strong>de</strong>s Respiratorias, Mexico, D.F., 1999.<br />

Reproducido con permiso <strong>de</strong> Instituto Nacional <strong>de</strong><br />

Enfermeda<strong>de</strong>s Respiratorias <strong>de</strong> Mexico (INER).


Exposición Involuntaria <strong>de</strong> No-Fumadores al Humo, Según Tipo <strong>de</strong><br />

Política <strong>de</strong> <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong> <strong>en</strong> el Lugar <strong>de</strong> Trabajo<br />

%<br />

60<br />

50<br />

40<br />

30<br />

20<br />

10<br />

0<br />

Libre <strong>de</strong> humo Limitada al<br />

área <strong>de</strong><br />

trabajo<br />

Limitada Ninguna<br />

Bor<strong>la</strong>nd, R. y cols., 1992.


Impacto <strong>de</strong> los Lugares <strong>de</strong> Trabajo Libres <strong>de</strong> Humo <strong>en</strong> el<br />

<strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong> y <strong>la</strong> Frecu<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong><br />

Cambios <strong>en</strong> el con<strong>su</strong>mo diario <strong>de</strong> cigarrillos y/o cesación <strong>de</strong>l<br />

con<strong>su</strong>mo <strong>en</strong> los lugares <strong>de</strong> trabajo que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> prohibiciones sobre el<br />

con<strong>su</strong>mo <strong>en</strong> espacios interiores<br />

Tipo <strong>de</strong> Estudio No. <strong>de</strong> Estudios Δ <strong>en</strong> cigarrillos/día* Δ <strong>en</strong> frecu<strong>en</strong>cia *<br />

Comunitario 4 -13–36% -7–50%<br />

Lugar <strong>de</strong> Trabajo, retrospectivo 4 -11–40% -4–16%<br />

Lugar <strong>de</strong> Trabajo, transversal 2 -7–20% -3–5%<br />

Lugar <strong>de</strong> Trabajo, cohorte 9 -11–53% -0–23%<br />

No. - cantidad <strong>de</strong>; Δ - cambios <strong>en</strong><br />

* fluctuaciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>en</strong>tre estudios<br />

Adaptado <strong>de</strong> Chapman y cols., 1999.


<strong>El</strong> Impacto <strong>de</strong> los Lugares <strong>de</strong> Trabajo Libres <strong>de</strong><br />

Humo <strong>de</strong> Acuerdo a <strong>la</strong> Philip Morris<br />

• La prohibición total <strong>de</strong> fumar <strong>en</strong> los<br />

lugares <strong>de</strong> trabajo afecta<br />

fuertem<strong>en</strong>te el volum<strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

industria.<br />

• Los fumadores que se <strong>en</strong>fr<strong>en</strong>tan a<br />

estas restricciones con<strong>su</strong>m<strong>en</strong> <strong>en</strong>tre<br />

11 y 15% m<strong>en</strong>os <strong>en</strong> promedio, y<br />

<strong>de</strong>jan <strong>de</strong> trabajar a una tasa que es<br />

84% más alta que el promedio.<br />

• Restricciones más leves <strong>en</strong> los<br />

lugares <strong>de</strong> trabajo, tales como<br />

fumar sólo <strong>en</strong> áreas <strong>de</strong>signadas,<br />

ti<strong>en</strong><strong>en</strong> m<strong>en</strong>os impacto <strong>en</strong> <strong>la</strong>s tasas<br />

<strong>de</strong> abandono <strong>de</strong>l trabajo y muy<br />

poco efecto <strong>en</strong> el con<strong>su</strong>mo.<br />

Reproduced with permission from the National<br />

Institute of Respiratory Diseases of Mexico (INER).<br />

Correspon<strong>de</strong>ncia interna <strong>de</strong> Philip Morris. Philip Morris, EE.UU., 1992.


Oposición <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria a los ambi<strong>en</strong>tes Libres<br />

<strong>de</strong> Humo: Creando Controversia Ci<strong>en</strong>tífica<br />

La Philip Morris pres<strong>en</strong>tó...<strong>su</strong> estrategia global sobre el humo <strong>de</strong> tabaco<br />

ambi<strong>en</strong>tal (hta). En todas <strong>la</strong>s áreas internacionales importantes...propon<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> los países c<strong>la</strong>ves, formar un grupo <strong>de</strong> ci<strong>en</strong>tíficos organizados por un<br />

coordinador ci<strong>en</strong>tífico nacional y abogados norteamericanos, para revisar <strong>la</strong><br />

literatura ci<strong>en</strong>tífica o para llevar a cabo trabajos sobre el hta para mant<strong>en</strong>er<br />

viva <strong>la</strong> controversia.<br />

La PM espera que el grupo <strong>de</strong> ci<strong>en</strong>tíficos opere <strong>de</strong>ntro <strong>de</strong> los confines <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />

<strong>de</strong>cisiones tomadas por los ci<strong>en</strong>tíficos <strong>de</strong> <strong>la</strong> PM para <strong>de</strong>terminar <strong>la</strong> dirección<br />

g<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong>s investigaciones, que apar<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te serían “filtradas” por<br />

abogados para eliminar <strong>la</strong>s áreas <strong>de</strong> s<strong>en</strong>sibilidad...los ci<strong>en</strong>tíficos <strong>de</strong>berían<br />

po<strong>de</strong>r producir investigaciones o estimu<strong>la</strong>r <strong>la</strong> controversia <strong>de</strong> forma tal que<br />

<strong>la</strong>s personas que se ocupan <strong>de</strong> los a<strong>su</strong>ntos públicos <strong>en</strong> <strong>su</strong>s países puedan<br />

usar<strong>la</strong>s...<br />

Nota <strong>de</strong> una reunión especial <strong>de</strong> <strong>la</strong> Industria <strong>de</strong>l Reino Unido sobre el Humo <strong>de</strong> Tabaco<br />

Ambi<strong>en</strong>tal, Londres, 17 <strong>de</strong> febrero, 1998.


Campañas Masivas <strong>en</strong> los Medios <strong>de</strong><br />

Comunicación<br />

Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos <strong>en</strong> adultos mayores <strong>de</strong> 16 años <strong>en</strong> Australia 1974–1989<br />

50<br />

Preval<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> cigarrillos<br />

(% <strong>de</strong> fumadores actuales)<br />

45<br />

40<br />

35<br />

30<br />

25<br />

mujeres<br />

1974 1976 1980 1983 1986 1989<br />

Año<br />

Intervalo <strong>de</strong><br />

confianzaa <strong>de</strong> 95%<br />

* comi<strong>en</strong>zo <strong>de</strong> <strong>la</strong> campaña publicitaria<br />

humores<br />

British Medical Bulletin, 1996.


M<strong>en</strong>sajes <strong>de</strong> Advert<strong>en</strong>cia a <strong>la</strong> <strong>Salud</strong> <strong>en</strong> los<br />

Productos <strong>de</strong>l Tabaco<br />

Para ser efectivas, <strong>la</strong>s advert<strong>en</strong>cias<br />

<strong>de</strong>b<strong>en</strong>:<br />

• T<strong>en</strong>er m<strong>en</strong>sajes c<strong>la</strong>ros sin ambigüeda<strong>de</strong>s<br />

• Advertir sobre el riesgo y sobre el tamaño<br />

re<strong>la</strong>tivo <strong>de</strong>l riesgo<br />

• Incluir gráficos o símbolos para aquellos que no<br />

pue<strong>de</strong>n leer<br />

• Aplicarse a todos los productos <strong>de</strong>l tabaco<br />

• Destacarse <strong>en</strong> <strong>la</strong> parte <strong>de</strong> arriba <strong>de</strong> <strong>la</strong> cajetil<strong>la</strong><br />

cubri<strong>en</strong>do un mínimo <strong>de</strong> 25%<br />

• Reve<strong>la</strong>r todos los compon<strong>en</strong>tes y aditivos<br />

dañinos<br />

• Excluir todos los nombres <strong>en</strong>gañosos, tales<br />

como “<strong>su</strong>ave, o ultra-<strong>su</strong>ave”<br />

• Requerir que los productores rot<strong>en</strong> una serie <strong>de</strong><br />

advert<strong>en</strong>cias<br />

Health Canada, 2000.


M<strong>en</strong>sajes <strong>de</strong> Advert<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> los Productos<br />

<strong>de</strong>l Tabaco – Países Seleccionados<br />

Cantidad <strong>de</strong> espacio usado por los m<strong>en</strong>sajes <strong>de</strong> advert<strong>en</strong>cia <strong>en</strong><br />

los productos <strong>de</strong> tabaco <strong>en</strong> países seleccionados <strong>de</strong>l mundo<br />

País Tamaño <strong>de</strong> <strong>la</strong> advert<strong>en</strong>cia<br />

(porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong>l paquete)<br />

Arg<strong>en</strong>tina 3,0<br />

Australia 20,7<br />

Canadá 25,0<br />

Dinamarca 6,8<br />

Fin<strong>la</strong>ndia 8,3<br />

Francia 4,8<br />

Nueva Ze<strong>la</strong>ndia 10,7<br />

Noruega 2,9<br />

Singapur 14,3<br />

Sudáfrica 12,5<br />

Corea <strong>de</strong>l Sur 14,4<br />

Tai<strong>la</strong>ndia 17,9<br />

EE.UU. 5,4<br />

Aftab M, y cols., 1988.


Promover <strong>la</strong> Cesación: Etapas <strong>de</strong>l Cambio<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> Cesación <strong>de</strong>l <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong><br />

Salida<br />

Perman<strong>en</strong>te<br />

Salida Temporal<br />

Acción<br />

Mant<strong>en</strong>imi<strong>en</strong>to Recaída<br />

Pre-contemp<strong>la</strong>ción<br />

Determinación Contemp<strong>la</strong>ción<br />

Entrar<br />

aquí<br />

Prochaska, 1992.


<strong>El</strong> Rol <strong>de</strong> los Profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>Salud</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong> Promoción<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> Cesación <strong>de</strong>l <strong>Con<strong>su</strong>mo</strong> <strong>de</strong> <strong>Cigarrillos</strong><br />

Los profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> salud <strong>de</strong>berían:<br />

– preguntar a cada paci<strong>en</strong>te <strong>en</strong> cada visita si él o el<strong>la</strong> fuman<br />

– escribir si el paci<strong>en</strong>te fuma o no <strong>en</strong> <strong>la</strong> historia médica bajo signos<br />

vitales<br />

– preguntar a los paci<strong>en</strong>tes sobre <strong>su</strong>s <strong>de</strong>seos <strong>de</strong> <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> fumar,<br />

fortaleci<strong>en</strong>do <strong>su</strong>s int<strong>en</strong>ciones <strong>de</strong> <strong>de</strong>jar<br />

– motivar a los paci<strong>en</strong>tes que se v<strong>en</strong> r<strong>en</strong>u<strong>en</strong>tes a <strong>de</strong>jar el cigarrillo<br />

– ayudar a motivar a los paci<strong>en</strong>tes para que fij<strong>en</strong> una fecha <strong>en</strong> <strong>la</strong> que<br />

<strong>de</strong>jarán <strong>de</strong> fumar<br />

– recetar un tratami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> reemp<strong>la</strong>zo <strong>de</strong> <strong>la</strong> nicotina cuando sea<br />

apropiado<br />

– ayudar a los paci<strong>en</strong>tes a solucionar problemas asociados al <strong>de</strong>jar <strong>de</strong><br />

fumar<br />

– animar a los fumadores que han recaído a tratar <strong>de</strong> nuevo


Promover el Uso <strong>de</strong> Medicam<strong>en</strong>tos para Dejar <strong>de</strong> Fumar<br />

<strong>en</strong> los Tratami<strong>en</strong>tos para <strong>la</strong> Dep<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia <strong>de</strong>l Tabaco<br />

Cuatro tipos:<br />

– agonistas <strong>de</strong> los receptores <strong>de</strong> nicotina<br />

– bloqueadores <strong>de</strong> los receptores <strong>de</strong> nicotina<br />

– ag<strong>en</strong>tes que no actúan sobre los receptores <strong>de</strong> nicotina<br />

– medicam<strong>en</strong>tos combinados


Programas <strong>de</strong> Prev<strong>en</strong>ción Basados <strong>en</strong> <strong>la</strong> Escue<strong>la</strong><br />

• Pue<strong>de</strong>n llegar a una gran cantidad <strong>de</strong> jóv<strong>en</strong>es<br />

– a pesar <strong>de</strong> que probablem<strong>en</strong>te aquellos que ti<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

más riesgo no están <strong>en</strong> <strong>la</strong> escue<strong>la</strong><br />

• Son re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te poco costosos<br />

• Pue<strong>de</strong>n <strong>de</strong>morar <strong>la</strong> iniciación <strong>de</strong>l con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong><br />

cigarrillos<br />

• En <strong>la</strong> actualidad <strong>la</strong> mayoría incluye <strong>la</strong> <strong>en</strong>señanza<br />

<strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s para <strong>la</strong> vida


Lectura Crítica <strong>de</strong> los Medios <strong>de</strong> Comunicación<br />

• Ayuda a los jóv<strong>en</strong>es a evaluar críticam<strong>en</strong>te cómo<br />

los medios <strong>de</strong> comunicación normalizan, glorifican<br />

y crean mo<strong>de</strong>los <strong>de</strong> vida y comportami<strong>en</strong>tos poco<br />

sanos<br />

• La normalización <strong>de</strong>l con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> tabaco se logra<br />

al mostrar el con<strong>su</strong>mo como parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> rutina<br />

diaria<br />

• La glorificación asocia el con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> tabaco con<br />

cualida<strong>de</strong>s <strong>de</strong>seables tales como popu<strong>la</strong>ridad,<br />

éxito, atracción, in<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia, madurez y un<br />

escape <strong>de</strong> <strong>la</strong> realidad


Abogacía y Acción <strong>de</strong> los Jóv<strong>en</strong>es<br />

• La acción juv<strong>en</strong>il pue<strong>de</strong> incluir:<br />

– <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r estrategias para un programa<br />

– servir <strong>de</strong> lí<strong>de</strong>res a <strong>su</strong>s pares<br />

– abogar por políticas <strong>de</strong> control <strong>de</strong>l tabaquismo<br />

– asegurarse que <strong>la</strong>s leyes que limitan el acceso <strong>de</strong> los<br />

jóv<strong>en</strong>es se cump<strong>la</strong>n<br />

• Ejemplos <strong>de</strong> programas impulsados por jóv<strong>en</strong>es<br />

incluy<strong>en</strong>:<br />

– <strong>la</strong> “Truth Campaign” (Campaña <strong>de</strong> <strong>la</strong> Verdad) <strong>en</strong> Florida<br />

(EE.UU.), <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>da por y para adolesc<strong>en</strong>tes<br />

– el programa juv<strong>en</strong>il <strong>de</strong> prev<strong>en</strong>ción <strong>de</strong> con<strong>su</strong>mo <strong>de</strong> tabaco<br />

<strong>de</strong>l Programa <strong>de</strong> Control <strong>de</strong>l Tabaquismo <strong>de</strong>l estado <strong>de</strong><br />

Massachusetts


Esfuerzos para Desarrol<strong>la</strong>r un Cigarrillo<br />

más “Seguro”<br />

Demanda <strong>de</strong> pat<strong>en</strong>te y compuesto<br />

• Reducir el alquitrán 1974 a 1998<br />

• Remover/ reducir el monóxido <strong>de</strong> carbono (CO) 1972 a 1997<br />

• Remover/reducir hidrocarbonos policíclicos aromáticos<br />

(es <strong>de</strong>cir, b<strong>en</strong>zopir<strong>en</strong>o) 1971 a 1988<br />

• Remover/reducir cianuro hidrog<strong>en</strong>ado (HCN) 1971 a 1988<br />

• Remover/reducir nitrosaminas 1979 a 1998<br />

• Remover/reducir dióxido notrog<strong>en</strong>ado/nitrato/ nitrito/ óxido nítrico 1980 a 1998<br />

• Remover el nitrato <strong>de</strong> potasio 1978 a 1986<br />

• Remover compuestos radioactivos, es <strong>de</strong>cir, polonio 1971 a 1980<br />

• Remover carboniles metálicos 1972<br />

• Reducir al<strong>de</strong>hídos 1998<br />

Años <strong>de</strong> publicaciones<br />

• Remover/reducir otros compuestos varios 1976 a 1998<br />

ASH, 1999.


Reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>taciones para los Productos <strong>de</strong>l<br />

Tabaco<br />

• En <strong>la</strong> actualidad, <strong>la</strong> nicotina está disponible ampliam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> <strong>su</strong><br />

forma más mortífera<br />

• Exist<strong>en</strong> acciones para <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r <strong>en</strong>foques reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tarios<br />

innovadores<br />

• Los cambios <strong>su</strong>geridos incluy<strong>en</strong>:<br />

– establecer una estructura única <strong>de</strong> reg<strong>la</strong>m<strong>en</strong>tos para todos los productos <strong>de</strong><br />

<strong>en</strong>trega <strong>de</strong> nicotina<br />

– prohibir el uso <strong>de</strong> términos <strong>en</strong>gañosos tales como “<strong>su</strong>ave”<br />

– requerir a los productores que publiqu<strong>en</strong> los compon<strong>en</strong>tes y <strong>su</strong>s efectos<br />

– buscar estrategias que g<strong>en</strong>uinam<strong>en</strong>te busqu<strong>en</strong> reducir los daños<br />

– estudiar <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> nicotina y otros compon<strong>en</strong>tes pot<strong>en</strong>cialm<strong>en</strong>te<br />

adictivos a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong>l tiempo como parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> estrategia <strong>de</strong> reducción <strong>de</strong>l<br />

daño<br />

– aum<strong>en</strong>tar el acceso a tratami<strong>en</strong>tos efectivos


Esfuerzos para Reducir <strong>la</strong> Oferta <strong>de</strong> Tabaco<br />

• Prohibición <strong>de</strong>l tabaco<br />

• Restricciones al acceso <strong>de</strong> los jóv<strong>en</strong>es<br />

• Sustitución y diversificación <strong>de</strong> cultivos<br />

• Restricciones al comercio internacional<br />

• Acciones <strong>en</strong> contra <strong>de</strong>l contrabando


Restringir el Acceso <strong>de</strong> los M<strong>en</strong>ores<br />

• Aum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> edad para <strong>la</strong> compra legal <strong>de</strong><br />

cigarrillos y aum<strong>en</strong>tar el cumplimi<strong>en</strong>to por parte <strong>de</strong><br />

los v<strong>en</strong><strong>de</strong>dores<br />

• Restringir el uso <strong>de</strong> máquinas <strong>de</strong> v<strong>en</strong>ta automática<br />

• Prohibir <strong>la</strong> v<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> cigarrillos por unidad


Sustitución <strong>de</strong> Cultivos<br />

• La economía <strong>de</strong> algunos <strong>de</strong> países <strong>en</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> tabaco<br />

• <strong>El</strong> tabaco proporciona un alto ingreso neto por<br />

hectárea<br />

• La industria <strong>de</strong>l tabaco proporciona inc<strong>en</strong>tivos a<br />

los campesinos<br />

• Los argum<strong>en</strong>tos a favor <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>su</strong>stitución se basan<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>forestación


Contrabando<br />

• Baja los precios y hace que <strong>la</strong>s marcas<br />

internacionales más buscadas estén al alcance <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s personas con m<strong>en</strong>os recursos<br />

• 30% <strong>de</strong> los cigarrillos exportados<br />

internacionalm<strong>en</strong>te se pier<strong>de</strong>n al contrabando<br />

• Complicidad <strong>de</strong> <strong>la</strong> industria<br />

• Medidas contra el contrabando<br />

– aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s p<strong>en</strong>alida<strong>de</strong>s<br />

– estampil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> impuestos visibles<br />

– empaquetado especial


Re<strong>su</strong>m<strong>en</strong>: Recom<strong>en</strong>daciones <strong>de</strong> <strong>la</strong> OMS<br />

para el Control Global <strong>de</strong>l Tabaco<br />

• Los programas nacionales globales <strong>de</strong>berían<br />

utilizar múltiples estrategias incluy<strong>en</strong>do políticas<br />

fiscales, políticas <strong>de</strong> información, establecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> lugares públicos libres <strong>de</strong> humo, provisión <strong>de</strong><br />

tratami<strong>en</strong>tos<br />

• <strong>El</strong> apoyo a<strong>de</strong>cuado es crítico y <strong>de</strong>bería incluir<br />

apoyo al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> habilida<strong>de</strong>s,<br />

investigaciones aplicadas, observación y<br />

evaluación<br />

• Fom<strong>en</strong>tar el <strong>de</strong>bate público <strong>en</strong> los medios <strong>de</strong><br />

comunicación sobre temas <strong>de</strong> control <strong>de</strong>l<br />

tabaquismo


Iniciativa Libre <strong>de</strong> Tabaco <strong>de</strong> <strong>la</strong> OMS<br />

(Tobacco-Free Initiative: TFI)<br />

• Proyecto <strong>de</strong>l gabinete <strong>de</strong> <strong>la</strong> OMS<br />

– establecido <strong>en</strong> 1998 por <strong>la</strong> Dra. Gro Harlem<br />

Brundt<strong>la</strong>nd (Directora G<strong>en</strong>eral <strong>de</strong> <strong>la</strong> OMS), para<br />

coordinar una respuesta estratégica global al<br />

tabaquismo como un tema importante <strong>de</strong> salud<br />

pública<br />

• <strong>El</strong> TFI trabaja para construir asociaciones internas<br />

y externas sólidas para lograr un mejor control <strong>de</strong>l<br />

tabaquismo


Conv<strong>en</strong>io Marco <strong>de</strong> <strong>la</strong> OMS para <strong>la</strong> Lucha<br />

Antitabáquica (FCTC)<br />

• Instrum<strong>en</strong>to legal internacional<br />

• Está si<strong>en</strong>do negociado por 191 países miembros<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> OMS<br />

• La World Health Assembly (Asamblea Mundial <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>Salud</strong>) ha solicitado <strong>su</strong> adopción á más tardar <strong>en</strong><br />

mayo <strong>de</strong>l 2003<br />

• <strong>El</strong> objetivo es mejorar el control <strong>de</strong>l tabaquismo y<br />

<strong>la</strong> cooperación <strong>en</strong>tre los distintos países

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!