Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
tbn. behala) es la propia de la tradición suletina. Las formas con -n final aparecen en textos vizcaínos: beralan en
los cantares de la quema de Mondragón, Escrituras de Andramendi y Capanaga, berlan en Zavala (que tbn. tiene
un ej. de berealan) y en la segunda ed. de Escu liburua, de Añibarro; en estos dos últimos tbn. aparece belan. Cf.
además berealangoan en D. Agirre. Berla aparece en Lizarraga de Elcano y otros textos alto-navarros del s.
XVIII. Hallamos además berela en Orixe, T. Agirre (Uzt 29) y Uztapide, beela en Orixe (en la grafía bêla), y
bela en Echenique, Orixe y Jautarkol. En DFrec hay 138 ejs. de berehala; hay tbn. 21 ejs. de berehalako.
1. Inmediatamente, al momento. "Incontinent" SP. "Tôt, bientôt, berehala, laster" Ht VocGr 432. "Beharala,
incontinent" Ib. 374 y Lecl. "Inmediatamente", "(al) instante", &c. Lar y Añ. "Al momento", "luego, al punto",
&c. Añ. "Promptement, d'abord" Lecl. "Tout de suite, promptement, sans délai" VocBN. "De suite, incontinent"
Dv. "Bela (B), contraction de berehala" Ib. "Behala, aussitot" Lrq s.v. ber. "Enseguida, pronto. Solamente se usa
en frases negativas. Ez aiz bela etorri" Elexp Berg. "Ezuan bela juan gogaikarri aura" Elexp Berg. En hablas
guipuzcoanas es corriente su empleo en frases exclamativas con sentido irónico: bela etorriko dek!; puede
emplearse tbn. solo, con la frase sobreentendida.
Tr. Documentado ya en los antiguos cantares vizcaínos, es de uso prácticamente general, aunque no aparece
en algunos autores septentrionales antiguos como Dechepare o Leiçarraga (el segundo sí lo emplea en otra
acepción, q.v.).
Ganboarrok su emaitean / Asi dira, ta onegaz urten daude beralan / Oñeztar barruangoak (Cantares de la
quema de Mondragón). TAV 3.1.7. Ubillos ta Yartuak ulertu beralan, apa lastan a[l]kar biak artu dabe. "Y
luego". (Escrituras de Andramendi). TAV 3.2.9. Beheiti ezazu zeure burua lurreraiño, eta berriz bere hala
ailtxaturik errazu hunela. Mat 310. Oneki batean bear du bereala obratan ezarri esperanza. Ber Trat 88r. Eta
faltan baldin bahaiz erori maleziaz, / Berehala doloradi egin duken gaizkiaz. EZ Man I 32. Hek erran eta
berehala, gehiago iguriki gabe, zerutik su bat igorririk erre zituen. Ax 124s (V 82). Probeari emanen diozuna,
guti edo anhitz, emozu berehala. Ib. 229 (V 152). Egundan' ez-ailiz iaio gaxtagina / Edertza, neskato onaren
zegina, / Edo iai'-eta, berhala / Hil ailiz, inhar bezala. O Po 18s. Iuramentu egiten dabenz beralan begiratu
baga guzurra ala egia dan. Cap 95. Eta egin dagianean, esan begi beralan. Ib. 125. Halako gaitzari garaituz
gero, berehala bake eta kalma handia eginen du. SP Imit III 53, 3. Hainitz hiltzen dire berehala eta ustegabean.
Ib. I 23, 3. Gaztigatzen gaitutzunean, / Aithortzen ditugu faltak; / Bañan berehala ditugu / Ahanzten zure bisitak.
Gç 217. Berehala ezagut arazi darotzut ene bekhatua. Ib. 44. Israeliten amek bere lehen haurrak ohereska
litzoien, zoin berhala arrerosten baitzütien haren eskietarik, diharü emaiten zerienaz. Bp II 104.
(s. XVIII) Hori zela kausa berehala igorri zuen bere etxetik. ES 169. Laxatzen bainaiz berehala, eta erortzen
epheltasunerat. Ch III 40, 1. Eta bear ote du batek, pekatu eriozkoan jauzten dan guzian, bereala konfesatu,
barka dakion? CatBurg 36. Argiaz itz-egiten degunean, gogoratzen oi zaizkigu bereala eguzkia, illargia eta
beste zeruko izar guziak. Lar SAgust 3. Presunen edertasunaz llilluratua eta xarmatua zure burua sentitzen
duzunean, separa zazu berehala, ikhusten duzunaganik, ikhusten ez duzuna. He Gudu 130. Eta entzün eta
sinhetsi dütian gaizen ez besteri berhala arraerraitia. Mst I 4, 2. Artu zuten bereala beren Errege ta sartu zuten
preso. Mb IArg I 214. Goizean jaki, ta bereala, Jainkoari eskerrak eman. Cb Eg III 355. Egorri zuen berehala
aitzindari bat berrogoi eta hamar gizonekin profeta haren ondoan. Lg I 364. Pruntki eta berehala emazu
emateko duzun hura. Mih 52. Garbitarzünaren kontrako tentazioner berhala bihürtzia, objet lanjerosetarik bere
bistaren berzaldeat itzültzia. CatLan 95. [Jüiamendü partikülarra] da Jinkuak batbederaren arimaz egiten diena
hil onduan bereala. Ib. 50. Berehala ametsa bezala joan den sentsuen satisfakzione labur bat. Brtc 154. Bekatu
mortalean erorzen denean bear da konfesatu berla barkatzeko? CatUt 220. Ikusiordúko bát mejorátzen, berla
diote inbidia. LE Prog 110.
(s. XIX). Sira banuazü / orai arren berhala, / eta ützülzen nüzü / mementian Theadosarekila. Xarlem 718.
Ama Birjiniari goisian jagita beriala, ta gabaz oera guazanian debozinoz iru Abe Marija errezetia. Mg CO 290.
Illko zaitut bertan bereala irteten ez badezu nere etxetik. VMg 10. Sentenzia bat bereala beteko dana. Añ EL 1
47. Zelan artuten eztoguz bereala berak emoniko errezeta osagarriak? Añ LoraS 74. Zenbat aldiz, batak edo
besteak igui dezuen gauzaren bat esaten edo egiten dizuelako, bereala aserratzen zeraten. Gco I 433. Orréki
berealá palakatzendá Jangoikoa. LE Ong 21v. Esan zuan: egin bedi au, egin bedi ura, ta bereala agertu zan
guztia egiña. AA III 337. Au eginda bereala ekiten diot nere nekeari. Ib. 363. Egiazko su bat, damnatuen arimak
mundutik ilkhi ta berehala, eta hekien arimak eta gorphutzak azken juiamendutik goiti erreko dituena. Dh 163.
Azaldau zan beriala kanpuan ta konbentuban Marinoren eskandalu andija. fB Ic II 232. Ez dok enetzat obe /
iges berealan, / mendira egitea, / zer yan billatzeko / sabel ain muritua / nosbait beteteko? Zav Fab RIEV 1907,
537. Umea gurasoak / Yaunaren bildurrean / azi baleu, ak berlan / igarrita, gaistoak / uxatuko lituke. Ib. 1909,
33. Galdu egingo da / gizona ta belan. Ib. 36. Zeure argaltasunez yausten bazara, berlan damutu alan egina. Añ
EL 2 83s. Atsegin zoro, zikin, belan yoan tzan bategaiti. Ib. 65. Ekarriko dirade / bereala arriyak, / Egiteko
bertatik / pillare berriyak. Echag 50. Bertarik khorpitzak oro / Jaikiren dirate gero, / Eta juanen berhala /
Jozaphateko sorhora. UskLiB 218. Barkhatzen du egiazki, bihotz onez, berehala, osoki, bethikotz. Jaur 193.
Espos hori behala zaldiz hiriz hiri / Arranjü egitera andre zaharreki. Etch 436. Apustu onen ondoren bereala
beste bat jokatu dute Bergarako plazan. Izt C 245s. Herioari oihu du egiten. / Herioa behala jiten. Arch Fab
119. Orain artian ez badot penitenzijarik egin, asi biar dot beriala. Ur MarIl 65. Emazteak gerrian atzematen
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
922