Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
berikun. v. bereikun.
berikusi. "Berhikusi (L, Sc), observar, ver por iniciativa propia" A.
beril (berhil BN, S ap. A; VocBN, Gèze, H), berahil (L, BN, Sal, R ap. A). "Berhil (adj.), mot qui s'applique à
un animal mort sans avoir été tué par un boucher" VocBN. "Berhil (adj.), mort naturellement" Gèze. "(BN, S),
mort de mort naturelle (parlant d'animaux)" H. "Se dice de un animal muerto por un accidente" A. Anhitz aldi
gerthatzen da, eria sukhar ustel zonbeitek hartua denean, zangotik soka batez estekaturik, baiteramate herrestan
sasi zonbeitetarat, kabala berhil bat baliz bezala. Prop 1883, 281.
berila. v. berehala.
berilki (berhilki S-saug ap. Lh). Carroña, cadáver de animal. "Zamar"-rek uste ez badü ere, familia harek
ez dü ihur ere bere etxen errezibitzen edo ostatatzen berhilkien larrü ürrüntzütien artian. Eskual 7-3-1913 (ap.
DRA). Gatia zen marfondi, zahar eta itsusi, / hamabortz urte hartan yaten zun xixari, / barbalot, xuxkandera,
arratu, berhilki. A EY IV 184 (traduce "ratas naturalmente muertas"; parece mejor interpretación '[...], ratas,
carroña'). Ur luminos hotx gardenek / laztantzen zuten berhilkia. Mde Po 57. Sorgin-orratz botz, lerdenek /
etzuten orhoit berhilkia. Ib. 58.
berilo, berila. Berilo (piedra preciosa). Eta Zibitatearen murraillako fundamentak ziraden harri preziatu
guziaz ornatuak: [...] Zazpigarrena, krisolitez; zortzigarrena, berilez . Lç Apoc 21, 19-20 (He
berillazkoa, Ip, Echn berila, Ur beriloa, Ol beril, IBk berilozkoa, IBe beriloz). Zortzigarren errenkada da berilo
deitzen dioen berdetara ematen duan arri eder bat. AA III 351. Zortzigarrena da berde dirudiana, eta deitzen
dio berilo. Ib. 580. Laugarrenean krisolitoa, oniza eta beriloa. Ur Ex 28, 20 (Dv beriloa, Bibl jaspa).
- BERILO-HARRI. "Beryllus, berill hárria" Urt III 319.
berin. v. 1 berain.
berina (AN-gip, Lc, BNc ap. A (berin); SP, Deen I 137, Ht VocGr 438, Lar, Dv, H), beirina (L-ain, BN ap. A
(beirin); VocBN, Hb ap. Lh), beina (Lh). Vidrio; cristal de ventana. "Berina, verrine" SP. "Berinia,
glerglugge, [Glasfenster, vidriera]" Deen I 137. "Vitre, beriña" Ht VocGr 438. "Vidrio, beriña" Lar Sup (tomado
probablemente de Ht). "Berina, vitre" Dv. "Verre, vitre" H. "Beirina, vitre aux croisées" VocBN. "1.º vidrio. 2.º
cristal de ventanas" A. "Beirin (L-ain, BN), cristal de ventanas" Ib. v. 1 beira. Tr. Propio de la tradición
septentrional; documentado por primera vez en Etcheberri de Ziburu. La forma beirina se encuentra en la trad.
de A. Rodríguez y en Chaho. En DFrec hay 5 ejs. de berin(a), 4 de ellos meridionales.
Nola iguzkiak baitu / iragaiten beriña, / ni[h]on ere egin gabe / tarte edo hirriskiña, // Iaun mansoak hala
zuen / iragan hillharria. EZ Noel 105. Zeren nola mirail baten berinak ezin geldi bailezake gure bista, estainu
edo berun iratxekiten ezpalitzaio gibeletik. SP Phil 91 (He 93 kristaillak). Beiriña zoiñen hauskor den
ezagutzen ezpadu. AR 400. Zük, beirina klar baten arteti bezala, ikhusten dütüzü bere mendi thinieki
itxasoihalak gordatzen eta estalzen dütian lurraldi berriak oro! Chaho AztiB 6s. Ez badakite seda nola den
aphaintzen, / Berinak nola dire leihotako urtzen, / Nihork erakutsiren golde ibiltzea, / Eta arropa sendoz
gorphutz estaltzea. Hb Esk 185. Itsuak nahi ditu ukitu gauzak, eman-arazten dauzkitzu eskuak berinaren
gainean, eta izartzen diotza gora-beherak [...]. Bainan berinan oro legun dire, ez da gorabehera eta zabaltasun
aski handirik. Hb Egia X. Hiria bera zen urhe garbiz, berina arrasoa iduri. Dv Apoc 21, 18 (Lç, He, TB beira,
Ip bitre, Ur (G) bidrio, (V) biderijo, Echn bridio). Hiriko gizonik tzarrenak komentuko atheak hautsi nahiz ibili
ziren, eta atheak ezin hautsiz, harrika xehatu zituzten berinak. Laph 240. Khurutzefika hura, berinez hetsia
dagokate, ohiko tokian, kapera xaharrean. Ib. 230. Baazuza eta harrizko uri bat heldu da etxeko beriñen
xeakatzerat eta galernaren hasarredura berratuz dua. Atheka 59. Eta nola argiak beriñaren artetik dirdiratzen
baitu igual gorputzaren artetik bere Jainkotasunak dirdiratu zuen. Harispe EE 1884a, 505. Hala nola baitire
iguzkitik ilkitzen iguzkiaren arraioak, eta berina garbi bat barna joaiten, berina hura den gutiena goibeldu gabe
[...], hala sorthu zen Jesus Maria ganik. Lap 178 (V 78). Teilatuko berinatik argi guti bat emaiten zuen
ilhargiak. Arb Igand 77. Bi berina paretan sarthu gintuen leihotzat. Prop 1897, 138. Horra nun, Adorazione
egunean, suntsitua nindagolarik Jainkoa baithan, krik!... berina hek oro pizten diren! JE Bur 72s. Leiho hartan,
berina gibelean, bi xirio handiren erdian, supelizetan emana zen aphez karsua. Barb Sup 142. Xoane Mitrero
heldu zen Garazi-Hergaraitik, egarriak joa, bere mitra edo berinak bizkarrean. Ib. 93. Mikroskopa metalezko
ttutta luxe bat dela, barneko aldetik belztua, gunetik gunera barnean berina batzu dauzkana. JE Med 31. Amak
ganbarako berinak zabalik ezarriak zituen aire zahar eta usainduaren erreberritzeko. JEtchep 25. Orduan,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
985