Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
- BARNE-NAHASGARRI. Nauseabundo. Bainan ospitaleko aintzindariek etzioten uzten egitera barnenahasgarri
diren lanetarik deusere. Jnn SBi 91.
- BARNENEAN. Profundamente, en lo más íntimo. Baiñan judutar leiala da barnenean halako dena; eta
egiazko zirkonzisionea bihotzekoa da. He Rom 2, 29 (Lç barnetik).
(Tras gen.). En lo más hondo de. Bururakizun onek aznai bizia zemaidan biotzaren barnenean. Or Aitork
92.
- BARNENEKO. (El) más interior. Horla andre batzuek ere / Ihizira illkitzen dire; / Bertzen arropak soiñean,
/ Arranyu ederrenean, / Ez dutela falta deusik, / Barneneko linya baizik. Gy 23s.
- BARNENERA. (Tras gen.). A lo más hondo de. Ai, ai, zer zurubitan bana ietxi naiz ipernuaren barnenera.
Or Aitork 62.
- BARNENETIK. De lo más profundo. Lo berean zeudeneri, barnenetik gaiñenera zetorkien gau ezin-yasan
ua, batzutan izukari-bildur zitzaien. Or QA 58. Ene gogoeta sakonak ene zarpilkeri guzia barnenetik begien
aintzinean eman zidalarik, ekaitz izugarria sortu zitzaidan, negar-euriarekin. Or Aitork 207.
- BARNEN (AN-larr-ulz, S; Lar, Lecl, Gèze). Ref.: Lrq; Echaide Nav 273. (Inesivo indet.). v. BARNEAN. Tr.
Usado por autrores suletinos y algunos meridionales modernos como Orixe, Lizardi o Zaitegi. a) En el interior.
"Dentro, estar, poner, barrenen, barnen, barruan" Lar. "Barnen gaude" (AN-ulz) Echaide Nav 273. Paubriak
barnen eta kanpoan, lekhu orotan ajutatzen eta sustengatzen zutian. Tt Ar 122s. Dohatsü dira osoki beharri,
kanpuan herots egiten dian botzari beno lehen, egia barnen erakusten dianari behatzen direnak. Mst III 1, 1.
Bena barnen deizüt / oro esplikatüko. Xarlem 742. Gai oroz barnen sar enendin, borthak dereitak esteki. Etch
242. Othoi, eztezazula hitzik erran / Barnen ez kanpoan. Arch Fab 133. Harrak hoietarik elkhitzen dira, eta
egiten dütie mallak, berak barnen egoiten direlarik. Ip Dial 20. Etxiak tellaz diren lekhietan, asmatzen badie
jatekorik barnen, huna zer egiten dien. Tellen arteko murtera phorrokatzen die barnen sartzeko. Ib. 31 (It
barrenen, Ur barruban, Dv barnean). Lur santia erdira bedi / ni ere barnen sar nadin. Balad 93. Nihauk ere
badakit zer zian botillak barnen. Const 22. Erriak arrotzen zuen auts-laño-tartean kuzkurturik, belaunak bi
eskuen tartean, eta lotsagarriro garaitu izanaren naigabea barnen. Or Mi 14s. Auznar ditzadan luze / barnen
duten egiz. Or BM 104. Emaiarekin gogoa barnen / argi nabari daiteke. Or Eus 82. Barnen aldiz harrihabez /
dügü gothor süstengatü / Harriphikatü bobeda, / zola ere harristatü. Casve SGrazi 70.
(Precedido de ines. indet. o adv. de lugar). "Hemen barnen, céans. [...] Barnean, dedans" Arch Gram 154.
"Otoan barnen sartü gira (S)" Gte Erd 42. Elizan barnen edo kanpoan erranik. Tt Onsa 41. Obra hon bat
egun egin duzunian, grazian barnen. Tt Arima 23. Zure xoxan barnen edirenen düzü, kanpuan hanitxetan gal
ziniruana. Mst I 20, 5. Bai, ikusi zutut / nik zu segurki heben, / bena utzi zuntiedan / biak sukalten barnen.
AstLast 26. Eta hirin barnen / Erho behar dütügü. Xarlem 1301. Ezari nahi zütiet / Jauregi batetan barnen /
paseiatüren ziradie / zien libertatian heben. Ib. 1387. Sü batetan barnen beitira / hurak erratzen. Ib. 170. Bestela
Bordelen barnen / Bertan ait erhaiten. Ib. 413. Egün haietan ixilik egon zite egina ahalaz ihureki minzatu gabe,
zihaurtan barnen sarthürik. UskLiB 79. Enthelegatzen dit Jinkua ofentsatüz dügün dolümena bihotzen barnen
ükhen behar dela, eta ez solamente ezpañetan. CatS 84.
(Tras ines. sing. det.). Batzük die [Purgatorioa] lürrian barnen jarten, berzek airian. Egiat 178. Ordian ezar
dezegün / gogo bihotzian barnen, / Ez daitekiela jadanik / bizipide hunik heben. Casve SGrazi 62.
(Tras gen.). "Erriain barnean dago (AN-egüés), errian barrenean (AN-ilzarb), barnean (AN-olza), barnen
(AN-olza)" Bon-Ond 166. Cf. Or Eus 123: Besteren barnên bildurra sar nai. Diradiala berthüdiak artzaiñak
bere arrotzen bihotzaren barnen jarri behar dütianak. Egiat 196. Gathulu zabal baten barnen / Moillia hori
ezari zien. Arch Fab 145s. Küskiaren barnen diren harrek oso osoki zia üdüri die. Ip Dial 7. Hunla baratzen
dira elderrezko zarpa baten barnen. Ib. 6. Luze-itotako Ondaurtz-miñak / eztanda zegien... / Nork-bere barnen /
nabaria, mintzoz dute yazten. Ldi UO 45. Orren barnen baititut beste enparauak. Zait Sof 122.
(Tras tema nominal nudo). Emen daukat oro; etxe-barnen nagon. Or BM 128. Nere buru barnen / zaute
zuek ere bihotz arimetan. Ib. 136.
b) (H). (Tras ines.). Dentro de, en plazo de. Haur sorthü berri bere manü pekoak, zortzi egünetan barnen
batheia eraziten eztütienak [eskümükatü berhezi dira]. FPrS 26s. Thenpora llabürretan barnen zurekilankuak
egin dikezü. Mst I 23, 1. Harek [Jinkoak] diala Ekhia egin 140etan lürra beno handiago dena, manhatü dereiola
zer orenetan barnen 12 milion lekoa egin letzan. Egiat 251. Ta oren batetan barnen bide gehiago egiten diela
eziez zaldün batek ezpeitiro egin 1726 urthetan. Ib. 251. Denbora aphüretan barnen / Izanen iz galdürik. Xarlem
771. Denbora gutitan barnen / Gauza hori izaten da. Arch Fab 115. Behar züntian phozü horrek bi orenetan
barnen eho, miraküllü bat düzü orano bizi ziren. Ip Hil 152.
(Tras gen.). Denbora llaburren barnen / Otso humeak handitu ziren. Arch Fab 141. Lau edo bortz egunen
barnen / Segur zielakoz sokorriak / Ziatiela juntatiak. Ib. 213. Erhia bezain lodi egiten dira berrogei egünen
barnen. Ip Dial 5.
- BARNEON. (Inesivo con art. de proximidad). Sar adi barneon, ago Iainkoari. "Entra en este interior". Or
BM 138. Atarian zakarra, / barneon biguna. Ldi UO 14.
- BARNE ONEKO. De buen corazón. "Barne onekoa da ala gaixtokoa? est il foncièrement bon ou mauvais?"
Dv. Tzarrek dute fedea oinetan ematen; / Barne oneko yendek ez hala egiten. Hb Esk 202. Nahiz gizon barne
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
84