Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
v. tbn. Apaol 77. Moc Damu 5. Jaukol Biozk 36. ABar Goi 62. JAIraz Bizia 127. Mde Po 28. Arti Tobera 263.
Anab Aprika 17. Lab SuEm 195. Baltzez: Azc PB 71. Laux AB 23.
BELTXEZ. (Forma con palat. expresiva). Bakarra zitaken hor gaindi beltxez bezti. Ardoy SFran 218.
Errienta, bere paperak eskuan, antzoki zolan izanen da beltxez bezti, xingola bat seinale, eginkizunen
kudeatzeko. Lf in Casve SGrazi 12.
- BELTZEZKO. "Baltzezko, (cosa) de negro" A.
- BELTZ-GORRI (G ap. A; bezgorri Hb ap. Lh). a) "(G), color cobrizo" A "(Hb), violet" Lh. . Larre belz
gorri len ziradenak / dira orain txit berdeak. Ill Pill 3.
b) Negro y rojo; tinto y rosado. Matsaren emakaia / pozkida osua, / almen pare gabia / txitez doatsua; / beltz
gorria kolorez, / indarrez garbua, / adimentuz argia, / auxe da ardua. JanEd II 10. Ur egosi epelak / eta iturriak
/ ez ditu murritutzen / nere egarriak; / obeto kendutzen du / ardo beltz gorriak. Ib. 12. "Matxinoak" Azpeitin /
Jesus-zigortzaile, / aurpegia beltz-gorri / beti ikus bait-zaie. "El rostro pintado de rojo y negro". Or Eus 211.
- BELTZIK. (Estar, etc.) triste. "Untsa beltzik dago (BN-baig), está bien triste" A. Herriko bestan, gazte
lagunak / kantuz plazara dohazi; / eta ni beltzik etxe zokhoan; / irri egiten ahantzi! Elzb Po 195. Illobi guztiz
eder bat egin / Dautsie madaripien ; / Txiribiri ta erliak duaz / Baltzik bidiak betien. Enb 43.
Herioa hor heldu da / Beltzik eta ilhunik. "La mort vient noire et sombre". Michel LPB 419.
Nun hindabilan, beltzik, errak, herioa. Ox 82.
(Estar, etc. negro). Ortzea baltzik, mendijak zuri, / Lurra gogortuta ixotzak. Enb 42.
(Vestir, etc.) de negro. Kale erdian agurtu dot baltzik jantziriko andra bat. Alzola Atalak 67.
"Itxura beltzik ioan da, il s'en est allé sombre, préocupé" H.
- BELTZ ILUN (baltz ilun V-gip ap. A; Lar). a) "Zaino, se aplica al caballo castaño obscuro, que por lo regular
tiene malos resabios, zaldi balzilluna" Lar. "Baltz illun (V-gip), color castaño" A. b) Tenebroso, terrible. Nik
ua maiteago, ta ua eraman zidan eriotza gorrotoago ta bildurrago, etsai beltzillun ua. "Atrocissimam
inimicam". Or Aitork 83. Argi naza Zure errukiak eta galde bezaiet gizonen kastigu izkutueri ta Adanen semeen
samin txit beltzilluneri. "Tenebrossisimae contritiones". Ib. 201.
- BELTZ-JENDE. "Belzgende (BN, Sc), clase de vestiduras negras" A.
- BELTZ-NABAR. Zelaia betez dator Leitzar arranditsu: / âri ille-motza dakar, beltz-nabarra musu.
"Blanquinegro de morro". Or Eus 28.
- BELTZ-HORI. "Fuliginoso" DRA, que cita a T-L.
- BELTZ PITIN. "Baltz pitin (V-m), cereza negra pequeña" A.
- BELTZ-URDIN. Negro azulado, azul negruzco; amoratado. Moko oria dezu, / luma beltz-urdiña, / begia
berriz galant, / argi eta fiña. It Fab 67. Ordutik katxet jartzen baitzen eta kaskaño batez igortzen baitzinuen,
beltz-urdin, hoztua, eskalapoin itze, bil untzirat. JE Bur 59. Beor gazte beltzurdin, kopetan izarra, / ez zun oraiño
suma mindua bizkarra. "Una joven yegua negra azulada". Or Eus 359. Artoak zuri-gorri egonik luzaro, / beltzurdin
biurtzeko oraindik urtaro. "Tiempo es todavía de que el maíz, que largo tiempo ha estado pálido y rojo, se
vuelva azul negruzco". Ib. 274.
- BELTZ-ZURI (beltzuri S ap. Lh; beltz-xuri S ap. Lh; belzxuri Arch VocGr, Darthayet Manuel 230, Dv A;
beltxuri H; belxuri L, BN, S ap. Lh; betxuri Lar, Hb ap. Lh (bex-); bezxuri Hb ap. Lh).
a) Gris. "Tordillo, color, betxuria. Lat. Nigror canis albicans" Lar. "Gris, grise" Arch VocGr. "Belzxuri, gris" Dv,
que cita a Darthayet. "Beltxuria, gris, noir tirant sur le blanc" H, que lo distingue de xuri-beltxa "blanc et noir
mêlés". "Belxuri (L, BN, S; Hb), beltz-xuri (S-saug), gris" Lh. "Beltzuri (S-saug), gris. Ahüntzbeltzuri, nom d'une
propriété de Sauguis, 'la chèvre grise" Ib. "Bexuri (Hb), gris pommelé" Ib. Cf. Lar: "Loro, entre blanco y negro,
beztxuri artea"; cf. beltzuriki.
b) Negro y blanco. Jakiña da zigoña / dala egaztia, / lepa luze, moko me, / andi, beltz-zuria. It Fab 86.
- GORRI-BELTZ. Republicano; radical. Hemenxet aipatu behar izan dugu Rouanet Paristar deputatu gorri
beltz delako batek Eskual-herrian egin zuela zerasalako itzulia. HU Zez 121. Judutiar eta framazon gorri-beltz
hoitarik hogoi-ta hamar baizik ez ziren sartu. Ib. 88. Nor uste duzue direla jaun horren etsaiak? Hek dire oroz
gainetik, dioenaz, gorri beltzak, socialistes, radicaux, eta holako herradun bazter-nahasle guziak. HU Aurp 81.
Gorri-beltzak etsai dituenaz geroz, bera xuria ote da beraz? Ib. 81. "Radicaux-socialistes" direlako gorbeltzak.
Eskual 24-10-1913 (ap. DRA). Egun batez hasi zen Moro... gorri-beltza aphezen kontra. GaztAlm 1934, 125 (ap.
DRA).
Etim. Ha sido relacionado con aquit. Belex y con ibér. Beles, cuyo representante vasco normal sería *berets o
*beretz. Podría considerarse a beltz como variante nacida en segundo miembro de compuesto que ha llegado a
sustituir y eliminar a la variante autónoma, lo que explicaría el mantenimiento de -l-. Los orígenes de la fórma
sincopada de composición son además bastante lejanos, puesto que al parecer se encuentra ya en aquit.
Aherbelste deo y [H]arbelsis (cf. Harbelexsis), y en ib. Bennabels, Sanibelser, Adimels, atabels, anbels.
beltzaan. v. beltzaran.
(beltzadura). Deu-li gardar la man destra si a alguna belçadura. (1328). Arzam 166. Cf. belztura.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
774