Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
laguntza / eraman deiegun / ta albiste eman esanaz / nola bete degun / berenez ezin zuten / promesa Arantzazun.
SMitx Aranz 234s. Oiuka ari ere dira ez dirala berenez egiñak: "egiñak geralako gera izan ere; beraz, izan
baiño len ez giñan, gerok gerau egiteko". "Se ipsa non fecerit". Or Aitork 307. Esan ere nezake, onespide au
berenez ernalduz ugaltzen diranengatik, dala. "Quae gignendo ex semet ipsis propagantur". Ib. 407. Ibilkoiak
dirade berenez Egileak sortaraziriko izaki guziak. Zait Plat 36 (cf. ib. 103 berenezko gogoak badarama). Legea
adimenduzkoa izanez, zentzudun guzien zoriona nola ez lezake egin berenaz? Lf ib. XVI. Ez dakinat zer den
zoriona atzokoari ta biharkoari ez badut ene gogoa eratxikitzen. Oraiko zorionik ez dun, berenez. JEtchep 71.
Mintzor ori naierara alda baledi, ez legoke eragozpenik; baiñan erdera oriek ez dakarte berenez. "Pero esas
lenguas no traen consigo el cambio de acento". Or in Gazt MusIx 18. Erran dugun bezala, antzokia berenaz
hutsa da: ez du neholako lekurik itxuratzen. Lf in Casve SGraz 11.
v. tbn. Brtc 162. JanEd II 11. Berenaz: JesBih 419. MarIl XIV.
- BERENEZ-BEREN. "Berenez beren dire Orreaga ta Auritze (BN-baig-mix, R), Roncesvalles y Burguete son
independientes" A.
- BERENEZKO (Dv), BERENAZKO (Dv). Propio; natural. "Berenazko, berenezko (le guipuscoan berezko est
plus régulier), naturel, qui vient de nature" Dv. "Certains sous-dialectes confondent berezko avec berenazko;
berea et berena sont les radicaux des deux mots, et il est clair qu'il faut dire berezko quand le sujet est singulier,
et berenazko lorsqu'il est pluriel. Hazeriak badu berezko usain tzar bat, le renard a une mauvaise odeur naturelle.
Hazeriek badute berenazko usain tzar bat, les renards ont etc." Ib. s.v. berenazko. v. berezko. Tropoak,
Autoreak diotenez, berez itzetan ta Figurak gauzetan aldaera ori egiten dute, edo berenezko sentidutik beste
batera mudatzen dira. Cb EBO 39. Haren bihotz-beheratasunaren higimendu berenazko batzu. "Des
mouvements naturels de sa sensibilité". Birjin 450. Segur naiz beraz, eta Jesu-Kristo, berenazko egiaren hitza
berme dut, ez naizela errebelatuko. Dh 111. Mendi koipatsuai ixurten zaiezkaten berenezko izerdi ezadetsuen
bidez. Izt C 4. Kantuz egoki emateko duten doai berenezkoa. Ib. 215. Ezen bada bethidanik berenazko izate bat.
Hb Egia 1. Baitezpada berenazkoa da behar den izatea, ungi guziak darraizkona. Ib. 1. Berenazko gertariak (=
'espontáneos'?). Mde Pr 337. Berenezko gogoak badarama batzuen edo besteen alde iartera. Zait Plat 103.
berenga (S ap. Alth Bot 16 A; Foix ap. Lh). "Pervenche" Alth Bot 16. "(S; Alth), vinca, pervinca" A.
berengain. (Estar, etc.) aparte, por su cuenta (ref. a una 3.ª pers. pl.). Cf. beregain; cf. tbn. ejs. de beren gain
'a su cargo' s.v. gain (6). Bost ballera oietan, nork bere Prinzipe edo Satrapa zeritzatenak buru zituztela,
beren gañ eraentzen ziran; baña kanpokoakkin despita edo aserrerik bazuten, elkartu eta bat-egiten ziran. Lard
138. Hauts dezatela beren ohiko komentuekilakoa; jar ditela beren gain, zu eta ni bezala. HU Zez 179. Elizaren
gizonak utzi zituen irakasle [Gobernamenduak] beren gain, bakarka; ez, multzoka. JE Bur 43. Geiago ta geiago
loditu zitzaien berengaiñ nai zutena egiñaz bizitzeko amesa. Ag G 62. Ezen ez da ahaztu behar Irlandarrak
politikaren aldetik beren gain egon baziren ere, asko goizik Latinen kultura eta hizkuntza ezagutu zituztela. Mde
Pr 225.
berengaiz. Por su cuenta (?). Lili-gañean erle bat orain / ego txabalez jarririk / eztigai ona miazten dago /
aren barne xamurretik; / iñork al daki maita badira / berengaiz ezaguturik? EA OlBe 26 (en la vers. de Txindor
34 maita badira / beren gaiz ixill-ixillik).
berenganatu. 1. Atraer hacia sí (ellos); conseguir para sí (ellos). v. bereganatu (2). Tr. Documentado en
textos guipuzcoanos desde comienzos del s. XIX. En DFrec hay 4 ejs. Infernuko etsaiak egiten dute alegina
milla aldetara berenganatzeko anima. Mg CC 212. Beti ari dira palakatzen, eta losentxan gure borondatea, ta
au berenganatzen badue, are gaistoago ta indartsuago egiten dira. AA III 613. Erromatarren borondateak
irabazi eta beren bedeinkazio danak guziak berenganatu zituzten. Aran SIgn 104. Bera erori erazi edo
berenganatu zezakeen kreaturen bildurrik iñon ere etzeukan. Arr May 121. Aberastasun iturri oiek zabaltzen
dittu Aitta Santuak esku zabalez kristau taldeak nai aña aberaskai berenganatzeko eran. Inza Azalp 103. Auek
beren burua auts-errez estali ta betetzen dituzte, gizonen begiak berenganatzeko. Ir YKBiz 130. Beren gogo
xalotan ezpaitzuten kabi gizakumeak azitakoan berenganatzen dituzten txarkeriak. Etxde JJ 227. On-agindu
soila berenganatzeko ixuriak diran biotz-andiko gazteok. Zait Plat 114. Asko kosta omen zan, bañan
berenganatu zuten Irun alde ori. Salav 55. Eder guziek maite-miña sortu ta berenganatu egingo balute,
gogoentzat zoramena ta nora-eza litzake. Berron Kijote 159.
2. berengandu. Volver en sí (ellos). Cf. bereganatu (3). Zerbait berengandu ziranean, biak nola biak
batera deadar egiñ zuten. Arr GB 132.
3. (Con aux. intrans. bipersonal). Venir(les). Cf. bereganatu (4). Hegiaphalia ta Etxahuniari gertakizun
alai ta tristeak berenganatu zaizkie urte labaintze ontan barrena. Etxde JJ 231.
berengena. v. berenjena.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
954