Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
And AUzta 71, con la var. bengantza). Zure jenteen bengantza zuzen aregaitik. AB AmaE 437. Barriketakaz,
berbeta dongakaz eta auzuetako barri-emoteakaz, areriyotasunak, aserrakuntzak eta bengantzak iminten
dituezanak. Itz Azald 101. --Zer da ire? --Benganzan deseio desordenatue. CatUlz 51. Lesakan egin zan
Bergarako komeniyua baña oroigarriyago izango da nere mengantza. Iraola 59. Au gorrototik dator eta
asperkunde edo bengantzearen billa dabil. Eguzk GizAuz 100. Bengantzak bengantza ekarri oi dualarik, orixe
nai zutela dirudi. Alt LB 91. Mendekoen bengantzaz. Etxde JJ 271. Beren apentzazko (bengantzazko) asmakeri
guziak pikotara joan zitzaizkien. Ib. 90. Gaizkin bati asperkunderik (bengantza) etzaio zor, galena baizik. Zait
Plat 120. Zaldunen bat zekartela iruditu zitzaion, zauritu-gaiztorik edo illotzik, aako baiarte artan, eta berari ta
besteri ez, zegokiola bengantza. Berron Kijote 209.
- BENGANTZA HARTU. Tomar venganza, vengarse. Ezazula bengantza har / Gure falten gañean. EZ Eliç
343. Bere deseo deungaak kunplietako edo benganzea artuteko. "Vengándose". Cap 108. Arren, beraz ezazula
har / Ene hobenen bengantza! / Zure odola laguntzen zait, / Eman darot esparantza. Gç 154. Gaitz gura
desordenatu bat benganza artzeko. Mb IArg I 37 (corregido mendekatzeko). Merezi nuen Jauna, kriatura guziak
nere kontra biurtzea, ta bengantza artzea. Cb Eg II 47. Gorrotoz benganza artzeko, Jainkoaren Legeak nori esku
eman dio? Ib. 166. Lege ori ezpagendu eta benganza artzea guziok libre bagendu. Gco I 437. Benganza artzeko
griña gaiztoari eta erabageko deseoari bere biotzean leku ematen dio. Gco II 49. Ez daizuzala loitu zeure
eskubak nire odolagaz, zerren Jangoikuak, [...], artuko daben bere bengantzia. JJMg BasEsc 180s. Santuak ez
daukala kandela bearrik, / Arek ez dakiala artzen bengantzarik. AB AmaE 274. Bere bizia galduaz etsaiengatik
bengantza artu zuanekoa. Berron Kijote 196.
- BENGANTZA-EGARRI. Sed de venganza. Bere bengantza egarria ezin asearen miñez. Etxde JJ 156.
- BENGANTZA EGIN. Vengarse; tomar venganza. --Zer da irea? --Borondate ordenabako bat benganzea
egiteko. "Apetito de venganza". Cap 74. Mustra infernal hurak / Erho ahal ditzagün / haiek egin benganza /
arrapara ditzagün. Xarlem 401. Ximinoari net ontsa zitzaioen / Erregek egin bengantza, / izanik ere garratza.
Gy 176. Sentimentua daukat nuelako nik ill, / Bengantzarik enion egin bear Txomiñ. AB AmaE 405.
- BENGANTZAN. Vengándose. Guri bengantzan asi zerate / oso gorroto fuertian; / begi goguan izango
degu / bizirik geran artian. Tx B I 110.
- BENGANTZA-NAHI. Deseo de venganza. Mendeku edo bengantza-naia, arrokeria. Or Aitork 291.
- BENGANTZA-ORDAIN. Mantuako markes aundiak egindako bizikera bera egingo dudala [...] alik eta
bengantza-ordaiña jaso artean, onelako ankerkeria egin didan arengandik. "Hasta tomar entera venganza".
Berron Kijote 117.
bengari. Vengador. --Zetan igarriko jako, gorroto deutsagula arerio edo injuriau gaitubanari? --Berbia
edo agurra uketan badeutsagu, juaten ezpagara len legez bere etxera geure bengari moduba erakustiarren. CrIc
71.
bengatibo. Vengativo. Zer egiten dezue bada Kristau aserrekor bengatiboak? Gco I 438. Etzan aek
bezelako dollor prestueza eta bengatiboa izan. Gco II 69.
bengatu (V-gip (-au), G, AN-ilzarb; Añ), mengatu (menga V-ger), benjatu, menjatu. Ref.: Bon-Ond 160; Ort
Voc (menga); Elexp Berg. Tr. Usado, desde Lazarraga, por autores meridionales y suletinos. Hallamos benjatu
en Xarlem y Etchahun, menjatu en Etchahun, mengatu en Iraola y menga en Ortuzar.
Vengarse. "Vengarse: (c.) bengatu; (G, AN) mendekatu" Añ. "Mendekatu [AN-egüés-olza], bengatu [ANilzarb]"
Bon-Ond 160. "Vengar, vengarse. Etzeukan bakeik bengau arte" Elexp Berg. v. mendekatu.
(Hemos incluido en este primer apartado formas no personales que podrían tbn. corresponder al uso trans.).
Tr. La persona de la que se venga aparece expresada en dat. en Xarlem, fray Bartolome, Etchahun, Uriarte,
Arrantz, Ortuzar y Txirrita, en sociativo J.J. Moguel, Etchahun e Iraola y en instrumental en Etxaide, en instr. en
Xarlem y Etxaide, con el suf. -gandik en Astarloa; la acción por la que se venga se expresa en instr. en Xarlem, y
en sociativo en Astarloa y Uriarte.
Bizi banax, jakingo deut bengaetan. Lazarraga 1197r. Ira edo bengatzeko arrabia. OA 98. Bengatzeko deseo
edo arrabiaren kontra. Ib. 98. Khiristi arraza orori / nahi gütük bengatü / gure espaten püntetan / igaranen
zitiaigü. Xarlem 866. Renauti egin afruntiez / nahi gizaik benjatü / korajerik balin badük / behar dük kanpañala
agertü. Ib. 417. Alo jaunak arren / bertan abanza gitian / khiristien hiltziaz / benja ahal gitian. Ib. 1147. Orra
gure amorio propio eragabeak eta orri darraion bengatzeko pasio itxuak burura guzioi ekarten diguna. Gco I
437. Zuk ordekoa projimoari pagatu nai badiozu, bengatu nai bazera. Gco II 51. Bein baino geijagotan eria euki
eban Dabidek, Sauli ondo bengeetako. Ez eutsan inos bere kalterik egin. fB Ic I 102. Parkatu deutsezu: [...]
zeuben adiskide ez dirian auzuai, edo soluan, edo esijan, edo ganaduban, edo osterantzian bengeetan ta kalte
egiten bere. Ib. app. 20. Ez ebalako bengau gura izan beragaz, eukirik okasinoe ezin obia. JJMg BasEsc 179.
Abisaik bengau gura izan eban bere ezpatiagaz. Ib. 181. Eztozu birauagaz egin jatzun kaltia osotuko, etzara gatx
egin deutsunagaz bengaduko. Astar II 119. Jakin egizu zeure arerijuakgandik bengetako modurik onena dala ez
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
806