Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Egunkari ori benetasunaren mallakoa bear badu, ezin izan aundia, orri askoduna; [...]: ez oso aundi baña bai
oso mami. Ldi IL 150. Ikustekoa da nolako benetasunez ari dan bere zer-egin txikian gure monagillo belarriaundia!
Lek SClar 134.
beneziar, beneziatar, beniziar, benezitar. Veneciano. Athera zuten erleki preziatu hura bahikundez
zadukaten Veniziarren eskutarik, eta ekharri zuten Frantziarat. Lg II 410. Aita Santu au bada batu ta alkartu
zan Venezijatarrakaz, ta Españatarrakaz. Ur MarIl 50. Orain berreun urte sartu zen ingles barku bat hango kai
batean, eta nola errokaltartarrak franko asperturik baitzeuden benezitarren ajola apurraz, arras ongi onartuak
izan ziren. Arti Ipuin 45.
benga (V-gip). (Interj.). Venga. "Exclamación que se usa para meter prisa, dar órdenes, animar, etc. benga,
benga! Ordau da oetik jaikitzeko!" Elexp Berg. Orren ateera zelebria zan / sagardoteira juanda're: / "Non
dia angulak? Benga txuletak!" / markesak aña bondade. Tx B II 173.
"Aurrekoak esandakoa ez dugula sinisten adierazteko [erabilia]. --Atzo bos kiloko erbixa bota najuan. --
Benga, benga, sartuixok ori beste bati" Elexp Berg.
bengai. Venganza. v. mendeku. Bengaien deseorik ez eutea. Cap 74. Arima gaiso Zerura biarrian Linbora
juan zana, egongo da bengai eske onelako madarikatuben kontra. CrIc 68. Zerren auzi ta kerella modu oneek
izan oi dirian bengaiz ta gorrotoz emonak. Ib. 72. [Aserrakuntzia] da arimiaren bizitasun andi bat, zeinek isioten
gaituban bengai artzera lagunaz, egin deuskun txarkeria edo injuriaren bategaitik. Ib. 116. Josek pekatu egin
gura ez ebalako gorrotoz ta bengaiz Seinoriak, [...] jaso eutsan Joseri guzurra. fB Ic II 230. Onako paltak
esatia, [...], ez gaiskinaren gorrotoz ta bengaiz, ez bada nai onagaz [ez da pekatu]. Ib. 187. Batzuk bestearen
kontrako su beroak itsutu zinduezan bengaia artuteko. Zav Serm I 12.
bengaizo (G-azp), bengaizu (V-gip), mengaizo (G-goi). "Mengaizo, venganza" JMB At. "Bengaizu, venganza.
Geixao basarrira ez bueltatzia izan zan aren bengaizua" Elexp Berg. "Bengaizua egin ziok, izurratzea nai zianda"
(G-azp).
bengala. "Bengala" Lar.
bengano (V-gip). Mengano. "Béngano" Elexp Berg. "Gaur egun fulano ta bengano gehiago" Ib. s. v. ulixa.
bengantza (V-gip; Lar (-nz-), Añ), mengantza. Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. Tr. Documentado desde
principios del s. XVII, es más frecuente al Sur. La forma mengantza se encuentra en Pello Errota e Iraola.
Venganza. "Venganza, mendekua, mendeka, mendekioa, benganza" Lar. v. mendeku. Nihor hill eztezakela,
ez bihotzez gaitzetsi, / Ezen bengantzen Iainkoa ni behar nauk sinhetsi. EZ Man I 12 (tbn. en Ub 171). Etzaizkik
deusik baliatuko hersturako eta bengantzazko egunean. EZ Eliç 184. Egiten daben pekatu mortalen bat, naiz
aragiagazkoa, naiz dala benganzakoa. Cap 94. Iuje iustu benganzaren, / Orduan zaitezkena, / zaizkit,
barkhamenduz arren / baliatzen zarena. Arg DevB 212. Eztuk hil behar nior ere / Eta ez nihor gaitzetsi. /
Gustiek ni behar nauzue / Bengantzen Jainko siñhetsi. Gç 214. Bengantzen juie justua, / Galdegiñ gabe kontua, /
Indazu barkhamendua. Ib. 159. Benganzaren deseo desordenatu bat. Iraz 42. Hau da [...], Jangoikoaren
benganz izugarria, ta gaistoa bere gaistaginz galduak gatik sekula guziko nekepe izugarrian utzi nai duelako
señalea. Mb IArg I 233s. Gorrotoz itsutu, ta benganzaz bete, ta bestearen kontra biurtu zan. Cb Eg II 165. --Ira
zer da? --Benganzen gogo era bagako bat. Cb CatV 56. Zuk biltzen dezu, [...], Jangoikoaren aserrearen
tesoroak bere benganzako egunerako. Mg CC 253. Damu bazendu izan dozun aserria, benganza gaisto ta
gorroto bijotzekua, egongo ziñate prest eskatuteko Jangoikuari zeure arerijo ustekua gaiti. Mg CO 70. Nun
legoke pakerik, aiñ sentikorrak, aiñ aserrekorrak eta benganzarako aiñ laisterrak gerenez guziok gerala? Gco I
437s. Benganzaren edo bendekuaren erabageko apetitu, deseo edo gogo bizi bat. Gco II 46. Bekatu oen ama da,
biotzean estalirik dagoan, gorrotoaren txingarra, ta bengantzarako sasoia. AA III 605. Topatuko dituzu beste
asko, bengantzaren txingarra kolkoan duela bizi diranak. Ib. 605. Ta ez dira emen kontuban sartuten, dantzia
emon jakuelako edo emon ez jakuelako, Kopradijeetako ta albo-errijeetako jentiak atera oi dituban okasinoiak,
gorrotuak, bengantzaak, burrukak. fB Olg 74s. Inoren adiskidetasuna ikusi ezin dabeelako enbidijaz, edo batari
edo bestiari, edo bijai, ezkutuko gorrotua deutseelako bengantzaz. fB Ic II 211. Zenbat familija ta persona
daukaz lazauta diabrubak zorigaistoko benganzako kateiakaz? JJMg BasEsc 182. --Zer da ira? --Benganzaren
deseiu gaisto bat. CatB 77 (CatEliz 472 asperzeko edo mendekatzeko desein). Nahi bezaiñ handia den,
bengantzaren plazera, / Karioegi zait niri, halere erosten dela. Gy 145. Ez ezazu billatu bengantza. Ur Lev 19,
18. Ez arren ixuri kulpagabearen odola, bada, odol au Zeruari benganz eske dagokio. Arr GB 36. Bengantzak
zeukan ate zabala / derrepentian itxi zan, / erri guztia jarri gaituzte / pake santuko bizitzan. PE 28.
Bengantzarikan baldin badegu / barkatutzeko alkarri. Ib. 27. Il da karidadea! / bizi da mengantza. Ib. 17 (v. tbn.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 805
mende.