Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
SFran 268. Ama lurra hilik dago, / ta lur-seme beltzeranak / bijilian beti, zaintzen / akaso esperantzak. Azurm
HitzB 66.
Negruzco, oscuro (no hablando del cuerpo humano). "Belzaran, adj. noirâtre" Gèze. Cf. A BGuzur voc.:
"Baltzeran (V), beltzeran edo beltxeran (G), erderazko 'moreno' da. Gauzai baltzizkak deritxe". Agiri zan
itxaso apurra berde baltzeran irakindua egoan. Ag Kr 14. Arratsaldeko ordubietan, zeru-barrenean, asi zirean
gora igoten, edoi txiki baltzeran batzuk. Echta Jos 90. Ez ditu haatik paretak xuri, bainan ba beltzaan, murritz
eta bizkitartean leun. JE Ber 53. Moda zaharreko egoitza azkar batzu, paretak zuri, harri-pikatu beltzaan
desbardinekin leiho-hegietan. Ib. 77. Soñaren gañeko estalgarritzat kapusai beltzarana lerro gorriz eta zillarkiz
apainduta. Etxde AlosT 76. Lebar nah Uidre edo Behi Beltzaranaren liburua (behi-beltzaran larruz azaldurik
dagoelakotz delako liburua). Mde Pr 232. Goiz arre ta baltzeran aretan joan zan joan, beste egunetan lez, bere
zeregin barrira. Erkiag BatB 42.
- BELTXARAN (G, B, L; Urt V 380, Lar, VocCB, Dv, H; beltxaan S; beltxeran VocCB, A). Ref.: A; Lrq
(beltxaan). Moreno. "Trigueño, color, garikolorea, beltxarrea, beltxarana" Lar. "En Guipúzcoa y aún en
Vizcaya, por la parte de Marquina, tratándose de las mujeres úsase generalmente dulcificada esta voz por medio
de la ch, y se dice casi siempre beltxerana en G; baltxerana en Marquina" VocCB. "Beltxaran, diminutif de
beltzaran" Dv. "Brun" H. "Moreno" A. Beltxaranari. // Nik hanbatetan errana / Nahi eztuna sinhetsi, / Aizel'
onhetsi / Nizaz, anhitz, Beltxarana? O Po 29. Kortesiaz bethea, beltxaran itxura, / Desafiatuz gora zahar
ithaitzura. Hb Esk 220. Eskarnioz hari dire ezker eta eskuin, hori eta gorriak, beltxaran eta ñabarrak. Hb Egia
148. Izar argi bi falta dirala / zeruan sortu da gerra, / al dakizu nork ostu dituen, / beltxeran begi ederra? Bil
90. Portugaleko yuduak omen dira gizon aski propi batzu, nahiz ongi belxaranak diren. Elsb Fram 166. Beltxa,
beltxa, beltxaran bruna, / Barnarik nauzu kolpatu, / Zure lurrian nahi nikezi / Ahantzeño bat landatu. (Canc.
pop.) Lander (ap. DRA). Kokotsa biribil; arpegi xuxena; kolorez beltxaran gorri. Ox 192. Larrua Eleiz-arria
bezain beltxerana zun. Or Mi 111. Adelaide beltxerana ta aizpa Violanti, elkarrekin zoazin maiz Basakabordara.
Ib. 33. Ileak beltz bezain ugari, larrua beltxaan. JE Ber 46. Itzal!, Baso-ren ume yaukal, / xaloagorik
ezin âl: / Beltxeran, begi bai azal. Ldi BB 122. Ama Gau beltxeran / geroz ernari, / ekartzen al-ditun / anitz aur
argi! Ldi UO 27s. Lisel beltxarana zintzarri otsetik ezagutzen dut. Goen Y 1934, 94. Egin liro neskari
zortzikotan lana: / oiñak zumezko ditu, larru beltxarana. Or Eus 20. Arako an dagona, Beltxeran-erria. "El
pueblo de las morenillas". Ib. 249. Dirua aruntza ta onuntza ibilli zan arren, azkenerako, zaldun gazte
beltxeranaren eskuetara jun zan dana. TAg Uzt 181. Zazpi aizpatxo dira euskaldun Birjiñak, / zein baño zein
beltxeran, zein baño zein piñak. SMitx Aranz 34. Eserita dago Indio beltxeran, an jaio ta bizi. "Hay un indio
moreno sentado". Or Poem 532. Ondorean agertu ziran illekizkur beltxeran batzuek, esan zutenez Caribe
aldekoak. JAIraz Bizia 26. Beltranek Usoaren adiñeko begi bixidun motiko beltxaran bat etxeratu zun. Etxde
AlosT 21. Ez gatxin izango emen bezala, etxeko batzuk beltxeran, amaren aldera, ta besteak zurito, aitaren
aldera. Or QA 100. Bere begiak neskatil beltxaran xoragarri bati atxiki zitzaizkion. Etxde JJ 33. Ez nazazula
gaitzets, / baldin lenen beltxeran banintzan, / so eidakezu orain. Gazt MusIx 193. Belaunikatu zen "Moreneta"
hango Birjina "beltxaranaren" oinetan. "La Vierge brune". Ardoy SFran 98. Zer zaio Aminta beltxaran izan
arren? Beltzak dira lili-ubelak, beltzak ahabiak ere. "Quid tum si fuscus Amyntas?". Ibiñ Virgil 63. Obe ez ote
zitekean Amariliren aserre itsak eta neke arroak iasaitea? Edota Menalka beltxarana, naiz ta zu txuria izan? Oi,
aur eder! Ez uste larregirik kolorean ezar. Ib. 34. Maite bat det zoragarri, / musu lore zuri-gorri; / beltxaran,
begi-beltz aundi, / begi-ondoak, zeru bi. NEtx LBB 341. Bata edo bestearekin errenkura bat dario etengabe,
guztiak, xuri edo beltxaran, gogor eta entzungor egiten diotela. MIH 250. Berdintsu litzake esatea: "Emakume
beltxeranak behar ditugu ezkongaiak baino gehiago". Ib. 203. Aurpegi berriak --beltz, txuri-beltx eta beltxeran--
. MEIG I 134.
(G, B, L; Lar; beltxaan S; beltxan Foix ap. Lh). Ref.: A; Lrq (beltxaan). (No referido al cuerpo humano).
"Negruzco" Lar y A. "Noirâtre" H, Lh y Lrq. Giza-gogo minduei beren kezka guziak kentzen laguntzen diekan
burni beltxerana. NEtx Antz 109 (se refiere a una pistola). Hari buruz karamar beltxaran bat ttapa-ttapa heldu.
"Un crabe noirâtre". Ardoy SFran 196.
"(R-uzt), muy negro" A.
beltzarandu (Dv, T-L). Oscurecer; poner(se) moreno. "Brunir, ilhundu, beltzarandu" T-L s.v. brun.
"Embrunir, belztu, beltzarandu" Ib. Handik urte zenbaitetara, beltzaranduko zen urrezkotasun hori guztia,
endaren hala-beharraz. Mde HaurB 19. En DFrec hay 1 ej. de beltzarandu, y además uno de beltzarantzaile.
- BELTXARANDU. "Belxarandu (Hb), rendre ou devenir brun" Lh.
beltzarantxo, beltxarantxo (Lar), baltzerantxu. Dim. de beltzaran. "Negruzquillo, beltxarantxoa" Lar.
Emakume argi, garbi, azkor, baltzerantxu bat. Ag Kr 189.
beltzarazi, beltzerazi. Ennegrecer. Ez duzu juramenturik eginen zure buruaz, zeren ezin zure ille izpi bat
xuriaraz edo beltzaraz baidezazuke. He Mt 5, 36 (Ip beltzeraz; Lç beltz ezin daidik, TB ez belz bilhakaraz, Dv
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
776