Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
"Behorrak, astoak, zamariak, gereñoak zaldikundu dira (BN-ciz)" Gte Erd 2. Cf. Ech 76r.: "A las montañas que
están a los lados del valle que se llama Beotibar, que quiere decir 'valle de yeguas'". Tr. De empleo general.
La forma bohor se encuentra en los textos suletinos (Etchahun, Casenave); bior en Arrese Beitia (junto a beor),
Txirrita, Enbeita y Kirikiño; en PAb se pone en boca de un bajo-navarro una supuesta var. bihor. En DFrec hay
11 ejs. de behor.
Et in Beorburu (1198). Arzam 167. Hurraca la behorra (1330). Ib. 167. Irin flore fin, eta ogi bihi, eta
behor eta ardi, eta zaldi, eta karriot, eta sklabo. Lç Apoc 18, 13 (Ip zamariak). Beor zarrari orbiden neke da
irakasten. "A yegua vieja mostrar andadura es trabajo". RS 104. Ezta behorrik edo mandorik. Volt 156.
Behorraren ustikoak, / eztitu sendi garanoak. O Pr 76 (cf. A: "bohorraren ostikoti ezta garaiñorik hiltzen (Sc)").
--Mandoa nor duk aita? --Bortuko behorrik ederrena ama. Ib. 311. Denbora hartan khendu behar tuzue
burukitik zamari, behor, urde eta berze azienda guziak. Mong 590. Zuri andreak esaten dizu nere Janes Leorra /
Zaldiak maizak jan diuzku ta arren dakargun beorra. LasBer 4. Otsondoko mendian / Nor bizi, nor bizi / Ustez
asanblearen / Joan ziren ihesi, / Mutuia izan eta / Itz bat ez bihurtu / Urdaxuri aldeko / Bihorrak izutu. Mg PAb
170 (en boca de un baigorriano). Arkera, susara, yel, irausi, lau izen bakar oetatik dakite euskaldunak, ardia,
beia, beorra edo zerria dan ume eske dagoena. Izt C 168. Phixtago kabal-zaiñek badie bereki / Hamabost ehün
arres ehün behieki, / Urde zahar salduak, bohorrak hümeki. Etch 616. Abade baten mandoa / Bere hidalgiaz
hazia kaskoa / Bere ama behorraz baizen etzen mintzo. Gy 139. Behorrei azken estalaldiak emanaraztea. Dv
Lab 207. Jenobeba beor eder apañ baten gañean jarri. Arr GB 9. Beorrai lau ferra azaruan. HerVal 137. Lau
ferra beor gaztiari. Ib. 155. Idi, bei, zezen, zekor ta txalakiñ aurten, / Urrengoan txarridun, bardiñ zan agertzen,
/ Gero beor, beoka, txiko, zaldiakaz, / Mula, mando, mandako, ta asto ostuakaz. AB AmaE 235. Auntza naiz
ardia, bior ta zaldia. Ib. 350. Mendi gaillurretan beorrak; egaletan, artaldeak eta bei batzuek, eguzki epela
artuaz bedar ianean. Ag AL 54.
(s. XX) Mendi goi gañean zaldi ta beor askatuak irrintzika. Ag Kr 205. Otso ta beor-oñatzez, pitsez, korotzez
ta odolez naspillatutako lokatz-ustai zabala zegoan Arteagako bizkarrean. Ag G 159. Ik, Antton, akura zak beor
ongi ezi bat, Ibarretik gorakoa Andre Medelek berera egin dezan. A Ardi 60. Beorraren zurdea uretan suga
egiten da (G-goi). "Las crines de yegua se convierten en culebras en el agua". A EY I 80. Erregeren deiari
abreak oro gor; / Hartz, azeri, basurde, otso, basa behor. Ox 130. Jauregiko behorraren, / Primetako lehenaren,
/ Alaba! / Donapoleon izan den / Garañorik gaitzenaren / Iloba! Ox 96. Beorrak abokoa autsi nai dik izututa. Or
Mi 65. Gizonak berriz mendiyetatik / biorrak eta astuak, / gauza gozorik senti badute / azkar erantxi eskuak. Tx
B II 66. Txorijak euren abes ederrez / Baso ta mendi, goi ta be, / Zekor, bei ta txal, bior ta moxal, / Ardi ta
bildots bai ta be. Enb 38. Behiak, ardiak eta behorrak bazkatzeko. Zub 53. Zalukara urrundu zen, hatzik ez
zezaten nehon utz, aztaparrak behorreri oihalez inguraturik. Barb Leg 139. Noiz astoaren urratsean, noiz
mandoaren taka-takan; azkenik, arnasa ilhun batekin, behor español baten lauazka pisuan. JE Ber 101.
Biorraren arrautzak dira onek. Kk Ab II 117 (refiriéndose a unas calabazas). Sagarakoan isilgunea... / atarin
beor-irrintzi, / ardi-joale, beor-kalaska / ta beien kaskoin-zintzarri. "Se escuchan relinchos, esquilas de ovejas y
esquilones de yeguas". Or Eus 229. Buru-beorra, lurrean musu, / kizkurtzen zaie belarriz; / burua jasoz
laugainka asten da / oiana astinduz irrintziz. "La capitana". Ib. 330. Eultzian ala, lau beor, lerro; / laurak ozta
doaz berdin; / bi laisterkari, bi erakustun, / bein ezker, beste bein eskuin. / Biurgunea ezkerretara / dunak,
aurrea berekin: / esku-beorra Lekunberri da, / birunda guk bear egin. "La yegua de mano es el de Lecumberri".
Ib. 233. Gauko oihanetan lasterka / zure gainean zaldizka, / behor zalhu eta bizkor, / gau-bideetan gaindi,
mozkor / banaramazu lasterka. Mde Po 96. Ez dut arkituko indar orrekin ene Iainkoa, ezagurik ez dun beor eta
mandoak ere arki bailezake. Or Aitork 252. Beterinarioari deitu, jateko apartekoa emon, [...]. Baiña dana
alperrik: beorra ezan umedun egiten. Bilbao IpuiB 116. Behorra zegoen, zaldiaren parean, / ahalke gaberik,
astoaren aurrean, / ema-galdu bat balitz, laket lizunetan. Arti MaldanB 201. Beorren berotasuna denetan
gartsuena, noski; Venusek berak eman zien gar ori. Ibiñ Virgil 99. Epiroko zaldiek aipatuak ziran oso, beorrak
areago. Lasterragoak omen ziran zaldiak baiño. Ib. 80n. Ango mendietako / beorren taldiak, / zabal askuak
beren / ipurdi aldiak. Uzt Sas 356. Eta beste abelbüriak: / horiek ezin zinhesteko! / Behi, bohor, zamariak /
dütützie gisa orotako. Casve SGrazi 90. v. tbn. Etxeg RIEV 1908, 118. Zait Sof 29. Etxde JJ 11. And AUzta 66.
Berron Kijote 163.
"Beor zuria etorriko zaitzue, se dice a los chicos que se cansan en la labranza; litm. se os vendrá la yegua
blanca (G-azp)" A EY III 257.
2. "Soporte del eje en el molino (V-ple). Ardatza beorraren gainean dabil" A Apend.
- BEHOR-AMA. Yegua madre. Umeon atzetik joan zan, eurok besarkatu ta beor-amarengana eroan nairik.
Bilbao IpuiB 118. An ditu aurrean, beor-ama ta onen beorkume ederrak. NEtx LBB 188.
- BEHOR BILTZAILE (bohor-biltzale Sc ap. A; Foix ap. Lh). "El viento que silba" A.
- BEHOR-ELI. "Yeguada, beordia, beortaldea, beorrelia" Lar.
- BEHOR-EULI (bohorülü S; bohilli S; bohüllü S; SP Dv y A; bohuli S; bühülli S). Ref.: A (bohorülü,
bohilli, bohüli, bohülü, bühülli); Lrq (bohulu). "Bohulua, guêpe, bourdon, frelon" SP, que cita a O. "Bohülü 1.º
(S) mosca de burro (v. bohorülü). 2.º avispa (SP)" Ib. "Bohilli, mosca borriquera. (De bohor-uli)" Ib. "Mouche
des chevaux" Lrq. Zamal-xkotari büztan azotza alxatzen deio, eta, gibeleko begi ondotik ahürreto bat bohor-
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
818