Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
orai ene aldia da, lehen zurea zen bezala. Ax 212 (V 142). Igarri ezketio / berandu dodala, / artu ditudan
arrañak / dakardaz portura. DurPl 75. Biar goizetik jaiki bearra naiz, berandu ere badegu ta Jainkoak dizutela
gau on bat. A Ardi 41. Ixteben, esaiok etortzeko; berandu dugula. Lek EunD 46. Oitamar urte dituelarik /
mutillak nai du ezkondu, / sasoi onian arkitutzen da, / oraindik ez du berandu. Uzt Sas 188.
- BERANDUKO (V-gip ap. Elexp Berg; Dv), BERANTEKO (Dv; berantko Foix ap. Lh). "Beranduko, tardif"
Dv. "Beranteko, tardif, qui vient tard" Ib. "Tardío. Dícese sobre todo de aquellas frutas y hortalizas que dan el
fruto tardíamente. Aurten beranduko kipulaik eztou sartu" Elexp Berg. "Patata-saill ori goizaokua ala
berandukua da?" Ib. "Badakizu beranduko lanak zelakuak izaten dien" Ib. "Emakumea urtetan aurrera doala
izandako haurraz ere berandukoa dela entzun izan da" Ib. Beranteko xitoetarik ez da begiratzeko. Dv Lab
289. Eta egin zen beranteko umeak zirela Labanenak, eta goixtiarrak Jakobenak. "Ea quae erant serotina". Dv
Gen 30, 42 (Urt ardiak berankor zirenean). Gertau ziranak gertau ezkero on guztiak berandukoak izango ziran.
Ag AL 93. Tokika nekazariak zer egin badaki; / ta ala beranduko ordez ereiten goiz-azi. Or Eus 45. Ai nere
beranduko poza! Or Aitork 38. Zer dala-ta asmau eban gizur ori? Eure beranduko etorrera tapatziarren seguru.
SM Zirik 28. Gure hasierak berandukoak izan ohi dira guztiok dakigunez. MEIG VII 28.
- BERANDU-MARKOL. "Berandu-markola (G-to), especie de castaña" A. Ez al dira [Gure
euskaltzaletasunaren enborraren igaliak] berandu-markolak eta arberak izango, irunako eta ibarbeltzak baizik.
Zait ES 1954 (11-12), 202.
- BERANDURA (V-ger), BERANTERA (H). "Berantera uztea, igortzea, luzatzea, laisser, renvoyer, à tard" H.
"Ez gero berandura begira egon, luego no esperes a (que se haga) tarde" (V-ger) A Morf 495.
- BARENDURA GABE. Pronto, sin demora. Izango aal-da berandura-gabe Euskal-Errian ots aundiko ta
euskaldun on guziek ezaguna. Ldi IL 142. Leenbizi egin ditzagun gure bazkide, ta gero, berandura-gabe,
etorriko gatzaie berriro egunkariarekikoa eskatuz. Ib. 153.
- BERANDURAINO (SP, Urt I 126, H). Hasta tarde. "Etzaika beranduraino sinhesterik emaiten [...] (Ax)" H.
Iguzkiak arrazoiñarekin erran ahal diazaio beranduraiño ohean datzanari: zer aratza hor alfer-nagia? Ax 34
(V 21). Baña leku emateuntének ain beranduráño dúte kulpa yágo. LE Prog 112. Nola goiz etxeratzen, zerori
umeen kontu gabe beranduraño tabernan bazaude? AA III 380.
- BERANDURIK BERANDU. De tarde en tarde. Onetan erorten dira berandurik berandu esamina azaleko
arin ta beingo batekin konfesatzen diran bekatari batzuek. Mg CC 167.
- BERANDUTIK BERANDURA (Dv, H), BERANDURIK BERANDURA. De tarde en tarde. "Berandutik
berandura Jaun andia artzea (Mb), communier de loin en loin (lit. de tard en tard)" Dv. "De fois à autre, de
temps en temps (de tarde en tarde esp.) (Astar)" H. Zeren kontent arkitzen diran beren bekatuaren loan ta
ibiller makurrean ta, konfesatzen badira, konfesatzen diran bakan-bakan ta berandutik berandura ta orregatik
gaizki. Mb IArg I 244. Zenbat izango dira onelako asmo garbirik gabe Jaunaren maiean jartzen diranak?
Zenbat bortxaz, gogoaren kontra, eta berandutik berandura artzen duenak? AA I 451. Baña zer egingo dau
berandurik berandura baño konfesetan eztanak, eta komulgadu baga daguanak? Astar II 151.
- BERANDUXEAGO, BERANTXEAGO. v. s.v. berantxe.
- GOIZ EDO BERANDU. v. goiz.
2 berandu (Lar, Añ, Hb ap. Lh, H; -zea Lecl), berantu (BN, S; Lar, VocS 143, VocBN, Dv). Ref.: Lh; Lrq
(berant).
Tr. Atestiguado desde Leiçarraga en septentrionales y navarros; se encuentra tbn. en Lazarraga
(berantzakarik) y Refranes y Sentencias, además de en algunos textos guipuzcoanos, como las cartas de Andoain
de principios del siglo XIX, Uriarte u Orixe. Hallamos ejs. seguros del part. berantu en Leiçarraga (-thu), la
pastoral Mustafa, Archu, Orixe, J. B. Etchepare y Arradoy. En los textos septentrionales la forma del radical es
berant.
1. Tardar, retrasarse. "Tardar, beran, berandu, belutu, con las terminaciones del neutro, v.g. yo tardo, tardas,
berantzen naiz, zera, belutzen naiz; y también del activo, berantzen det, dezu" Lar. "Demorar, tardar, beranzatu,
berantu, belutetu" Ib. "Tarder" VocS, Lecl, Dv, Lrq. "Tardare, tarder" Dv. "Tarder. Ez berant, ne tardez pas [...].
Eztugu berandu, nous n'avons pas tardé. Berantzen naiz, je suis en retard" H. "S'attarder" Lh. v. berandutu.
Tr. Usado gralmente. con aux. trans.; en un ej. de Lizarraga, en Orixe y en Mirande aparece con intrans. (cf.
infra los ejs. con aux. intrans. bipersonal de RS y Uriarte). Eta miresten zuen nola hark hanbat beranzen zuen
tenplean. Lç Lc 1, 21. Ethorteko dena ethorriren da, eta eztu beranthuren. Lç He 10, 37. Mundu behere hunetan
/ eztu zeren berandu, / ezen Aitaren manuak / obretan eman ditu. EZ Noel 114. Noiz artean duzu bada, / Iaun
ona, beranduko? "Sed tu, Domine, usquequo?" (Ps 6, 4). EZ Eliç 303. Konberti zaitezi, bekhatutarik iltki zaitezi;
eta eztezazula berant, eztezazula egunetik egunera luzat. Ax 76 (V 51). Zeren desira handi batekin, gure
penitentziaren eta konbertitzearen beha baitaude, eta berantzeaz damu hartzen baitute. Ib. 556 (V 356). Noiz
arteraiño ene Iaunak beranduko du ene ganat ethorri gabe! Ch III 21, 4. Ethorri beharra dena ethorriko da, eta
ez du beranduko. He He 10, 37 (TB, Dv ez du beranduko; IBk ez du luzatuko). Nola heien arabera
Salbatzailleak berantzen baitzuen, manatu zioten haren berri ahal zakiten guziei errateaz non zen. Lg II 207.
Baldin beren txurrerias pribatzen bada artzetik estado bear zuena, edo notableki berantzen bada (118). LE-Ir.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
840