Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
berexizio. v. bereizizio.
berexka. v. abaraska.
berexkatu. v. berezkatu.
berexki. v. bereziki.
berexkida. v. berezkida.
berexta. v. berezita.
berextaile. v. bereizle.
berextale. v. bereizle.
berextantza. v. bereiztantza.
berextu. v. bereizi.
berez (gral.; SP, Lar, Añ, Hb ap. Lh, VocCB, Dv, H, VocB, A DBols). Ref.: A; Etxba Eib; Elexp Berg. Tr.
Usual entre los autores meridionales desde finales del s. XVII. Al Norte apenas aparece: se encuentra en
Leiçarraga (en la construcción bere berez) y Pouvreau, y hay además algunos ejs. aislados de autores de los ss.
XIX-XX. La expresión berez bere es, sin embargo, casi exclusivamente septentrional.
De por sí, por naturaleza, en sí mismo; espontáneamente (referido tanto a una 3. a pers. sing. como pl.).
"Berenez, berez, de soi" SP. "(De su) motivo" Lar. "Alper da Maria makillatu, berez bear du. Refrán que enseña
que no sirven los palos para hacer, v.g. discreto a un tonto, si de suyo no tiene fondos" Ib. "(De) suyo" Lar y Añ.
"De sí, de por sí" Añ. "(Tiénelo de) genio, (c.) berez, etorkiz dau, dakar" Añ. "Por sí" VocCB. "Berez ez da
gaixtoa, il n'est pas naturellement méchant" Dv s.v. bere. "Berez nafarra da (G), il est navarrais de naissance" Ib.
s.v. ber. "San Juan berez il zan (Lard)" Ib. s.v. ber. "De, par soi-même, de sa nature, par ses forces" H. "Por
naturaleza" VocB. "De suyo, espontáneamente" A. "De por sí, por naturaleza" Etxba Eib. "Berez etorri jata gaitz
au" Ib. "Udabarrixan berez betetzen da lurra loraz" Ib. "Gripia berez pasau jat" Elexp Berg. "Lanak eztie berez
eitten" Ib. v. berenez.
Eta berez bekhatu eztelarik, bainan eskas-makhur bat xoilki delarik, guziarekin ere perillosa da. SP Phil 342s
(He 349 berenez). Halaber omen ona, berez eztelarik hagitz desiratzekoa, badarik premia guziz handizkoa da.
Ib. 222. Kantak, berez hain plazergarri direlarik, orduz kanpokoak dira doluan. Ib. 173. --Zein da Jaungoikoa? -
-Da Jaun bat edo gauza bat berez dana eta inogandik ez datorrena. CatAnz 3. Eta alarik egia dio Cratylok,
dionean berez ta bere izatez dagozkala gauzai izenak. Lar DT XLIX. Ta su, berez beti-beti ta era batean ta berdin
erretzen duena. Mb IArg I 255. Ta bihi ta azi hau izanagatik berez bihirik eta azirik txikiena. Ib. 209. Andrea
gizonak nai duena egiteko prest egotea andreari berez dagokan egitekoa den. Ib. 182. Oriek guziak uso ta
kostunbreaz jakiñak dira Euskaldunen artean, ta Arte gabe edo berez. Cb EBO 31. Gizon ori etzan Kristaba,
ezpada Jentil fede ta lege bagea: eta berez artz edo leoi bat baño gogorragoa. Cb Eg III 372. Iraute onek lenago
grazian egotea, Jainkoaren adiskide izatea, berez eskatzen du edo esan nai du. Ib. 215. Ona da izu-damua;
ordea berez utsik ta Konfesio gabe ez da bekatuak barkatzeko diña. Ub 208.
(s. XIX) Lengo Konfesioak gaizki egin badira arkitzeko salbazioko bide berez bakarra, zeña dan konfesio ona.
Mg CC 156. Zerren damu ta propositu egiazkoak berez dakar konzienzia aztertzeko ta bekatuak ezagutzeko gogo
ona. Ib. 168. Jangoikua izanik berez ain ona, aserratuten da pekatu mortal baten kontra. Mg CO 216. Zenbat
egur ezarten ez jako lujurijako su, berez biziari, iraun daijan? Ib. 253. Ta pekatu egiebanian gogortu, arantzatu
ta lartu jakola lur berez bigun ta samurra zana. Mg PAb 149. Batek berez bakarrik ezin lei ezer, baña guztia
Jesusen graziaz batan. Añ LoraS 176. Ume txikiak lenengoan eztakie berez ibilten. Ib. 89. Orra zein etsai andiak
eta indarsuak dituan gure anima gaixoak, berez aiñ argala eta gaitzera etziña dagoalarik. Gco I 418. Presunzio
arroa, uste duelako berez eta bere indar edo alegiñakin bakarrik salbatuko dala. Gco II 6. Oentzat guzientzat ez
da ezkonza estadu egokia berez. AA I 594. Erbi-zakurrak berez dakar erbitarako griña. Ib. 400. Jokua da
olgeeta bat berez, inok bere kondeneetan ez dabena. fB Olg 28. Izanik proximuak egin daben gauzia berez
bardina, nai onerako, ta nai gatxerako. fB Ic II 218. Gizonari berez edo bere naturalezaz datorkijo gurasuak
amadu eta honretia. Astar II 88. Ez dau lurrak emoten / berez ondasunik, / atxur ta laieagaz / eragin bagarik.
Zav Fab RIEV 1909, 38. --Zer bekatu da yuramentua egitea nezesidaderik gabe? --Berez beniala, Yauna. CatB
43. Errege bat da guziz zuhurra, ona, aberatsa, jenerosa, justua, urrikalmendutsua, guzia berez dena, imortala.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
965