Bar-Berpuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 4. lib.: bar-berpuru
beltxiño, beltxino. Moreno, negruzco. v. beltzaran. Muthiko beltxiño bat zen, larrua legun. Begi beltzak,
bekain beltzak, muxtatx beltzak. JEtchep 98. [Papo gorriak] xango mehe beltxino batzu dantzan bezala
arrarazten ditu... Buxtana harat eta hunat ari zaio. Ib. 26.
beltxioi (-ijoi V-gip), beltxioe (-ijoe V-gip). Ref.: A (beltxijoi); Arzdi Aves 161; Elexp Berg (beltxijoe).
"Beltxijoi (V-gip), vencejo (pájaro)" A. "(Cypselus apus), vencejo. Beltxiyoi (V-gip), errentxoriyua (G-azp),
irra-irra (G-bet), kirrillo (AN-gip), txirringulo (G)" Arzdi Aves 161. "Beltxijoe, -i, vencejo. Len telegrafo
kabliak beltxijoiz beteta egote zien" Elexp Berg.
beltxitari. "Murmurador" Lar.
beltxite. "Murmuración" Lar.
beltxitu. "Murmurar contra alguno" Lar. v. belztu (3).
beltxor. v. 1 betor.
beltxorri (Lar, Hb ap. Lh (-lx-)), beltxori (Lar Lcq 121). "Anchusa, planta, beltxoria" Lar. "Onosma, planta,
beltxorri mota bat" Ib. "Beltxoria, anchusa" Izt C 42 (en una lista de nombres de plantas). "Belxorri (Hb),
orcanette, plante qui sert à teindre (?)" Lh.
beltxun. v. BELTXUN (s.v. beltzun).
beltxundu. Oscurecer. Zazpigarren egunean, apaizak berriro aztertu beza; ta natua larruan edatzeke
beltxundu bada, natuduna garbi aitortuko du. Ol Lev 13, 6 (Dv legena ilhunago bada).
beltxuntxe. v. 2 beltzuntza.
beltxuri. v. BELTXURI (s.v. beltzuri); BELTZ-ZURI (s.v. beltz).
beltxurika. "Oniche, piedra preciosa" Lar.
beltxurin. v. giltzurrin.
beltz (gral. (no V); SP, Urt, Lar, Añ, Lecl, Gèze, Dv, H, Zam Voc; belz G, B, L, BN, S, R-uzt; Deen II 187
(bilza), Ht VocGr, Arch VocGr, VocBN, VocB), baltz (V; Lcc, Mic, Lar, Añ, Dv, H, Zam Voc). Ref.: Bon-Ond
154; A (baltz, beltz, belz); A Apend (baltz); Lrq; Iz ArOñ (baltz), To, Ulz (zuríe); Etxba Eib (baltz); EAEL 219;
Elexp Berg (beltz, baltz); Gte Erd 189.
Tr. La forma baltz es la propia de la tradición vizcaína; hay, con todo belz en RS 464 (uz pelza "del todo
negra"). En DFrec hay 3 ejs., septentrionales, de beltx, 133 (6 de ellos septentrionales) de beltz y 16 de baltz.
I (Adj.). 1. Negro; oscuro. "Negro, balza" Lcc. "Negror, kolore balza" Ib. "Águila negra, agila balza" Ib.
"Negra cosa, balza" Mic. "Beltza, noir" SP. "Panis acerosus, herrésa, zahiógia, ogibéltza" Urt I 96. "Negro,
beltza, beltxa, baltza, baltxa" Lar. "Moreno" Añ. "Belz, noir, noire" Arch VocGr. "Beltz, noir, sombre. Uli beltz,
mouche carnassière. Gau beltza zen orduko, pour lors la nuit était close (par hyperb.)" Dv. "Noir de couleur. Ardi
beltza, baltza, brebis noire. Begi beltzak, yeux noirs. Sombre, obscur. Gaua beltza zen, la nuit était sombre. Syn.
ilhuna" H. "Negro" A. "Kafesnea [...] belxeago edo zurixeago? (AN-gip), kafesnea esnetsu, kafetsu ala kafe
gutxiaz? (V-gip), kafesnea zuria edo beltzagoa? (AN-gip)" Gte Erd 189. "Negro" Elexp Berg. "Beltz, baltz ere
bai. Biak entzuten dira. Ubera eta Angiozarren bigarrena ia beti, eta ekialdera lehena gehiago. Pertsona berak ere
biak erabili ohi ditu sarri" Ib. Tr. General en todas las épocas y dialectos.
Nunnu Balza (Alava, 984), Nunno Balza de Seroiana (1022). CSMill 12 y 89. Cum toto valle de Balza (1049).
Arzam 149. Un roçin alazan frontino, balça de los dos pies (1364). Ib. 149. Villa vero quae dicitur belsa (1080).
Ib. 165. (Para más ejs. v. Arzam 149s. y 165s.).
Egunari iguzkia, gau beltzari ilhuna / lehen faltaturen dira ezi hura gugana. E 95. Beha nezan, eta huná,
zaldi beltz bat. Lç Apoc 6, 5. Eure buruaz eztuk iuraturen, ezen bilo bat xuri ezpa beltz ezin daidik. Lç Mt 5, 36.
Zerren zu balza izanagaiti, / asko da dama galantik. Lazarraga 1201r. Oial balza ta zuria. Ib. (B) 1198vb.
Erroiak mikeari uz pelza. "El cuervo a la picaza del todo negra". RS 464. Gizonok oro buru balz, andra duztiok
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
766