Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Baña berantzen zuéla iduriturik, etzúte amak ta anáiak pazienziarik esperátzeko orduráño. LE JMSB 515.
Badakizu ene aitak egunak khondatzen dituela; eta egun bat gehiago berantzen balinbadut, haren arima
atsekabetan jarriko da. Dv Tob 9, 4. Eta nola esposoak berantzen baitzuen, asi ziren kuluskan, eta loakartu
ziren denak. Echn Mt 25, 5. Ordua da ta zerbait berantuz / ikusten dituzu urbiltzen. "Con un tanto de retraso".
Or Eus 395. Jaun esposak berantzen baitzuen. Leon Mt 25, 5. Herioa [...], biktimaren zoriaren arabera edo,
segurkiago, borreruak ukan dituen ixilikako aginduen arabera berantzen da. Mde Pr 76s. Otoitz egin nai nere
alde nere lorrez berantzen naizanean. "Quantum retarder pondere meo". Or Aitork 247. Beraz orai berean
goazen, sobera berantu gabe. JEtchep 85. Egia erran, lur lerrakor hortan nahiago zuen Frantsesek ez sobera
berantu, urrunago baitzuen gogoa. Ardoy SFran 185.
(Con -tzera(t)). Tardar en. "Tarder, retarder. Berandu dut zure ikustera, j'ai tardé à vous voir" SP. "Berandu du
ethortera, il a tardé à venir" Ib. Eta nola sposoak ethortera beranzen baitzuen, guziak logale zitezen, eta loak
har zitzan. Lç Mt 25, 5 (Ur berandutu, Dv, Ol luzatu). Othoizten zutela ez lezan beránt hetarano ethortera. Lç
Act 9, 38. Konfesio egitera eztugula berandu. EZ Man I 21. Zeru lurrak ditu Iaunak / betan iharrosiko, / orduan
eztu iaustera / hañitzik beranduko. EZ Noel 31. Eztezazula berant ene bisitatzera. SP Imit III 3, 7 (Ch luza, Mst
lüza). Noiz ere ezpaitu berantzen bertzeri barkhazino eskatzera. SP Imit I 24, 2. Ezen zenbatenaz berantzenago
baitugu hari kontra egiterat, hanbatenaz flakatzen gare gehiago. Ch I 13, 5. Eta hala ez du berantzen Jaunak
bere agindua konplitzerat. He 2 Petr 3, 9. Haxe honen altxatzera, / Bizkarriala ezartera, / Eztuk hanitz
beranturen. Arch Fab 119.
(Con -tzeko). Tardar en. Nola esposoak berandu baitzuen xiteko. Samper Mt 25, 5.
(Con -tzeaz). Tardar en. Nola esposuak berantan baizion xitiaz. Hual Mt 25, 5.
(Con aux. intrans. bipersonal). Retrasarse (algo a alguien). Cf. infra (2). Etzain ez berantüren / mundu
hunen kitatzia. Mustafa 25 (ap. DRA). Berantzen zaio nere jaunari etortzea. Ur Mt 24, 48 (TB berantzen du
ethortzea; Ur (V) belututen jako etortia). Bertze zortzi egunez berandua zaio, hari, operazionea. JE Ber 88.
(Con -tzen). Retrasarse en. Beranketan jakanari emaiten agindua, dago aginduaz damutua ta garbatua. "Al
que se tarda en dar lo prometido está pesaroso y arrepentido de haberlo mandado". RS 521.
(Urt, Lar, H; -tzea Ht VocGr), berantu (BN, S ap. A; VocBN, Gèze). (Con compl. directo). Retrasar, demorar.
"Adhibere moras, &c." Urt I 161. "Retarder" Ht VocGr y Gèze. "Retardar, diferir, berandu, berandutu, belutu, y
las terminaciones del activo" Lar. "Berantzen dut, je retarde" H. "Retardar" A. Nuiz artio berantzen dü ene
Jinkuak eneganat jitia. Mst III 21, 4. Bada beranzen dute beren bekatu berria konfesatzea ta arte artan bekatu
berriz ta berriz betetzen dira. Mb IArg I 248. Baldin zenbait arrazoinez etzatea berantzen bada, jaikitzea ere
pixka bat berant diteke. Dh 56. Ene nagusiak berantzen du ethortzea. TB Mt 24, 48. Agindutako batek beranzen
zualako bere etorrera edo diruaren bigalera. CartAnd 377. Berantzen dü ene nausiak jitia. Ip Mt 24, 48
(SalabBN berantzen baitzien yitia). Zuregan bizitzea "egunoro berantzen nuan", eta ez nuan berantzen
neronegan iltzea. "Differebam". Or Aitork 146.
Retrasar, hacer que se retrase, obstaculizar. Bere falten kausaz balu arimaren athea / zarratua, berantzeko
eriak zure sartzea. EZ Man II 87. Jinkoa baizen billatzen, hura baizen maite ez duen bihotzaren sakrifizioa
berant ahal dezaken guziak, bihotz hura tristatzen du zeren luzatzen baitu haren zoriona. Mih 12. Ezin hillak ene
baithan ala baidu luzatzen! / O, heriotze maitea, zerk hau horla berantzen! CantIzp (1813), 34.
2. (L, BN, S, R ap. A; -zea Lecl). Hacerse tarde; atardecer. "Se faire tard" Lecl. "Hacerse tarde" A. v.
berandutu (2). Hastetik egizu guardia, berandurik heldu da erremedioa, zahartu denean zauria. SP Imit I 13,
5. Bada berándu zelarík egun-gártan, astearen lenbizikoan [...] etorri-ze Jesus. LE Io 20, 19. Nola ordukoz
berantzen hari baitzen, dizipuluak hurbildu zitzaizkon, ziotelarik: Mortu tokia da hau, eta jadanik goan da
eguna. Dv Mc 6, 35 (Ker berandu egin, IBk, IBe berandutu; Lç, He, TB berandua baitzen). Lurra zaila zegoen
eta nik bukatu egin nai berantuta ere. Or Mi 114. Iharduk gaitzari, erroak egin aitzin; beranduz, sendagailu
guziak debalde. Leon Imit I 13, 5.
Hacérsele tarde (a alguien). "Berantzen zait, berandu zait, j'ai tard, se me hace tarde (esp.)" H. Bitartean
ordea berandu zaie; zeren haurretikako haztura gaixtoa nausitu baita, eta eman baitu bere burua ezagutzera. ES
181. Beranzen zat; bakarrik esaten dizut Estellatik goraxiago izan dala atake sendo eta leiakoa luzaro. CartAnd
391. Berantzen bazaio, itxedon zaiozu. (Hab 2, 3). Ur BOEg 1547. Oroitu zaite etzaiola berantzen eriotzari.
(Eccli 14, 12). Ur BOEg 1086.
(Con arrats, gau, etc. como sujeto). Cf. 1 berandu (II). Bainan arretsa berandua dela ohartzen naiz. Dv
Lab 5. Bizkitartean, gaba beranduz zuan. Atheka 62.
3. Impacientarse por la demora. "Etxekuen ikhustia berantzen zaizü (S)" Gte Erd 280.
v. berantetsi. Berantzen zaut heien jakitea; konda daiztadatzu lehen bai lehen. Dv Telem 19. Bena berantzen
zitadazüt / zure berriz ikhustia. (En una canción de Etxahun-Iruri).
- BERANDU GABE. Pronto, sin demora. Obedi ezazu emeki, kontra ihardetsi gabe; berehala, berandu gabe;
arraiki, grinatu gabe. "Promptement, sans retardation". SP Phil 248. Nola beárden aditu Jangoikoaren boza edo
inspirázioa, ta obeditu berealá berandugábe. LE JMSB 510. Tolosako jujeak nun diren, eta nun behar-bada
presondegia, jakinen dugu orai berandu gabe, ni beldur. JE Ber 47. Martak ordea, berantu bage ta zalantza
bage esaten du. Or Mi 136. Eta berandu gabe, goazen polizia-nobela hunen egilearekin. AIr in Izeta DirG 9.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
841