Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
bengetia. Ib. 121. --Zer da iria edo aserrakunzia? --Bengetako gurari zital bat. CatLlo 79. En'anaie erüsatia,
menjatü hitzaiket aski, / Ene lehen eritajia orotan fraudaz ebatsi. 'Mon frère rusé, tu t'es sans doute assez vengé
sur moi'. Etch 238. Eni benjatzez junik. Ib. 188. Hogei eta lau denin ama hil zeritan / eta aita benjatü aurrhideki
bertan. Ib. 180. Da [ira] projimueri bengetako desio txar bat. Ur CatArrig 92. Gizon batek gura izan arren
bengau gatx egin deutsanagaz, sarritan ezin bengau jako; baña Jaungoikuagan ez da alan, gura badau kastigau
daike pekatarija, eta bengau arerijuai. Ur MarIl 29. Pekatu egin badozu, euki egizu ziur ziurtzat Jaungoikua
bengauko jatzula. Ib. 30. Zer da aserrakeria? Bengetako gurari oker bat. Itz Azald 176. Batzuek orla aitzen
dirade / arraizaliai bengatzen, / zer peligro ta arriskua duten / eztute konsideratzen. Arrantz 156. Allegatu da
Gorraenera, begi onduan txunbo aundi batekin, txapelik gabe eta galtzaren atzian tarratara aundi bat duela,
bidez suplementu inozente batekin mengatuaz. Iraola 97. Zeuk dakozu erru guztidxe, oneidxe zaralako! Ni, zure
lez baneitxike, mengako nekitzat! Ort Oroig 96. Emen dagona ez da besterik: / bengatu naia elkarri. Tx B I 112.
Bere sendiaz apentzeko (familiaz bengatzeko) aukera bat zetorkiola ikusirik zauri zarrak bizitu zitzaizkion. Etxde
AlosT 70s. Aal izan banu bengatuko nintzan neroni, zaldun armatua izan ala ez. Berron Kijote 193.
(-au V-gip). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. (Trans.). Vengar (una acción, un crimen, etc.). "Atilak bengau
zittuan Erroman milla urteko ustelkerixak" Etxba Eib. Euren injuria dabe benga[tu]. (Cantar de la quema de
Mondragón). IC I 555. Ene aitaren hiltzia / nahi dit benjatü. Xarlem 1046. Ain gogor bengadu beban aren
erijotzia, zelan bengaduko eztau bere seme maitiari egiten deutsazun lotsabagakerija? Astar II 236. Egin
deutsan gatx edo kaltia bengetako gogo edo gurarija daukanak. Ib. 24. Zeñek [...] bengau daben beren
serbitzarijen odola bere eskubetatik. Ur Apoc (V) 19, 2 (Ur (G) bengatu, Echn bengatu; Lç, IBe mendekatu, Ip
goiherazi, Dv aspertu). Bere illoba Baldobinosen eriotza bengatzeko zin egin zuanean. Berron Kijote 117.
Neronek nere modura bengatzen ditut nik, neri egiten zaizkidanak. Ib. 190. Kendu dit gure Jaunak eriotza
bengatu-bearreko lana. Berron Kijote 211.
(Con dat.). Eta sekula ez dozulako negarrik bota, / Garbietako egin zenduan dongarua, / Jaunak berberak
bere asarrez bengauko deutsu, / Ebagiagaz iduna zuri o gaixua! AB AmaE 440. Jaunak bengetan badeutsuz
bere zeure okerrak, / Eurok kastigu eske dagokaz zeurorrentzat. Ib. 440.
(Con la persona de la que se venga expresada como compl. directo). Ill bear aut, ill, gaur neure eskuz
jaditxi daidan / I bengetea edo len neukan goitasuna. AB AmaE 452. Anton Amure oidi saiatzea / Txikito
bengatutzera, / baño ortatik alderdi aundik / eztu ekartzen etxera. EusJok 105. Ikusiko duzute zeiñen errax
bengatuko dudan aren etsaia, Alinfafaron Trapobanakoa. Berron Kijote 200.
(Con la persona en cuyo nombre o a favor de la cual se venga expresada en compl. directo). Iuramentu egin
beben, pekatu mortala dan gauzaren bat egiteko, edo bengeetako bere burua. Cap 93. Zure trajediari begira
egon nintzanean eziñ bait-nintzan [...] Rozinanteren gaiñetik mugitu [...]. Zalditik jeixteko gauza izan banitz,
bengatuko zindudan. Berron Kijote 193.
Jaungoikoari bakarrik, edo aren eskua duen justiziari [...] dagokala guzion onerako eta pakerako gaiztagiñak
kastigatzea eta justizia bengatzea. Gco I 437.
bengatzaile (V-gip ap. Etxba Eib; Añ). "Vengador" y "vengativo" Añ. "Ostikopian beti, bengatzallian zaiñ bizi
ziran" Etxba Eib. Bengatzaille etzarela gaxoaren gañean, / Bañan barkha diotzotzu penak orai berean. EZ
Man II 96. Eremuetara iges egin bearko genduke animali, abere, eta pistia mota guzien artean pake geiago
izatera, gizon bengatzallen artean baño. Gco I 438. Bengatzalle bat beti dabil gogaiturik, sumindurik, sosegu
baga; beti asmatzen nondik bengauko dan. Añ MisE 143. Antziña bateko gizonek uste zuten, nunbait, Jainkoak
[...] zirela bidegabekeria guztien bengatzaille. Vill Jaink 77.
benguru. "Faldón de alguna fábrica" Lar.
1 benia (Gèze Dv, H y Lh). 1. Cuidado. "Soin, artha, maña, suein, arranküra, axol, benia" Gèze. Gurhia
egin denian elkhitzen da untzitik eta hurian xahatzen benia handireki. Ip Dial 85 (It, Ur ardura, Dv artha).
2. "(S-saug), moyen, manière (de l'esp. venir?)" Lh.
2 benia. "(S; Foix), sort heureux. (Du fr. veine?)" Lh.
benial (SP, Lar, Añ, Gèze, T-L), beniale. Venial. "Beniala, véniel" SP. "Venial, barkakoia, zedastuna, ariña,
beniala" Lar. "Véniel" Gèze. "Faute vénielle, huts arin, "bekatu benial" (terme théologique)" T-L (s.v. véniel).
"Péché véniel: huts arin, bekatu beniala" DBPT (s.v. véniel). v. arin. Tr. Apenas se encuentra en el s. XX.
Pekatu beniala bederatzi gauzagaz parkaetan da. Bet 18. Ezpaitzuen egundaiño izan bekhaturik, ez eta
bekhaturen kutsurik ere, ez mortalik, ez benialik, eta ez are orijinalik edo ethorkizkorik ere. Mat 94. Ez bekatu
orijinalerik, ez mortalerik, ez benialerik. Ber Doc 137v. Benial edo mortal bekhatu ez egiteko manuez. EZ Man I
17. Fiñean arin eta pisu guardadi faltetarik, / Edo dire beniale edo mortaletarik. Ib. 17. Bekhatu mortalik ez
izanagatik ere, badute zenbait benial, eta benialak asko dira kofesatzeko. Ax 536 (V 344). Zegaiti deretxo
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
807