Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
ohiltzen dütian bezala ülhünpe belzak. Ip Hil 218. Arratsaldean adoretako / Iaun baltz ardantegikoa. Azc PB 77.
Jango dezute sopa utsik; onen urrena baba beltza. Moc Damu 6. [Angeruak] tinta baltzagaz inskribiduten
zituezanak zirala borondatezko ardurabakotasunagaz erregututen ebenak. Itz Azald 67.
(s. XX). Odei beltzak phausatü bena zer aidian / Bi debota bi debrü Xikitoren borthan. Xikito 7. Aztal beharri
hantu batzuek, zainak beltz eta dena koropilo, agertzen dute ama familiakoa. JE Bur 35. Ipiñi aldu beñere
Gorputz egunerako josi giñon soñeko beltza? Ag G 247. Pin, pan, bi pasoz, erroz gora igortzen du hantxet
español muthur beltza... errekarat. Barb Sup 132. Prisarik izan ezpanu, mutil aiek artuko zituzten noski bereak
eta asto beltzarenak. Or SCruz 82s. Lur beltzak gari obea ta mats-mordo beltzak ardo biziagoa. Or Mi 6. Batetik
beltza ta itsusia, / gustagarria da ori, / buruko zimak falta ditu ta / bizarra dauka ugari. Tx B I 61. Satan beltza
marrumaz / zokoka dabila, / Oihan eta errekak / ikaran daudela. Etcham 131. Sorgin edo ifernuko erreka beltz
eta hits artan doa Iratiko ibaia edo ur-haundia. Zub 118. Gero begiak yuaiten zitzazkon, liluratuak, piko beltz
haundi batzuetarat. Ib. 70. Gizon gaisoai zuria baltza dala ta baltza zuria, zuzena okerra, okerra zuzena, [...]
siñesterazoteko. Kk Ab II 114s. Ziarbide batetik agertu yaken gizon aragoetar bat, baltz igerra. Ib. 176.
Urdinaren urdinaz beltza litake zerua, diamantezko joi dirdiratsuek orai ez baliote, [...] apaintzen bere kapa
handia. JE Ber 95s. Arren, aiskide urruna, / otoi, mendi maitea, / negar-aran beltz oni / kendu nazakiok! "A este
oscuro valle de llanto". Ldi BB 18. Gau beltz artan, Elgoibar-ek eta Mutrikuk ixar bana izeki zuten. Ldi IL 134.
Antxe dago Maura aurpegi-luze beltza. Ib. 22. Lau zaldun datorz Españatik / Mairu-erriko mairu baltzak / zidar
eta urrez zamaturik. "Negros moros de la morería". Laux AB 85. Bi uren artean zireno, lanho beltz batek osoki
gorde zituen Ejiptoarreri. Zerb IxtS 35s. Eliz-etxeetan / larunbat gauaz, / illun beltzean, / goizaren zai gaude.
"En negra oscuridad". Or Poem 557. Itxuraz beintzat ez da beti azolio ta ogi beltz utsean egona. Munita 100.
Tylfyth-tegeko emakumeak bakarrik dira eder; gizonezkoak beltz eta zatar dira. Mde Pr 266. Altz baten
puntaren-puntan / bi bele zeuden izketan, / --gaua bezin beltz bele bi--. Mde Po 21. Kaltzak eta alkondarea ere,
edurra bezin zuri; jakea, baltza oso, ta orobat kapela tunturra. Erkiag Arran 36. [Gereziondoaren] adarrak huts
eta beltz, baziren osto banaka batzu haatik, urre koloretan erdoil batzuek itsustuak. JEtchep 23. Luto beltzean
arkitzen da gaur / euskal pelotari kasta. Basarri 87. Huna nun heldu den, oxtian aiphatu, bakero tzarra... Debru
muthur beltza! Larz Iru 62. Enagizu ezetsi, / beiñola azal baltz baninduzun aurki. Onaind in Gazt MusIx 209
(Gazt 193 beltxeran). Zer zaio Aminta beltxaran izan arren? Beltzak dira lili-ubelak, beltzak ahabiak ere. Ibiñ
Virgil 63. Txarri-erdia gizon antzera jantzi dabe txapel eta antioju baltz da guzti. Alzola Atalak 56. Juana ta
bere alaba zarrena bi tanto beltz ziran aldapan bera elurretan. NEtx LBB 66. Kolorez beltzak izana gatik, heiek
ere ama banak. Xa Odol 173. Etxiak dirade barreiat, / Zolan hasirik gaiñialat, / Egün beltz ala zoharbi, / Bethik
latsün hurez xuri. Casve SGrazi 76. Lana Turner-en ilea, horizta izana, beltza da oraingoan. MIH 141.
(Como apodo). "Negro por sobrenombre. Eibarko astorik jakintsuenan jabe, Anton Baltz" Etxba Eib.
Martin beltz gizagajoak mesederik asko egiñik lagun eginda, batez ere Segidilla eta arako Aria edo Kopra andi
aetan. GavS 7. Jainkuak zeruan euki daiala, Mari-Baltzek be, orixe esan eroian. Kk Ab I 64. Iturriotzko
Beltzaren pixak / etzuen asko serbitu. Tx B I 228. Aako Juan Beltz latin-zalea / bezain zuur izatea / ez zizun
zeruak opa-eta, / ez zaite sartu latiñetan. Berron Kijote 26.
(África) negra. Espainiako azken azken mugatik, untziz iragan ziren Afrika beltzera. Barb Sup 164. Ene
herrian, han Afrika beltzean, gaitzeko euriak egiten ditu bultaka. JEtchep 86.
(Tras gen.). Cf. infra (II, 2). Illunpeak diztirazten du argia, gauaren beltzak izarra, mingotsak gozoa. Txill
Let 93.
2. (V-gip, L, BN, S), baltz (A Apend). Ref.: A; Elexp Berg. Triste, aciago, desgraciado; penoso, duro, crudo.
"Triste" A. "Baltz, terrible" A Apend. "Negro, complicado. Beltz jarri da asuntua" Elexp Berg. "Gauzia beltza
dago gure taillerrian" Ib. Alabañan eztituzte dolore hain aspreak / Nola ifernu belzera kondemnatu dongeak.
EZ Man I 120. Xauna zebegi ori esan, ze gauza balza da bakartasuna. Mic 13v. Khen itzatzu gaitzak, / Argi
bihotz belzak. Hm 160. Eroriko zara [...] zenbait melankolia beltzetan, galduko duzu munduan duzun kredita. SP
Phil 426 (He 430 malenkonia belzetan). Halakoen hilzia da hilze tristia, belza eta malhurosa. Tt Onsa 139.
Graziaz gabetua, Ifernuko illhunbe lodiak baiño are beltzago eta latzgarriago dela. He Gudu 138 (SP 118
beltzago da eta hastiotzekoago). Adan zer egiten dezu? Sagar bategatik nai dezu Jainkoa galdu? O bokadu
garestia! O sagar baten gusto beltza! Cb Eg II 58. Hantik gogomen beltzak, ütsirüdiak, desparantza ta
megopiaren mila egipen erran ezkiniriokianak dütie athetzen. Egiat 232. Adiskidia, dizut / eskatzen mesedez /
zure gordaidutika / piskatxo bat zer jan, / nolabait negu beltz au / igaro dezadan. It Fab 56. Gelditzen zaiote
etxean pats guztia doarik, abereak negu beltzean naierara bazkatzeko. Izt C 142. Oi egun beltz auhendagarria,
zeinetan egin bainuen lehenbiziko bekhatua. Dv LEd 123. Zuganako konfianzaz beterik begiratzen diot bada
gañera datorkidan negu beltz gogorrari. Arr GB 45. Huna non garen Maria Sainduaren biziko egunik beltz eta
ilhunenean. Jnn SBi 43. Ordenuak hau du beltza, / Denen uztea bertzentza. Zby RIEV 1909, 104. Halako egun
beltzak izatuak zituzten alabainan, Arabesen eskuetarat eroriz geroz. Prop 1893, 187 (ap. DRA; la ref. es
incorrecta). Ez omen diteke asma, zer orro beltz lazgarria egiten zuen. HU Zez 15. Berehala miseria gorria eta
gosete beltza. Ib. 68. Zor daben nekatua / goizean goizeti / burutasun baltzakaz / iagiten da beti. Azc PB 325 (en
la versión de Ur PoBasc 286: pensamentu baltzakaz). Negu baltz luzearen asierea zan. Ag AL 130. Ura egoera
beltza! Etzeukan orduantxe nasaitasun ta atsegiñ andirik gure gazteak. Ag G 156. Amaika urte gaur dira bete, /
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
768