Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
auspeztuta. PE 111. Nere bertsuen buelta kantatzen / dabil kopeta beztuta, / bere buruba garbitu nairik / baztar
guztiyak nastuta. Tx B I 138. Segur bekundea belztuko du, norbeitek, haren espantuak hemen egin dituela
heltzen bazaio beharrietarat. Zerb Azk 113. Itzik ez du egin nai, / kopeta beztuta, / zartzian gauza onik / gizonak
eztu-ta. Uzt Sas 197.
"Cárdeno: (c.) ubelurdiña; (V) baltzitua" Añ.
2. (L-ain ap. A; Urt I 512, H), beztu (G ap. A; Lar), balztu (H), beltzitu (H (V, G)), baltzitu (H). Difamar,
calumniar. "Allatrare, [...] injuriatu, desohoratu, laidatu, belztu" Urt I 512. "Infamar, betziztu, galostu, galositu.
Lat. Infamare. Item besteren fama galdu, beztu" Lar. "Dénigrer. Norbaiten omen ona belztea, noircir la
réputation de quelqu'un. Syn. histea" H. "Al eban guztia, baltzittu eban bestien aldia" Etxba Eib. Zu
belzteagatik kolomnia [sic] pozoiñaztatuenak pensa ahal dezaken guzia, publikatzen balute ere, induria hek
guziek zer kalte egiñ ahal diezakezukete? Arbill III 46, 2. Argatikan daude guziak aiñ geldi, aiñ isill, eskuak
tolesturik, naiz beztu ta itxuzkitu dezatela [euskara], naiz darabiltela oñen azpian. Lar DT CCIV. Bertutea,
kalomniaz belztua / Orduraino izan balin bada, / Egun hartan ohorez gainditua / Handizki laudatuko da. Monho
120. Amatzen badegu lagun urkoa biotzetik, ez degu beraren onra eta izen ona beztuko. AA II 216. Begira
aditzen egon ote zeran gustoz lagun urkoaren onra eta izen ona gutxitzen, illuntzen edo beztutzen duen gauzak.
Ib. 229. Gizon horrek belzten dü ene elhea. Arch Gram 56. Yauna, zure aldean naski / Hala ez dena kondaturik,
/ Naokakete beltzturik. Gy 75. Elkhar eziñ yasana, eziñ ikhusia, / Elkhar engana, elkhar beltz, da hango bizia. Ib.
76. Latin, español edo franses yeloskorrak / Goibeldu, ahal guziz, eskaldun zaharrak; / Berak ez mintzatzean,
aise zen belztea. Hb Esk 5. Ergela! uste duk ni beztu edo ahalkarazi, Aita-Saindutarra deithuz? Hb Egia 115.
Nor nahik beltz eta asik dezake. Ib. 154. Zilegi othe zaizuen ene horrela aphaltzea eta belztea bekhatoros
zonbaiten ene ganik urruntzekotan. Laph 115. Zirikatu zituen zenbait persona, bere izen on ta onra beztu edo
beñepeiñ illuntzeko amaika iskanbilla ta esamesa gezurti banatu ta egiztatutzera saiatu ziradenak. Aran SIgn 92.
Nahi izan dituztelakotz beren herrietako Erretorak belztu, kalomniatu. Elsb Fram 151. Zenbat izkribu eta gazeta
tzar, [...], Erlijionea eta haren mixterio sainduak burlatzen dituztenak, Eliza eta Elizaren minixtroak
mezprezatzen eta gezurrez belzten? Lap 27 (V 16). Haren xede onak bederen ez gintuzke nahi gehiago gezurrez
beltztuak ikusi. HU Aurp 56. Berexten direnean hoien gozorik handiena hau da: elgarren jorratzea, aphaltzea,
belztea. JE Bur 164. Nahiz hire ahopaldiek [gizon-jainkoa] nekez beltz dezaketen. Ib. 101. Santa Cruzen izena
nola belztu egiñalak egiñ arren, etzuten nai zutenik irixten Or SCruz 107. Etzuen ura salatu ta belztu nai, aren
sandutasuna begien aurrean zeukalako. Ir YKBiz 19. Onen izena zuritzearren, bere senarrarena bezteko gai
etsitu zitun. Etxde JJ 164. Hainbestetan beztu ohi dugun Ahaide Nagusien nagusitasunarekin [...] batean joan
zitzaigun [Erdi-aroko aho-poesia]. MIH 282. Esanak esan baditut, ez da xuberotarraren oroitzapena belzteko
asmotan izan. MEIG VI 63.
Presentar de modo negativo, pesimista. Zerua dena izar ikusten zuten gazte batzuek zeukaten [...] gauzak
belzten dituela Xalbadorrek. Larre in Xa Odol 15.
3. Envilecer(se), manchar(se). Zer zinen zure amaren sabelean kontzebitua izan zinen instant berean? Aita-
Adameren bekhatuaz belztua, lepra huts egina. Brtc 83. Artuko jakula kontu estuba Jesu Kristoren Aditzain edo
tribunalian, baltzitu, ezaindu edo zantartuten badago [por badogu?] pekatubakaz. CrIc 131. Kristau sinistea
duteenak, nere maira biltzen diranak janaririk gozoena artzeko, etortzea anima beltzituekin, [...], nola nere
biotza minberatu ez? Mg CC 245. Orra bada zein gauza gatxa dan zuritutia pekatu asko ta ekanduakaz balzitu
dan arimia. Mg CO 112s. Arima osoki saindu, garbi eta amultsu hura, gizonen Erlijione eskas, inpiotasun,
lohikeria eta bertze krima eta zikinkeria guziez belztua eta hobendun egina. Lap 245 (V 110).
4. Entristecer(se), ensombrecer(se). Cf. Lç Decl Mm 3v: "Cedron, beltztua, tristea", donde no es seguro que los
dos términos vascos se den como sinónimos. Bihotza belzten zait. Ohartzen naiz arima berezten hari dela
gorphutzetik eta badihoakidala. Dv LEd 173 (Cb Eg II 96 lutoz betetzentzat). Ilhundu eta belztu zitzaioten gogoa
denei. Jnn SBi 110. Ori iñoiz bezela / zurrutak poztuta, / tragua ustuta, / mokua zorroztuta, / kopeta belztuta, /
erdi berdoztuta, / lotsak ematen dizkit / berak ez du ta. AzpPr 48. Leher-arazi zituen galtzak; bainan gure Errege
Jaunari etzitzaion gogoa belztu hortakotzat. Prop 1904, 24. Ondotik, bigarren ilhundura bat, etsimenduz guti
edo aski belztua, arteka tinkatzen delakotz berriz. JE Ber 10. Beltran jaunak elittuke ainbesteko dirutzak eralgiko
bere aurraren bataio egunerako prestaerak egiten, baldin zorigaitz mingots batek bere etxea beltzitu bear lukela
jakin izan balu. Etxde AlosT 18.
5. "Baltzittu ein dia, se han hecho intransigentes" Iz ArOñ.
6. "Lana baltzittu ein biar: lanai buru emun biar" Iz ArOñ.
7. (V-gip), baltzitu (V-gip; A). Ref.: Etxba Eib (baltzittua); Elexp Berg. (Uso sust.). "Baltzitu, una negrura" A.
"Cardenal, moradura. Eiñ destan atxumurkadiakin baltzittua laga desta besuan" Etxba Eib. "Moratón, cardenal.
Baltzittu galanta daukat oinddio ipurdixan zuk emundako ostikariana" Elexp Berg.
- BELXTU (S; Hb ap. Lh; bextü S). "Belxtu (Hb), rendre ou devenir noir. Oski belxtekua (S-saug; Hb), le cirage"
Lh. "Beltxt /bes#t/, devenir noir" Lrq.
- EZIN BELZTUZKO. "Qu'on ne peut noircir, dénigrer" Dv.
belztura (SP -tz-, Hb ap. Lh, Dv), bezdura (Hb ap. Lh). 1. Negrura. "Beltztasuna, beltztura, noirceur" SP. v.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
789