Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
belztasun, belzkura. Aberea, agatik zintzilika, dingili-dongoloan zekartean, [...], elur zuriaren agerian
orañik obekiago zeintzen zitzaizkiola bai bere beltzura ta itxura izugarria. EG 1956 (5-6), 23.
2. (Hb ap. Lh, Dv), beltzura (A). "Tristesse" Lh. "Noirceur produite par une action. Gogoko belztura, tristesse
sombre" Dv. "Beltzura, tristeza, melancolía" A (que no cita fuente). Utz nazazu aphur bat ene dolorearen
plainatzera, lur ilhunera, lur herioko beltzturaz estali hartara noan baino lehen. SP Imit III 52, 3 (Ch
illhunbezko). Zurikail eginda nekez zijoakion bakartasunean arratsaldeko beltzura. Anab Eusk 1930, 126. Noiz
idatzi duzu zeuk, irakurle? Beltzurak zure arima goibeltasunez bete zuenean. Txill Let 74. Xirimiri izan dugu
goizean: eten gabe jantzi du Altzurain beltzuraz; guzia, jakiña, ni ezik. Ib. 60. Aitak bere aldetik ere pixkatxo bat
itzegin zuan itzaldiaren ondorengoari beltzura kentzeagatik eta ala olde onean jaiki ziran maietik oerako. Anab
Poli 130. Olerkariak iberitar ingurune guzira edatzen ere ditu beltzuraz begiak, zorigaitza datorkiolako. Gazt
MusIx 67.
3. (L ap. A), bezdura (Hb ap. Lh). "Calumnia" A. Cf. belztu (2).
- BELXTURA (S; belxdura Hb ap. Lh). "Belxdura (Hb), -türa (S-saug), noirceur, qui tire sur le noir" Lh.
belztxo (beltztxo Añ), balztxo (Dv; baltztxo Añ), baltztxu, baltxo (H), beztxo (Lar Dv), baztxo (Lar). Dim.
de beltz. "Moreno, beztxo, baztxoa, beltzatxoa, baltzatxoa" Lar. "Brunete, bruno, negro no muy subido, beztxoa,
baltxoa, illuntxoa" Ib. ( Dv balztxo). "Moreno: (V) baltza, baltztxoa; (G, AN) beltza, beltztxoa" Añ. "Belxttoa,
baltxoa, un peu noir" H s.v. beltz. v. beltzatxo. Don Beltxo (1315). Arzam 165. Zorioneko txala / jakuna
etorri, / bertsuak jarritzeko / bei baltztxu oneri. Noe 99.
belzxurizka. v. beltzurizka.
bemaila. v. BEHE-MAILA (s. v. behe).
bemende. v. behemente.
bemoleko. "Bergara aldean bemolekoa esaten yako zortziko edo lenengo elizkariari ta zergaitik dan jakin dot.
Irugarren Salmua (Domine Deus, meus, in te speravi) itzal itzak, "bemol" da guzti, abadeak eresi edo kantaten
dabe, elizkaria lenengoetarikoa danean, da auxe da izen orren jatorria" A Txirrist 75.
ben (V, G ap. A; Lar, Añ, H), men (V-m-ger ap. A; Lar, Añ, H, Lh). 1. (Adj.). Serio, formal; grave. "Serio"
Lar y Añ. "(Hombre de) veras, gizon mena, bena, ziñezkoa, benazkoa" Lar. "Gizon bena, mena, homme grave,
sérieux" H. "[Benetan] significa formalmente, con seriedad, como procedente de bena: serio, formal" A in Apis
1888, n.º 14, 112 (ap. NeolAG). "Ben, formal, serio. Hoy se usa casi exclusivamente con sus derivados" A. "Men,
serio, formal" A. "Men. Droit, franc, loyal. Gizon mena da hori, c'est un homme loyal" Lh. Cf. IC II 322: "[El
valle de Mena] quiere decir 'valle severo y verdadero' en el habla vascongada". v. zin. Tr. Documentado en la
literatura desde Larramendi (cf. antes el testimonio de IC), es usado por autores vizcaínos y guipuzcoanos; al
Norte lo hallamos en Birjin y en Mirande. Hasta finales del s. XIX men es casi la única forma que se emplea
(sólo encontramos algún ej. de ben en Birjin, que usa tbn. men). Desde Azkue, que especializa el uso de ben para
'serio, formal' y men para 'dócil, humilde', sólo se encuentra la primera forma para esta acepción (excepto en el
ej. de Goenaga, v. infra). Cf. 4 men.
Gerta zaizkiotzu mirabe ta aldamen menak, bere biotzaren erakoak. Lar Fueros 8. Gizon zuhur, zintzo, menak
eta jakintsuak gure alde ditugunean, eztiegu beste jendalla horiei jaramon bear, ez eta aien esan mesanaz
ajolarik artu. Lar in Mb JBDev 8. Ezta heien elheketan deus sartzen benik, ez sendarrik, ez onbidaririk. "Rien de
sérieux". Birjin 85. Hura zeritzadan bizi bide zeinetan atseginik batere ukhan gabe, bethi men, bethi gaizkoan,
eta gauz-eginetarik aldaratua egon beharko bainintzen. "Toujours sérieuse". Ib. 116. Eta solasa menago egin
zen. Ib. 117. Aire mena berriz harturik, erran zeraien. Ib. 218. Nor da ain aitua ta mena eta egun guztian bekatu
txiki askotan jausten eztana? Añ LoraS 36. Etxe bateko andrea / zan bada guztiz kirmena / begiratua ta mena: /
berba baten, egillea. Zav Fab RIEV 1907, 96. Zure kutun on maitagarria / ain da ezkutarma mena, ezik / ezta
berunik ez alzaidurik / eman legikeonik larria. Izt Po 50. Maria Magdalena emakume men eta egititzat
bazeukaten ere. Lard 467. Zoro-antza eukiarren, edozein baizen benak edo serioak zireala. A Txirrist 181.
Euskaldunen euren artean alde batzuetakoak berbaldunago izaten dira, beste batzuetakoak isilkorrago; [...];
batzuk barregarriak, besteak bena edo serioak. A Ezale 1899, 79b. [Jauna] egin nagixu ibilteko bena [...], sengiegittian
sentsuba; zinddo ta garbija. AG (ap. NeolAG). Era berean biltzen dira anima ben garbiak, bakartadea
nai dutenak. Ag G 333. Aurkezten diran gauza guziezaz oldozten eta goguari beti zuzenbide bena ematen oituaz
astiro ta indarkatzeka irixten da gogo-gertasun egokia. "Una dirección seria". Zink Crit 9. Berau ostera piperra
baño benago edo serioago geratu zan. Kk Ab I 22. Beti-beti auteskundiak edo erri-zuzentzak edo orrelako gauza
benak erabagi barik, ondo da noz-edo-bein gauza arintxuak, barregarrijak erabiltia be. Kk Ab II 7. --Zer
derizkiozu, Mitxel aserretua bezela zegoala? --Bai zera! Beti da ben samarra. Lab EEguna 74s. Udalenak irria /
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
790