Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
beltzagi (BN-baig, Sal ap. A; Foix ap. Lh). "Beltzagi (BN-baig, Sal), ranilla? enfermedad por la que cojea el
ganado lanar. Beltzagia bi aztaparren artean ozpel xuri batzuk txu (Sal)" A. "Fourchet, maladie qui fait boiter les
bêtes à laine" Lh.
beltzagotu. Ennegrecer(se), oscurecer(se) más. Beltzagotuz zioan illun-nabarrean, hirur irudi ibilli
zebiltzan soropillean barrena ate-leihora buruz. Mde Pr 100. Ortzia beltzagotu zan eta ea ostera gabean sartu
bear ote zuten. Anab Poli 61. Illunabarrak beltzagotu zituan neskatxaren burutapenak. NEtx LBB 52.
beltzaile (A), belztaile (Dv), beztale. Difamador, calumniador. "Celui qui noircit, qui diffame" Dv.
"Ennegrecedor" A. v. beltzatzaile. Gazte fundibitailak, zahar mando edo zikhoitzak, lagunen beztaleak,
yeloskor, herratsu eta mokhor guziak. Hb Egia 36. Salatari, beltzaile, Jainkoaren etsai, ozar, urgulutsu,
espantukari, gaizkirako trebe. Bibl Rom 1, 30.
beltzaira. Negrura; tristeza. Gai gaitz bat ziala igaran, ta geroztik haren bihotza beltzairaz betherik
zagoela. Egiat 272.
beltzaka. v. belztaka.
beltzaldi. Situación de desgracia, aflicción. Beltzaldi astun onen sendabide bakarra Lai il zutenak idoro ta
eran edo aberritik yaurti ta aienatzea omen dugu. Zait Sof 65. Ala-olako gaitza ez, larriena baiño baita, beltzaldi
ori. Ib. 71. Gure beltzaldi guzietan pozten gaituna, guk ere, beltzaldian dagona, Jainkoak pozten gaitun pozez,
poztu dezagun. (1 Cor 2, 4). Or MB 727 (Lç tribulazione, Dv atsekabe, [...] hestura, Ol lorraldi).
beltzantz (AN-ulz), beltxantz. "Beltzántza, lo negruzco" Iz Ulz s.v. zuríe. Larrain-erdian losa garbia, /
bueltaka an beor-gidari: / eraztun beltxantz orren barnean / dirudila begi-nini. Or Eus 85.
beltzapen (BN-baig ap. A; Dv). "Calomnie" Dv. "Calumnia" A.
beltzar. v. belatzar.
beltzaran (G, B; Urt V 380, Añ, Gèze, VocCB, VocB, Dv, H; -lz- G, B, L, S, R; VocBN), beltzaan, beltzeran (G,
AN, L, S; VocCB), baltzeran (V; Añ, VocCB). Ref.: A (baltzeran, beltzaran, beltzeran, belzaran). Tr. Las
formas beltzaran y beltxaran son las más extendidas, empleadas tanto al Norte como al Sur. Beltzeran y
beltxeran se documentan en autores guipuzcoanos de los ss. XIX y XX. Baltzeran se encuentran entre los
vizcaínos.
Moreno. "Negruzco: (c.) baltzerana; (G, AN) beltzarana" Añ. "Belzaran, adj., noiraud" VocBN. "Beltzeran,
beltzaran (G), baltseran, baltzeran (V), moreno, morena" VocCB.
"Beltzaran, basané, brun" Dv. "Moreno" A. Juan de Lazcano beltzarana, / Gipuzkoako kapitana, / Franzez
osteak jakingo du / Ura Ondarrabian zana. (Cantar de Juan de Lazcano, c. 1576). TAV 3.1.12. Izandu zituen
irur-ogei ta amar ger-aldi Alemaniko herejeekin, Konstantinoplako Turkoekin, Afrikako Mairu belzaranekin ta
Europako Erregeekin. Mb IArg I 196. Beltzarana zen Diego eta aski itsusia. Laph 173. Begira egiozu / Dauka
artzaiñ antza, / Arpegiko azala / Baltzerana dauka. AB AmaE 360. Gazteak eta ederrak / ebazan laztanak / zuri,
baltz eta gorri, / ta asko baltzeranak. Azc PB 55 (Ur PoBasc 462 kolore gorritxuak, / eta baltxeranak). Azala
baltzerana eukan, begirakuna astuna; bekoki txordo edo illuna. A BGuzur 116. Ule baltzeran edo gaztaiña
margokoa lepotik bera. Ag AL 23. Ondo jantzitako gizon bizardun baltzeran zabalote bat. Ag Kr 13. Aprikarrak
zireala euren arpegi baltzeranakaz, da eukezala gudurako iskillo onak. Echta Jos 115. Hiru laborari ume
azkarrak, gerruntze ala sorbaldak zabal, larrua beltzaan. JE Bur 26. Parregarria zan Moxolo Potolo. Laburra,
zabalotea, [...], okotz biren jabea, beltzeran berde samarra. Ag G 170. Trinkoa zetorren, lodikotea; baño
beltzerana, eguzkiak errea, arrotz itxurakoa. Ib. 110. Zazpi seme bera bezain mardul ta beltzeran, berekin
zekartzen. Or Mi 111. Ai neure baltzerana, alperrik galdua, / mandazaiña zenduan zuk lagun artua (V-ger). A
EY IV 126. Aurpegi biribil beltzerana zun, ille beltz dirdaitsua. TAg Uzt 179. Ille beltz kiskurra ta larru kolorea
beltzarana txit. Etxde AlosT 22. Pozik yoian Xirdo bere. Arantza baltzerana alboko ebala. Erkiag Arran 47.
Andra Mariaren irudi baltzerana, bizkaitar irudietarik iru zaarrenen artekoa. Ib. 195. Katin arpegi zuria zan;
Gexina, beltzarana. Anab Poli 128. Basamortu orretan bizi da jendea, kasta askotako gizon eta emakume beltz
eta beltzaranak. Anab Aprika 9. Emakume baltzeran aek jateko zerbait prestauten diardue. Erkiag BatB 118.
Azalez ere len beltzeran zenun; orain ez, [...], begiz jo zun ezkero ederrik ipiñi baitzun ezin-bestean. Gazt MusIx
156. Orai [gorputza] xukatua bezala eta poxi bat beltzaran bilakatua. "Comme desséché et un peu bruni". Ardoy
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
775