Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
qui dénote mécontentement, courroux, mépris, ennui. Syn. (V, G) bekosko illun egitea (AA), kopeta beltz
ipintzea" H. "Belzurri, mirada torva y ceñuda" VocB. "Belzuri, cara ceñuda" A. "Belzurri, mirada torva, ceñuda"
Ib. "Beltzuri, moue (d'un adulte)" Lrq (cf. ib. beltxuri "moue (d'un petit enfant)). v. bekosko.
Ezin har dezaketenean eta ez ebats, eta bahitzekorik eta saltzekorik ere eztutenean, abiatzen dira eskean, [...],
anhitz beltzuri eta bekhaitzkoa izaiten dutela. Ax 43 (V 27). Nik nigarrak, zinkuriak / Ene bizi-lagunak, / Zuk
zuriak belzuriak, / Poru, handitarzunak. O Po (ed. Michel), 228s. Atherazazu, Iauna, gure bihotzetarik iduripen
gaixto guziak, bekhaitsteria, beltzuria, muturtasuna, haserredura, gudua, liskarra. SP Imit IV 9, 6 (Mst beltzuri
egite). Haren so beltza, belzuri odeizia eta begitarte itxusia eta horriblia. Tt Onsa 84. Jesus yarraiki zitzaion
bere bideari eta etzuen beltzuri bera aurkhitu bertze herri baterat zenean. Lg II 208. Urrun da izan baitzuten
beltzuririk Galileako populua-ganik; aitzitik hainitz arraiki izan ziren hartuak. Ib. 122. Nuiz phiztü zinen, nuiz
argitü, begitharte belzuri gabia? Chaho AztiB 5. Jenebieba, aintzina baitzohan bere bideari, bazuen buraso
hekien ganik jasaiteko asko beltzuri eta asko egitate txar. Jnn SBi 70. Beltzuri bat baino gehiago ukanik gaude
segurki, eta gure adixkide ustez hoberenetarik zenbeitekilan makurturik. HU Aurp 126s. Hastapenean lausengu
bezenbat larderia eta beltzuri zuen, bereziki azken huntarat. Ib. 121. Beltzuri onik baluke, Larresoarretarik guziz
Eskualduna balitz [...]. Beltzuria baino beltzagorik ere ba. HU Zez 172. Beltzuri gogorrean ikusia dugu sartzen.
JE Ber 48. Damu-domaiak nik? dio ihardesten beltzuri batekin ene lagunak. Ib. 45. Amerikanoa gaitzitzen da
gauza horien oroitarazteaz eta iardesten dako beltzuri bortitz batekin. Zub 66. Egia erran, betidanik badakigu
laborarien beltzuri horiek ez ditazkela osoki sinets ardurenik. Ib. 122. Erran zahar batek dio: "Besta berriz
euria, / Otabaz iguzkia, Heletan biek ez ukanen beltzurria" Herr 15-6-1961 (ap. DRA).
2. "Susto, asostoma" Lar. "Susto" Añ. Cf. H: "C'est une acception erronée, et bien éloignée du sens littéral du
mot". O zer beltzuriak, zer izerdilikak, zer bildur ta naigabeak sentituko dituzun! Salbatuko ote zeran edo ez.
Cb Eg II 110 (Dv LEd 198 zer bihotz-estaldurak).
II (Adj.). (L-ain-arcang, BN-lab-baig-ad-ciz, Ae, Sal, R-vid; -lz- Lar). Ref.: A; A Apend; EI 355. Triste;
ceñudo. "Begín, enojado y emperrado, aserrea, belzuria" Lar. "Triste" A. "Serio" A Apend. Sg. EI en Ae es
'huraño', y en AN-larr-5vill se emplea tbn. referido al tiempo. Barurtan tzeinian, ezi[z]tei isar beltzuri,
ipokriten bikala. Hual Mt 6, 16 (Lç itxura tristetako, He triste, Dv begithartez ilhun, Leon begia ilhun, Samper
beitiarte tristearekin). Orain berriz ituna / negu-ituntasunakin, / beltzur [sic] itsu ta otza / negua bezala! TP EEs
1927, 29. Yordan beltzuria, bakartegian izkutatzen zinkurin-asper bat egiteko. 'Le Jourdain, mélancolique'. Or
Mi 127. Ekaitza datorrela, / Gogor-beltzuri, / Eskein al banizazu / Aterpe guri. TP Y 1934, 88. Antzezlariak ezin
hobeak. James Mason kopet-iluna dugu Bruto beltzuria. MIH 315.
- BELTXURI. (Forma con palatalización expresiva). a) (Sust.). "Beltxuri /belc#úi/, moue (d'un petit enfant)" Lrq.
b) (Adj.). "(Sal), seriecito (dim. de beltzuri)" A.
- BELTZURI ARI IZAN. Poner mala cara. Aitziti ni ekus-eta, gorde / Nahiz zabiltz' et' itzuri; / Eta, hunki-iin
erran orde, / Ari zitzauzat belzuri. 'Au lieu de me féliciter de ma venue, vous me regardez avec des yeux
courroucés'. O Po (ed. Michel) 247.
- BELTZURI EGIN (S; Dv, H, A; belzuregin Lecl; beltzuria egin BN-mix). Ref.: A; Lh. Poner ceño, mala cara.
"Belzuregin, faire triste mine" Lecl. "Beltzuri egitea, mal accueillir" Dv. "Faire mauvais accueil, recevoir avec
mauvaise grâce, faire mauvaise mine à" Ib. "Beltzuria egin (BN-mix), poner ceño" A. "Beltzuri egin (S-saug),
faire la moue" Lh. Tr. Documentado en autores septentrionales y en Zaitegi. En DFrec hay un ej.
septentrional. Ontasunari egiten dio besta eta begitarte, eta gaixtatasunari liskar eta beltzuri. Ax 422 (V
273). Hartako gogoetei lekhurik ez emaitea, agertzen direnean khentzea, [...]: beltzuri bai, baiña begitarterik ez
egitea. Ib. 370 (V 243). Herioak zuri eginen dizu belzauri, eta zuk hari begitarte. Tt Onsa 19. Egizü nitzaz,
zihaurk plazer düzüna, eta eztezazüla belzuririk egin, ene bizitze bekhatüz estaliari. Mst III 50, 6 (SP begiak
eztezatzula itzul). Ezpeitüzü seküla belzuririk egin bihotz dolümenez eta ümilitatez betherik daguenari. Ib. 52, 4.
Graziari aldiz gaiza sinple eta ümilek plazer egiten die, eztütü lodiak mesperetxatzen, ezetare xaharkiz
beztitziari beltzuririk egiten. Ib. 54, 3. Biltzarrean alkhatek, herrunka lehena; / Heki da aiphatzea egin behar
dena; / Bainan bertzela badu norbaitek ikusten, / Hortakotz ez beltzuri nihori egiten. Hb Esk 193. Eta Combes
beltzak nahi badu, egin dezotela beltzuri. HU Aurp 144. Semenario ttipiak [...], apezen esku menetik kentzekoak
direla adiarazten badugu, ez ahal dauku beltzuri eginen nehork. JE Bur 54. Gure amatxik ez du beltzuririk
eginen, galtzerdi hauk emanen diozkatalarik. Barb Sup 54. Ezkongabearen begitarteko zimurrak sakonagotu
ziren beltzuri egiteraino. Mde Pr 84. Maiko iateari beltzuri (betosko) egin bage, gogoa goragoko beste asmo
ederragoetan zeukaten. Zait Plat 21. Noizbait etxean norbaitek egin baderaut beltzuri, / nintzaneko haur
nigarrak zu baitan ditut ixuri. Xa Odol 103. Aunitz maitasun duzu gu ganat ixuri, / bainan izana gatik bihotza
hoin guri, / egin izan daukuzu beharrez beltzuri. Ib. 133.
(Con adj., cuantificador, etc.). Ikhusiko duzu, burhasoek eta nabusi-etxekoandrek, beren semealaba, sehiak
eta etxeko familia guztia, hargatik beltzuri bat ere egin gabe, [...], nahi duten iuramentu guztien egitera utzten
dituztela. Ax 260s (V 174). Giza txarrari beltzuri bat ere egin gabe. Laph 219. Ikusiko duk, San Frantsesek, San
Iñaziok, [...] eta bertzeek beltzuri handirik eginen dauetenez. Barb Sup 16.
- BELTZURI-EGITE. Acción de poner ceño. Idokitzazü, Jauna, gure bihotzetarik mesfidantxa, belzuri egite,
kolera eta debadio güntükianak oro. Mst IV 9, 6 (SP beltzuria).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
780