Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
naturalmente; por sí mismo(s) (referido a una tercera persona, singular o plural). "Berenez, berez, de soi" SP.
"De suyo" Añ. "De sí proprio, por sí" Ib. "De por sí viene el mal, (c.), bere kabutan, berez dator, bereanez" Ib.
"Naturellement" Dv. "Berez ou berenaz ez da gaixtoa, il n'est pas méchant de sa nature" Ib s.v. bere. "De, par soi
même, de sa nature, par ses forces" H s.v. berez. "Berenez 1.º (V, G, L), por sí mismo. 2.º (Gc), por sí mismos"
A. v. berez. Tr. Usado por autores septentrionales desde Haramburu, su uso aumenta desde principios del s.
XVIII; al Sur se documenta en textos guipuzcoanos desde mediados del s. XVIII, y en algunos vizcaínos del s.
XX. Al Norte se emplea indistintamente para el singular o para el plural, mientras que entre los guipuzcoanos
siempre aparece referido a una tercera persona plural; en vizcaínos como KIkV, Eguzkitza o Enbeita (que utiliza
beren para la 3.ª pers. sing.) lo hallamos referido al singular.
En cuanto a la distribución de variantes, berenaz se encuentra por primera vez en Larreguy, y ya desde principios
del s. XIX se convierte en la forma más utilizada. Los autores meridionales (si exceptuamos a Iraizoz, y unos
versos del s. XIX) emplean berenez.
Bataz, barurzea, berenez gauza ona baita. Harb 175. Ezansiatuaren bekhatua eta eritasuna ere hain da
handia, non berenez ezpaita sendakizun eta ez barkhakizun. Ax 99 (V 68). Gauaz egiten dira, eta ilhunpean
erraz da hainitz kasu ilhunbetsurik eta biziosik sar arazitzea, berenez hagitz gaizkirakor direnen artera. SP Phil
370. Arroxina bera berenez konsumitzen da. Gç 30. Zeinak hitzei berenez disposizino xoilla baizik eztutenei
emaiten baitiote izaite osoa. ES 127. Halako hitzak eta izenak baitirateke berenez eskuarazkoak. Ib. 102. Ordea
hau da arrozoin hagitz flako bat, eta berenez indarrik gabekoa. Ib. 163. Iaunaren iuiamenduak egiazkoak dire,
eta berenez dire iustuak. Ch III 58, 1 (Mst bere beithan iüstotarzüna dadüke, Echve berengan justifikatuak, Ol
berenez). Gizonak eztuela berenez onik, eta ezin dukela deus ez ere buruperik. Ib. 40, tít (Ol berez). Jainkoa
berenez da perfeta, eta eztu kreatura baten-ere beharrik. CatLav 31 (V 24). Zeren berenez grazia ez baita
ezagutzen gure sensuez, zeren den gauza ispiritual bat edo gorphutzik gabea. Ib. 210 (V 107). Egiten dituzten
akzione berenez onak direnei, berehala urguillos errendatzen dire. He Gudu 35. Bertute haren usantza edo
habituda saindu bat, berenez perfeta dena. Ib. 87. Badakit eta fida naiz Jesu-Kristo gure jauna baithan deusere
ez dela berenez lohi denik. He Rom 14, 14 (Lç bere berez, Dv berenez, Bibl berez). Gizon geienak moldekaiz ta
gogorkiago, eta andreak berenez poliki ta emekiago itzegiten dutela. Cb EBO 13. Egiteko hau, berenez, itsua
zen. Lg I 327. Zer ziren! Berenaz nekhazale pobre eta iziper batzu. Lg II 143. Ez duzue kondemnatuko haren
akzionea non ez den berenaz kondemnagarria. Ib. 201. Zenbat ere gizona herbala baita berenez, hanbat puxant
billakatzen da Jinkoaren lagunzarekin. Mih 72.
(s. XIX) Askok uste due bekatu andiak dirala onelako biraoak, berenez ezpadira ere. Mg CC 162. Badakite
berenez mortalak zirala loikeria alakoak. Ib. 113. Mundu huntako nekhe, borroka, gudu, pairamen guziek
eztezakete berenaz zerua merezi. Dh 171. Nola Jainkoa berenaz baita arrimu ta orde zuzena bera. Ib. 45. Oek
Jaunaren begietan utsa edo ezer ez bezala ziran berenez. AA I 505. Berenez duen berotasunaz gañera
ardoarekin erazekirik ezin eskura ditue beren buruak. AA III 381. Asko gizon dira berenez zintzoak [...], baña
beren edanerako makurtasunarekin ezertarako ez biurtzen diranak. Ib. 374. Berenaz da ongi maitea, zeren den
Semea naturalezaz. Jaur 114. Berenez etortzen dira naranjak, limoiak eta beste fruta batzuek. "De por sí". It Dial
40s (Ur berez, Dv beren baitharik, Ip berak). Lur zelaiak dira onak landutzeko; zeren berenez txarrak izan
arren, nekazari onak ondutzen ditu. Ib. 52 (Ur eurenez, Ip berañez). Zeren Jentillak adoratzen dituzte imajiñak,
berenez, birtuteren bat zutela ustez. LE Urt 256 (ms. 91r beréz). Berenez diralako osasungarriak [iturriak]. Izt C
109. Zuaitz mueta anitzek txertatu ere bage berenez dakartziten garau ugaritsuakin. Ib. 153. Berenaz oraiño zen
bizitzekoa. "De son tempérament". Gy 263. Ondotik duenean, hurbildik adarra, / Zezena muthiria, berenaz
hazkarra. Hb Esk 222. Ez ditu iguzkiak argitzen; berenaz dire argi, nola iguzkia. Hb Egia 40. Izpiritu-Saindua
ere berenaz ezin ikusia da, bainan hark ere hartu ditu behar orduan gizonei zioazkoten itxurak. Ib. 97. Kamartza
ere ferdea da berenez, bainan egostean gorritzen da. Dv Dial 19 (It y Ur berez, Ip berañez). Etzarela oraino
nihondik hurbiltzen ezagutzera berenez zer den haren beltztasuna. Dv LEd 129. Lizarra, gure aldeetan, bakhan
ikhusten da berroetarik kanpo; eta bizkitartean zuhamu ederrenetarik da berenez. Dv Lab 321. Lore guziak
igartu ziran, eta zuhaitz eta landareen ostoak oritu eta berenez erortzen etziranak, aize otz gogorrak dantzatuaz
botatzen zituen. Arr GB 61. Ez izanagatikan / berenaz tontuak. In Ud 17. Hortakotz igandetan ez dire horiek
berenaz bekhatu. Arb Igand 83. Sakrifizioari berenaz datxeikon egin-bidea da Mezaren entzulek aldi oroz
komunia dezaten. Ib. 110. Bainan ez da berenaz elizatiarra, edo bederen ez da debota. HU Zez 197. Horra
gauza bat, berenaz ona, ezin hobea. HU Aurp 82.
(s. XX) Zeren Sakramenduek agerian seinalatzen baitute emaiten daukuten eta berenaz ageri ez den grazia.
CatJauf 103. Zina berenaz gauza ona da? Ib. 78. Gauza danak berenez, euren bidetik, nai eban erara etorriko
jakozalakoan. Ag Kr 153s. Jaungoikoaren, Andra Mariaren, naiz Deunen aurka itxuskeriren bat esatea da
biraoa, ta berenez gaiztakeri izugarria. KIkV 64. Yaunaren ebatzak egitsuak dira, ta berenez zuzenak. Ol Imit
III 58, 1. Alatz-egodun Bera-Berenez / Gurendaz dua goirantza. Enb 111. Aldareko argiak berenez pizten direla.
Or Mi 77. Aren itzak berenez zuten maitera yoera, euliak eztira bezala. Ib. 70. Oiek berenaz artaldea ondatzera
datozen otsoen idurikoak dira, baña ala ere azaletik ardiz yantziak agertzen zaizkigu. Ir YKBiz 139. Baña
alogera berenez bidegabea danik eztausku iñoz be esan. Eguzk GizAuz 173. Baña estaduak berenez ezer egiten
eztaki. Ib. 108. Berenez joango ziran orpora, zulotik irten dan ardazburua bezelaxe. TAg Uzt 130. Sorterriko
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
953