Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
barne-galdu batzu direla, ez dutela zeren beldurrik ukhan, heien hitza dutenaz geroz. Prop 1884, 247.
- BARNEGO. v. BARNERAGO. Goza gaitezen, Maite, / ta goazen zure doaiz asetzen / ur gardena darion /
mendi-muiño aldera; / barnego itzalean sartu gaitezen. "Entremos más adentro en la espesura". Onaind in Gazt
MusIx 210 (Gazt 195 barnago).
- BARNE IZAN (Dv). Tener parte, participar; estar incluido. "Ohointza hortan barne da hura ere" Dv. "Obra on
guzietan barne da" Ib. Cf. BARNE SARTU. Alegia, arako egi aren inguruko izketak, ez Urlia yaunak
bakarrik, baizik-eta euskeltzale guztiok egin oi ditugula, "Lizardi" berbera barne delarik. Ldi IL 91. [Folklorea]
lanezko esperientzietan, ohituretan bildu dituen jakitateak dira, eta bere metafisika gogoeta eta mitologia
erakusten dizkiguten ipuinak barne diren bezala, joku eta lanaren tankera zaharrak teknikaren aldetik barnean
daude. Mde Pr 41. Lurra, berriz, mukuluki oro, zeru mukuludun au ere barne dala, artatik sorkari oro, ageri
dan eta ez dana, egin zedin. Or Aitork 361. Itsurat punitzea ez duk aizu, nonbrean hobendunak barne izanen
direlakoan. Larz Senper 24. Ez zaigu, ez hurrik eman ere, esku hutsik azaltzen. Hor dugu hiru liburu lodi eta
aberatsen, tesia barne dela, lekukotasuna. MEIG IV 112.
(Con izan elidido). Egun guzietako gudu eta guduxketan Iñazio bethi barne, Iñazio bethi buruan. Laph 5.
Bederatzi bagira hemen; hea nork duen orai, bederatzien izenak barne, kobla bat botako? Ox 204.
- BARNEKO (Lar, Dv, H). Interno, de dentro; íntimo. "Intrínseco" y "penetral" Lar. "Barneko ülhündüra (S,
Foix), défaillance de l'estomac" Lh. Cf. barneko. Zeren hark guzia ikhusten baitu, eta hura baita gizonén
barneko pensamendu sekretuen ere iuje. Lç Ins D 2v. Ezen zer iudikatzeko dut nik kanpoko diradenez ere?
eztuzue barneko diradenéz zuek iudikatzen? Lç 1 Cor 5, 12. Ezen atsegin hartzen dut Iainkoaren Legean barneko
gizonaz den bezenbatean. Lç Rom 7, 22 (He, TB, Ol, Bibl barneko gizon; Dv gizon barrenkoi, Ker barruko
gizon, IBk barne-gizon). Barneko arrapostiak dio: zoazte paseura, etzutiet ezagutzen. Tt Onsa 72. Iauregi haren
barnian balin bada garnisone on bat [...], barnekoak trufatzen dira kanpokoez. Ib. 64. Iakiteko duzu, nahi
baduzu sarthu Comesen, guardia egizu barneko baxei, zeiñak baitaunza noroesterat zabalsko. INav 14. Kanpoko
etsaia lauster da garaitu, barneko gerla iraungitu denean. Ch III 13, 1. Errezibitzen tuzte konbertitzeko behar
dituzten barneko eta kanpoko lagunza hainitz. CatLav 95 (V 55). Barneko bakea galdu dukegunean, hunen
kobratzeko indar eta ahal guziak enplegutan eman behar ditugu. He Gudu 150. Mintza gaitezen orai,
tentazionearen ordu bereko gauzez. Berehala ikhusi behar da, ea hura altxa-arazi duen kausa, barnekoa ala
kanpokoa den. Ib. 113. Dohatsü dira, begiak, kanpoko gaizer zerratürik eta barnekuer unsa idekirik daudianak.
Mst III 1, 1. Jainkoa inozentziari eta barneko garbitasunari darraikola. Lg II 182. Badea neor barneko
mobimendier edo grazia aktüalen inspirazioner erresistitzen edo kontra egiten dienik? CatLan 64.
(s. XIX) Bakea laster ein baladi, / kanpoan tugun etsaiekin, / Barneko etsaien temari / Baginakike zer egin.
Monho 66. Behar da izan bere bekhatuez egiazko urriki bat, urriki surnatural, barneko, jeneral eta guzien
gaineko bat. Dh 143. Zenbat urriki beraz, zenbat bihotz-ukhaldi, zenbat barneko asiki min, bere jaidurei eman
diotzaten nahikaren gainean? Ib. 193. Karro bat behin zioan, / Zahar, andere eta frailez kargatua [...]. /
Barneko yendeak oro yautsi ziren. Gy 178. Illhuntze batez zagola putzu baten hegian, / illargi bethea ikhusten du
barneko ur garbian. Ib. 55. Hain da gorphutzarentzat on sosegu barnekoak. Ib. 25. Aingeruak mandatari eta
lagun, sainduak bitarteko, eta horiekin batean bihotz-heldura edo barneko argi eta irrits onak. Dv LEd 55.
Angelesa barneko minek iresten hari dute, bi sinhestetan da, eta biek dirauteino, ezduke onik. Hb Egia 118.
Behar da sinhestea ahoz erakhutsi [...]; barneko sinhesteak behar du kanporat agertu. Ib. 109. Herrixka baterat
jo zuen handik, barneko min batek setiatua, zango eskuina herrestan. Laph 58. [Oraiko neskatxek] balakite
bederen barneko lanetan, / Jatera preparatzen bere tenoretan. Elzb Po 220. Bihotza gaindi egina barneko
kontsolazionerik gozoenez. Jnn SBi 12. Xahütarzünak emaiten deie barneko indarra eta kanpoko edertarzüna. Ip
Hil 47. Kanpoko ala barneko etsaiei ihardukitzeko. HU Aurp 199.
(s. XX) Neguak supazterra dako manatzen Eskualdunari, barneko lana, familiako bizia. JE Bur 75. Barneko
argiak hilen dituzte, kasik oro, edo kanpoko leihoak nunbait-han hetsiko. Barb Sup 122. Barneko ilhundura
dezakea gorde? Ox 77. Aitortzen zian ogen handia üken ziala gezürraren erraiteko beharrüniala eroriz, bena
etzian sendi barneko minik. Const 20s. Herri pobre bateko / meria zitaken, / Barneko zoladura / lur hutsez
baitzuten. Etcham 61. Oiuka kanpokoek amor eman zezaten eta barnekoek geroago eta saminkiago, ezetz. FIr
141. Betikorra bailitzan barneko irritza. Laux BBa 54. Barneko maite lei au eusko elertiari onurakorra zaio.
"Anhelo interior". Aitzol ib. VIII. Geroz ere bialdu dut "LIZARDI gurean", ederragoak bildurrez utzita.
Barnekoegiak iduri. "Por parecerme demasiado íntimas". Or BM 14. Oso sandu agertu nai baitzuten gizonen
aurrean, barneko sandutasunaz ardura gutxi zutelarik. Ir YKBiz 128. Nola baitaki [debruak] fruituari kalte
gehiago egiten diola kanpoko aire tzarrak baino barneko harrak, Elizari harrak igorri ziozkan: heretikoak. Zerb
IxtS 99. Mandeuli, ez liztor, ez eltxo, ez euli, / barneko musika naiz entzun-egarri. Or Poem 531. Zein gaiñeko
zeran gaiñekotan eta zein barneko barnekoetan! Or Aitork 190. Alperrik. Kanpoko zarata da ura, ta oso
barnekoa gure ixillunea. Txill Let 90. Neskek ama lagundu behar zuten barneko lanetan. Muthikoek aita.
JEtchep 16. Gizona arraiazko galtza luzekin eta emakumea barneko janzki zuriak agerian! Osk Kurl 216. Galdu
du sekulakoz barneko bakea. Larz Senper 106. Emaztea barneko ardangelan sartua da. Gazt MusIx 155. Eta
jendea sekulan baino gehiago harritua... nola eskutik joaiten ari zen misionest saindua... barneko su batek errea
bezala. Ardoy SFran 252. Ez diete itzaltzen barneko su hura. Xa Odol 250.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
82