Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
berdurakeria, berdureria. Embrollo, enredo. Hanitz langilek, aseak baitziren iragan berdureriaz,
esperantza badute zerbait erreberritze, heien onetan, jaliko dela oraiko gobernutik... Herr 18-12-1958, 4. Ez
bagira ados beste zonbait Eskualdun bide erakusleekin, ez gira mintzo bekaizkeri, berdurakeri edo
saltsakeriaren gutiziz, bainan Eskual-Herriaren min eta amodioz. Herr 13-4-1961, 1.
berduratu (H). Extender(se), dispersar(se), desparramar(se). "Répandre, disperser" H. v. hedatu, barreiatu,
ihaurri. Ikhara kantoin guzietarat berduratu zen, etzen marraskarik eta deihadarik baizen aditzen. MarIl 89s.
Eta erreberrituz gorphutz puskakatuak, han eta hemen berduratuak, kasik ezestatuak, berriz junta arazten
dituelarik lehenago zituzten arimekin. Jaur 163. Nahi ditu bildu bere arthalderat mundu guzian berduratuak
diren ardi guziak. Ib. 170. Han edireiten zen oihan bat urre sagarrak ekartzen dituzten zuhañ flokatsu hetaz
egina, zeinen lorea tenore guzietan berritzen denak berduratzen baitu usain guzietarik goxoena. Dv RIEV 1931,
556. Hautsa buruan berduratzen. Dithurbide 132. Haren oinen petan berduratzen zituzten erramu adarrak eta
ostuak, eta bertze ferde-gailuak. Lap 250 (V 113). Zirtoak bota, dritxoak berdura, nundik duen karkailaz hararaziko
jendea. Ox 202. Elizaren etsaiak / fraileak kasatu / Eta munduan gaindi / herraz berduratu. Etcham 64.
Eta bazter guzietarat berduratzen zen heioa, sarraski haundiak eginik. Zub 34. Ondikotz ez da eliza hartarik
deus handirik gelditzen gehiago! Harri handi batzu harat eta hunat berduratuak. Zerb Azk 43. Munduan
berduratuak diren eskualdun guziak miliun arima. Herr 10-4-1958, 4. Ez zituen herriko indarrak berduratu nahi:
handi zezatela kazeta, jori zezatela, bainan ez othoi bertze agerkaririk athera. Lf ELit 282. Munduari egin
eskandala, munduko tribunalek ez dute erreparatzen, bainan saltsatzen eta berduratzen. Larz Senper 14. Eta
jadanik baziren Jesusen Konpainiako berrogoita hamar bat apez edo fraide Indietako hegal guzietan
berduratuak! Ardoy SFran 242.
(Part. en función de adj.). Disipado. Ez diat bizi berduratu bati lotugo... Emazte bat, bakea familian, lana,
Eskual-Herriko goxotasuna, horietan bizitzeko xedea diat. Larz Iru 110 (Lek bizi ustel bati).
(Part. en función de adj.). Extravertido, expansivo. Eskualduna ez daitakela teatrolari, jitez ez delakotz
zalapart eta berduratua, nola baitira italiano eta beste, bainan delakotz izil eta sentimenduen agertzeko herabe.
Larz GH 1955, 367.
"Joncher les chemins, les églises" H s.v. ferde-. "Joncher, ihaurri, ihaurtu, berduratu" T-L s.v. jonc. Cf.
berdura (2).
berdureria. v. berdurakeria.
1 bere (gral.; SP, Urt I 10, Ht VocGr, Lar, Añ, VocBN, Gèze, Dv, H, Zam Voc). Ref.: A; Bon-Ond 168; Lrq
/bee/; Etxba Eib; Holmer ApuntV; Elexp Berg. 1. Su, de él. "Berea, sien" SP. "Son" Ht VocGr y Gèze. "Su,
pronombre, bere, aren" Lar. "Sien, sienne, son, sa, ses" VocBN. "Sien, son, de lui" Dv. "Su, de él" A. En Gte Erd
54s se censura un excesivo uso de bere, fruto de la influencia de las lenguas románicas vecinas: "*edozein
haurrek baditu bere gurasoak: haur guztiek badituzte gurasoak (AN-gip, BN-arb), ume danak daukiez gurasoek
(V-arr-gip), ume danak dituzte gurasoak (G-azp-goi)", etc. v. beure.
Tr. De uso gral. Los autores vizcaínos --no así el alavés Lazarraga--, ya desde los primeros textos, se apartan a
menudo de su empleo exclusivamente anafórico (es decir, con un antecedente en caso ergativo, absoluto o dativo
dentro de la misma oración). Entre los guipuzcoanos, si bien en el s. XX su uso tampoco parece ser limitado por
estas restricciones, la tendencia hasta dicha época es a cumplirlas: véanse los ejs. de Cardaberaz, Ubillos,
Aguirre de Asteasu, Lardizabal o Arrue, en los que aparecen en un mismo párrafo aren (o beraren) y bere, este
último anafórico; no faltan sin embargo en dichos autores incumplimientos de la regla. Entre los navarros, en
Beriain aparece sólo como anafórico, aunque hallamos ejs. fuera de este uso ya en un Credo de 1614, en Elizalde
y en Lizarraga; hay tbn. vacilación en textos baztaneses (Echenique, Izeta), salacencos y roncaleses de los ss.
XIX y XX. También al Norte, a partir del s. XIX, se encuentran ejemplos (relativamente poco numerosos) de uso
no anafórico; cf. Lf Gram 211: "L'influence du guipuzcoan moderne a fait oublier l'emploi de haren et heien
chez beaucoup de labourdins côtiers; ils mettent bere et beren presque partout. D'autres auteurs sont hantés par
les règles du réfléchi latin". En general, se puede decir que bere se ha ido extendiendo con el tiempo a usos no
anafóricos, tendencia ésta inversa a la de los posesivos de primera y segunda persona (v. Sarasola Eusk 1980,
431-446).
Berea-, pospuesto al sust., suele tener valor afectivo. Así biotz berean o ama bereaen en Lazarraga (1147r y
1197r), hume bereak en Mendiburu (IArg I 172), Ama beriari en fray Bartolomé (Ic III 374), esperantza berea
en Añibarro (EL 2 45), biotza berea en Azcue (PB 135), emazte berea en Txirrita (B II 213), gurutze berea en S.
Mitxelena (Aranz 128) o gonadun berea en Erkiaga (Arran 47). No parece tener dicho valor en Etcheberri de
Ziburu (Man II 130): Eta hala Iongoikoak itsasoarenetik / Guardatuko au puxantza bereaz perilletik, o
Elizanburu (Po 187): Ez du hain laket izarrak / Egon-lekhu berea; en ambos la posposición parece deberse más
bien a razones métricas.
a) (Pronombre posesivo anafórico). Tiene con haren (genitivo del demostrativo de tercera persona) o beraren
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
912