el garantismo penal de un ilustrado italiano: mario pagano y ... - RUA
el garantismo penal de un ilustrado italiano: mario pagano y ... - RUA
el garantismo penal de un ilustrado italiano: mario pagano y ... - RUA
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
534 Dario Ippolito<br />
PAGANO, setenta años <strong>de</strong>spués, explorará <strong>un</strong> sen<strong>de</strong>ro similar. La recepción <strong>de</strong> los<br />
mod<strong>el</strong>os doctrinales le permitió individualizar inmediatamente los p<strong>un</strong>tos <strong>de</strong> referencia<br />
históricos que eran útiles para la <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> su proyecto reformador, así como<br />
para la <strong>el</strong>aboración <strong>de</strong> su más amplia concepción procesalista; la cual, conviene subrayarlo,<br />
no se <strong>de</strong>duce únicamente d<strong>el</strong> primero. Cuando la investigación sobre <strong>el</strong> pensamiento<br />
<strong>de</strong> PAGANO se limita a tomar en consi<strong>de</strong>ración su «Reforma d<strong>el</strong> proceso <strong>penal</strong>» 56 ,<br />
concebida <strong>de</strong> forma realista con vistas a <strong>un</strong>a finalidad práctica inmediata, no logra captar<br />
en su integridad la teoría garantista orgánica y coherente que él articuló. Una a<strong>de</strong>cuada<br />
reconstrucción <strong>de</strong> esa teoría ha <strong>de</strong> ser llevada a cabo, por <strong>el</strong> contrario, teniendo<br />
en cuenta todos los análisis <strong>de</strong> or<strong>de</strong>n histórico, crítico y reconstructivo presentes en las<br />
Consi<strong>de</strong>raciones.<br />
En la orientación <strong>de</strong> su obra, PAGANO asume <strong>un</strong>a perspectiva <strong>de</strong> tipo histórico y<br />
comparativo: su búsqueda <strong>de</strong> las reglas d<strong>el</strong> proceso justo parte <strong>de</strong> la reconstrucción d<strong>el</strong><br />
iter procesal romano-republicano 57 y <strong>de</strong> la exposición <strong>de</strong> las instituciones d<strong>el</strong> sistema<br />
procesal inglés 58 , d<strong>el</strong> cual FILANGIERI había obtenido también los <strong>el</strong>ementos para su<br />
doctrina procesalista 59 .<br />
El cuadro histórico <strong>de</strong> la accusatio romana es diseñado no sólo mediante <strong>el</strong> uso <strong>de</strong><br />
las fuentes legislativas transmitidas por la compilación justinianea, sino también apoyándose<br />
en materiales judiciales y en obras historiográficas (CICERÓN y TÁCITO), siguiendo<br />
<strong>un</strong> mod<strong>el</strong>o <strong>de</strong> matriz humanista, probablemente aprendido a través d<strong>el</strong> estudio <strong>de</strong><br />
Anton MATTHES 60 . El perfil d<strong>el</strong> proceso inglés <strong>de</strong>scansa en cambio en la lectura <strong>de</strong><br />
BLACKSTONE 61 y <strong>de</strong> DE LOLME 62 , cuyas obras, muy dif<strong>un</strong>didas en la Europa d<strong>el</strong> siglo XVIII,<br />
habían contribuido a acrecentar <strong>el</strong> (ya consolidado) mito <strong>ilustrado</strong> <strong>de</strong> Inglaterra.<br />
Es precisamente al final d<strong>el</strong> capítulo <strong>de</strong>dicado al sistema procesal inglés cuando PA-<br />
GANO expresa <strong>un</strong> primer juicio claro a favor d<strong>el</strong> mod<strong>el</strong>o acusatorio: en <strong>el</strong> sistema inglés<br />
«es imposible la opresión, imposible que <strong>el</strong> juez <strong>de</strong> paz, los gran<strong>de</strong>s y pequeños jurados,<br />
los ministros reales concurran todos en <strong>el</strong> mismo mal diseño» 63 . En cuanto a la evaluación<br />
negativa d<strong>el</strong> proceso inquisitivo, esta ya se podía apreciar con niti<strong>de</strong>z incluso<br />
antes <strong>de</strong> ser formulada <strong>de</strong> forma explícita y motivada <strong>de</strong> manera rigurosa, en la reconstrucción<br />
histórica que PAGANO realiza sobre su origen y su evolución.<br />
En contra <strong>de</strong> la opinión <strong>de</strong> TOMASIO, quien afirmaba que <strong>el</strong> origo processus inquisitorii<br />
<strong>de</strong>bía remontarse al pontificado <strong>de</strong> Inocencio III y, en concreto, a las estrategias<br />
judiciales <strong>de</strong> represión antiherética practicadas en aqu<strong>el</strong>la época 64 , PAGANO sitúa <strong>el</strong> na-<br />
56 Cfr. CSP, cap. XXXII, pp. 158-168.<br />
57 Cfr. ibi<strong>de</strong>m, VII, pp. 27-38.<br />
58 Cfr. ibi<strong>de</strong>m, VIII, pp. 39-43.<br />
59 Cfr. FILANGIERI, 2003: lib. III, parte I, cap. I, p. 119.<br />
60 MATTHES, 1644: De criminibus. Ad lib. XLVII et XLVIII Dig. Commentarius. Adiecta est brevis et succinta<br />
iuris m<strong>un</strong>icipalis interpretatio, Utrecht. Sobre la doctrina procesalista <strong>de</strong> MATTHES véase DEZZA, 1989: 106-<br />
116. PAGANO cita frecuentemente a MATTHES (italianizado como MATTEI), sobre todo en la Lógica, don<strong>de</strong> le <strong>de</strong>fine<br />
como «docto intérprete <strong>de</strong> las leyes, pero no agudo pensador» [LP (1), cap. III, p. 11].<br />
61 BLACKSTONE, 1765-1769: Commentaires on the Laws of England, Oxford: Clarendon Press.<br />
62 DE LOLME, 1771: Constitution <strong>de</strong> l’Angleterre, ou Etat du Gouvernement Anglais, comparé avec la forme<br />
républicaine et avec les autres monarchies <strong>de</strong> l’Europe, Amsterdam.<br />
63 CSP, cap. VIII, p. 42.<br />
64 THOMASIUS, 1711: LIII-LIV, pp. 442-443.