Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
zenbait deitura, aren barne-izakera agerian jartzen dutenak. Ib. 139. Oso-osorik gainera, gure arteko barnezentsurak
egin ohi dituen inausketen itzalik gabe. MEIG IX 43.
IV (Adj.). Profundo (sdos. prop. y fig.). v. barna (II). Leze-barne huntan zer dut ikusgarri? "Profunda
cueva". Or BM 124. An zeunden, gurasoak / begiz begi ikusten, / baitipat, en biotzak / itz barnez gantzutzen. Ib.
102. Muri ta lapaitz-orde balekar / axaleko sapelarra, / zurtena mardul, erroa barne, / edatu leza aztaparra. Or
Eus 278. Sar bekit ots ori nere gogoaren muiñik barnenean. Or Poem 538. Luzatu zenidan eskua zerutik, eta
atera zenun ene anima illunbe barne aietatik, enegatik negar baitzegin Zure mirabe zintzoak. Or Aitork 70. Itz
aien ondotik, leize barne artatik iauzi egin zun, an gogoara pulunpatzen baitzan, eta goxo-goxo itsutzen. Ib. 138.
Maitasunaren izkutu barnenetara eldurik. Or in Zait Plat 155. Eta beste irriskurik Gauak gorde dezakeela, bere
itzal-zoko barneetan, ez zen jelosten ere, ez zen irudimen biziko mutil bat. Mde Pr 162. Oraindik beste leze edo
zulo barneago bat nabaritu genuen. Ib. 113.Amodioa barne dutenak / balin badirade bida, / sentimendu on
aberats hori / nehoiz ez ditaike higa! Xa EzinB 123.
V (Adv.). Dentro. "Gaudek barne" (Sal) Echaide Nav 273. "Barne giaudek" (Sal) Ib. 273.
"Pilota barne da, la balle est dans l'enceinte du rebot (terme du jeu de balle)" H. Cf. supra (I, 5). Pilota
dabil airez, ezin bara nihon, / Gibeletik egortzen, barne ezin egon, / Bortz, sei aldiz ethortzen eskularruz yoa. Hb
Esk 214. Pilota partida bat baitute haren gazte lagunek Españolen kontra hitzhartua, barne jartzen da; garaia
baderama; herritarrek ospan derabilate. JE Bur 143.
- BARNEA HAUTSI. "Nere barnea hautsi zen, llegué a conmoverme; lit.: se rompió mi interior (BN)" A EY III
264.
- BARNEA ESTALI. "Barnea estali, a punto de desvanecerse (BN-mix)" A EY III 277.
- BARNEA ITZULI. "Itxasoak itzuli zion barnea, la mer lui souleva l'estomac" Dv.
- BARNEAK EGIN. Sufrir una conmoción interior. Harat heltzearekin, barneak egin zarotan, orgetarik
ikhustearekin, eliza erre hartako harrisu edo murru xutik geldituak. Prop 1902, 149.
- BARNEAK EKARRI. Empujar la conciencia. Halaber, egungo egunean, zenbat giristino ez da, dakitenak
gauza bat arras gaizki dela, gauza harren egiterat barneak ekhartzen ez dituenak, eta bizkitartean gauza hura
egiten dutenak, zerbeiten beldurrez. Dih GirLeg (ed. 1897), 69n.
- BARNEAK EMAN. Dar la corazonada, dar la impresión. "Barneak ez daut ematen hor badela deusere onik, le
cœur ne me dit pas qu'il y a là rien de bon" Dv. Gogoeta horiek guziak erabili dituzke aiphatu dugun
hirixkako komisarioak. Barneak eman bide dio basa dentista harek etzakiela hortzen antolatzen. JE Bur 193.
- BARNEAK ESKATU. Sentir un impulso interior. Orregatik, gure zabartasun onek min ematen zidalako eta
barneak eskaturik, prestatu nai izn det liburutxo au. Vill ap. MEIG III 59.
- BARNEAK GAINDI EGIN. "Barneak gaindi egin dio, son cœur s'est soulevé" Dv. Ez da erraiteko baizik,
halako igel, apo eta bare batzu behar ditugula guk ere zenbeit aldiz iretsi... edo barneak gaindi egiten duenean,
holaxet jin bidez gibelerat igorri. HU Zez 81s.
- BARNEAK LAGUNDU. "Barneak ez nau laguntzen, le cœur ne me porte pas à" Dv.
- BARNEAN (AN-ulz-erro-arce, B, Ae ap. Echaide Nav 273; SP, Añ (G), Lecl, Arch Gram). v. BARNEN. a)
Dentro; por dentro. "Barnean, dedans" Arch Gram 154. "Dentro" Añ. Ethorten baitirade zuetara ardi
abiturekin baina barnean otso harrapari dirade. Lç Mt 7, 15 (He, TB, Dv, Echn barnean, SalabBN barnian; Ip,
Hual, Samper, Ol barnetik, Leon barnez; Ur barruan, Or barrundik, Ker, IBk, IBe barrutik). Eta zortzi egunen
buruan berriz ziraden haren diszipuluak barnean, eta Thomas hekin. Lç Io 20, 26. Gainian eder, barnian lander.
(Zuberoan:) Gañian gaillo / barnian harro. Saug 141. Ohoria barnian, desohoria kanpoan gelditzen da. Tt Onsa
65. Zergatik baxa bat baita barnean. INav 12. Lurreko gauzak kanpoan, eta barnean bere ganik hastandurik, gai
kausi dadintzat aingeruen baltsan egoteko. Ch III 48, 6. Behar duzu okupatua izan, barnean ditutzun biziorako
inklinazionen gudukatzen. He Gudu 145. Egon zen kanporat agertu gabe barnean zadukan xedea Mariaz
othoitztua izan arteraino. Lg II 133. [Otsoak] bezala gaia kanpoan, egünez barnian. Egiat 199. Erresumak
barnean eta kanpoan behar duen botherea. Revol 97.
(s. XIX) Izpirituz umil denak / Ez baditu barnean / Sentimendu apalenak. Monho 98. Alo, gitian sar orai /
mementian hirian, / deüs gure hun denik / ez ützi barnian. Xarlem 1243. Ez othe da deus nere izate guzian, ez
barnean ez kanpoan, Jainko handi, Jainko maite hari damu dakiokenik? Dh 76. Sabela iauri ondoan, / Urherik
etzeion ediren barnean. Arch Fab 175. Aldiz gu bagare aurkitzen / Gauza onen aldamenean, / Hirritsa dugu
barnean. Gy 163. Alkate da Darricau, gizon hoberena, / Balaki erakusten barnean duena. Hb Esk 153. Behar du
izan zabala eta gora eta leiho hainitzekin, haizea barnean erabil dadientzat errexki. Dv Dial 82. Iduri du, su
lotzekotz, belharra izan behar dela barnean, lekhu agorrean. Kanpoko meta haizeak eiki begiratzen du. Dv Lab
126. Gaitzak ezdu argirik; sinhestearen hautsa higitu du, eta barnean zen sua. Hb Egia 14. Zuek ere kanpotik
yustu agertzen zate gizonei, baño barnean hipokresiaz eta gaixtakeriaz beteak zate. Echn Mt 23, 28 (Samper
barnean; Hual barnetik, SalabBN barnian, Ur barrenean). Eman dezaketzu haxixa barnean. ECocin 43. Min
zuen, min barnean; ihes egin du erre zezaten beldurrez. Laph 108. Zer duk, nere bihotza, saltoka barnean? Elzb
Po 183. Kanpo aro ez bada, hortakotz barnean / Inbido-ta hordago joka bai musean. Zby RIEV 1908, 94. Ene
buru zahar hunek barnean daduzkala bethi beharritik sarthuak oro. Arb Igand 56.
(s. XX) Edariak barnean erakitzearekin mihia zabaltzen baitu. JE Bur 170. Barnean hotza, kanpoan ura,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
78