Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
galtzera zoan Maria. Ox 72. Eta zakurrek, agertuz hainak, / bere zituzten oihanak. Ib. 91. Badakite gainera bere
dutela gazteek, zuzen ala oker, azken hitza. MIH 302.
(Berea izan). Doatsu, azkenean, persekuzionea Yaunaren ohoretan yasaten dutenak; ezen berea dute
zeruko erresuna. Lg II 146.
- BERE KABUTAN, BERE KABUZ, etc. v. kabu.
- BEREKIKO. v. berekiko.
- BERE HONETAN (bereunten B; beriunten B; beriontan AN-ulz). "Emen berian, ementxe berian, berióntan,
aquí mismo" Iz Ulz. "Bereunten, beriunten, aquí mismo. Hau bereunten ine (egiña)" Izeta BHizt. "Bereunten
(B)" Gte Erd 95. Cf. BERE HORRETAN (b).
- BERE HORRETAN. a) En el mismo estado, situación; en la misma idea, opinión. Cf. BERE HARTAN.
Baretasuna dario etxetxoari bere gauzatatasunean; ez da ezertan igitzen, eta bere orretan dirau eta dirauke.
Txill Let 23s. Bonberoak geldirik bere lekuan ez diote pasatzen uzten [...]. Bonberoak bere ortan eragozten die.
Lab SuEm 190. Orra-ba, nere jaun ta lagun, esan nion azkenean, obe izango dut, Don Kijote bere ortan uztea.
Berron Kijote 19. Mosquetera motz xamar agertzen da, baina bere horretan utzi dut puntuaren amorez. MEIG V
75.
b) (bereortan B). "Ahí mismo. Gure borda bereortan dago" Izeta BHizt2. "Bereortan lau bago" Ib. Bere
usteen alde gatazka bizian ibili ondoren [...], berera itzuli zen eta, bere horretan, lagun eta adiskide ospatsuz
inguraturik [...], lanean iraun zuen kemenak agortu arte. MEIG VI 77.
- BERE HORRETATIK. De su estado, de su situación; de su postura. "Ori bere ortatik aterako duenik ez dago
(G-azp)" Gte Erd 180. Bere ortatik ez da aterako. Au zorigaitza! Alz Txib 102. Alperrak izan ziran
Allanderen alegin guziak Juanes bere ortatik ateratzeko. Etxde JJ 83.
- BERERIK EZ EMAN. "Bererik ez eman, no dar ganancia alguna, provecho alguno. Pinuak ez du bererik
ematen" Asp Gehi.
- BERETARIK EGIN. Hacer de las suyas. Maria ethorriko baita hunara, eta segur, beretarik eginen baitu,
irri egin behar dugu, gaur oraino. Barb Sup 156. Bidarrin, bortz urthez, beretarik eginik, joan behartu zitzaion
Heletarat. Ox 192. Iraganak iragan, gauden udaberriaren igurikan, eta nahiz aro txarrak beretarik eginen
dituen oraino, ez gitu lotsatuko negu bortitzaren heinean. Zub 122.
- BERETIK ATERA. a) Salirse (sacar) de sus casillas. "Beretik aterea da ori arrunt (AN-gip)" Gte Erd 193. Cf.
BAITARIK ATERA, ONETIK ATERA.
b) Convencer, hacer cambiar de opinión, de postura. Motrollok, bere emaztiaren nebakaz asarren batzuk
ebazan, ogasun izkijen batzuk zirala ta etziralak, ta ain latza ta kirtena zan lez iñok ezin eban beretik atara
ezetara be. Kk Ab I 41.
- BEREZ BETE. Enorgullecerse. Augusto Agintaria egun aetan arkitzen zala arroturik berez betea eta arras
uanditua. Izt C 258.
- BEREZ KANPORA. "Fuera de sí" Lar y Añ.
2 bere (R-is ap. Iz R 303), bede (R-uzt ap. A e Iz R 286). "Portal. Egor zan bede kori, beitago anitz tsats, barre
ese portal, pues hay mucha porquería" A. "Béria, la entrada (de la casa); égor zan bére kóri, barre esa entrada;
béretik, desde la entrada" Iz R 303. "(R-uzt), bédea, la entrada. Egór zan bédea, barre la e." Ib. 286. Cf. tbn. A:
"Beri (R-uzt), portal", forma que parece mal deducida del det. beria. (Relacionado tal vez con behere).
3 bere. Prepucio. Erdaindu, euskera zarrez, muturra moxtu da. Beretik kentzen zioten, jaio ta zortzi
egunera. Or MB 99. Zortzigarren egunean, aurrari berea moxtera joan ziran. Or Lc 1, 59 (Lç zirkonziditzera,
TB zirkonzisionearen egiteko, Oteiza zirkunzidatzera, Dv ingurephaitera, Ol erdainketara, Leon ebakitzako,
Ker, IBk e IBe erdaintzera). Aurrari berea moxteko zortzi egunak bete ziranean, izena Jesus jarri zioten. Ib. 2,
21. Mois-ek bere-moxketa agindu zizuen [...]. Gizon batek, Mois-en Legea betetzeko, bere-moxketa larunbatean
artzen du. Or Io 7, 22s (Lç, Ol, Ker, IBk e IBe erdainkuntza, Leon ebakitza, Arriand billebaikundia).
4 bere. "Atiende (Ae)" A Apend.
bere. v. ere.
berehala (V, G, L, AN, BN, S; SP, Urt I 8, Ht VocGr 432, Lar, Añ, Lecl, VocBN, Dv, H, A DBols), behala (S),
beharala (S; Ht VocGr 374, Lecl, H), berahala (H), beela (G), beelan (V-m), bela (V, G, AN-mer, B; Dv),
belan (V-oroz; Añ (V)), berhala (BN, S; Gèze, Hb ap. Lh, H), berala (Sal), beralan (A), berealan (A Apend),
berela, beriala (V-gip), berila, berla (AN-mer; Dv (AN-mer)), berlan (V-oroz; Añ (V), H). Ref.: A (berala,
beela, beelan, bela, belan, bereala, berla); Bon-Ond 171; Lh; Lrq (ber); Etxba Eib (beriala, bela); Elexp Berg
(bela); Gte Erd 262.
Tr. La var. más general es bere(h)ala (en textos vizcaínos generalmente beriala); berhala (y, desde el s. XIX,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
921