Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
- BERE HARTATIK. De su estado natural, de su estado; de su posición. "Ez degu bere hartatik atera (G-azp)"
Gte Erd 180. Baldin nahiago badute bere burutik heldu zaiena segitu, ezen ez gizon jakintsunen abisua, eta ez
badute nahi bere hartarik apartatu. ES 198. Ez prefet, ez eta ministro, ez bertze nehork ezin kordokatu dute hura
bere hartarik. HU Aurp 154. Mendeak eta mendeak behar zituen [Eskuarak] bere hartarik den gutiena
zeiharkatzeko. JE Bur 176. Giristino izena ukanagatik, zoazi zu bere hartarik aldaratzerat, zerua aipatuz, lur
huntan baizik sinesterik ez duen norbait. Ardoy SFran 260. Erabat itsutua zegon zaldun gizajoa, eta neska
gaizoaren azala ukitzeak eta aren atsak eta beste zenbait gauzatxok ere ez zuten bere-artatik esnaerazi. Berron
Kijote 179.
- BEREAZ BESTE EGIN. Suicidarse (referido a una 3.ª pers. sing.). Cf. BURUAZ BESTE EGIN.
Hainbertzenerakin, Mandarina gela batetarat sartzen da eta lephoari sakhi bat egiten dio, iduri eta bereaz
bertze egiten duela. Prop 1906, 174.
- BEREAZ EGIN. a) Salirse con la suya, conseguir su objetivo. "Bereaz egin du, il a fait du sien, il a fait son
coup" SP. v. BEREAREKIN IRTEN. Amorio desordenatua, bereaz egin duenean, desamorio bihurtzen da.
'Cuando ha salido con lo suyo'. Ax 356 (V 236).
Salirse (ellos) con la suya. Eta hek bereaz egin badukete, / Kontu zutaz hartu gabe / Hirriz handik ganen
dire. Gy 43.
b) (Dv). Arreglárselas por su cuenta. "Bereaz egiten du, il se suffit, il pourvoit à ses propres besoins" Dv. Cf.
BERENAZ EGIN (s.v. beren). Erran zioten beraz burasoei, etzitezela griña edo khexa haren gatik, harrek
bereaz eginen zuela. Jnn SBi 60. Eskoletan erakasten ezteno, beharrago baizik ez bakotxak bereaz egin, ahal
duen ber. HU Aurp 218. Azkenaren beltzean, utz lezake aita bihozdun horrek semea libro, bereaz egin dezala.
Larre in Xa Odol 13.
- BEREAZ IRTEN. Salirse con la suya. v. BEREAREKIN IRTEN. Galak, galanteoak, eta libertadeak beste
konturik etzuen, eta beti, ta guzian bereaz irten bear zuen. Cb Eg II 190. Deabruak irten ez dezan bereaz. Mg
CC 236. Milla asmazio egiten ditu [emakumea] erakarteko bekatura, ta indarrez bezela irtetzen du bereaz. Ib.
132.
- BERE BATEAN (Dv, H; bere baten V-gip). "Eria bere batean dago, le malade se tient dans le même état" Dv.
"Conforme, tranquilamente. Bazan bere baten zeuk astorau zenduan arte" Etxba Eib. v. BERE HARTAN; cf.
berebat. Bethiere dago iauna zure hitza bere batean. EZ Eliç 240. Jainkoak mundu handi hau guzia bethi
dagoka bere batean. He Phil 475. Eta hekien eztira bethi bere-batean, bethi bardin zorrotz, bethi bere-hartan.
Dv LEd 232 (Cb Eg II 130 penak beti batean, beti bere artan).
Gauza bera da bada gizonaz ere, zeiña zaharrek deithu izan baitute mundu xikia. Ezen ez dago behinere
estatu bere batean. He Phil 476.
- BERE BAT EGIN (Dv). "Berebat, mot composé de bere (sien) et de bat (un). Il se dit d'un certain mouvement
naturel. Hasarretzen dena ez da berebat egin arteo eztitzen, celui qui se fâche et s'adoucit avant que sa colère ne
se soit donnée une certaine carrière" Dv. "Sukharrak, eztitu aintzinean, bere bat egin behar du" Ib. s.v. bere.
"Gaitzak bere bat egin behar du, eria sendatu baino lehen" Ib. Cf. BERE BATEZ AITZINAGO, BERE
BATERA. Bekhatu bat gutiago edo gehiago, zer da hori? [...]. Bertzalde, gaztetasunak ez othe du berebat
egin behar? Prop 1894, 159.
- BERE BATERA. "(G) [...]. Bere batera-ezkero gizonak eztu orla bizi bear, en llegando a la edad madura, el
hombre no debe vivir así" A. s.v. berebat.
- BERE BATEZ AITZINAGO (Dv, que cita a Ax). Pasado un límite. Cf. BERE BAT EGIN. Aski esten du
[libertate hura] edo sobera esten du, bere batez aitzinago. Ax 114 (V 76). Munduko plazentziek, diren handienek
ere, denborarekin, unhatzen dute, bere batez aitzinago, higuintza emaiten dute. Ib. 491 (V 317).
- BERE-BERE. a) Especial, particular (de él); suyo, propio (de él). "Bere-berea du gauza hori, il a cette chose à
lui en propre" Dv. "Bere beriakin bizi da, iñor nekatu barik" Etxba Eib. Aitzitik beldur izatekoago da eztuen
eginen bere-beria baizen. "La sienne propre". Birjin 228. Batzuk dira bere beriak [...]; bestiak komunak korputz
guztiari. Mg PAb 84. Anziña anziñatik edo are lendabizitik [izen oek] bere bereak dituela. Izt C 234s. Berrogeita
zortzi erri, beren barrutiakin Kanaan guzian, or-emen banaiatu edo zabalduak, bere-bereak zituen. Lard 118s.
Gauza berezkoa dalako, demonioak bakean itxi dagioela, bere bereak diran arima txarrai, eta zuzendu dagizala
bere esetsiak eta indarrak Jaungoikoaren serbitzalla egiazkoakgana. Itz Azald 186. Eta orduan --ez ixan bildur--
, izkuntz, oitura ta lagi, / Bere-beriak dituzalarik, azke ixango da Euzkadi! Enb 110. Oraingo jabeai kendu ta
gizarteak beretu egin bear ei-ditu ta bere-bereak bailiran, ordekoen bide eta ondoen deritxonez erabilli. Eguzk
GizAuz 39. Ogasun ekarkorren jabe izateko eskubidea be bere-berea ta estadua baño lenagokua dau gizonak. Ib.
98. Ez zitzaion zillegi iñoren aurrean bere-berea zun aur ura besarkatzea. Etxde JJ 228. Nornaik ibilli al
zezakean bere-berea zuan txalupa? Anab Poli 30. Oratik bere-bere dun eskupea; baita Fray Luisek ere. Gazt
MusIx 67. Fray Luisen ertiaren barne-itzari edo giroari bagagozkio, ondo korapillotsu dala esan bear, bai
sustraiz, bai asmoz; mezuaz ere bere-bere degu. Ib. 68. Eta latz-aldi auek guziak, arma-legeak bere-bereak
dituala usteko ez banu. Berron Kijote 166. Bere-berea zuen hizkera bakar horretan mintzatzen zaigu. MEIG III
100.
(Precediendo a un sintagma nominal). Utziak zaizko, erran behar bada, bere-bere nahiari. Birjin 41. Ezen
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
919