Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Bardin ziakozu, bere xedera hel dadin, eta gal-arazi gitzan ber. Ib. 42s. Orhit zite phensamentü eta diskurs
hunak horo [sic]. Meditazione direla, aldikal erresolüzioniak har ditzazün ber. UskLiB 71. Jinko ezinago
miserikordiusa zoin bethiere prest beitzaude bekhatoriaren errezibitzeko. Zure ganat bihotz dolorez eta
hümilitatez bethe batekila ützül dadin ber. Ib. 99. --[...]. Jan hütsareki ezin bizi gitake. --Zertako ez? hotz
handirik eta bero handirik egiten eztian ber. Ip Dial 41 (It egiten ez badu beintzat, Ur egiten ez badau, Dv egiten
ez badu). Eta gure arimaren aitziko eztiren ber, segür izan gitian haren bidez ardietsiren dütügüla gure
galthoak. Ip Hil 149. Eskuaraz gaitezin elhesta ala etxeko jendeen artean, ala herriko adiskide eta lagunekin,
bai eta herriz kanpo ere, hitz batez non-nahi, eskualdunekin garen ber. Arb Igand 20. Eta horra non laguntzarik
aberatsenak hitzemaiten derauzkigun, haren Eguna sainduesten dugun ber. Ib. 65. Nor nahi, borondate ona
duten ber, zahar ala gazte, gizon ala emazte, jaun eta andere, ala den apalena bardin. HU Zez 141. Oihanean
direnak han dire hobekienik, triparen betetzekoa zerbaitetarik duten ber. Ib. 74. Aren eskutik xin dein ber, izan
deila komeni dena. Mdg 121. Zendako ez litake nor bederarentzat zilegi, dakien ber, erakutsi nahi duen ber,
beha egon nahi zaizkonen jakintsun ezartzea ofizio bati doazkonetan? JE Bur 53. Daukagu eite zerbeit duten
ofizio guzietako langileek, xuxenak diren ber [...], indar handia egin lezaketen beren alderat. Ib. 202. Ara guziak
badira; oro metan hartuz, ontsa ditazke oro, diren ber. Ib. 108. Eta zonbat pezeta?! Bainan zer zoakon, herriko
alkate-jaun egiten zuten ber? Barb Sup 37. Emazte bat zen, lanetik ihes, gauaz dabiltzan hoitarik / Nor nahi
gertha, gizona den ber, ez baitute ahalgerik. Ox 72. Supazter bero bat ez dugun ber, deusetako ez gira hon. Zub
122. Hatsa doi-doia duen ber haren alabak, nik sendaturen dut eria. Barb Leg 135. Etxe-barneaz ez axolarik
ukan, garbia den ber. JE Ber 34. Enaizu maite --hala diozu. Zer / zeit eni, haatik, ene ziren ber / gai huntan -erdi
sutan, erdi hotz--? Mde Po 48. Haren [Jainko baten] jopu izatera ere lizake, beldur izugarri hau ken
lezaioken ber. Mde Pr 371. Problemaren edozein askapen ongi-etorri izanen da, Theresa beste jendeetara
joatera uzten ez duen ber. Mde HaurB 82. Lurra aski berotua den ber, 8 degre berotasun, ahal bezein goizik
ereiten da betarraba. Gatxitegi Laborantza 100. Debekatu zituen gai sakratuzko antzerki horiek oro, profanoak
haizu uzten zituelarik, garbiak eta onestak izanen ziren ber. Lf in Casve SGrazi 9.
2. (BN-ciz-arb ap. Gte Erd 245). Desde el momento que, inmediatamente de. "Ikusi bezain ber, aussitôt vu" Lf
Gram 207. "Jiten den ber, hasiren da jaten (BN-ciz), ardia etzan dadin ber joanen da (BN-ciz-arb)" Gte Erd
245 (s.v. orduko). Ifernuratzen zaren-ber, zure lehenbiziko gogarapena da noiz akhaba daitezkeen oinhaze
ezin-bertzezko hekiek. Dv LEd 225. Urrunerat hautemaiten nuen ber, ixilik jartzen nintzan, erdi ahalge, erdi
izitua. JE Bur 10. Hek ez dira gu bezala nekatzen gogoeta. Lehia heldu zeien ber, jazar. Ib. 94. Ilhezko soka aldiz
harro hutsa da, eta tiratzen duten ber, amor emaiten du, hertsitzen eta luzatzen da. Lf Murtuts 20.
ber. v. behar.
1 bera (gral.; SP, Lar, Lar Sup, Aq 947, Añ, Dv, H). Ref.: A (bera, berean); EI 227; Iz Ulz (emen berian); Gte
Erd 52, 256; Elexp Berg. v. 1 ber; berbera; cf. berau, berori. . La declinación más usual es bera, berak,
beraren, berari, berean (bertan; v. infra (2)), bereko (bertako), beretik (bertatik), etc.; (pl.) berak (v. beraiek),
berek, beren, berei, beretan, beretako, etc. Algunos autores suletinos (como Oihenart, Belapeire, etc.), o
roncaleses como Mendigacha, emplean tbn. berark (erg.), berartan (ines.), etc. En algunos autores vizcaínos (Ur
MarIl 113, Itz Azald 130, Otx 55) encontramos el ines. beratan.
1. (El) mismo, (el) propio, (él) en persona (lat. ipse). "Egun beretik, dès aujourd'hui" SP. "Aquí, allí mismo,
emen bertan, an bertan [...]. En el Cielo mismo, en la misma casa, Zeruan bertan, etxean bertan" Lar. "Aora
luego, orain bereon" Lar Sup. "Allí, an, berean (AN)" Aq 947 (puede tratarse de an berean, a pesar de la coma).
"(Lo) mismo, mismísimo, bera, berbera" Añ. "S'il a le sens de 'lui-même', le nom et le pronom prennent tous
deux la désinence casuelle. Gizonari berari, à l'homme lui-même" Dv. "Berean: Hemen berean, ici même, sy. V,
G bertan. Orai berean, à présent" H s.v. bere-. "Atzo berean (S), ayer mismo" A. "Emen berian, ementxe berian,
berióntan, aquí mismo" Iz Ulz. "Amari berari egin zion kalte (G-azp-goi, AN-gip)" Gte Erd 52.
"Dokumentazionea bakotxak berak joan (=eraman) behar du (BN-arb)" Ib. 256.
Tr. De uso general. En la construcción más frecuente, el sintagma nominal y bera están unidos en aposición,
tomando ambos los mismos sufijos de determinación o declinación; sin embargo, la construcción del tipo Jainko
berak emana es usual en los textos antiguos: aparece en Dechepare, en una poesía publicada en Pamplona y,
alternando con la anterior construcción, en Leiçarraga, Etcheberri de Ziburu, Capanaga, Gasteluçar y Belapeire;
en Axular y Pouvreau lo hallamos además tras sust. det. A partir del s. XVIII, si bien es la única empleada por
Mendiburu, va escaseando más, y la mayoría de los autores, durante los últimos doscientos años, usan
construcciones del primer tipo; con todo hallamos ejs. del segundo en Etcheberri de Sara, Cardaberaz (EBO 54),
Larreguy (I 291), Mihura (127), Ubillos (72), Moguel (CO 173), Añibarro (EL
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 823
mende.
1 224), Aguirre de Asteasu,
Lardizabal, Hiribarren (Egia 119), J. I. Arana (SIgn 96), Iturzaeta (Itz 37), KIkV 74, Inza, Oxobi, Lizardi (IL 92),
S. Mitxelena (Aranz 168), Irazusta (Bizia 58), Bilbao, Zaitegi (Plat 39), M. Atxaga (Gazt 15), Labayen (SuEm
205). En algunos contextos es especialmente frecuente, p. ej. en orai beretik, que usan Chourio (I 22, 5),
Haraneder (Gudu 165), Baratciart (114), Monho (88), Duhalde (211), CatLuz (2), MarIl (111), Goyhetche (323),
Duvoisin (LEd 175), Hiribarren (Egia IX), Laphitz (87), Elizanburu (Po 218), Joannateguy (SBi 38), Hiriart-