Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
(id., intensivo) una distribución complementaria (cf. zure / zeure, gure / geure, etc.). No aparece, sin embargo,
ninguna regla que la explicite en las gramáticas antiguas: así, Larramendi (Gram 25), en el capítulo "Pronombres
posesivos", da únicamente bere-á para la tercera pers. (para la primera y segunda nere-á, neure-á, hire-á, eureá).
En Harriet (Gram 25ss.), los posesivos para otras personas son ene, hire, gure, etc.; para tercera pers. sing.
bere, y en plur. beren- junto con heien- y hekien-. Según Ithurry, "entre berea, etc. et hunena, etc., il y a la même
différence qu'en latin entre suus (sien), (ipsius) et huius (de lui)" (424). En la introducción a la edición de las
obras de Leiçarraga, de Th. Linschmann y Schuchardt, se señala la diferencia entre ene, hire ("nich reflexiv") y
neure, eure ("reflexiv"). Cf. tbn. Alt Erd 102ss. (donde no se separan claramente los intensivos y los reflexivos)
y Or Eusk 1934, 243. La primera formulación de la regla aparece en Lf Gram 209: "Le réfléchi dépend
d'ordinaire du verbe à mode personnel de la proposition où il se trouve; il se réfère à un possesseur désigné
comme sujet, complément direct ou complément indirect dans la forme verbale". v. X. Kintana FLV 1971, 75-
80; EGLU I 114ss.; G. Rebuschi ASJU 1986, 325-341.
(Referido a un antecedente (explícito o implícito) en caso absoluto dentro de la misma oración). Hetan izan
baita [...] letratu handirik miraz nago, iauna, nola batere ezten asaiatu bere lengoaje propriaren faboretan
heuskaraz zerbait obra egitera. E 5. Baldin fedez eginak badirade, erran nahi dut, personá den segur bere
konszienzián. Lç Ins D 1v. Despedidurik, bada, Silvero bere Sirenaganik. Lazarraga 1146v. Erregia andrea
dagola afizionaturik bere limosneroas konbeni den baiño geiago. Ber Trat 110. Luzifer ostikaturik / bere
iarraitunekin, / zuek gelditu zineten / garai guztiarekin. EZ Noel 157. Abiatu zen egun batez Iondone Petri, itsas
gaiñean, Iesukristo bere nabusiagana. Ax 131 (V 87). Geure refekzionean / Gero iarzen garela, / Iauna bere
banketean / Imitatzen dugula. Arg DevB 130. Ikhus bezate bada Enperadore hau nola ahalkatzen zen, bere
arrebaren mintzatzeko astrugaitzkeriaz. ES 168. Jainko handi hura bere begien aitzinean ofentsatzen dugu. Brtc
90. Bere etsaietarik duzu beiraturen / Edo hekin gainean garaia emanen. Monho 162. Zeintzubetan ikusten dan
argi eta garbi gure Euskara jakintsua bere gazte denporako janzi eder aberatsakin txukunki apaindurik. Izt C
454. Maria guziz Santa bere debotoak egunean irutan onratu oi duten bezela [...] gauza justu eta bidezkoa
iruditu da urtearen illetako bat ere beraren onrarako esleitzea. Arr May 7. Abel bere anaiak hil zuen. Jnn SBi 5.
Arratsetan nor bere etxerat goizik bilduz. Arb Igand 47. Irati-Sorhon gaindi, oihanez oihan bere behien ondotik
zabilalarik. Barb Sup 181. Gibeleko beribilaren jabea ohartzen niz ari dela bereari athe guzien hesten gakoz. JE
Ber 21. Beha nagokio, zer ari den hor aphezpiku distirant hori bere eliza arropetan. Lf Murtuts 2. Arras ezagut
erretxa da arrano beltza bere buru eta lepo larrutuetarik. Zerb Azk 37. Eta artzaina bere artaldeaz mintzatzen
zen, mutiko bat bere emazte gaiaz bezala. JEtchep 52.
(Referido a un antecedente en caso ergativo dentro de la misma oración). Iangoikoak nola duien batbedera
formatu, / Bere irudi propiara gure arima kreatu. E 11. Hura bere berthutez resuszitatu izan da, bere izenean
bekhatuak barkhatu ukhan ditu. Lç Adv ** 5r. Akabadurik, bada, Silverok bere musikeau. Lazarraga 1144v.
Egun gizona deitzen du / Jainkoak bere maiera. (Pamplona, 1609). TAV 3.1.20, 113. Errik bere lege, itxeak bere
aztura. RIs 32. Pilatusek ez galtzeko / bere kargu handia, / gurutze gorara zuen / kondemnatu Mesia. EZ Noel
97. Zisneak hiltzerakoan bere kantua erredoblatzen du. Ax 187 (V 127). Oraziño egingo deutso bere angeru
goarda alde eskoakoari. Cap 124. Manatu zituen landareak, eta belhar suerte guziak, iasan zezatela, zeinek bere
motharen araberako fruitua. SP Phil 11. Mundu gaxtoak armatzen tu / Bere dituen puxantak. Gç 191. Aita
bethierekoa othoi dezagün, arimaz eta korpitzez bere grazian bizi erazi gitzan. Bp I 142. Han kausitzen ditu
nigarrezko xirripak zeiñez garbitzen baitu gau guziez bere arima. Ch I 20, 6. Determinazio firme bat ez bere
bizitzako tenpora guztian beinere pekaturik egiteko. Iraz 63. Gaiztoai bere aserre, ta madarikazio guziakin
kondenazioko sentenzia emango die, zeren aren Legea gordetzeko Miserikordiazko obrarik egin etzuten. Cb Eg
II 155. Salbatzailleak bil-arazi zituen Yerusalemerat bere apostoluak eta bere dizipuluak. Lg II 296. --Zer gaitz
egiten du Konfesariak, ongi begiratu gabe, absolbizioa ematen dionean eman behar etzaionari? --Aren bekatu
bera bere gañean artzea. Ub 212. Deitu zion Jesusek [Judas] bere ikasleen artera, eta berarekin, ta beraren
maiean bizitu zan. AA I 418. Gure bekhatuen garbitzeko ta bere aitaren haserrea fazegatzeko. Dh 208. Tubal
gogoangarriak bere etxetarrakin Españara ekarri izan zeban itzkuntz eder jakintsun leun guri gozoa, beraren
etsai ozpindu txar txoriburu puztu anitzek eztanda ler gaizto badagite ere. Izt C 5. Haren gozo bakharra zen
bere diru maithea / Gau, egun, ordu guziez gogoan ibilltzea. Gy 87. [Noek] aiek Jainkoari ofrendan eskeñi
ziozkan, beraren esku oparotik artu zituen mesede andiakgatik esker onak emateko, eta bere aitormena
erakusteko. Lard 9. Bere amodioaren seinhaleak orduan eman ziotzan Jainkoak. Laph 45. Ez baitugu nehor
ezagutu, bere artaldearen gainean begia beti harek bezen erne zaukanik. HU Aurp 108. Zergatik erran zuen
Jesu-kristok bere agoz, Apostokuak eskaturik. CatUlz 23. Errumesekin zen osoki haren zoriona. Bere athean bat
ikusten zuen ber, haur debalde utzi. JE Bur 66. Izen ori eman zien Mistralek bere laguneri. Or Mi V. Gizonen
harat hunata bere esku daukala. Xa Odol 182.
(Referido a un antecedente en caso dativo dentro de la misma oración). Hark orori emanen dik bere
merexituia, / Gaizkigiler pena handi pazienter gloria. E 245. Hari bere ohorea renda dakionzat ezagutzen
dugunean. Lç Ins B 8r. Tortolatxoa ebilten da / bakotxik maiatz ilean, / bere laguna galdu jakinda. Lazarraga
1184v. Adarrak emaiten dira etxe orretan / Nori bere diruetan. (Tolosa, 1619). TAV 3.1.25. Noizbat ere ethorri
da azkeneko ordua, / Bakhotxari galdetzeko bere obren kontua. EZ Man I 85. Otoitz egin brazo Iaungoikoari,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
913