Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
bepilo (Lar, Hb ap. Lh, H), begi-bilo (Sal, Sc, R ap. A). 1. "Pestaña, betulea, bepiloa" Lar. "Bepiloa (begibilo),
cil (BN, AN)" H. v. betile.
2. "Bepilo (BN, Hb), sourcil, cil" Lh, que cita tbn. a H.
bepuru (B, Ae, S; Deen I 88, SP, Urt I 38, Ht VocGr 427, Lar, Arch VocGr, Hb ap. Lh; -ph- BN, S; O-SP 221,
VocBN, Gèze, Dv, H), berpuru (-ph- S; H), begiburu (Sal, R), beipuru (B), bupuru (Arch VocGr, Lecl, Hb ap.
Lh)), bupura (Arch ms. sg. DRA), burpuru (burpuriak Lecl). Ref.: VocPir 222; A (bepürü, begi-bekain); Lh;
Lrq /berphüu, bephüu/; Izeta BHizt2 (beipuru). 1. Ceja. "Bepuruak, sourcils" SP, que cita a EZ. "Bethurusta.
Etcheberri l'interprette supercilium; en Basse Navarre et en Soule l'on dit bephurua" O-SP 221. "Ceja, bezinta,
bepurua" Lar. "Sobreceja, bepurua, bezinta, betondoa, bepurugaña" Ib. "Arquear las cejas, bezintak, bepuruak
jasotzea" Ib. "Bephuru, sourcil, synonyme de bekhain" VocBN. "Sourcil. Bekain, bepuru (Ae), begiburu (Sal),
zeja (R)" VocPir 222. "Burpuriak [sic], sourcils" Lecl. "Sourcil" H. "La forme berphurua, employé parfois est
vicieuse, le radical demandant be de begi, non ber-" Ib. "Lotsa zen bephuruak ere goititzera" A. "Bepuruko ilea,
bepuru" A Apend. v. bekain.
Zazpigarren egunean arras ebakiko ditu buruko illeak, eta bizarra eta bepuruak, eta gorputz guztiko illeak.
Ur Lev 14, 9 (Dv bephuruak; Ol, Ker bekaiñekoak, Bibl bekainetakoak). Ikhustekoak dire beso, ukhondo, gerri
eta zainak; begi, beharri, usna, bephuru, hortz, mihi, sabel eta hortzak. Hb Egia 12. Bekoki zabaltsuak eta
adiragarriro jasotako bepuruak ematen dio aurpegiari alako era aundientsu eta garaibea. Otag EE 1881b, 85.
Kendu eban apezpiko doneak bere ezpanetako barrea, iatsi ta batu zituan bepuruak, illundu eban piska bat
bekokia. Ag AL 119. Bepuru luze betien azpian begi urdiñ-abar bigun bigunak. Ag Kr 87. Bepurubak, matrallak,
sudurra, ezpanak, andi ta trauskillak ebazan, sutegiren baten mallukadaka egiñak irudijela. Kk Ab I 31.
Txingarra lakoxe gorrijak zittuzan begijak; zurdea baxen luze ta latz bepurubak. Otx 11. Norbaitek hitz egiten
bazuen gobernuaren kontra, eskumako bepurua kendua izaten zaio. Arti Ipuin 48. Soldado biak firmeko
posizioan geratuko dirade, eta bepururik ere eztute mugituko. Arti Tobera 266.
2. (-ph- H), betpuru. Párpado. "Paupière. Lanboa egotzten du bephuruetarik, il jette la flamme par les
paupières (EZ [SP (v. supra) interpreta, en cambio, "sourcils"]). id. bethuruztea" H. Berzeari su datxeka
bazter guztietarik / Eta lanboak egotzten tu bephuruetarik. EZ Man I 102. Zuhaitz baten pera badoa etzatera, /
Badathorkio ere loa betphurura. Gy 13.
3. (-ph- H). Pestaña. "Cil" H.
- BEPURU-GAIN (Lar; -ph- Hb ap. Lh). "Sobreceja, bepurua, bezinta, betondoa, bepurugaña" Lar.
bepurutsu. "Cejijunto, bepurutsua, bezintatsua" Lar.
bepurzi. "Les sourcils, bephuruak, bepurzia , bekainak" Darthayet Manuel 219 (en la ed. de 1876,
219 tbn. ; en la de 1861, 37 sólo da bephuruak). Tal vez errata por bepurua. v. bepuru.
1 ber (S; Gèze, Dv (BN, S), H). Ref.: A; Lrq; Gte Erd 15, 3. I (Adj.). 1. (Antepuesto al sustantivo). Mismo.
"Ber (prép.), même" Gèze. "Même [...]. Le souletin et le bas navarrais l'emploient au radical. Ber gizuna (S)" Dv.
"Ber, pour bera, même. Ber gauza, ber gaiza, la même chose" H. "En S, aun hoy, se usa como intensivo de
nombres: ber gaiza, la misma cosa. Ber gizona, el mismo hombre. Ber gisan, de la misma manera" A. "(Pron.),
le même, la même, les mêmes" Lrq. "Ahizpa horiek ber egite ba die (S)" Gte Erd 15. "Zure ber adinekua da (S),
ber adina düzie (S), beradinak ginen (S)" Ib. 3. Tr. Documentado por primera vez en Tartas, lo emplean los
autores suletinos (aunque no lo hallamos en Maister); fuera de éstos, se encuentra tbn. en Hiriart-Urruty y
Barbier; aparece además en una expresión alto-navarra citada por F. Irigaray.
Apostoliak ere ber gauza dio. Tt Onsa 134. [Barberak] idoki behar du behin kanporat balak, burduiñak, eta
pozoak, eta gero sendotu; ber gisan bekhatiaren bala, burduiña, pozoa idokazu zure arimatik kanporat. Tt
Arima 28 (v. tbn. ber gisan Mercy 30, Etch 246, CatS 104, ChantP 206, Ip Hil 24). Hitz eman eztela aitzinera
ber bekhatiala eroriren. Bp I 116. Eta orok etzien ber bihotz eta arima bat baizik; etzien ere bere artian deüs
berhezirik. Bp II 75. Ehün gizon ber egünian hiltzen. Egiat 266. Girenian Franziara / espusatüren girela / eta
ber denboran / batheiatüren nizala. Xarlem 1098. Barda egin bekatia / ber denboran kofesatü. AstLas 46. Ber
gaiza erran ezazü ifernietako phenen ereipenaz. UskLiB 99. Zük orori ederki egiten hunki jin; / Jinkuak ber
batzarri deraizüla zelin. Etch 570. Denbora hegaletan badoatza phenak, / Ber hegaletan jiten aldiz plazerak.
Arch Fab 193. Ehi da ordian ezagützia nula itxasua eta ekhia bethi dauden ber heñian. Ip Dial 110 (It beti
estadu batean, Ur beti egoera baten, Dv bethi hein berean). Zeren batian eta bestian ber Biktima ohorezkatia
beita, eta ber Apheza ohorezkazalia. CatS 74. Bena berriz, biharamenian, ber lekhialat ützülirik ediren zien. Ip
Hil 201. Orok ber gauza erranen dautadela. HU Zez 38. Mila urthe behar da zelütik jiteko / eta ber bidia da
harat joaiteko. Xikito 6. Arrats guziez, aire bera eta ber pertsuak. Barb Sup 98. Elkarren etsaigoan
dirautenentzat: "ez dira beregatzpean oatzen"; tellatu baten pean ez direla etzaten errateko. FIr 159. "Bai?"
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
821