Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
bereizgaitz, bereizigaitz. Inseparable. Al dunak ikus beza iru auetan bizia zein bereizigaitz dan, bizi
bakarra, ezaguera bakarra, izate bakarra. "Inseparabilis". Or Aitork 387. En DFrec hay un ej. de bereizgaitz.
bereizgarri, berezgarri (Dv A), berexgarri, berezigarri. En DFrec hay 9 ejs. de bereizgarri y 3 de
berezgarri. I (Adj.). 1. Distintivo. "Distinctif" Dv (A traduce erróneamente 'distinto'). v. BEREIZGARRIKO.
Zer gauza ote den Jesusen Elizako gauza berezigarri hau? Mb OtGai II 219. Beste gauza bereizgarrien
artean daukana da sendo eta kabida aundikoa izatea. Ant EE 1884b, 41. Gu ere, gere elburu berexgarritzat
euskal yakintza soilki auturik, onexekin zer ikusia duten lanetara lotzen gera. Y 1933, 8. Etzun ezer
berexgarririk ikusten. Beste neska guzien antzekoa zirudian bere buruari. Eston Iz 21s.
2. bereisgarri (Lar), berezigarri (Urt I 220, Lar). "Adoptandus, [...] hautagárria, berezigárria" Urt I 220.
"Elegible, autagarria, irakurgarria, bereisgarria" Lar.
3. berezgarri (Hb ap. Lh), berezigarri (Lar), berexgarri (Hb ap. Lh). "Divisible, uzigarria, berezigarria" Lar.
"Separable, paragegarria [...], berezigarria, berezikizuna" Ib.
4. behexgarri. "Distinto (L, BN) Lander" DRA.
II (Sust.). 1. +bereixgarri. Característica, rasgo distintivo. --Zein bereixgarrik edertuko dittuzte, ba,
autatuen gorputzak? --Autatuen gorputzak edertuko dittuzten bereixgarriak auek dira. Inza Azalp 111. Antzeidazketan
ikasiaren tankera ta erri-gizon iatorrarena berebat elkartzen ditu. Au du bereizgarririk ondozkoena ta
sarkorrena. Or BM 20. Irlandarren berezgarriak oro higuindu zituzten: jaunzkera, ohiturak eta, ororen gainetik,
hizkera. Mde Pr 210. Talde hontako fenomenuen berezgarri nausiena hauxe da: ez baitute mediumen beharrik
gertatzeko. Ib. 337. Beranazko fenomenu horien beste berezgarri bat, haien iraupena da. Ib. 338. Gain-bera
zetorren arratsaldearen illunak eta bereizgarri gabeko elurraren zuritasunak beren jo-mugatik saiestu-azi zien.
Etxde JJ 258. Gizonik geientsuenak alkarren bereizgarririk gabeko itxaso zabalean galdurik bizi gaituzu.
"Nadamos en el océano de la vulgaridad". Etxde Itxas 9. Bertze aldi batzutan erraiten du mundu huntako zerek
badutela, izaitearekin nahas-mahas, aldagailu eta berexgarri zerbait, desberdin eta irabiakor egiten dituena. Lf
in Zait Plat XXIII. Aipatu ditudan bereizgarriez gainera, badute beste bat. MEIG VI 177. Euskal literaturaren
bereizgarri orokorrak. MEIG IV 49.
berezgarri (Lar). "Divisa, en el Blasón, ezkutarmaren berezgarria" Lar. Oñez egin zuten eliz-arañoko
bidea, buru zetortzilarik jaun apezak, ikurriñak eta beste berexgarrik zekarzkitela beilari-sailek. Herr 25-9-1958,
2.
2. bereiskarri (Lar). "Puntero de muchachos para ir deletreando, txotxa, bereiskarria" Lar.
- BEREIZGARRIKO. Distintivo. Letrén berezgarriko merka: uä, uë. Lç ABC A 3v.
bereizgarritu, berezgarritu (Lar). "Divisar, en el blasón" Lar.
bereizgile, berezgile (Lar). "Banderizo, el que hace bando" Lar.
bereizi (S; Hb ap. Lh), behexi (Hb ap. Lh), behezi (S), beraxi (AN-ilzarb), bereistu (G; Lar, H, A (que cita a
Izt)), bereixi, bereiztu (Lar, VocS), beresi (Lar), berestu (G-azp, AN), berexi (AN, B, BN-arb; H; -rh- S),
berexitu, berextu, berezi (G, AN, L, BN, R; SP, Ht VocGr, Lar, Aq 878, VocS, Añ (AN), Lecl, Dv, H; -rh- S;
Arch VocGr, VocBN, Gèze, Hb ap. Lh), berezitu (G; Lar, H), bereztu (AN-larr; Añ). Ref.: A (berezi, berexi,
berezitu, bareistu, berestu); Bon-Ond 157; Lh (berexi); Lrq /behés/, /beheste/; Iz Ulz (berexi); Asp Leiz2 (berexi,
bereztu); Gte Erd 281, 289.
Tr. Desde Leiçarraga y durante todo el s. XVII y la mayor parte del XVIII, las formas con -z- son las únicas
utilizadas en la tradición septentrional; el sistema más usual es berezi, berez, berezte- (beretze- en Leiçarraga y
Tartas), berezitze- en Pouvreau, y algún ej. de berezitu en Etcheberri de Ziburu. En el último tercio del s. XVIII
aparecen los primeros ejs. septentrionales de berex-, en Larreguy (que tbn. usa berez-) y CatLan. A partir de
principios del s. XIX, berex- se impone como mayoritario en los textos septentrionales no suletinos, quedando la
forma berezi reservada a la función de adjetivo (v. berezi): sólo se encuentra berez- en CatLuz, Duvoisin,
Arbelbide y Eskaraz Eguia de Hiribarren (en Eskaldunak utiliza berex-); en el s. XX sólo en Etchepare,
Etchamendi y Mirande. La forma propia de la tradición suletina es berhez-, aunque durante el s. XX tbn.
aparecen ejs. de berex- y behex-. Los autores alto-navarros, baztaneses, salacencos y roncaleses utilizan berex-
(berexitzean ya en las poesías de Pamplona de 1609); en Lizarraga encontramos tbn. algún ej. de berezi. En
textos occidentales no se encuentra antes de Larramendi; durante los siglos XVIII-XIX las formas más utilizadas
son berezi y --sobre todo en la segunda mitad del s. XIX-- berezitu; la forma mayoritaria para el sust. verbal es
berezitze-, aunque tbn. se encuentra berezte- en Mendiburu y algunos ejs. de bereizte-. Larramendi (SAgust)
emplea bereiztu, Mendiburu generalmente berezi, Ubillos berezi junto con bereiztu y berezitu; Astarloa bereztu,
Lardizabal berezi y berezitu. Se encuentran ejs. con palatal en las Fábulas de Iturriaga (que en los Diálogos usa
berezi), además de bereixt- en Beovide. En el s. XX, berezi y bereizi son las variantes más utilizadas, siendo sin
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
938