Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
hortik urrun. / Zuretzat nor ote ez dezaket bentzun? Iratz 14. Larrua beltz, burua xut, / Tirain basak oro bentzun!
Ib. 73. Bertze Aberats beltzek bezala, ez utz Herria hiltzera: / Euskaldun karra harturik zoazi, zoazi gainez gain
ta bentzun. Ib. 106. Asko mandoren hezteko bezala duk, asko jenden hezteko ere. Zaharoaz bakarrik dituzkek
bentzun. Larz Senper 24 (Vill makillarekin bakarrik ezitzen dituk).
bentzutezgarri (-nz- Lar). "Invencible" Lar.
bentzutu (BN, S; Urt I 136, Lar, Añ, Hb y Foix ap. Lh), bentzitu (benzitu VocBN; benzidu V-gip), mentzutu
(Dv). Ref.: Lh; Elexp Berg (benzidu). Tr. Al Norte se encuentra ben(t)zutu (radical benzut en Leiçarraga)
salvo en los bajo-navarros Dechepare, CatLan, Lopez y Bordel, que emplean ben(t)zitu. En textos vizcaínos se
documenta exclusivamente ben(t)zidu; en el resto de la tradición meridional alternan tanto ben(t)zutu como
ben(t)zitu, frecuentemente en un mismo autor. Men(t)zutu lo emplean Iztueta y Bilintx.
1. Vencer, derrotar, superar. "Vencer" Lar y Añ. "Benzi, benzitu, vaincre" VocBN. "(Hb, Foix), vaincre (de
l'esp. 'vencer'). Syn. garhaitü (S), menpetu" Lh. v. bentzun, garaitu. Tr. De empleo general, salvo en textos
suletinos. Su uso decae relativamente en el s. XX. En DFrec hay un ej., septentrional, de bentzutu.
Othoi iauna enguztazu lagun zure sainduiak / Enetsaiak benzi enazan neure azken finian. E 22. Egiaren
klaretateaz benzutu izanik bortxatu izan dirade anhitz gauzaren konfesatzera eta aboatzera. Lç Adv ** 5r. Ezen
norzaz nehor benzutu izan baita, hura haren sklabo egin izan da. "Par lequel on est vaincu". Lç 2 Petr 2, 19 (TB
bentzutu; He garaitu, Ol menderatu, Ker azpiratu, IBk mende jarri, IBe mendean hartu). Etorrizkero donzella
batek / amorez ei dau benzidu. Lazarraga 1180r. Loak benzitzen dau inozentea. Ib. (B) 1151vb. Txeak andia
benzi liri. IC I 665. Jaungoikoa debeela herreguten / Degiola eman Konde laztanari / Bitoria andia gaiztoen
kontra / [...], / Bretaña guztia benziturik, datorren / Konde galantori Gipuzkoa herrira. (Cantar de Bretaña).
ConTAV 5.1.1. Iainkoa gatik eta haren legearen begiratzeagatik presenta ahal ditezkeien trabaillu eta egiteko
guztien benzutzeko eta garaitzeko. Mat 145. Hik halaber bentzutzeko haragi gudutsua, / Errespetuz begira zak
barur egun Saindua. EZ Man I 32. Lehen ere San Migelek munduaren hastean / Luzifer bentzutu zuen sendoki
konbatean. Ib. 75. Bentzuturik herioa berze garratzagoaz. EZ Man II 16. O Martir animotsua, / zure pazienziak /
bentzutu zituen burreu / odoltsuen furiak. EZ Noel 169. Lehenbiziko aurthiki zuen harria finkatu zeraukan bere
etsaiari belarraren erdian, [...], eta egotzi zuen bentzuturik lurrera. Ax 89 (V 61). Nola baitira eritasun batzuk,
hain handiak, gorputz guztia flakatua, benzutua eta ezindua ibentzen dutenak. Ib. 99 (V 68). Haragiak
haragiaren benzutzea, naturalezak naturalezaren azpiratzea, gaitz da. Ib. 363 (V 240). Benzietarren da bitoria
alkanzeetarren. Cap 69. Zure buruz bethi ezdeusera makhurtzen zara, laster erortzen, laster benzutzen, laster
asaldatzen, laster flakatzen. SP Imit III 4, 2 (Ch berehala zare garaitua, Mst bertan goithü izaten). Zertan ere
gizonak bere burua benzutzen eta espiritua mortifikatzenago baitu, hartan probetxu geiago egiten du eta grazia
handiago merezi du. SP Imit I 25, 3 (Ch garaitzen, Mst garhaitzenago). Deabruaren eta munduaren zagitak
bentzutzeagatik. Arg DevB 244. Damnatuak bentzuturik, / Su asprean hondaturik, / Deit nazazu zeureturik. Gç
159.
(s. XVIII) Hainaren sinhetsgogortasunaren bentzutzeko, ekharriko diotzat lekhuko herri hautako arbola ferde
fruitutsu eta hagitz ederrak. ES 121. Arrozoinak eta oraino naturalezak berak ere onhesten du, bentzutuek amor
eman dezoten garaitiarren usantzei. Ib. 108. Eskuara da hitzkuntza guztien artean bere indar propialez
entseiaturik, etsaiez bentzutu gabekoa. Ib. 109. Beraren birtutean benziduko ditugu demonioa mundua eta
geuren apetitu gaiztoak. OA 14. Ezin beregandik kendu dezakean edo bentzutu tentazio ori. Ib. 54. Zer
inklinaziok eta biziok arrastradu deban edo benzutu geiena. Ib. 134. --Nondik izandu z[u]an gurutzeak birtute
ori? --Benzitzeagandik Kristok gurutzean etsai oek bere eriotzarekin. Iraz 11. Pasioneen bentzutzeko eta bizioen
garaitzeko moianik hoberenak. He Gudu 1. Ez zohazela gibela, seguratua bitoria eraman duzula, non ez zaitzun
iduritzen osoki benzutua zarela. Ib. 91. Aren abegi ederrak / Duda baga benzitzen ditu / kanpoetako eperrak.
Acto 310. Ala nola benzutu zuen Kristo gure jaunak demonioa ala guk ere aren majestadearen exenploarekiñ
ikasi dezagun benzutzen demonioa (Muruzabal, s. XVIII). ETZ 64. Kristok bere eriotzaz antxe garaitu edo
benzidu zitualako. Cb CatV 17 (CatG 25 garaitu). Oneganik iges egiten da eta au benzietan da gogortasun
diziplina ta baraurrakgaz. Ib. 58. Alafede nekea da; baña neke guziak amorioak benzitzen du. Cb EBO 51. Arma
oiekin, soldadu goapoak bezala, zuk peleatu ta benzutu bear dezu. Cb Eg III 389. Herabe hura benzituz. AR 368.
Egizu bentzu detzadan ene salbamenduaren etsai guziak. Brtc 31. Etsaiak garaitu ta benzutu zituelako. Ub 149.
(s. XIX) Gure beiratzerat / Aingeru tropa bat / Da zerutik jautsiko / Eta bentzutuko / Mundu sotilla. Monho
94. Emetasunak errexki / Du kolera bentzutzen. Ib. 98. Zelango indarrak artu ez daruaz arimiak arerijuak goitu
edo benziduteko? Mg CO 98. Biar dabee konfesoriaren laguntasuna goitu edo benzietako tentazino gogorrak.
Ib. 149. Dakuskuna da, ondasunen bat galduko danean, eragozgarri guztiak benzietan dirala. Añ LoraS 26.
[Jangoikoaren] grazia laguntariaz benzuturik tentaziñoak ta tentatzalleak. Añ MisE 99. Filisteoak goitu edo
benzitu eta Israeldarrak aetatik libratu zituan. Gco II 69. Nosbait goitu edo benzietan bagaituz tentazinoiak ezta
Aingerubaren erruz. Astar II 290. Abreak gerla eginen diote, bentzutuko ditu eta hilen ditu. TB Apoc 11, 7 (Ur
(V), Ip goit(h)u, Ur (G), Echn garaitu). Filosofo urguilutsuak bentzutu zituen, eta girixtino on bilhaka arazi
hetarik hanitzak. Jaur 386. Bildurrik gabe sartu aurrera / gogor etsaiarengana, / benzi dezagun indarrarekin /
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 814
mende.