Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
a uno que es tarde" A. "Ta éz eldu te éz eldu te gure gizon oiek berént etsi zaudén" Iz Ulz 426. "Beransten du
etortzea (AN-5vill); amak semia berantetsi zian (S); nik bereala beransten dut (AN-gip)" Gte Erd 280. "Non
egon zara? Berantetsiek ginauden" Izeta BHizt2. Cf. VocNav: "Tardarse. En el sentido de impacientarse o
inquietarse en la espera. Usase en expresiones como éstas: No te tardes si llego a deshoras (no te impacientes).
(De uso casi general)"; v. tbn. s.v. tardado.
Tr. Documentado, desde Leiçarraga, en autores septentrionales y alto-navarros (incluido Mendiburu); en el s.
XX también lo utilizan algunos occidentales. Suele llevar complemento en caso absoluto (aunque cf. el ej. de
Argaignarats con instr.). En cuanto a la distribución de variantes, berandetsi se encuentra en Mendiburu y en
autores septentrionales de finales del s. XIX y principios del XX (alternando frecuentemente con berant-);
berandu etsi lo emplea Lizardi, y beranduetsi Lekuona. Hallamos además berauntetsi en unos versos de finales
del s. XVIII cuyo autor (seguramente labortano) intenta reproducir el habla guipuzcoana, por lo que la var.
podría ser facticia. En DFrec hay un ej. de berantetsi, septentrional.
Eta are Mesias handi hunen ethortea desir handirekin berant esten zutenak, Iainkoak manera oroz
konfirmago litzanzat eman ukhan draue bere Legea skribuz. Lç Adv ** 3r. Ha, Iauna, utz-tazu aphur bat,
igurikazu bertze aphur bat, ez lehia, ez khexa, ez berantets, sarri naiz zurekin. Ax 53 (V 34). Baitziñaraman
bizia, / Langiturikan penaz, / Munduan berantetsia, / Hilzearen orenaz. Arg DevB 147. Errezibitu dugu plazer
handirekin zuen hil hunen hogoieko letra zina [= zeina] berantetsirik, ordukotz eman baikindioen letra bat
xaluparen iabeari (Urrugne, 1680). RIEV 1908, 730. Baldin hil ondokotzat bada laudorioen loria, enaiz
lehiatzen, erran nahi du, hil ondoan bederen izanen zela laudatua eta onhetsia, eta ordu artearainokoan etzuela
berantesten bere laudorioa. ES 148. Azoteak eman naiez berandetsiak zeuden borreroak tiraka laguntzen
ziotela. Mb OtGai II 351. Artan zebilzanak zenbait egunez geldirazi naiagatik, "ez, arren, berandetsiko lukee
nere ait-am gaisoak". Mb IArg I 94s. Adonias, Dabiten semerik zaharrenak, berantetsirik bere aitaren heriotzea.
Lg I 323. Herodesek berantetsi zituen Jesusen adoratzerat urrundik ethorri ziren erregeak. Ez zitzaion
gogoratzen Jainkoak gibelatu zituela hel-araztetik haren ganat. Lg II 120. Zeruan Jesusen presenziaz gozatzea
berantetsia duen arima batek. Mih 43. Iya berauntetsiak gure parajetan. BertsZB 162.
(s. XIX) Idúki paziénzia: ez berantétsi; bérak dáki noiz ta nola. LE Ong 59v. Etzelaik ageri nai bezain laster,
berantetsirik zeude (104). LE-Ir. Jin bazira, jin zira, / Segür hunki jin zirela! / Erraiten deizüt berantetsi
züntüdala. ChantP 166. Nindiagozün jarririk leihuan / Nuntik ikhusiren züntüdan / Esparantxa handi handitan; /
Hoztürik eta berantetsirik / Juan nündüzün oherat tristerik. Ib. 300. Ongi berantetsirik lan horren hastea / ez
diat errex yasan iragan urthea. Elzb Po 230. Noizpeit agertu zitzaioten izar berantetsi hura. Jnn SBi 15. Erran
nahi baita, berantetsia zela noiz ethorriko zitzaion bere bizia Jesus Jaunarentzat emanen zuen oren maitea. Ib.
132. Azkenean ethorri zitzaizkon aingeruak erratera, akhabatzera zohazkola lur huntako egun beltz eta luzeak,
zeru guzia berandetsia zuela. Ib. 48. Gora zare hegaldatu, / Uso garbi aratza: / Mundua duzu gaitzetsi, / Ikustea
berantetsi / Aingeruen egoitza! Arb Igand 137. Iduri berantetsiak, noiz izanen den heien aldi, lerroan jartzeko.
HU Aurp 220. Engoitik botoilaño hori harantxet berandetsirik dago norbeit. HU Zez 185.
(s. XX) Beha gaude berandetsiak zer berri ekharriko darokun. Prop 1905, 42. Digula San Josepek
berandesten hasia dugun aro ederra. Eskual 11-4-1913 (ap. DRA). Eta ez dugu berantetsi bear, eskatzen duguna
nai bezin agudo ez bazaigu ematen. Inza Azalp 128. Bear dugu ba eskatu ta eskatu beti, ez aspertu eskatzeaz ta
ez berantetsi eskatua. Ib. 129. Dominixe berantetsirik zen. Const 40. Etxekoanderiak berantetsiak zaudelarik
beren etxe aitzinean, zerbait gertakari itsusi igurikan eta herabean. Zub 43. Baniak, etxekoek ez nezaten
berantets. Ib. 75. Deus ez aditzen eta gosetuak, ihiztariak ethorri ziren berantetsirik. "Impatientés du retard".
Barb Leg 131. Zoazte, zoazte lenbaitlen, gaxuok. Beranduetsiko dute, bestela, iratzebailleak. Lek EunD 30. Baña
Yon Sanduak ez al zekien bada, Yesus zala Yuduak berantesten zuten Mesia ura? Ir YKBiz 150. Xo! Sankristauak
berantetsiak zituzte! Lf Murtuts 53. Tobias gaztearen burhasoak berantesten hasiak ziren. Zerb IxtS 63.
Itzalgaizka zerbait asmaketan diardun norbait laisterka doanean, nerauk ere laisterka ibilli bearra dut, nire
burua begiratzeko. Luzatuz berantetsi ezkero, ordea, aren asmoak burutu ta nereak porrot dagikete. Zait Sof 74.
Elurte gaitzak botatzen baiditu [artzaiak] lenengoaz ahaztutzeko betarik eman gabe eta berantetsi baiño len,
artaldeak beraka bidea artzen dute egugiro epelagoaren yoranez. Etxde JJ 25. Orain, ostera, oieratu, ta
berantetsita narabilte milla asmaziok, eta milla kezkak naragite, pake zena batbatean ekaitz izugarri egiñez.
Txill Let 36s. Noiz-nai ordue zen, berantetsiek ginauden. Izeta DirG 20. Euskalerria / zein gora zegon ondo
dakian gizona / olaxe dago berantetsiten / lengoratzeko mugona. Atutxa Mugarra (ap. DRA). Espos maiteak,
gaurko eguna zinuketen berantetsi; / bidak maitatuz geroztik elgar, bakarzka zendako bizi? Xa Odol 211.
Pixkaren bat berandetsirik geunden noiz ikusiko plazaren erdian. MEIG III 75.
(En otras construcciones verbales). Berantetsi didazu [= 'te he aburrido, (lector), te me estás poniendo
impaciente'] gargero, ta noa eizkerarat. T. Arburu EEs 1916, 318. Dalako iztegi ori ez ote degun arloteok txerri
goseak ezkurra baño ametsago; ari berandu etsirik ez ote gauden. Ldi IL 59s.
2. berantsi (AN-larr). "Tardar" Asp Leiz.
- BERANTETSI ERAGIN. "Cognitionem sustinere, [...] ezagutza luzatu, berantetsieragin, berantetsieragiñ" Urt
V 287.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
846