Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
"Gau-beranduan (V, G, AN), en las últimas horas de la noche. Goiz-beranduan (V, G, AN), goiz-ondoan (Lain),
a media mañana" A. "Gaiberantean (Sc), gauberantean (L, BN), en las últimas horas de la noche. Goizberantean
(L, BN, S), a media mañana" Ib. (cf. gois beranduba (JJMg BasEsc)). "Gai berantean jin zen (BNarb,
S), [...] gau beranduan (AN-gip)" Gte Erd 131. Tr. Documentado sólo en textos meridionales; sin casos
locales de declinación lo emplean algunos autores modernos. Eta gau beranduraño kanpoan gelditzea, bere
gurasoen edo familiaren sentimentu andiarekin. Gco II 60. Atzo goiz beranduban / Donostiko erriyan /
ekusgarririk asko / zan plaza berriyan. Echag 48. Arratsalde beranduan, Malentxo aitonarekiñ atarian zegoala
jakinda [...] Zabaletako beitegian sartu zan. Ag G 272. Amaika bidar gau beranduan uritik bota zituen
nekazariak asi oi ziran Lokatzan, beranduago, enbidoka ta ordagoka! Ib. 324s. Arrats-beranduan, illun kozkortu
ondoan, Yesus bakarrik zegon legorrean. Ir YKBiz 213. Zeruko Giltzari dogunaren bezpera edo aintzintiko
egunaren goiza zan, goiz berandua. Eguerdi aldea zala esatezkero, zuzenago ausaz. Erkiag Arran 23. Gau
beranduan egiñagaitik / ikaratzeko zantzuak, / zer egin leike egun argitan / ibilli ezin dan atsuak? BEnb NereA
210. Gau beranduan beren ordua / ondo aukeratzen dute, / Atari zakur gogorrengatik / ajola gutxi zaiote.
Basarri 114. Biaramonean, goiz berandu baiño leen. Erkiag BatB 64. Arrats berandu batean. Ib. 106. Goiz
erdian nai goiz beranduan. Ib. 25. Eta gau beranduan etxeratzen zenean, erosigabeko ianariz maia betetzen
zuen. Ibiñ Virgil 110. Gau berantari iges egitea oroitzeke. Ib. 56.
Gabeko belubak ekarriko dau gois beranduba, ta salto, ta danziak bijaamonerako alper usaiña. JJMg BasEsc
114.
III (Sust.). 1. Hora tardía. Eta ori edozein ordu ta denporetan; zerren Jangoikoagan ez da ordu txarrik, ez
da berandurik, ez aldi gaistorik munduko jenteen artean legez. Añ GGero 301.
2. berant (Hb ap. Lh), beant, behant. Tardanza, retraso. Banakien egun eta oren bakhar baten beraren
berantak galtzen ahal gintuela. Prop 1888, 242. Bulegorat noizpeit agertu zelarik Sabuquy, beranta eta
lagunaren galtzea nola xuritu zituen Harriet brigadierarekin, hori ez nakike. Ox 198. Helduko zen hirur orenen
berantarekin. Ib. 197. Berantak lotsatua bainiz, biltzen dut besotik ene laguna sahetserat, eta abiatzen gira
karraskan, gizonaren beha egon gabe. JE Ber 51. --Aizina duzu, aizina, gaixo Maiana! --Beranta ba, izaitekotz!
Ez dakizu Mayi lagundu behar dutala beztitzen? Lf Murtuts 52. Odol-bataioa nai du; berantak dauka larri. Or
Poem 545. Beranta bil beldur bazira. JEtchep 83. Arri mandoa!... Arri hunat!... Orai segurrik behanta diauk!
GAlm 1960, 16. Horrek ekharri du bi orenen beanta, aratsaldeko bi orenak hurbil denak bururatu orduko. Herr
18-4-1963, 2.
- AHALIK BERANDUENA, AHALIK (ETA) BERANTENA. "Au-plûtard, ahalik beranduena" Ht VocGr 330.
"Ahalik beranduena, le plus tard possible" Dv. Purga ezin bertzez, eri zarenean, premia duzunean hartzen
duzu: eta orduan ere ahalik eta gutiena, eta berantena. Ax 255 (V 171). Lanean hari behar denean, ahalik
berantena lotzen baitgaizko. He Gudu 120. Bainan beharra gaihendurik, azala khentzen baduzu, ahalik
berantena egizu. Dv Lab 371.
- BERANDU ABARREAN. "Berandu abarrian, berandu, ordua pasa eta gero.... --Izan ziñan batzarrian? --Bai,
berandu abarrian baiña izan nitzan" Elexp Berg.
- BERANDUAGO, BERANTAGO (S, R-uzt; Dv, A). Ref.: Lrq; Iz R 394. Después, más tarde, posteriormente.
"Plus tard" Dv y Lrq. "Más tarde" A. "Berantágo, más tarde" Iz R 394. v. GEROAGO. Franko bezütian ezi
sortzepenaren legarrak dirade dütügün min güziak ta herioa zorren pakazalia, batzütan lehenago, berzetan
berantago. Egiat 239. Esperánza kunplibedi, / ez espéra berantágo. LE Kop 213. Badira gazte guraso onen
umeak, ondo aziak, doktrina ederki dakitenak zortzigarren urterako, oek komulgatu bear dute. Beste batzuek
dira beranduago ere doktrina ez dakitenak. Mg CC 214. Eta sartzen dana goizago edo beranduago loitua
geratuko da. AA III 567. Etxia urrinago daukeenak, urteten dabee, oidanez, leenago plazati. Urraago
daukeenak, berandubago. fB Olg 72. Idortzekotzat, lore bethean ebaki nahi du, eta ez berantago. Dv Lab 96.
Berantago Jainkoak manatu zion Abrahami har zezala Isaak. Jnn SBi 6. Berantago hamabigerren mentian Besta
horren zelebratzen hasi ziren Angleterran, Franzian, Españan eta Italietan. Ip Hil 17. Txili, ori beranduago; ez
esan ori orain. A BeinB 60. Edo ez bagra eltan xuntatra, berantago oilten dazkad al dokedan obekienaz. Mdg
142. Lehenikan Orriagako abadea izana zen [...]. Berantago Erromarat joan zen, eta han ere kargu haundienak
ukan zituen. Zub 46. Ortan nagonean, gogo dutena ekarriazi nai dut, eta olako berela datorkit, beste olako
berantago, gordagu izkutuagotik letozen gisan. Or Aitork 253. Berantago Frankua zen / herri orotan hedatzen.
Casve SGrazi 128. Beranduago erdietsi zuen [gizonak], nekazaritza eta abelzaintza sortu ondoren batez ere,
lanbide bereziak hautatzeko astia. MIH 285.
(Con término de comparación explícito, o con cuantificador). "30 segundo beranduago (V-m, G-azp),
berantago (BN-arb), 30 segundo geroago (V-arr-m)" Gte Erd 279s. Apirillaren ogei ta bosta bañan
berandubago. Sor Bar 70. Zortzi egun berantago [...] urkhatu zuten. Elsb Fram 79. Billaldira besteak baño
beranduago eldu zan atsotxu batek. Ag Kr 134. Ordulauren beranduago eldu izan bazan Bermeoko txalupea,
danak ittoko zirean. Echta Jos 92. Hanitzez berantago egina izan omen du aitzinalde hura, dena ere ez
garaitikoari eman zen molde beretan. JE Ber 22. Burdinori-aldia berriz bosteun urtez beranduago asi eta milla
urtean iraun zuan. JMB ELG 63. Esaiozu, datorren ostegunean, toki ontantxe bertan, illun-aurrean, itxogingo
diodala; baña ez dedilla etorri iñolaz ere zortzirak baño beranduago. TAg Uzt 254. Egun batzuek beranduago,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
837