Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
buru zuri. Ib. 245. Ar ezak Maiatzean aunz balzaren eznearean, ta akio beti bet ezegien eznerean. Ib.
411. Kolore eta kalitate onezko badut, iakitera, xuri, belz edo bruna. Volt 252. Lur belzak etxatzen du bihi eta
berze onik asko, eta xuria ezta on. Ib. 136. Iainkoaren gañen ezta jaunik, ezetare belzaren gañen berze kolorerik.
Ib. 253s. Leze belz hartaratzean tristetzen da arima. EZ Man I 94. Larrua du khe belzaren kolore itsusiko. Ib.
98. Gurutzearen bandera gero Zeru belzean / Agerturen da aiphatu illhunbeen artean. Ib. 78. Gau beltzeko
illhunbetan. EZ Noel 138. Goibel beltzez estali zen / zeru planetatsua. Ib. 98. Ha gau luzea, gau beltz, ilhun,
izigarria, art-urratze gabea, oillariterik izanen eztuena. Ax 599 (V 385). Mairu herriko mairu beltzak bere larru
beltza eta tigre arrak ere bere nabardurak, kolore pikardatuak, alda, utz eta mutha ditzanean. Ib. 93 (V 63). Zur
gorri au da Habanako kaoba, balzau ebanua ta zuria marfila. Mic 13r. Dela xikiroek duten adarrik, dela
eztuten, dela diren xuri, dela diren beltz, otsoak hargatik eztitu utziko ian gabe. SP Phil 428. Laster egiten dute
midikuagana gure senda arazitzeko ur beltzetarik eta horitasunetik. Ib. 426s (He 431 humore belzezko
eritasunetik eta horitasunetik). Xori belz handi batzuk. INav 119. Zuek ere hedoi belzak / Jaustera preparatzean,
/ Aphur bat egon zaitezte / Erori gabe airean. Gç 76. Hanitz abere künteren üdüriak adoratzen zütien, Ejiptako
Erresüman Apis Idi belzaren üdüria bezala. Bp I 84.
(s. XVIII) Hagorandua naiz, mundu huntan presondegi beltz batean bezala gaitzez kargatua, burdiñez
herstua. Ch III 21, 4. Obligaturik amarren egitera grano guzies, [...], eta animale larri guzies, esnegendeas,
elleas, eta azienda xe guzies, aziendabalzes [sic]. SermAN 6 (en el voc. del editor, aziendabelzes). Lurreko eta
zeruko gauzak ezagutzeko, argiaren bearra degu; [...]; ez txuriari beltz, ez okerrari zuzen deitzen diogula. Lar
SAgust 16. Ez dezazula permeti, nagoen gehiago ehortzia herioaren eta bekhatuaren thonba beltzean. He Gudu
163. Maiz aski ematen ohi da beltza xuriaren gaiñetik banaloriaren xedez, kolore beltzak xuriarena altxa
dezantzat. He Phil 420. Arzen ditu edari belz, latz, miñak; eta edari, barren guzia nasten diotenak. Mb IArg I
317. Zikinkeri loi oni beren bihotz gaistoan toki egiten dioten gizonak ez dira Jesusen eskolakoak, deabru belz
zikiñaren eskupekoak dira. Ib. 129. Illunbe belzean geldituko da mundua ta lañope estalian sartuko dira erriak.
Ib. 159. Aizean etzen odei belzik ageri ta ezin obea zen aldi artako eguraldia. Ib. 193. Agerzen zien azkenean
bander belz bat. Ib. 121. Ondo gabeko leiza zulo txit beltz izugarri bat ikusi zuen. Cb Eg II 158. Presondegi beltz
baterat kondenatua, nigarrez dago bere zephoetan. Mih 107. Aita-Adameren bekhatuaz belztua, lepra huts
egina, zauri belz batez estalia, Jainkoaren etsaia. Brtc 83s. Ez dute ikhusten monstro beltz eta izigarririk baizen.
Ib. 147. Jainkoa zen bakharrik gai bekhatu orijinalaren notha beltzetik zure garbitzeko. Ib. 84. Halako gizonari
honki zekeio [...], igel beltzaren begiak, eskü arrapazaliak, sagiaren zankhoak. Egiat 262.
(s. XIX). Aule animal beltza / eztük balima egia erranen / gü sakrefikatürik / eztük berria kuntatüren. 'Noir
animal!'. Xarlem 779. Da Ramira, hi izala kausa / behar diaigü kitatü / moro beltz hoieki / orai arren phartitü.
Ib. 822. Begiratzen badezu artez ispillu batera, ekusiko dezu zere itxurapen edo irudia guzia zere irudikoa; lodia
bazera, lodi modukoa, beltza bazera edo txuria zeran bezelakoa. Mg CC 198. Orra nun lanparako argijan
dakusan keriza balz ikaragarri bat. Mg CO 204. Erri-idijen orde sartu daruez mustur baltz, begi zetakadun edo
Asturijakuak. Mg PAb 112. Aurra artu egizu lumia, ta daukazun ur baltz [='tinta'] orregaz eratsi eiguzu zapi zuri
orretan esan daben laukua. Ib. 63. Azook balzak ta keetsubak jaraozak. Arbijak gogor egosi bagaak. Ib. 58.
Urdai apur apur, urtu zana, lau lauko. Ogi baltzetan, zortzi lauko. Ib. 74. Zerua lutu baltzez janziten da, lurra
ikaratuten da. Añ EL 1 205. Zenbait lekutan pasioko denboran bezala aldareak estalzen eta janzi beltzakin esaten
ziran Mezak. AA III 454. Leze beltz hetan sartzen balire. Dh 166. Zer deutsa difuntubari gure erropako
koloriagaz, baldin baltzian bertan banidadia billatzen bada? JJMg BasEsc 272. Gathülia manddo, / Kullera
zurezko, / Tahalla beltz ta xathar bat lunjeratako. Etch 320. Perla gisako ortzak, / aoa txikiya, / begiak beltz
andiak, / ezpaña gorriya. It Fab 39. Aien luze eder bat / mats-mordo beltzakin. Ib. 189. Gatza zuria da eta
sutautsa beltza. "La sal es blanca y la pólvora negra". It Dial 115 (Ur polboria baltza, Dv bolbora beltza, Ip
pholbora beltz). Albizturko mendi Urlis izendatuan dago arrobi bat, nabarri beltz [= 'pizarra negra'] bitorea
ugari ematen dabena. Izt C 54. Aurkitu zituzan Diabruak gizoneen irudijan, baña baltz, itxusi ta ezañak. Ur
MarIl 42. Labe beltz batean baiño / Deus ikhusten etzuenak. Gy 229. Belhaunetarik goiti altxatuzko soinak, /
Larru beltzak, hasean, beltzago eginak. Hb Esk 228. Ejiptoko auts guztiak eltxo biurtu ziran, eta eltxozko odei
belz batek Erreinu guzia illuntzen zuen. Lard 69. Ezin egin dezakezue ille bat zuria edo beltza. Ur Mt 5, 36
(SalabBN belz, Echn, Hual beltz). Ille beltz eder dizdizariya / oparo dezu buruan. Bil 37. Lazten dute ile nahasi
hark, bizar luze hark, azkazail beltz heiek, soineko itsusi hark. Laph 40. Janharitzat ogi beltza eta idorra. Ib.
150. Gau beltz illun triste artan, [...] parete beltz aien artetik gaitzkille bat bezela hilltzera atera nindutenean.
Arr GB 122. Oi da euskal-errian oraindik, andre-ezkonduak apaindille edo buruko zuriyarekin ibiltea,
alargunduak beltzarekin eta neskatxak illeutsean. Aran SIgn 81. Orren koloria / beltza ta moria, / juan zaio
floria, / lenago obia. Xe 297. Beltzak eta zuriyak / mendiyan ardiyak, / zuk ere ez dituzu / bentaja guziyak. Ud
162. Gose onarentzat ez da ogi beltzik. Zab Gabon 53. Kolorez baltza jaiotzaz dana bere narruan, / Eguzkiaren
argiak ez dau zurituten. AB AmaE 91. Bukaerakoan, alako gauza beltz bat jarri ziguten, jauna, aurreko aldian,
katillu batzuetan. Sor Bar 90 (se refiere al café). Ganbelu anaiak ziran bi ikazgille oso beltz, itxusi, andi eta
moldakaitzak. Urruz Urz 11. Zer gizon ederra zen, bere maripulis oihal beltzezkoa soinean eta bere makhila
letoindun gorria eskuan. Elzb PAd 31. Bere burua ezin zainduz lotu nahi zitzaizkon uli-beltz hetarik. Jnn SBi
121. Pertzan ipurdia baño beltzago zan atso batek, ate zirriztu batetikan atera zuan burua. Apaol 117. Ekhiak
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
767