Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
hau laguntza-- / Aitaren urrats zuzen / eta boz beratza. Etcham 72. Ama-arreben biotzetan zeruetako mana bezin
beratz, goitiko eztia baizen guri, zuzpertzaille ta gozagarri izan ziran [berbok]. Erkiag Arran 160. Lekaimeak itz
beratz amultsuok esan bitartean. Erkiag BatB 200. Nabaitu leikean or / nobere arnasa, / abere ta lurraren /
loaldi beraza. "Suave sueño". Atutxa Mugarra 62. Bainan bihotza beti bezain beratz. Ardoy SFran 224.
Bazitazken milaka dedikatzaile horiek baino jende arruntago eta sordeisagoak; bai eta ere (zertako ez?) bihotz
beratzago eta goragokoak. Lf CEEN 1973, 130.
(B, BN-lab, AN-burg; VocBN, H), berats (L-ain). Ref.: A (beratz, berats); Izeta BHizt2. Débil, flojo; delicado
(en sdo. peyorativo) "Faible" VocBN. "S'emploie en L sous le sens de mou, sans énergie ou vigueur, sans force
de résistance à la fatigue. Zaldi beratza, cheval mou" H. "Berats [...], hombre que se fatiga pronto" A. "Flojo,
poco resistente. Beruna baiño beratzago aiz, eres más flojo que el plomo. Jan beratza, comida floja" Ib. "Zein
beratza zaren!" Izeta BHizt2. "Yende beratza irietan" Ib. Higana oraino-ere bihurtzen natzauk, oi gorputz
beratzegia, hiri olde gaixtoetan oraidino nahi bezala ohitua. Dv LEd 86. Idi guziak berenez indar handikoak
dira; beratzak direnek ere laborantzako nekhea jasaiten dute. Dv Lab 235. Bertzeak baino beratzago eta
alferrago dira, bainan gizenkorragoak. Ib. 237. Emazteki minbera eta beratza, lurrean ibil etzaitekeena eta
zangoa lurraren gainean eman etzezakeena. Dv Deut 28, 56 (Ol emakumerik minbera ta miliñenak, Ker
emakumerik legun eta samurrenak). Eskuara hoin beratz eta thoil balin badago, apezek daukatela emalditurik.
JE Bur 101. Ordikeriaren ondorenak zirala ainbeste ta ainbeste aur ergel, berats ta gaixobera jaiotzia. EEs
1918, 86. Bada, jakintsuek ikusi izan dute, zelula gazte berddes horiek biziki beratzak direla, "rayons X"
direlakoen alderat. JE Med 140. Arraza arrunta da, ez feirosa, ez beratza, azkarra eta aski esnalduna. Herr 26-
3-1959, 2. Zarrada aundia eragiten eutsen arako biotz bigun eta meneko ziran mutiko beratz eta ikaratiai.
Erkiag BatB 20. Ez da, beraz, Bizkaia Sobieski baino beratzago azalduko eta luzaro gabe etsi beharko bestela
uste duenak. MEIG V 82.
beraza. "(V-ger), blando (tiempo). Eguraldi beraza, tiempo blando" A. Aroa euritsua eta beratza duguna
aurten, erran ditake ez dugula negurik izan orai artio. Herr 2-4-1959, 4.
beraza. "(B), franco" A (parece querer decir 'generoso'; cf. "largueza, franqueza" s.v. berazataxun).
beraz (V-arr ap. A), beraza (V-oroz-m ap. A). Cómodo. Cf. 1 beraro (2).
- BERATX (AN, B, Ae; VocB; beratxa Añ (AN); berax Hb ap. Lh). Ref.: A; Bon-Ond 155; CEEN 1970, 324.
(Forma con palat. expresiva). a) Blando. "Blando", "suave", "manida" Añ (la -a constitutiva está apoyada por
beratxatasuna y beratxatu). "Tierno" VocB. "Al suelo de Aria le dan sus habitantes el calificativo de beratxa"
CEEN 1970, 324. Santius Beraxaiz (Leire, 1080). Arzam 169. Uidelicet cuius nomen est Beraxa (1141). Arig
SM 21, 203. Berassa goiena (Ulzama, s. XIII). TAV 2.1.7, 34. Ta gerta ere litekena da, banaka batzuk
eserleku geiago bear lirakela esatea: ipurmamiak zenbaitek bezin beratxak ez dituela-ta, naiz arri landuberria
izan, ez diela axolik. Ldi IL 83. Ama gaisoak, aldiz, azal errapea, / akaiñez eta artapoz josia ankartea; / iztarbarrena
gorri, illun betartea; / azkazala beratxa, lepoa luzea. Or Eus 247. Eyittuen orduen [ogia] sekoxago ta
beratxagokuan erreparauan egoten. Iz Ulz 428.
(AN; H), berax (B, Sal). Ref.: A (beratx, berax); Gte Erd 143; Izeta BHizt2. Tierno, suave; compasivo.
"Beratxa, principalement en dialecte Navarrais, a le sens fig. de tendre, compatissant. Beratx bear degu biotza
beartzuekin [...] (LE). Iuez beratxa, juje compatissant (Mb)" H. "Berax (B, Sal), compasivo, caritativo" A.
"Manso" Ib. "Bere umekin beratxegia da (AN-5vill)" Gte Erd 143. "Gure amatxi izigerri berax dugu, ona da"
Izeta BHizt2. "Zer bada?; ez dakizu", esaten dio abadeak, "zein urrikalt-beratxa den Jangoikoa?". Mb IArg I
280. Bere probidenziaréki gobernátzeas ene bizia berátxes ta gogórres. LE Ong 35v. Ezpaita niór bera bezain
berátx amoltsurík. Ib. 107r. Moises andi gartas erraten da Eskrituran zela gizon txoil benignoa edo beratxa
(128). LE-Ir. Zorionekak mansoak edo beratxak, zeren oiek izanen baitiren lurraren Jabe. Añ CatAN 65. Birjiñe
laudagarrie. Birjiñe Poderosa. Birjiñe Beratxa. Birjiñe Leiala. Ib. 79. Zein itz beratxak erraten bide zitioten Sn.
Josei, Sn. Juan Bautistai, Dabidei, Abranei, Job sanduari, eta gure lemiziko Aitei (Erro, s. XIX). ETZ 267.
Arrizko azaldun irudi orrek / beratx biguin du biotza. A RIEV 1909, 158. Besoak zabalik hartu dute kritikoek,
bai beratxek eta bai xorrotxek. MEIG II 55.
Débil, flojo. Zehaztasun latz horrek balio du gutxienez askoren erraztasun beratxak adina. MEIG III 109.
Hermitaño moduko bat iduri zubena bere trajian, bere kolore beratxetan, flakuran (Aralar, 1833). ETZ 189.
b) (Uso adverbial). Eztú kastigátzen bi áldis bát, béñere sóbra ez, baña beratxágo emén. LE Ong 60v. Arimak
beratx laztantzen ditu, / beratx laztandu ta igurtzi. Gand Elorri 47.
2 beratz. "(B), aguanieve" A.
beratz. v. 1 behatz; belats; beraz.
beratzaile. "Desirainlea: begirunlea, beratzallea, gozatzallea, esker-beltzen desegillea" Aran app. a Mb JBDev
(ed. 1882), XXIV.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
856