Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
perdatu zen (BN-arb), arpegi berdea jarri zitzaion (AN-gip), koloreak oritu zitzaizkion (G-azp)" Gte Erd 199.
Hay tbn. en G berde-berde eginda, etc., con el mismo sentido.
"(Foix), mettre les légumes à la soupe" Lh.
berdatxo. "Verdacho, verde baxo, mineral de que usan en la pintura, berdatxo, berdatxoa, dim. de berdea" Lar.
Cf. berdetxo.
berdauza (Lecl, H), berdausa. Verderón. "Verdier" Lecl y H. "Berdausa" Izt C 197 (sin trad., en una lista de
aves). "Ttorrottari, han eta hemen, bardin erraten diote durdura eta berdauza eta, Larramendiren arabera,
txoaberdea" Dass-Eliss GH 1923, 759. v. 2 berdel.
berdaxka, berdaska (G, R-uzt), berdazka, berdeska (V-m-gip), berdexka (V-gip), berdezka (V-m-gip, AN),
berdiska, berdizka (V), ferdaiska (H Lh), ferdaixka (H), pherdexka (L). Ref.: A (berdaratx, berdezka,
berdeska, berdizka); Lh (pherdexka); Etxba Eib (berdizkia); Elexp Berg (berdexka). 1. Verdoso. "Un peu vert,
verdelet" H. "Verduzco" A. "Berdezka [...], color verde, alegre, verduzco" Ib. "Bedar artian sortutakua zalako,
subia zan berdizkia, eta konturatu barik zapaldu neban" Etxba Eib. v. berdats. Erraulia da euli mee, luze,
berdiska bat. "De color verde alegre". Ur Dial 15 (It berdaisa bat, Dv ferde ederreko bat, Ip berdais bat). Nornahik
aise ezagut dezake hegaztin hau buztaneko luma azkarretarik, buru gorri eta bizkar pherdeskatik. Dass-
Eliss GH 1923, 416s. Eguzkiak odei tarteetatik izpi beroak bidaltzen zituan. Ibaiko ura oraintxe berdaxka
azaldu. Anab Eusk 1930, 156. Gabontzaren txeke-txortatik erauzirik, txeke berdeska bat bete dau. Erkiag BatB
162. Gari-soloak. Landa berdezkak. Alzola Atalak 82. Begiratu ta zaldi berdizka bat ikusi neban. Ker Apoc 6, 8
(Lç pherdats). Nekez izango ere [benetako adiskidetasunik], gainera, daramatzagun uniformeek, grisa bata eta
berdexka bestea, bereizten gaituzteino. MEIG IX 91.
2. berdeska. Licencioso. Gizon ezkondurik bere ez, berdeskaren batzuk ezbada. fB Olg 112. Bada oi dira
guraso berdeska batzuk, umiak euren ezkongeijekin etxian ta kanpuan ibili arren, penarik artuten ez dabeenak.
fB Ic III 354.
berddes. v. berjes.
berde (gral.; Lcc, Lar, Añ, Arch VocGr, VocBN, Hb ap. Lh, Gèze, Dv, H), ferde (L-côte, BN; SP, Urt IV 76,
Lar, Dv, H), perde (BN; ph- BN-lab; H). Ref.: A (berde, ferde); Bon-Ond 154; Lrq; Etxba Eib (berdia); Holmer
ApuntV; EAEL 221; Elexp Berg. Tr. General en todas las épocas y dialectos, su uso baja relativamente en el s.
XX. Berde es la forma más extendida y única documentada en textos meridionales y suletinos. En la tradición
labortana se encuentra preferentemente ferde en los siglos XVII-XVIII (aunque Leiçarraga usa pherde y Axular
berde); a partir de principios del s. XIX alterna con berde, a menudo en los mismos autores. Pherde se
documenta por primera vez en Leiçarraga, y aparece en algunos autores septentrionales (generalmente bajonavarros),
coexistiendo a menudo con ferde y berde. En DFrec hay 34 ejs. de berde, uno de ferde, meridional, y
2 de pherde, septentrionales.
I (Adj.). 1. Verde. "Piedra sufre, berde sufrea" Lcc. v. musker, orlegi. Lurrak dak[a]r og[...] zotzak ardan
bustia, baradizu menda berde (Pamplona, s. XIV). TAV 2.2.15. Orduan mana zitzan, iar erazi litzaten guziak
mahaintaraz belhar pherde gainean. Lç Mc 6, 39. Eta arborén heren partea, erre zedin, eta belhar pherde guzia
erre zedin. Lç Apoc 8, 7 (He, TB, Dv ferde, Ur (G y V), Ip, Echn berde; Ker eze (berde), IBk, IBe heze). Aren
erditan silla berde bat. Lazarraga (B) 1199rb. Terziopelo berdez. Ib. (B) 1182rb. Kolore eta kalitate honesko
badut, iakitera, xuri, belz edo bruna, gorri, horia, more, ferde, inkarnatua. Volt 252. Nola pikatzen baititu segak
belhar ferdeak, / Hala azpiratzen dituk puxant eta probeak. EZ Man I 44. Haurrak ethorri zitzaizkon / eta jende
xeheak, / eskuetan zituztela / arramu eder ferdeak. EZ Noel 89. Asteazkenean lurra / zinduen berregindu, /
belhar eta zuhaitz ferdez / hartarakotz beztitu. Ib. 141. Nola gau ilhunean dabillanak ezpaitu ezagutzen, zerk zer
kolore duen: zein den berde, eta zein more. Ax 283 (V 189). Bide ederra, plauna, plazenta, zuhaitz berdez,
itzalez eta plazerez bethea. Ib. 521 (V 335). Egia da, uriak bizia emaiten deraue ferdedurarik duten landarei,
baina ferde eztirenei edekiten deraue. SP Phil 486. Irla bat zeina baita Irla berdea. INav 117. Zuk dituzu hekiñ
eskuak / Erramu ferdez edertu. Gç 196. Herri hautako arbola ferde fruitutsu eta hagitz ederrak. ES 121. Lurrak
eman beza belhar ferde hazi emaillea, eta arbola fruitukorra. Ib. 172. Belhar ferde guziak. Urt Gen 1, 30.
Urrezko ariz egiña zen onziko bandera, granaz gorritu-ederrak ontz-egal-belak eta sed urdin-zuri-berdez
egiñak. Mb IArg I 65. Arbola orritsu berde, trebola fiñak, / larrosa, klabeliña, eta jazmiñak. GavS 18. Haren
ostoak haize bero guzien gerizean, bethi ferde izanen dire. Mih 71. Bere izairiaz ezta gazi Ekhiak lürretik
hürrüpatzen dütian baporrak ixurten dereitzonetzaz dereio gaiña gazitzen, ta dian kolore berdia emaiten. Egiat
266.
(s. XIX) Hunen ostuak dira / bethi berde egoiten. Xarlem 1194. Sustraiaren ingurutik goraño jantzitzen da
osto berdez. AA I 596. Zeinbat ur berde, ta mingotx, ta zeinbat lizuntasun ez dakuszuz or zeure ariman, zeure
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
887