Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
BAtx Obab 199.
Pálido, cetrino (ref. al color de la piel). Ezkon-minak dutenak seinale dirade: / Mathel hezurrak seko
koloria pherde. ChantP 124. Laburra, zabalotea, beso ta isterrez oso lodia, buru andiduna, illetsua, ia
begietaraño bizarrez jantzia, okotz biren jabea, beltzeran berde samarra. Ag G 170. Maisu geienak kastillanuak,
/ kolorez berde askuak. Tx B II 169. Itoko zuan bere atzaparretan maketo arpegi-berde ura! Ugalde Iltz 49.
Batzuk gizena izaten dute / eta zuk dezu giarra, / kolore berde xamarrak baña / badezu naiko indarra. Uzt Noiz
116.
Pálido (de ira). Galdetzen bazaiote deusik eman duten, / Muskerrak baizen ferde, ixilik egoten. Hb Esk 198.
Itzetik ortzera, asuna baño berdeago jarri zan Moxolo; beazun guztiak begietaraño igo zioten. Ag G 304.
ferde (BN-baig ap. A; H). "Ferdea, cru" H. "Crudo" A. Cf. BERDERIK.
2. (V, G, AN ap. A), ferde (SP). "Denbora ferdea, goibela, temps sombre" SP. "Berde (V, G, AN), (tiempo)
crudo" A. Cf. 2 berdantza (2); berdate. Gero ta aize berdeago dakar. [...] Emen goaz ondo. Aize berdetxu
au ez balego... Ez dot uste geituko danik baiña. Berriat Bermeo 388.
3. (V-gip), ferde (H). Obsceno; licencioso. "Ferdea, en V, G, cru, malhonnête, indécent, en parlant de discours,
des mots, des paroles" H. "Obsceno, verde. Zuen tio berdiaua da, berdiaua..." Elexp Berg. "Txiste berdiak
kontatzeittu zuen mutikuak" Ib. Esango dituztela itz berdeak, ta eman gazteai konseju gaizto-lasaigarriak. Mg
CC 172. Buru ule murritu edo zuritubaz eukiko ditube bijotz ta ezpan porruba baño berdiaguak. Mg CO 114.
Kontu ta ipuin eze berde zantarrak. Añ MisE 47. Zar berde bik elkar artuta bekatura amilderazteko bidean ta
bizitza galtzeko perillean bere burua ekusirik. AA III 315. Bekatu oen guztien ama da, gazteetan, bizitza lasaiberdea.
Ib. 608. Aita berdiaren semia berdia. fB Olg 59. Ipoin berdiak, berba zatarrak, kontu loijak, errazoe
bajubak, prestuezak ta gizatasunaren lotsagarrijak. fB Ic I app. 23. Berba berde, nasai, amore geistoko,
tentagarri, ipuiñ edo kontu zikiñakaz lujurija predikeetan dabeenak. JJMg BasEsc 102.
II (Sust.). 1. (Lar, Añ, H), ferde (Lar, H), pherde (H). Color verde. "Verdor" Lar. "Uda-barriko ostruen berde
barrixa, Neguko tristurak urrintzeko onena" Etxba Eib. v. berdetasun. Erraulia da uli lerden, luxe, ferde
ederreko bat. Dv Dial 15 (It berdaisa bat, Ur berdiska bat, Ip berdais bat). Bada nik, egiya esateko, jarrua zala
uste nuen berdez pintatua. Iraola 92. Gere ibilliaren azkenaldian, berriro leengo musker (berde) ezeak irten digu
bidera. Ldi IL 44. Beltzak pekatuaren orbana (mantxa) azaltzen zun eta orlegiak (berdeak) itxaropena. Etxde
AlosT 41n. Goldioak berdez margotua. Txill Let 22.
2. ferde, pherde. Plantas verdes, hierba, etc. Eta erran zekién ez lagioten kalterik lurreko belharrari ez
ezeinere pherderi, ez ezeinere arboreri. "Ni à nulle verdure". Lç Apoc 9, 4 (Ip ez berde zen orori, IBk
landareei). Badoaz; eta zaldiak / Ferdean zadukatenak, / Halako bisita segur gura etzenak, / Ya, ya ateka yauziz
nahi du pasatu, / Eta hetarik urrundu. Gy 274. Orañ zelai au len bezela elurrez zuritua ez, baizik berde ederrez
jantzia dago. Arr GB 54. Berderako asenaiuak. "Zanahorias forrajeras" (ib. 38). GipNek 1905, 42. Mendien
mazelak ez dira larrutuak nihun, nihun ez dira erreak; halako berde bat badute, begiarentzat ezin eztiagoa. JE
Ber 51. Lurrak orain biltzen / ederra, argi gaiztoz zeruak / begitan artzen berde / arraia, ta bana-banaka / ostoz
erazten adar-buruak. "El ameno verdor". Gazt MusIx 113. Galiziko zelaiak berdea zerioten alde guzietara. NEtx
LBB 33.
- BERDE-BELTZ (-beltx Lar, H; ferde-beltx H). Verde oscuro. "Verdinegro, berdilluna, berdebeltxa" Lar. "Vert
obscur" H.
- BERDE-BERDE. (Intens. de berde). Muy verde. Eta osterontzeko lau-illetan ere berde berde irauten dute,
abereak negu beltzean bazkatzeko lurrak berez ematen dituen gorosti, agin, ota, erramu, isats, untz eta beste
zenbait orni mueta. Izt C 160. Bainan buru has neguan, eta udan haitzaren ostoek ferde-ferdea daukatela, itzalaterbe
xori ohantze bat iduri! HU Zez 117. Erosten dautse amamak bertan izoztu bana ta sagar berde-berde
batzuk. Kk Ab II 157. Iaz erriak eta aurten denak / berde-berdeak dagotzi. Mattin in Xa EzinB 113.
Muy colérico. Okasiyuan asten danian / jartzen da berde-berdia. Tx B III 34.
- BERDE ILUN (Hb ap. Lh; berdilun Lar, H; ferde-ilhun Hb ap. Lh, H). a) Verde oscuro. "Verdinegro" Lar.
"Vert foncé" Lh. Bere ostoa berde-illuna gañetik. Munita 43. Enborra gora du [alarguntsa-belarrak], hostoa
perde-ilhuna, lorea urdin-beltza. Herr 17-9-1964, 1.
b) Color verde oscuro. Kantauriako ur ugariak berde illunez jantzirik egozan. Ag Kr 77.
c) (ferdailun Dv A). "Poire verte-longue" Dv. "Ferdaillun (Dv), pera verde-oscura" A.
(berdaildun BN ap. A). "Ciruela claudia, variedad de ciruelas" A.
- BERDE-KOLORE. Color verde. Urregorri-antzeko izarea dala emoten dau basoaren berde-kolore
bardintsuak. Alzola Atalak 83. Berde-kolorez barrieztauak mendietako basoak. Ib. 85.
- BERDE-NABAR. Verde y pardo. Urdiñaren ordez zelai ta soloen kolore berde-nabarra ikusten,
ekandutuko ete zan Kantauriko ume bulartsua? Erkiag Arran 125.
- BERDE-HORI. a) Verde amarillento. "Chrysoprasus, harri ferdehória"Urt V 12.
b) Verde y amarillo. Argizko lora, o, zeiñ zuriak! / Urdiñ gorriak! / Berde oriak ! AB AmaE 373.
- BERDERIK. "Ferderik azak, sagarra iatea, manger du choux, une pomme crus" H.
- BERDE-SALTZAILE. "Verdulera, verdulero" Lar.
- BERDE-URDIN. Verde y azul. Uhin berde-urdinak eztiki hausten ziren. Mde HaurB 97.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
889