Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
beintzat, / begiz io baininduzun. "Si color moreno en mí hallaste". Or in Gazt MusIx 201 (Gazt 193 beltxeran,
Onaind 209 azal baltz).
beltzune, baltzune (V), baltzuna (V-m-gip). Ref.: A (baltzuna); Etxba Eib (baltzunia). Zona, parte oscura,
ennegrecida. "Espacio o trecho ennegrecido" A. "Baltzunia, porción oscura de una cosa" Etxba Eib. Ieltsozko
lan ori amaitzen danean, / Zurituizu kareaz edurra añean; / Baltz une bat bagarik dan danean bardin, /
Dirudiala eun bat jarri dala egiñ. AB AmaE 215. Geroago, askozaz geroago, txalopen baltzuneak ego zurien
azpian ikusten zirean. Ag Kr 62. Betondo ta belarri, sama ta esku, ogipideko aztarna, ikatzaren beltzunea beñere
kendu gabe darabiltenak. Ag EEs 1917, 202. Luzaroan oarki jarri ezkero, zuriune ta beltzune batzuk ere ikusi
litezke begirariz: itxasontzien itzalak eta arrantzalien ontzixken aize-oial zuriak dira. TAg Uzt 93s.
Jauregiberriko gazte batek gizakume zitekean beltzune bat nabaitu zun elur gaiñean. Etxde JJ 260. Illun egoan,
eta etzan gauza aundirik ikusten. Baltzunak zirudien zugaitzak. Alzola Atalak 38.
(V-gip), baltzune (V-gip), beltzuna (V-gip), baltzuna (V-gip). Cardenal, contusión. "Beltzunea, esquimosis o
cardenal, en Vergara y Bermeo" Garate 5. a Cont RIEV 1935, 349. "Moratón" Elexp Berg. Arpegitxoetan
baltzunen bat edo beste ukabilkadakaz egiñak. Kk Ab I 32.
(Fig.). Aspecto negativo. "Danok dittugu gura ez gendukezen baltzunak geure kontu" Etxba Eib. Ez eidazu
niri ona nazala esan; neuk dakit nik zelango baltzuneak daukadazan ariman. Ag AL 74. Gaurko egunez ere
badiraute gizartearen beltzune oiek. Vill Jaink 177. Behar beharrezkoa iruditzen zaie horretarako huts eta
beltzuneak ahalik argi eta garbien ikustea eta salatzea. MIH 67.
beltzunetxo, baltzunetxu. Dim. de beltzune. Oilaskoa ala oilanda izanen dan yakiteko, arraultzari
begiratu bear zaio. Gainaldean beltzunetxoa badu, oilaskoa izanen da; erdi-inguruan izan ezkero, oilanda (ANlarr).
"Si en la parte de arriba tiene una manchita negra". A EY I 97. Gizonezko zaarrak Tala alderantz yoiazan,
an urrunera begira parauta, [...], nun zer ikusiko, itsas irakiñean enbarkaziñoien baltzunetxuak nun susmauko.
Erkiag Arran 162.
1 beltzuntza (H; belzuntza Lar, Hb ap. Lh; belzunza Lar), beltzuntze (L-ain ap. A; Lh (belzuntze)). Tábano.
"Tábano, belzuntza, habea, eultzarra" Lar. "Moscardon, molesto, belzunza" Ib. "(G, L), grosse mouche qui
attaque les bestiaux dans les bois. v. lespada" H. "Belzuntza (Hb), -untze, taon, grosse mouche" Lh. Batzuek
Mezatan edo Jaunaren itza adirazten danean egongo dira lo edo erausian: oek dira Satanasen euli andiak edo
belzunzak. AA I 531. Artxipotea mamu eta mamutxa jale handia da: deusik ez du lakasta eta lespada (edo
beltzuntza) baino maiteago. Dass-Eliss GH 1923, 597.
2 beltzuntza. 1. "Beltzuntza (AN-gip), moreno" Garbiz Lezo 200.
2. beltzuntze (Sal, R ap. A), beltxuntxe (R ap. A). "Serio, grave" A. "Beltxuntxe, seriecito" Ib.
beltzur (Hb ap. Lh, VocCB, Dv, A (que cita a It), Arzdi Aves). Corneja. "Beltzur (G, It) [..] corneja" A.
"Corvus corone, belatxaua, beltzurra (G), graja" Arzdi Aves 163. v. beltzurda. Zori gaizto au, narra / izan ez
banintzan, / aditzera eman dit / zeruak askotan, / ain laster arte latza / tximistakin joaz, / ain laster beltzurrari /
kanta-arazoaz. It Fab 177 ('corneja' en el voc. final).
beltzura. v. belztura.
beltzurda (Dv, A; -lzu- Lar, msLond ap. A, Hb ap. Lh, VocCB, Dv, H), Corneja. "Cornejo, belzurda, lat.
cornix, cornicula" Lar. "Beltzur-ra, beltzurda (G), belaxta (L). "Corneja, (corneille)" VocCB Dv. "Beltzurda,
espèce de gros corbeau" H, que remite a beltzar. "(L?), corneja" A. "Corneille" Lh. Lacoizqueta (100) interpreta
erróneamente el "cornejo" de Larramendi y lo confunde con la planta del mismo nombre. v. bele.
beltzuri (BN, S, Sal, R; SP, Lar, Dv, H; -lz- BN, S; Lecl, VocBN, Gèze, Dv), belzurri (B; VocB), belzauri. Ref.:
A (beltzuri, belzuri, belzurri); Lrq /belcúi/; EI 355.
Tr. Documentado en la tradición septentrional desde principios del s. XVII. Al Sur lo hallamos, con el sdo. de
'susto', en Cardaberaz, y con valor adj. en el roncalés Hualde y algunos autores del s. XX; encontramos además
beltzuri egin en Zaitegi. La forma belzauri sólo aparece en Tartas.
I (Sust.). 1. Mala cara, ceño. "Beltzuria, noire mine" SP. "Capote, ceño, beltzuria, bekoskoa" Lar. "Enfado",
"ojeriza" Ib. "Belzuria, mauvaise mine" Lecl. "Belzuri, mauvaise mine que présente un individu en fronçant les
sourcils" VocBN. "Belzuri, froncement de sourcils, grimace" Gèze. "Beltzuri, mauvaise mine, méchant accueil.
Le mot est applicable aux personnes et aux choses, quand on les reçoit de mauvaise grâce. (Fig.) denboraren
beltzuriak izitu nau, la mauvaise mine du temps m'a fait peur" Dv. "Regard défavorable" Ib. "Regard de travers
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
779