16.05.2013 Views

el garantismo penal de un ilustrado italiano: mario pagano y ... - RUA

el garantismo penal de un ilustrado italiano: mario pagano y ... - RUA

el garantismo penal de un ilustrado italiano: mario pagano y ... - RUA

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

El <strong>garantismo</strong> <strong>penal</strong> <strong>de</strong> <strong>un</strong> <strong>ilustrado</strong> <strong>italiano</strong>: Mario Pagano y la lección... 533<br />

sobre «qué prohibir» y «cómo castigar» habían sido claras, precisas y p<strong>un</strong>tuales, llegando<br />

a proporcionar <strong>un</strong>a sólida teoría normativa d<strong>el</strong> Derecho <strong>penal</strong>, menos <strong>el</strong>aboradas,<br />

en cambio, se presentaban sus tesis r<strong>el</strong>ativas al problema d<strong>el</strong> «cómo juzgar».<br />

No faltaba, ciertamente, la crítica al procedimiento <strong>de</strong> la época. Y <strong>de</strong> forma clara se<br />

presentaba también la formulación <strong>de</strong> los principios f<strong>un</strong>damentales <strong>de</strong> garantía en<br />

torno a los cuales habría <strong>de</strong> centrarse la dogmática <strong>penal</strong> posterior. Pero no se encontraba<br />

en <strong>el</strong> Espíritu <strong>de</strong> las leyes, y tampoco en De los d<strong>el</strong>itos, lo que FILANGIERI y PA-<br />

GANO afirmaban como indispensable: «<strong>un</strong> nuevo método» procesal que sustituyera<br />

«al antiguo» 47 .<br />

BECCARIA sí había contrapuesto a <strong>un</strong> «proceso ofensivo», practicado «casi en todos<br />

los lugares <strong>de</strong> la Europa ilustrada», <strong>un</strong> proceso «informativo [...] muy poco practicado<br />

en los trib<strong>un</strong>ales europeos» 48 . Contra <strong>el</strong> primero dirigía su crítica mientras que al seg<strong>un</strong>do<br />

lo exaltaba como <strong>el</strong> «verda<strong>de</strong>ro proceso» («<strong>el</strong> que la Razón or<strong>de</strong>na») 49 . Pero los<br />

lineamientos d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o propugnado no estaban <strong>de</strong>finidos con <strong>de</strong>talle en <strong>un</strong> cuadro <strong>de</strong><br />

conj<strong>un</strong>to. Y la verdad es que la a<strong>de</strong>cuada comprensión <strong>de</strong> su p<strong>un</strong>to <strong>de</strong> vista procesalista<br />

no se veía favorecida por la vinculación empírica que su propuesta tenía con <strong>el</strong> sistema<br />

«usado por <strong>el</strong> propio <strong>de</strong>spotismo asiático en los casos fáciles e indiferentes» 50 , sistema<br />

que había enseñado MONTESQUIEU (y que <strong>de</strong> él había aprendido la mayoría <strong>de</strong> sus<br />

contemporáneos cultos) a propósito <strong>de</strong> las instituciones <strong>penal</strong>es <strong>de</strong> los gobiernos <strong>de</strong>spóticos<br />

51 .<br />

Para pensadores <strong>de</strong> <strong>un</strong>a vasta cultura jurídica como FILANGIERI y PAGANO, no era<br />

necesario buscar tan lejos (ni en <strong>un</strong> lugar tan improbable) la alternativa al procedimiento<br />

continental contemporáneo; más útiles que las inciertas indicaciones beccarianas eran<br />

las aceptadas sistematizaciones doctrinales <strong>de</strong> la tradición <strong>penal</strong>ista d<strong>el</strong> Derecho común,<br />

que distinguían dos mod<strong>el</strong>os procesales, <strong>el</strong> inquisitivo y <strong>el</strong> acusatorio: vigente en<br />

Europa <strong>el</strong> primero, monumento <strong>de</strong> la experiencia judicial romana <strong>el</strong> seg<strong>un</strong>do 52 .<br />

Puesto a p<strong>un</strong>to por la ciencia jurídica mo<strong>de</strong>rna con <strong>un</strong>a finalidad puramente teórica,<br />

tal esquema dualista ya había sido explotado en su potencial crítico en los albores<br />

d<strong>el</strong> siglo XVIII por <strong>el</strong> here<strong>de</strong>ro más representativo <strong>de</strong> la tradición iusnaturalista d<strong>el</strong><br />

siglo XVII, Christian THOMASIUS, quien en su disertación «<strong>de</strong> origine processus inquisitorii»<br />

53 había montado <strong>un</strong> vigoroso primer asalto contra la inquisitio. TOMASIO cuestionó<br />

las instituciones <strong>de</strong> la inquisitio sobre la base <strong>de</strong> los «dictamina rectae rationis» 54 y,<br />

por contra, ofreció <strong>un</strong>a <strong>de</strong>fensa <strong>de</strong> la accusatio f<strong>un</strong>dada en su conformidad con <strong>el</strong> Derecho<br />

natural 55 .<br />

47 FILANGIERI, 2003: lib. III, parte I, cap. I, p. 119.<br />

48 BECCARIA, 1774: XVII, p. 46.<br />

49 Ibi<strong>de</strong>m.<br />

50 Ibi<strong>de</strong>m.<br />

51 Cfr. MONTESQUIEU, 1748: lib. VI, pp. 221-243; lib. XII, pp. 341-366.<br />

52 Cfr. DEZZA, 1989: Accusa e inquisizione. Dal diritto com<strong>un</strong>e ai codici contemporanei, Milán: Giuffrè.<br />

53 THOMASIUS, 1711: Dissertatio <strong>de</strong> origine processus inquisitorii, Halle. La edición que aquí se cita se encuentra<br />

en Christianii Thomasii dissertetionum aca<strong>de</strong>micam varii imprimis iuridici argumenti tomus tertius, Halae<br />

Mag<strong>de</strong>burgicae, impensisi vid. Gebaueri et filii, 1777, pp. 421-443. Sobre la doctrina procesalista <strong>de</strong> TOMA-<br />

SIO véase DEZZA, 1989: 116-135.<br />

54 Ibi<strong>de</strong>m, III, p. 422.<br />

55 Ibi<strong>de</strong>m, p. 423.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!