Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
(En casos de declinación derivados de bere). Zeren hek berekin baituté zerbait guthizia eta desir. Lç Ins D
8r. Berekin ekharri zuten su ezin iraungia, / Zeruaren kontrakotik iratxakarazia. EZ Man I 92. Zunbaitek bere
büriak Jinkuari emaiten dütie, bena zerbait beretako berhezten dielarik. Mst III 37, 2. Fidantziarekin hetarik
berekin erabiliko ziuztenek ardietsiko zutela zerbeit soleimendu. MarIl 89. Apostoluak othoitzean zauden
Yerusalemen; berekin zuten Maria Kristoren ama. Hb Egia 97.
(Det.). Lo suyo, lo que les corresponde. Hanbat ferekatzaile balitzake bahi, / Berea dutenean nolazpeit
atzeman, / Grina guti dutela bertzentzat ariman. Hb Esk 170.
- BEREA EGIN (V-gip). a) Salirse con la suya. "Beria eiñ, hacer lo que uno quiere, tercamente. Makiña bat
aldiz esan gontsan ez joateko, baiña arek beria eiñ arte eztauka bakeik" Elexp Berg. Akitofel gizon galdu
biotz gaiztoko, eta ezeri begiratzen etziona zan, berea egin ezkero. Lard 198. Bazan edale-artean italiar
jatorriko ergel bat, beti berea egitea nai izaten zuana. NEtx LBB 40. Ark berea egiteagatik, bizi-bizi ta zutik edo
zearka [lotsa] utzi-erazi nai diola-ta. Berron Kijote 160. Brutok berea egin du. Bera mintzatuko zaio aurrenik
herriari, gero Antonio. MIH 315.
Cumplir su cometido. Orain egin beza berea pistola onek. NEtx Antz 109.
b) v. s.v. BERE EGIN.
- BEREA-EGITEKO. "Terco, insistente, de hacer lo suyo. Zuen auzokua, leguna baña beria-eittekua" Etxba
Eib.
- BEREA EMAN. a) Dar su fruto. v. BEREA ERAMAN. Joan ziren urtiak: lanak eman zian beria. Dominika
Haritxabaletako seme apez geiak sakolan zian lati gramera. Horrek erran nahi beitü hari nausitürik zela. Const
17.
b) Acabar. Egunak eman du berea. Euskal sukaldean, argia itzali zaigu. NEtx LBB 156.
- BEREA ERAMAN. Dar su fruto. Jo dezagun lanari, ene semea; lanak berea badarama bethi. Dv Lab 94.
Lanari ez da ukho egiteko; bethi berea baderamaka. Barnenik iraultzen den lurrak ekhartzen du ondoriorik
hobeena. Ib. 29.
- BEREA IZAN. v. BERE IZAN.
- BEREAK HARTU (EMAN, ENTZUN, ESAN, etc.). (Dar, recibir) su (de él o de ellos) merecido; (decir,
escuchar, aguantar) lo suyo. "Bereak eman diozkat, je lui ai donné les siennes" H. Ohoiñari ere ebastera
dohanean, gogoratzen zaika, eskuak iratxeki badiatzote, gutienean bereak emanen derautzatela, azotea izanen
duela. Ax 72s (V 48). Eta ora arrazoiñatua / Egon zen bereak ederki hartua. Gy 283. Kuidado gabe egon
ziñezke, / beriak entzungo ditu. PE 80. Bereak aditurik dago hementxet Arrotako auzapez ohia. HU Aurp 126.
Jin bidez joan zen, deus egin gabe; ez hatik buruz-buru eta ondotik oraino bereak aditu gabe. HU Zez 127. Zure
lekua hartu duen andereak, / gurekin behar ditu pairatu bereak. Xa Odol 208. Neskari bereak ematera joan baitzan.
Berron Kijote 180.
(Bereak eta... hartu, etc.). "Las del barquero (muchas cosas), bereak eta bi; las suyas y dos más (V, G, AN),
bereak eta bost (V-m, AN-larr), las suyas y cinco, bereak eta asto beltzarenak, litm.: las suyas y las del burro
negro (L, AN)" A EY III 251. "Bereak eta bi entzun, artu, galantak entzun, hartu. Beriak eta bi enztun zittuan
Atutxak lengunian" Elexp Berg. "Beriak eta bi artuta etorri zien (zartadak)" Ib. Bereak eta geiago aditu, ta
geiagoren bildurrak isillik iges egin erazo zion. Cb EBO 42 (H: 'les siennes et davantage'). Gure errira lenengo
datorren Musturzuloko edo Lekuitoko atso eskelak eruango ditu bereak eta bi. Ag Kr 170. Aitzen dituzte ba
bereak eta bi. Ag G 96. Orratikan ere bereak eta bi entzun gabe etziran izaten ereti batzuetan. Ib. 167. Aitu biar
dizkit orreatik beriak eta bi. Alz Bern 74. Ire ama arkitzen badet, entzun biar zizkiak bereak eta bi. Alz Ram 41.
Gizagaizo Ellande! Aditu behar ditu bereak eta asto beltxarenak! Barb Sup 73. Prisarik izan ezpanu, mutil aiek
artuko zituzten bereak eta asto beltzarenak. Or SCruz 82s3. Aditu bear dizkin bereak eta bat... Lab EEguna 112.
Mintzalariak, bereak eta bost irauli ondoren, pozik pozik esertzen dira. Ldi IL 21. Ziri-olerki edo epigrama
diralako oien bidez bereak esate'aal genizkan bereak eta bost. Ib. 27. Aitak ezezkoa ematea, ta gañera bereak
eta bost esatea. Ib. 59. Adituko ditu bereak eta ardi beltzarenak (AN-5vill). A EY III 333. Esan baitzition Hitleri
bereak eta bi. Or QA 78. Amaika aldiz entzun ditu bereak eta bi, baita belarrondoko pranko artu ere au ta ori
esan-egin ditualako. Sorarrain Lili 95. Entzun zituela, Frantsesen ganik, bereak eta asto beltxarenak. Ardoy
SFran 173. Baiña bereak eta bi entzunda joan da, arranoak ezpaitu! NEtx LBB 177. Ez dago gustora lantegian,
bereak eta bost maiz aski, eta bada zergatik, esaten dizkiotelako. MIH 336.
Mucho. Diru asko eralgi diat eta bereak eta bost ateratzen saiatu bear nauk. Etxde JJ 42. Xamurkeri ta
limurkeri aritzen zitzaion alkarrekin zebiltzanean atsegintasunari bereak eta bost xurgatuz. Ib. 89. Neskak
lilluratu ta limurtu gaietan bereak eta bost zekizkin oietakoa zen. Ib. 119.
- BEREAK EGIN. a) Hacer de las suyas. Mari Gaizto laño oien zai egoten da bereak egiteko. Goiko ta beko
aizea burrukan asten diranean, an da bere aitz-zulotik atera nairik. NEtx Antz 11. Itzelezko ezbear eta burruka
sortu iatak gorputzean. Sortu eta bereak egin be bai, ikusi al dokanez. Bilbao IpuiB 208. Zezena iaian bereak
eginda, eta zezen-iltzaillea ikaraka. Alzola Atalak 70.
b) v. s.v. BERE EGIN.
- BERAK ETA (BI, BOST, ASTO BELTZARENAK, etc.). v. BEREAK HARTU.
- BEREAN BERE EGON. "Berean bere dago, il demeure ferme dans sa résolution" H. "Berean bere (Sc),
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
917