Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
Guztiok gomutau gaizan / Euzkadirentzat eztala behintzat / Egun baltzagorik izan, / Bere semerik argitsubena /
Eta zintzua benetan, / Erijotzian korañiak jo / Ebala Sukarrietan. Enb 35. Irudipenik argienak goibeldu oi diran
gisa... egi beltzaren aurrean. Mok 17. Karroin eta orma-egun beltz heken oroitzapena gure gogoan alatzen
delarik, oraiko egun ederrak ederragoak zaizkigu. Zub 121. Udabarrijak bidaltzen daun lez / Bultz eginda negu
baltza. Enb 68. Bada negu beltzean, / aste bakar batez, / Hersturan gertatu zen / lan-biderik gabez. Etcham 145.
Gauza edo gertakari baten ondorio txarrak; elderi batenak, gaitz baten iraute luzea eta unen kutsuetan ondorio
tzarrak adiarazteko maiz entzuten dugu "orrek bazter beltzak ditu". FIr 157s. Odol eri batek ezetua iduri, / beltzikusbera
uan, izukoi, urduri. "Mostróse siempre lúgubre, espantada e inquieta". Ldi BB 80. Beltzena au zan:
geren artekoxe batek, bere leena ukatuz, [...] ain errukigabez gu yo-bearra. Ldi IL 27. Ikas-ordu aal degu,
euskera gaixoari oartuz, zabarkeri narrasaren ondoren beltz negargarria. Markiegi ib. 7. Edazue eta... entzun
hoin beltz eta nigartsu / Itsasoko aldetik heldu den marruma. Iratz 112. Mauleko presondegiaren atheari zagon
Herio beltza, sega bizkarrean, norbaiti aiher. Lf Murtuts 47. Etorri bear yun gudaren bat beltza. Or QA 79. Zer
oren goxoak iragan ditugun elgarrekin, neguko arrats beltz batzuez, supazterrean, hura bere partiden kondatzen
ari, gu beharriak luzatuak aditzen! Zerb Azk 112. Amets beltz izugarri batetik aterako bai-nintzan biurtzen naiz
nere baitara urduri, artega, kezkaz beterik. Txill Let 97. Baltzena zan, angotxe apopillajia pagatzeko lain be ezebala
eukitzen. SM Zirik 142. Diñuatenez, mutil, diñuatenez. Ta ondiño baltzena entzuteko ago. Bilbao IpuiB 14.
"Txomin, aundiak ikusteko jaioak gaituk". "Bai, orixe! Andreak be, lotsa pitin barik prakak jantzita ez doguz, ba,
ikusten...?" Baltzagorik! EgutAr 11-8-1957 (ap. DRA). Zergatik ari zera, illeak azkortzeko gertaera beltz oriek
kontatzen? EgutAr 26-9-1958 (ap. DRA). Etorkizuna geroago ta beltzago ageri zan. Zait Plat 18. Aitona-amonak
su-ondoan jarrita arpegi beltzakin itzik egin gabe zeuden. And AUzta 73. Detxepare, gure leen poetak, zeiñen
ukigarriki adiraztera eman duen gizonaren patu beltz au. Vill Jaink 121. Baño purgik ez eman iñolaz ere
(aurrari) ondoren oso txarrak eta beltzak ekarri lezazkioke-ta. EgutAr 3-7-1962 (ap. DRA). Idoietan bizi oi da
[sugea], eta ur bazterretan bere gose beltza arrain eta igel berritsuekin asetzen du. Ibiñ Virgil 103. Gauzen
alderdi beltz eta illunari elduko zion beti, arraiari baiño areago. Vill in Alzola Atalak 115s. Udaberriak
ezeztatzen du negu beltzak duen pena. Xa Odol 342. Ziek haxero gaztiek / Zer lana düzien egiten, / Uda ala negü
beltzian, / hazkürria düzie ekharten. Casve SGrazi 116. Zorigaitz beltz hori guzion artean gugandik alden
dezagun. MEIG I 195. Eta, hau da beltzena eta gogorrena, gertakari berbera bi aldetara entzuten baldin
badugu [...], alderik politena ez dela beti, ezta maizenik ere, egiazkoena izaten. Ib. 130. Antzinatik datorren
goganbehar beltz hura somatzen ez banu neure baitan. MEIG IX 91. Berri honek [...], poztu beharrean,
beztiduraren irudiko ixiltasun beltz batez estali zuen. Ib. 99. Oscar Wilderen bizitza aipatu beharrik ez dago
hemen, ezagunegia baita gertakari beltz batek nabarmendu zuenezgero. Ib. 101. Behar beltzak eta kale gorriak
eman dioten hazibide latza. MEIG III 92.
(Uso pred.). (Estar, etc.) triste. "Triste, désolé. Bihotza beltz, ilhun dut, j'ai le cœur attristé, affligé" H. v.
BELTZIK. Bere konzientziaren kontra dabillana gaizki da, beltz, ilhun, goibel eta triste da. Ax 422 (V 273).
Tarantularen puzoiak batzuek ipintzen ditu algaraz, lertzeko zorian, besteak uzten ditu illun ta beltz. AA III 378.
Erran zioten orduan: beltz da ene arima hiltzeko heineraino. Dv Mt 26, 38 (Lç, He, TB, Ip, SalabBN triste, HeH,
Ur goibel). Erri atako gizadi onak izu ta baltz egozan. Ag Kr 206.
"Asun eon, es como baltz eon, estar enfadado" Iz ArOñ s.v. asun.
(Tras gen.). Cf. infra (II, 2). Etsaien eta Judasen berri Jesusek badaki ontsa, / Eta jadanik gogoetan du
heriotzearen beltza. Ox 75. Gizalegearen beltza! Gizonak noranaiko eta emakumeak sukalderako! Etxde JJ 202.
Zuk ezagutzen dituzu, etxola maitea, ontsa / udaren edertasuna eta neguaren beltza. Xa Odol 102.
(H), baltz (V-gip). Malo, malvado, abominable. "Mauvais, méchant. Barne beltzeko gizona da, c'est un
homme d'intérieur mauvais. Egite beltza, action noire" H. "Baltza be baltza arek eiñ dabena" Etxba Eib. Cf.
BELTZA EGIN. Paubren kontre enplegatzen zian abarizia belza eta krueltasun horriblia. Tt Arima 123.
Bañan akzione beltz hunek / Merezi duen saria / Ondoan laster izanen dik / Pena lastimagarria. Gç 122.
Krimarik itsusienak eta beltzenak egiñ dituen bekhatorerik handienari. He Gudu 160. Nola bada Espiritu Santua
zugandik kanpora bota, ta demonioa zugan artzera atrebi al zaitezke? O infernuko trukada beltz zeruak berak
arritzen dituena! Cb Eg III 382. Andiak, asko, ta txit itsusi beltzak dira nere kulpak. Ib. 308. Zer lantza kolpe
haren bihotz samurrarentzat orrhoitzeaz bere dizipulu baten traidorekeria beltzaz. Lg II 259. Ereman darotzute
kalumnia beltzez ohorea, ohoinkeriez zure ontasuna. Brtc 212. Bekhatu mortalak Jainkoa eskergabetasunik
beltzenaz pagatzen du. Ib. 91. Orduraino gordeak egon diren / Arima beltz eta itsusiak / Agertzen tu guzien
bixtan hemen / Jaunaren argi biziak. Monho 118. Kalomnia ez bada hori / Ahal daiteken beltzena! / Eman diozu
Ordenari / Gizon hiltzailen omena. Ib. 42. Egunoro daramaz Jesusek injuria beltzak kristaurik geienetatik. Mg
CC 255. Zeren ez dan ain belz ta itxusia bekatua, nola Errege berari egiten zaiona. Ib. 241. Nolakoa dagoan
bekatu mortalean dagoan anima, infernuko bat bezela beltz ta itxusi. Ib. 251. Lenengo pena, izen gaizto eta
belzez markatua geratzea. AA II 192. Zer egitate beltz eta izigarri, maithagunearen orde bihurtu dautzut beraz
higuintza. Dh 189. Zein beltza izan den gure bihotzeko gaxtotasuna. Ib. 60. Zelan berotu deutsadazan belarrijak.
Bela bat baño balzago ifini dot. Astar II 108. Azkhar edo flaku hizaten bezala / Jakinzak, adixkidia, / Hau duk
gure izatia, / Khortian xuri edo beltz eginen hutela. "Les jugements de cour vous feront blanc ou noir". Arch Fab
209. Egiten deutsa Jesukristori injuria guztiz balz ta andia. CatBus 46. Zarenaren arabera, aberats edo pobre, /
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
769